Ísafold - 30.07.1902, Blaðsíða 1

Kemtir út ýmist einu sinni eða
tvisv. i vikn. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 */a doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrífleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXIX. árg.
Reykjavík miðvikndaginn 30. júlí 1902.
47. blað.
íF Muna ber,
að gjalddagi fyrir
Ísaíold var 15. þ.m.
I. 0 0 F. 8488ÍL________________
Forngripasafn opið md., mvd. og ld
11—12.
LancLsbókasafn opið hvern virkan dag
ki. 12—2 og einni stnndn lengur (til kl. 3)
nid., mvd. og ld. til útlána.
Ókeypis augnlækning á spítalanum
fyrsta og þriðja þriðjud. hvers mánaðar
kl. 11—1.
Ókeypis tanniækning i Pósthússtræti 14,
b. 1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Landsbankinn opimÁvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Einnar miljonar nppgjof
Og
rikisráðssetn-lögfesting.
Hr. ritstjóri! Ekki er mér hugar-
haldið að ala á ágreiningnum um,
hvorum þingmálafiokknum vér eigum
að þakka stjórnarbótina. En mér
virðist þó vera hér að tefla blátt áfram
um sögulegt atriði, söguleg sannindi,
sem öllum ætti að vera meinfanga-
iaust að skýrð væri til hlítar. Hefir
ísafold að visu átt mikið góðan þátt
í þvi, og hefir að mínum dómi og eg
ætla allra skynbærra manna og særni-
lega óhlutdrægra yfirleitt alveg rétt
fyrir sér. þeir sem hennar kenningu
hafa viljað rengja, hljóta að hafagengið
ár skugga um það, er frumvarp ráð-
gjafans kom fyrir almenningssjónir,
sem er orð fyrir orð mestalt samhljóða
frumvarpi Framfaraflokksins því frá í
fyrra, en að sama skapi ósamhljóða
tímenningafrumvarpínu.
»Mestalt«, segi eg. En ekki alt. Eg
vil ekki ségja, að ísafold hafi dregið
dul á það, að ekki sé það alt sam-
hljóða. En mér finst hún hafa farið
nokkuð lauslega yfir ósamhljóðanina
og hvergi nefnt það, að það eru þó
fáein atriði í ráðgjafafrumvarpinu, sem
eiga rót sína að rekja til tímenninga-
írumvarpsins og hafa aldrei staðið í
frumvörpum hins flokksins.
pað er ekki »búsetan«, svo löguð
sem hún er nú, í ráðgjafafrumvarpinu.
Eg er því samdóma, að hún sé alveg
að þakka Framfaraflokknum og að hann
eigi sérstaklega mestu þakkir skilið
fyrir að hafa afstýrt hinni búsetunni,
sem tímenningarnir hugsuðu sér, svo
sem hinni mestu ómynd og meir að
segja hinu mesta skaðræði.
Afbrigðin frá þingfrumvarpinu (Fram-
faraflokksins) eru þrenn:
1. að hin æðsta stjórn (ráðgjafinn
og stjórnardeild hans) skuli hafa að-
setu í Reykjavík;
2. að landssjóður Islands skuli greiða
laun og eftirlaun ráðgjafans, svo og
allan kostnað af ferðum hans til Kaup-
mannahafnar og dvöl hans þar, ásamt
öllum kostnaði til stjórnardeildar hans
f Reykjavík;
8. að ráðgjafinn skuli bera upp fyrir
konung í ríkisráðinu lögog mik-
ilvægar stjórnarráðstafanir.
Fyrsta atriðið þarf eg raunar ekki
frekara á að minnast en búið er. það
hefir verið margtekið fram, að »búseta«
getur þýtt tvent ólíkt. Hún þýddi hjá
tímenningunum undirtyllurdðgjafa í
Reykjavík, er háður væri eftirliti
frá dönskum yfirráðgjafa í Khöfn.
f>að var það, sem minnihlutinn vildi
gera sér að góðu og Framfaraflokkn-
um verður aldrei fullþakkað, að hann
fekk afstýrt, meðal annars með ávarp-
inu frá efri deild og afskiftum flokks-
stjórnarinnar af málinu eftir þing, þar
til konungsboðskapurinn kom. —
f>á er annað atriðið, fyrirmælin um,
að öll útgjöld til hinnar æðstu stjórn-
ar landsins skuli greiðast úr lands-
sjóði. Fyrir þau hlýtur afturhalds-
liðið eitt að geta eignað sér heiðurinn,
þar sem það hefir krafist þess, en
Framfaraflokkurinn aldrei.
Að vísu kunna menn að segja sem
svo, að hann hljóti þó að eiga nokkra
hlutdeild í því, þar sem þetta megi
telja beina afleiðing af búsetunni.
En þessu er þó ekki þann veg far-
ið. f>að hlýtur öllum að verða ljóst,
ef litið er lengra aftur í tímann, og
það athugað, hvernig það er undir
komið, að Danir hafa hingað til greitt
kostnaðinn við hina æðstu stjórn ís-
lands (í Kaupmannahöfn).
f>essu er sem sé þann veg farið, að
þegar átti að fara að skilja sundur
fjárhag íslands og Danmerkur og gera
upp reikningana á milli þeirra, þá
sanjiaði Jón sál. Sigurðsson með glögg-
um skilríkjum, að íslendingar ættu
stórfé inni í ríkissjóði Dana, og krafð-
ist þess, að það fé væri greitt af hendi
með konunglegum skuldabréfum. f>essa
synjuðu Danir og kusu heldur að láta
höfuðstólinn standa inni hjá sér, og
greiða að eins vexti af honum, svo
sem árlegt tillag til íslands. f>egar
fjárhagurinn var síðan aðskilinn, var
svo fyrir mælt í stöðulögunum, að
þetta tillag skyldi greiðast með tvennu
móti:
1. Með árlegu peningatillagi til lands-
sjóðs Islands (sem aftur var skift bæði
í fastatillag og lausatillag), og
2. Með því að greiða úr ríkissjóði
allan kostnað við hina æðstu stjórn
íslands í Kaupmannahöfn.
Ein8 og af þessu má sjá, hefir hin
æðsta stjórn Islands f Kaupmannahöfn
hingað til því í raun réttri verið kost-
uð af íslenzku fé, af nokkrum hluta
tillagsins, af nokkrum hluta af vöxt-
um þess fjár, sem Islendingar eiga
inni í ríkissjóði Dana, á líkan hátt og
landshöfðingja og landritara hefir ver-
ið launað af hinum hluta tillagsins,
þeim hlutanum, sem ríkissjóður hefir
látið af hendi í peningum beint til
landssjóðs. f>að var í sjálfu sér
engin ástæða til að Danir slyppu við
þennan hluta af tillaginu, þó breytt
væri um búsetuna, heldur annaðhvort
héldu áfram að greiða þessi gjöld á
sama hátt og hingað til (eins og líka
var ætlast til í frumvörpum undanfar-
inna þinga), eða þá að hið beina pen-
ingatillag til landssjóðs væri hækk-
að að sama skapi, t. d. með svo sem
40,000 kr. á ári, sem mun vera hið
minsta, sem ríkissjóður hefði sam-
kvæmt stöðulögunum orðið að greiða
til æðstu stjórnar íslands, ef henni
hefði verið fyrir komið eins og ráð
var fyrir gert í frumvarpi síðasta al-
þingis. En þar sem aðalformælandi
afturhaldsliðsins á síðasta þingi, sýslu-
maður Hannes Hafstein, krafðist þess,
að við *feng)um« að greiða öll útgjöld-
in við hina æðstu stjórn vora sjálfir,
án þess að víkja að því með einu orði,
að peningatillagið væri hækkað í þess
notum, þá var eðlilegt, að stjórnin tæki
því fegins hendi, þar sem íslendingar
með því gáfu upp skuldakröfu á hend-
ur ríkissjóðnum, er samsvaraði minst
40,000 kr. árlega, á að gizka sem svar-
ar 5 kr. álagi á hvern gjaldanda á
landinu, eða 1 milj. kr. höfuðstól.
þá er þriðja atriðið, ríkisráðssetan.
það er alkunnugt, að Framfaraflokk-
urinn hefir jafnan gert sér far um að
halda því atriði fyrir utan stjórnar-
skrána og því aldrei sett nein fyrir-
mæli þar að lútandi í frumvörp sín.
Hin nýju fyrirmæli um ríkisráðssetuna
hljóta því að eiga rót sína að rekja
til hins flokksinB, annaðhvort beinlínis
eða óbeinlínis.
Samkvæmt þessu getur afturhalds-
liðið þakkað sér einu þetta tvent í
hinu nýja stjórnartilboði:
1. uppgjöf á minst 1 miljón kr. skulda-
kröfu Islands til ríkissjóðs Dana,
og
2. ákveðin stjórnarskrárfyrirmæli um
ríkisráðssetuna, sem hingað til
hafa af sumum verið kölluð »lög-
festing ráðgjafans í ríkisráðinu« eða
»innlimun í ríkiseininguna dönsku«.
Hávabðue höggvandi.
Stjórnmálaskoðanir bænda o. fl.
Austfirzkur almúgamaður, Jón Jóns-
son á Hvanná, hefir ritað í Bjarka
nýlega (°/7) mjög svo þarfa, greindar-
lega, vel hugsaða og vel orðaða hug-
vekju með þessari fyrírsögn, er ætti
að verða sem víðlesnust, og ísafold
leyfir sér því að birta hér, nokkuð
stytta.
Höf. kvartar fyrst yfir því, hve bænd-
ur gefi sig lítið af alvöru við lands-
málum. því 'næst segir hann:
»|>að er hart að þurfa að segja það,
en satt er það samt, að mikill hluti
bænda er ekki svo þroskaður, að hann
færi sér í nyt það, sem ýmsir beztu
og vitrustu menn þjóðarinnar skrifa í
blöðin um landsins gagn og nauðsynj-
ar. Nei, það er, meir að segja, virt
að vettugi, en hinu tekið tveim hönd-
um, sem af minstu viti eður þekk-
ingu er sagt. Skjall, röksemdalaust
og vellulegt orðaglamur og stóryrði
láta einkar-vel í eyrum þjóðarinnar.
En aumt er að vita aðdróttanir og
svigurmæli óhlutvandra lýðskjalara
umhverfa svo heilbrigðri skynsemi
heiðvirðra bænda, að þeir fótum troði
rétt mál oggerist andvígir sínum nýt-
ustu mönnum. Blöðin, sem gera sig
sek í þessu athæfi, eru stórskaðleg
fyrir þjóðina. þ>au bæði spilla hugs-
unarhætti hennar, ala á tortrygninni
og eru versti þröskuldurinn á fram-
sóknarbraut nútímans. Allir sannir
mannvinir og þeir, sem sjá, hvarþjóð-
in er stödd og hvers hún þarfnast,
ættu að beita ítrustu kröftum sínum
til að vekja og glæða skynsemi og
dómgreind hennar, svo hún sjái og
sýni í verkinu, hvað henni er fyrir
beztu«.------
»Hið andlega ástand mikils hluta
bændanna er því að þessu leyti mjög
bágborið. Á því þarf að verða gagn-
gerð breyting. Kjósendur verða að
vakna til alvarlegrar meðvitundar um
það, að heiður þeirra og framtíð lands-
ins er undir því komin, að þeir leggi
alvarlega stund á, að beita viti sínu
og kröftum í rétta átt. Til þess að
svo sé, þarf sannfæring þeirra að vera
bygð á traustum og áreiðanlegum
grundvelli. þeir mega ekki hlaupa
eftir hinu og þessu markleysuþvaðri
grunnhygginna manna, heldur verða
bændur að byggja skoðanir sínar á
því, sem vitrustu og fjölfróðustu menn
landsins hafa ritað. þegar þannig er
búið að rannsaka gang málanna eftir
föngum og alla málavexti, þá er
hverjum meðalgreindum og athugulum
manni ekki ofætlun að mynda sér á-
kveðna og ábyggilega skoðun á flest-
um þeim málum, sem á dagskrá eru.
En bæði fyrir mentunarskort og hugs-
unarleysi gera langtum of fáir sér far
um slíka rannsókn. En hver sá bóndi,
sem hefir hafið sig upp í þá stöðu,
með það fyrir augum, að verða óháð-
ur og sjálfstæður maður og vill halda
virðingu sinni óskertri og fullri einurð
gagnvart hverjum, sem í hlut á, hana
ætti að finna sig knúðan til að afla
sér sem beztrar og víðtækastrar þekk-
ingar á landsmálum, og það því frem-
ur, sem ráðin eru nú að færast í hend-
ur þings og þjóðar. Ef þjóðin tekur
sér ekki fram í þessu efni, þá segir
mér svo hugur um, að ráðsmenska
hennar verði æði-bogin og handahófs-
leg, og svo gæti farið, að þjóðræðið
verði okkur alls ekki að tilætluðum
notum, eins dýrmætt eins og það er
þó í raun og veru. Vér sjáum nú,
hvernig fer.
þ>að er gaman að vera bóndi. Eg
hlakka til þess! En bændastaðan er
töluvert vandasöm, og vissast verður
að reyna að búa sig svo undir hana
að þekkingu, að maður geti treyst
sjálfum sér bezt, þegar á liggur. f>að
fer út um þúfur gamanið, þegar vesl-
ings-bændurnir láta æsandi fortölur og
blekkingar ráða atkvæði sínu á kjör-
fundum.
Eitt, sem bændur verða að varast,
þegar um þingmannaefni er að ræða,
er það, að einblína á stöðuna. Orðið
»bóndi« er hljómfallegt, eins og orðið
»heimastjórnarmaður«. þetta síðar-
nefnda orð er búið að misbrúka svo
nú í seinni tíð, að það æjiti að vera
góð bending til manna, áð láta ekki
neitt svipað eiga sér 3tað framvegis.
Og þá hlýtur róleg skynsemi að kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að hæfileikar
og mannkostir eigi að ráða úrslitum
við þingkosningar. Að þessu hvoru-
tveggju jöfnu’vil eg heldur bóndann en
embættismanninn. En standi hann
ekki jafnfætis embættismanninum, kýs
eg hiklaust heldur embættismanninn.
Auðvitað eigum við að keppa að því,
að ná þeim þjóðarþroska, að geta
staðið embættismönnum jafnfætis að
þingmensku. En meðan því takmarki
er ekki náð, verðum við alþýðumenn-