Ísafold - 02.08.1902, Blaðsíða 2

SKRIFSTOFA ÍSAFOLDAR er
opin kl. 12—2; en afgreiðslan allan daginn
(7 árd.—8 síðd.). Þar, i afgreiðslunni, er
tekið við borgun fyrir blaðið, auglýsingum,
bokapöntunum og blaða, handritum til prent-
unar i ísafoldarprentsmiðju, m. m.; þar er
og bóka- og pappirsverzlun.
ir óþiljaðar af timburveggnum, en
sniddugarðsendarnir voru um 4 faðmar
frá hólmanum beggja megin. Opið,
sem myndist var þannig um 10 faðma.
Til þess að geta haldið áfram verk-
inu, þurfti að setja nýjan timburvegg í
skarðið, en það sem eftir var af timbri
nægði ekki til þess, enda hefði það
verið ómögulegt að halda verkafóJkinu
nógu lengi, jafnvel þótt timbur hefði
verið til. Var því nauðugur einn
kostur, að hætta við verkið að svo
stöddu. Voru þá sumir af verkafólk-
inu látnir fara að bjarga timbri, en
sumir að endurbæta áður gjörðar i-
hleðslur með |>verá.
Eg skal geta þess, að þegar hólm-
inn bilaði, var mestalt vatnið farið að
renna fram gamla farveg Hólsár og
hæðarmunur vatnsins fyrir ofan og
neðan stífluna var e. alin. Alít eg
enn, að það mætti takast að stífla
Valalækinn með sama útbúnaði og
hafður var við þessa tilraun og að
það verði ekki gjört með neinu öðru
móti. Mundi það líklega kosta um
4000 krónur að hlaða í skarðið og full-
gjöra sniddugarðinn, sem kominn er,
en þessi mishepnaða tilraun hefir kost-
að um 4000 krónur. Tel eg víst, að
sniddugarðurinn, sem kominn er, geti
staðist í sumar, en óvíst að hann
muni ekki skemmast til muna í vet-
ur, ef ekki verður verkið fullgjört áður.
Laugardaginn þ. 19. fór eg sam-
kvæmt áskorun sýslumannsins í Rang-
árvallasýslu til þess að skoða, hvar
Markarfljót rennur í f>verá og segja
álit mitt um, hvort auðið væri að veita
vatninu í gamla farveg Markarfljóts.
Fór eg að Barkarstöðum til að fá fylgd
upp að jpórsmörk, en varð að vera þar
um kyrt um nóttina, þar sem enginn
karlmaður var heima þar eða í ná-
grenninu. — |>eir voru allir á þjóð-
hátíð.
Sunnudaginn þ. 20. fór eg inn að
jþórsmerkurrana og sá þá, að alt Mark-
arfljót liggur í |>verá. í gamlafarveg
fljótsins rennur að eins Steinsholtsá
og Krossá. Malarkambar hafa mynd-
ast fyrir farveginn og veldur það því,
að vatnið rennur í f>verá. f>að mætti
moka burt þ’essum kömbum, og væru
þá jafnmiklar líkur til að vatnið færi
í Markarfljót, sem í f>verá; en það er
líklegt að farvegurinn teppist aftur í
fyrstu vatnavöxtum. Álít eg því ekki
hyggilegt, að gjöra neina tilraun til
þess að veita vatninu úr |>verá á
þessum stað. Aftur á móti álít eg
mögulegt, að veita vatninu í Affallið,
með því að gjöra grjótgarð á ská yfir
f>verá skamt fyrir framan Eyvindar-
múla. Yrði þessi garður líklega 7—800
faðmar á lengd og mundi tæplega
kosta minna en 40—50 þúsund krónur.
Fór eg þennan sama dag að Kirkju-
bæ á Rangárvöllum.
Mánudaginn þ. 21. fór eg að Árbæ
til að skýra sýslumanni frá árangrin-
um af ferð minni og hiélt um kveldið
að f>jórsárbrú.
þriðjudaginn þ. 22. fór eg frá f>jórs-
árbrú suður í Reykjavík.
Virðingarfylst
K. Zimsen.
Bmbættispróf í guðfræði leysti af
hendi við Khafnarháskóla i júnimán. þ. á.
Bjarni Hjaltesteð með II. eink.
Lögfestingin.
Eg hef lesið grein »Hávarðs högg-
vandai í síðustu Isafold með mikilli
athygli og er henni að mestu leyti
samdóma.
En það er þó eitt atriði í henni,
sem eg á bágt með að skilja, að geti
verið rétt, sem sé það, að það er þar
eignað afturhaldsliðinu, að hið nýja
stjórnartilhoð inniheldur gagngert á-
kvæði um, að ráðgjafinn s k u 1 i sitja
í ríkisráðinu og bera þar upp fyrir
konungi lög og mikilvægar stjórnarráð-
atafanir.
f>egar eg lít á framkomu þessa flokks
að undanförnu, bæði á þingi og í blöð-
unum, gagnvart ríkisráðssetu ráðgjaf-
ans, þá get eg með engu móti trúað
því, að flokkurinn hafi farið svo al-
g e r l e g a í h r i n g, að hann sé nú
orðinn með því, að »lögfesta« ráðgjaf-
ann í ríkisráðinu með beinu stjórnar-
skrárákvæði, þar sem hann hefir áður
álitið óhjákvæmilegt, að það væri tekið
fram með skýrum orðum í stjórnar-
skránni, að ráðgjafinn skyldi e k k i
sitja þar, því væri það ekki gert, þá
•lögfestum* vér hann með þögninni
og »innlimuðum« þar með ísland í
ríkiseininguna dönsku.
Eins og flestir muna sjálfsagt, var
einmitt þetta aðalágreiningsatriði flokk-
anna í stjórnarskrármálinu á þinginu
1897, þegar dr. Valtýr og stuðnings-
menn frumvarpsins vildu ekkert hreyfa
við ríkisráðssetunni, heldur láta alt
sitja við sama í því efni, eins og í stjórn-
arskránni frá 1874. En þetta fanst
andstæðingum frumvarpsins ófært, með
því að þá væri ríkisráðssetan samþykt
af þinginu með þögninni, og vildu
því bæta inn í frumvarpið ákvæði um,
að ráðgjafinn mætti e k k i eiga sæti í
ríkisráðinu. Og svo mikla áherzlu
lögðu þeir á þetta, að þeir vildu sætta
sig við frumvarpið að öðru leyti, ef
þetta ákvæði væri sett inn í það, en
réðu annars til að fella það.
Um þetta farast Benedikt
Sveinssyni þannig orð í nefndar-
áliti, sem prentað er í Alþt. C 1897,
bls. 265—266:
»Aðalástæðan til þess, að eg álít
hiklaust, að fráráða verði samþykt á
þessu fyrirliggjandi frumvarpi, er sú,
að það gerir ráð fyrir, að hin sérstak-
legu málefni íslands verði rædd og á-
lyktuð í ríkisráði Dana eftir sem áð-
ur; en, eins og kunnugt er, hafa mót-
mælin gegn því stjórnarfyrirkomulagi
verið meginatriðið í stjórnarbót-
arkröfum íslendinga um undanfarin
ár; og án þess að því fyrirkomulagi
verði breytt fyrst og fremst, álít eg
eindregið að engin sönn endur-
b ó t á hinni núverandi stjórnarskipuu
landsins geti átt sér stað. Frumvarp-
ið fer nú að vísu e k k i fram á, að
það sé með beinum orðum á k v e ð i ð,
að sérmál íslands skuli rædd í hinu
danska stjórnarráði; en engum getur
dulist, að með því að samþykkja slíkt
frumvarp, mundi deildin í sjálfu sér,
svo að segja þ e g j a n d i, fallast á
að viðurkenna það pólitiska ástand,
sem bæði þiug og þjóð hingaðtil hefir
staðfastlega mótmælt*.
Og í þingfundarræðum fórust honum
þannig orð:
•Grundvallarstefnan og óumflýjanleg
afleiðing þessa frv., ef það verður sam-
þykt, er sú, að alþingi samþykkir og
ura leið lögfestir ríkiseining-
una í Danmörkn* (Alþt. 1897,
B. 49).
»|>að er auðsætt hverjum heilvita
manni, að vér göngúm afur á bak, en
ekki áfram með þessu frumv., og hlyt-
um alveg að eyðileggja hinapóli-
tisku landsréttarlegu sérstöðu íslands
gagnvart Danmörku, e f skipaður væri
ráðgjafi fyrir ísland, sem ætti að sitja
í ríkisráðinu...... Gætum þá þess,
aðhérræðirum hina voðalegustu
h æ 11 u fyrir alþingi, sem hlyti að
leggja á oss pólitiskar viðjar,
margfalt þyngri og verri en þær, sem
nú eru* (Alþt. 1897, B. 55).
»f>að hefir verið talað um, hverjar
myndu vera ástæður stjórnarinnar til
að vera svo fastheldin á, að draga
sérmál Islands inn í ríkisráð Dana og
halda þeim þar. f>ær munu ekki hafa
verið neinn ótti við það, að vér mund-
um annars verða svo nærgöngulir
umráðum þeirra yfir sameiginlegum
málum, heldur veikindi, sjúkdómur,
sem stríðir sífelt á Dani; þessi sjúk-
dómur er sundurlosunarskelkur, ótti
fvrir, að ríkið muni liðast í sundur og
falla í stafi, ef ekki sé alt svínbundið
tengslum sameiginlegra stofnana. f>etta
er ríkiseiningin, sem þeiFkalla,(en
er í rauninni réttareining milli Dan-
merkur og íslands, eins konar trygg-
ing fyrir því, að vér getum ekki gert
oss s j á 1 f s t æ ð og sérkennileg lög,
sniðin eftir eðlí voru, þörfum og rétt-
armeðvitund. Aðaltilgangur þeirra er
að útiloka alt pólitiskt sjálf-
stæði íslands. Á blóðstall þess
Móloks verður svo að fórnfæra þjóð-
rétti íslands* (Alþt. 1897, B. 776
til 77).
Framsögumaður nefndarinnar, K1 e-
mens Jónsson, segir:
•Ráðgjafinn situr í ríkisráðinu og
hefir þar aðeins eitt atkvæði, hvort
heldur er að ræða um íslenzk mál
eða dönsk. Ef meiri hluti ríkisráðs-
ins þess Vegna setur sig upp á móti
því, sem íslandsráðgjafinn ber upp,
þá verður ekkert úr undirskrift kon-
ungs. f>etta getur þar á mót; ekki
komið fyrir í Danmörku, þar sem ráð-
gjafarnir geta hizt daglega og borið
sig saman um þau mál, sem eru á
dagskrá þingsins og þjóðarinnar. Hér
er alt öðru máli að gegna, þar sem
fjarlægðin er svo mikil, og það, að við
erum að minsta kosti ekki betur sett-
ir með þennan ráðgjafa h. flutnings-
manns (V. G.) en með landshöfðingja
nú, það er afleiðingin af því, a ð r á ð-
gjafinná aðsitjaíríkisráð-
i n u . . . . f>að er alveg glögg og
greinileg lögskýring hjá hinum hæstv.
landsh., að ráðgjafinn eigi einmitt
e f t ir s t j ó r n ar s k r á nn i sjálfri
ekki að sitjaí ríkisráðinu.
f>etta leiðir, auk þess, sem stendur
í hinum tilvitnuðu greinum stjórnar-
skrárinnar í bréfi landshöfðingja, sér-
staklega af 1. gr. stjórnarskrárinnar,
þar sem stendur: »í öllum þeim mál-
efnum........., hefir landið löggjöf
sína og stjórn út af fyrir sig*. f>etta
er svo greinilegt, að um það verður
eigi þráttað. Allir hugsandi íslend-
ingar hafa líka ávalt haldið þessum
skilningi fram« (Alþt. 1897, B. 37
til 39).
»f>á er líka útsljáð sú spurning, sem
hlýtur að vera grundvöllur undir
a 11 r i samvinnu milli stjórnar og
þings, spurningin um setu íslands-
ráðgjafans í ríkisráðinu ...
Meiri hlutanum þótti þetta atriði svo
mikilvægt, að nauðsynlegt væri að taka
það fram með berum orðum í sjálfri
stjórnarskránni, að ráðgjafinn eigi
e k k i sæti í ríkisráði Dana* (Alþt.
1897, B. 534).
Tryggvi Gunnarson segir:
»f>að er satt hjá h. flutningsmanni
(V. G;), að eigi er kveðið á í stjórnar-
skránni, að ráðgjafi íslands skuli sitja
í ríkisráðinu. En þótt því sé nú slegið
föstu, að hann eigi þar eigi sætí, þá
sýnist mér, að vér með því að sam-
þykkja frv. samþykkjum það og, að
ráðgjafinn eigi að sitja í ríkisráðinu«
(Alþt. 1897, B 94—95).
»f>egar eg Iít á þetta mál frá prakt-
isku sjónarmiði, vil eg leyfa mér að
spyrja h. þingm., hvort þeir haldi, ef
frumv. yrði samþykt og núverandi
landshöfðingi yrði ráðgjafi, að hann
þá gæti unnið landinu meira gagn í
ráðgjafastöðunni meðsæti í rlks-
ráðinu ení sinni núverandi stöðu?
Eg held það ekki, og sjálfur mun hann
heldur ekki álíta svo. f>að er öllum
kunnugt, að hæstv. landshöfðingi er
eins góður ættjarðarsonur eins og hver
annar hér í salnum, og er eg því viss
um það, að ef hann hefði séð að hann
gæti unnið meira gagn sem ráðgjafi
en sem landshöfðingi, þá biefði hann
ekki látið heyra á sér, að hann mundi
ekki taka á móti ráðgjafastöðunni, þó
frumv. kæmist áfram og honum stæði
hún til boða. — Hann mun sjá glögg-
ar en flestir, hvetsu setan í
rí k i s r á ði n u y r ð i mikiðhaft
á framkvæmdarvaldi hans*
(Alþt. 1897, B. 1819).
Á aiþingi 1885 var T r y g g v i
Gunnarsson líka á móti búsetu
ráðgjafans á íslandi, og kvað þá al-
menningsviljann á íslandi fara í sömu
ábt. Hann las þá í þingræðu upp
kafla úr blaðagrein, þar sem meðal
annars segir svo:
•Landshöfðingi ætti að hafa æðsta
úrskurðarvald í öllum þeim innanlands-
málúm, sem ekki eru beiulínis lög-
gjafarmál, svo þau þurfi ekki lengra
að ganga. En svo v e r ð u m vér að
hafa sérstakan ráðgjafa við hlið kon-
ungs, búsettan í Kaupmanna-
h ö f n«.
Og svo bætir hann við: »Og þess
vegna hefi eg lesið kafla úr þessari
blaðagrein, af því að eg komst að því á
ferðum mínum kringum landið, að
sú stefna, sem þar er framfylgt, er
mest að skapi alþýðu« (Alþt. 1885,
B. 593).
Gnðjón Guðlaugsson and-
æfir og mjög setu ráðgjafans í ríkis-
ráðinu, sem hann kallar »stíu
stjórnarinna r«, og álítur að seta
hans þar muni eyðileggja alla sam-
vinnu við þingið. Hann vill því halda
baráttunni áfram, unz ákveðið sé, að
hann eigi þar e k k i sæti. Honum
farast meðal annars svo orð:
»H. flutningsm. (V. G.) sagði í gærr
að spurning væri um, hvort eigi
lægi fyrir utan stjórnarskrána að fjalla
um setu ráðgjafans í ríkisráðinu.
þ>etta skil eg eigi. Hann komst svo
að orði, að það væri að eins »praksis«,.
að ráðgjafinn sæti í ríkisráðinu og að
íslenzk mál væru borin upp í því, og
það mætti afnema þá venju aftur með
»praksis«. En það get eg eigi séð,
því að mér fiust, að þessi »praksis« sé
í höndum mótpartsins, stjórnarinnar,
en ekki þingsins. Ef þingið á að
þ e g j a, mun stjórnin sitja róleg við
sinn keip. Og hvaða veg sér h. flutn-
ingsmaður beinni til þess að reyna að
afmá þessa »praksis«, en að halda
spursmálinu fram í og með nauðsyn-
legri stjórnarskrárbáttu? Eg get ekki
séð nokkurn annan veg heppilegri*.
(Alþt. 1897, B. 82—83).
Sighvatur Árnason hamast
og móti ríkisráðssetunni og álítur að
hún geri alla ábyrgð ómögu-
lega. Hann segir svo:
»Svo lengi sem ríkisráðið alt greiðir
atkvæði um sérmálin, þá finst mér
óhugsandi, að íslandsráðgjafinn beri
einn ábyrgðina, og ef svo er, þá er
jafn-óhugsandi að semja eða setja
ábyrgðarreglur, því að ef ábyrgðin er
óframkvæmanleg, þá eru reglur fyrir
henni þýðingarlausar .... Eg skal
líka taka það fram, að eg er hræddur
um, að með því að samþykkja þetta
frumv., þá gefum við máske þegj-
a n d i samþykki okkar til þess, að
sérmálin verði borin upp i ríkisráðinu
og bindum það því eun fastara, þar
Bem líka öll ábyrgð er ómögu-
1 e g nema á pappírnum* (Alþt. 1897,
B. 1812).
Jón Jónssonfrá Sleðbrjót segir:
»|>að hefir jafnan verið mikilsvert
atriði í stjóraarskrárbaráttu vorri, að
reyna að fá ráðgjafa Islands út úr
ríkisráðinu, ogí því hefir þjóð-
in aldrei sýnt þolleysi...........Mér
virðist því öldungis rétt, að setja inn
í frv. þetta skýr ákvæði um, að ráð-
gjafi íslands skuli ekkí sitja í rík-
isráðinu, enda þótt ef til vill megi