Ísafold - 02.08.1902, Blaðsíða 3

191
akilja hina núgildandi stjórnarakrá svo,
að hún geri ráð fyrir hinu aama«
(Alþt. 1897, A. 459—60).
|>egar þecta er athugað, virðist það
alt að því óhugsandi, að afturhalds-
liðið hafi orðið þess valdandi, að rík-
isráðssetu-ákvæðið hefir verið sett inn
í hið nýja stjórnartilboð, í mótsetning
við frumvarp síðasta alþingis, sem
ekki hafði neitt slíkt ákvæði inni
að halda.
Og líkt verður uppi á teningnum,
þegar menn athuga, hve öfluglega
blöð afturhaldsliðsins hafa barist á
móti ríkisráðssetunni. Svo segir höf-
uðmálgagn þets, J>jóðólfur:
»Frumvarp þetta er grímuklædd til-
raun til að færa stjórn mála vorra ...
einmitt í hendur ríkisráðsins og t a k a
alveg fyrir kverkarnar á
st jórnarbót armáli voru fram-
vegis. |>að erveriðað sigla með oss
upp á skerið, er vér lengst höfum ver-
ið að forðast og innlima oss lög-
formlega í r í k i s e in i n g u n a
svo kölluðu* (í>jóð. XLIX, 33).
»2Etla þeir að þjóðin verði svo barna-
leg, að taka tveim höndum á móti
dauðu flugUDni og játa sig undir
ríkÍBeininguna dönsku, gegn
því að fá að nafninu til sérstakan ráð-
gjafa, sem alls ekki getur heitið sér
Stakur fyrir ísland, meðan hann situr
í hiuu danska ríkisráði og ber sérmál
íslands þar upp? . . . Öll mótmæli frá
þingsins hálfu um það efni eru alger-
lega þýðingarlaus, samhliða lögform-
legri samþykt í frumvarpsformi, er
gengur í gagnstæða átt, og heimilar
þegjandi þessa ólöglegu venju . ..|>ess
vegna verður þing og þjóð að gæta
þess vandlega, að láta eigi n e g 1 a
sig við Dani fastara en orð-
ið er, og h e r ð a e i g i á r í k i s-
ráðshnútnum með bindandi sam-
þykt, heldur standa duglega í stig-
reipinu........ Ef hún (o: stjórnin)
getur fengið þingið til að ganga að
þessu,........þá þykist hún hafa
komið svo vel ár sinni fyrir borð með
innlimum íslands í ríkis-
h e i 1 d i n a, að það sé ekki framar
að tala um alinnlenda stjórn hér á
landi, hversu lengi sem íslendingar
klifi á þvf, með því að þeir hafi einu
sinni meðlöghelgri samþykt
játastundirríkiseininguna
og það verði ekki út skafið«. (þjóð.
XLIX, 41).
»Hann smýgur í grein sinni svo
einstaklega gætilega fram hjá aðalatrið-
inu .... nfl. útilokun íslands
sérmála úr danska ríkisráð-
i n u, sem einmitt var aðaldeilu-
e f n i ð og ásteytingarsteinninn milli
Valtýsliðanna og andstæðinga þeirra
á þingi«. (f>jóð. XLIX, 48).
»f>ess vegna er enginn vafi á því, að
vér eigum frá vorri hálfu beinlínis að
halda málinu fram á þ e i m grundvelli,
sem þegar er lagður í hinni endur-
skoðuðu stjórnarskrá frá þingunum
1885, 86, 93 og 94 og a 11 s e i g i a f
honum að víkja, en taka þó al-
varlega til athugunar, ef aðgengileg til-
boð um stjórnarskrárbreytingu koma
beint frá stjórninni, þar sem a ð
m i n s t a k o s t i sé fólgin í 1 a u s n
sérmála vorra úr rfkisráð-
i n u.......jpá gætum vér f y r s t
með réttu talað um sérstakan
IslaDds ráðgjafa, og þá væri eigi að
ræðaumneina innlimun í alrík-
isheildina« (f>jóð. XLIX, 50).
Ekki er annað afturhaldsblaðið,
A u s t r i, síður æst gegn ríkisráðsset-
unni. ' f>að skrifar á þessa leið:
»En þetta er alt annað en ko3taboð
frá stjórnarinnar hálfu, því þessi ráð-
gjafi er að eins sérstakur fyrir ísland
að nafni einu, því hann situr eftir sem
áður íríkisráði Dana.. ...
með því lögfestum vér mál vor
við ríkisráð Dana og 1 ö g 1 e i ð u m
það, er áður hafa verið ó 1 ö g sam-
kvæmt stöðulögunum og stjórnar-
skránni, að mál vor skyldu b o r i n
uppí ríkisráði Dana, svo að
því Ieyti er þetta tilboð h i ð h æ 11 u-
legasta fyrir sjálfstæði
1 a n d s i n s; því annað er að n e y ð-
ast til að þola óréttinn, og annað
að samþykkja hann, er mætti
vera meira en meðal-flónska, þar eð
bæði stöðulögin og stjórnarskráin lög-
heimila oss fulla sjálfstjórn í vorum
sérstöku landsmálum, og banatil-
ræði væri það við frelsi
1 a n d s i n s< (Auscri VII, 29).
Gagnvart þessum skilríkjum finst
mér hæpið að halda því fram, að aft-
urhaldsliðið í heild sinni eða blöð
þess eigi heiðurinn af því, að ríkisráðs-
ákvæðið hefir verið tekið upp í stjórn-
artilboðið.
En hverjum getur það þá verið að
þakka?
Eg trevsti mér ekki til að leysa úr
þeirri spurningu með fullri vissu; en
miklar líkur má þó cil tína fyrir því.
f>egar »erindrekinn« frægi kom úr
siglingunni sælu í fyrra haust, var ó-
sköpin öll géipað yfir því í afturhalds-
blöðunum, hve mikið honum hefði
orðið ágengt hjá stjórninni, sem mundi
sýna sig á sínum tíma, er hið nýja
stjórnartilboð kæmi fram.
Nú hefir frumvarp stjórnarinnar
verið birt, og þó þar sé leitað með
logandi ljósi, þá finst þar engin önnur
nýjung eða breyting frá því, sem Fram-
faraflokkurinn hafði farið fram á í
frumvarpi slnu og ávarpi til konungs
en einmitt ákvæðin um, að öllum kostn-
aðinum við hina æðstu stjórn landsins
skyldi dembt á íslendinga og að ráð-
gjafinn skuli bera sérmál landsins
upp í ríkisráðinu. Allar aðrar
breytingar, sem eru bæði fáar og lít-
ilfjörlegar, standa í beinu sambandi
við búsetu-ákvæðið, sem bygt er á á-
varpi efri deildar.
það virðist því ljóst, að þetta mikla,
sem »erindrekinn« hefir afrekað, hlýt-
ur að vera þetta tvent: k o s t n a ð-
arákvæðið og ríkisráðsset-
a n.
Um fyrra atriðið virðast þing-
tíðindin frá síðasta þingi bera með
sér, að hann hafi í þvf efni verið í
fullu samræmi við flokksbræður sÍDa í
afturhaldsliðinu.
En ákvæðið um ríkisráðssetuna
virðist réttast að eigna honum e í n-
um. Eftir því, sem eg hefi áður til-
fært um skoðun flokksins á því at-
riði, virðist það næsta ólíklegt, að
hann hafi haft umboð flokksbræðra
sinna til að heimta það ákvæði tekið
upp í hið nýja frumvarp.
því hefir í sumum blöðum (t. d. í
Austra) verið haldið fram, að afrek
»erindrekans« (H. Hafsteins) hafi ver-
ið beint áframhald á pólitík J ó n s
Sigurðssonar og kröfum hans(!!).
En hvort það nú geti eiginlega sam-
rýmst við stefnu Jóns Sigurðssonar, að
samþykkja um 1 milj. kr. uppgjöf
á skuldakröfu íslands á hendur ríkis-
sjóðnum og »innlima ísland f ríkis-
eininguna* með *lögfesting« ráðgjafans
í ríkisráðinu, — það ætla eg að láta
öðrum mönnum eftir að dæma um.
Atli hinn bammi.
Bœjarstjórn Reykjavíkur. Til-
lögur um breyting á samþyktinni um
stjórn bæjarmálefna i Beykjavík, frá þar
til kjörinni nefnd, var til umræðu á fundi
17. f. mán. og látnar siðan berast meðal
fulltrúanna til frekari ihugunar, til föstu-
dags 25, s. m., og samþyktar þá með óveru-
legum breytingum.
Sláturbúsmálinu frestað um óákveðinn
tíma.
Samþykt að kaupa nýja slökkvidælu á
kostnað brunabótasjóðs. Eldsvoðanefnd
falið að íhuga kaup á sjálfstæðum elds-
voðastiga.
Formaður tilkynti, að á 3. hundrað kr.
komi til útbýtingar i haust af alþýðu-
styrktarsjóðsfé.
Yeganefnd falið að útvega áætlun um
neðanjarðarræsi frá Landakotsspitalanum
niður að sjó, er nota mætti einnig frá öðr-
um götum og húsum, er til næði.
Samþyktar brunabótavirðingar: hús
Reinh. Andersons og Erl. Erlendssonar í
Aðalstr. 25,300; Kristjönu Teitsdóttur við
Grettisgiitu 3,370; Gunnars Gunnarssonar
snikkara við Grettisgötu 1,950.
Allir á fundi nema Sig. Thor. og Þórh.
Bjarnarson.
Reiðigjarn löggjafi.
Honum virðist hafa orðið nokkuð
mikið um, er hann las ísafold síðustu,
Stykkishólmsgoðanum alkunna.
Hann hittir ritstjóra ísafoldar dag
inn eftir inni í lestrarsal alþingis og
verður sér þar til skammar með því,
að vaða upp á hann með ofstopa og
óþokka-orðbragði, sem vitnað var upp
á hann, en enginn gaumur gefinn að
öðru leyti.
Skapsmunir mannsins voru svo æst-
ir, að þeir, sem við voru staddir,
munu ekki hafa getað varist þeirri
hugsun, að hann hlyti að vera orðinn
annaðhvort hálf- eða albrjálaður.
Hann froðufeldi þó ekki, og ekki
reyndi hann að leggja út í handalög-
mg, svo að ekki kom til þess, að
leggja þyrfti mann-aumingjann f bönd
í það sinn. Ekki var að sjá, að
hann væri drukkinn.
En ekki er það skemtileg tilhugsun
fyrir sýslubúa hans, að eiga ef til vill
von á, að hann fái viðlíka kast í dóm-
arasæti. Og fáum út í frá mundi á-
kjósanlegt þykja eða hyggilegt, að láta
héraðsbúa eiga velferð sína að meira
eða minna leyti undir slíku yfirvaldi.
Hitt minnist maður ekki á að þessu
sinni, ósköpin þau, að þessi maður
skuli halda sig geta verið leiðtoga á
þingi og að nokkur skynsemi gædd vera
skuli geta fengið sig til að samsinna
því. Og þá ekki heldur það, hver
vegsauki þingmannsstöðunni er að
annari eins framkomu og þessari.
f þorkell prestur Bjarnason.
Hann var fæddur að Meyjarlandi í
Skagafuði 18. júlí 1839, af bændafólki,
systursonur Jóns rektors forkelssonar,
og ólst upp við fátækt, enmóðurbróð-
ir hans fyrnefndur studdi hann til
skólanáms og útskrifaðist hann úr
Reykjavíkurskóla 1863 með I. eink.
og sömul. af prestaskólanum 1865.
Vígðist árið eftir prestur að Mosfelli
í Mosfellssveit, fekk Reynivelli 1877
og þjónaði því brauði þar til sumarið
1899, er hann veiktist á alþingi og
fekk ekki heilsuna aftur.
Hann var þingmaður Kjósar- og
Gullbringusýslu 1881—85, og konung-
kjörinn þingmaður 1893—1899.
Hann var fræðamaður allmikill og
iðjumaður hinn mesti við ritstörf.
Hann lagði einkum stund á íslenzka
sagnafræði og er eftir hann íslands-
söguágrip (Rvík 1880), hið eina sem
enn er til og notað hefir verið mjög
við kenslu. Annað helzta rit hans er
Siðbótarsaga íslands(1878). Margter og
eftir hann fróðlegra greina sögulegs
efnis í Tímariti Bókmentafél. og víðar.
Hann ritaði lipurt og áheyrilega.
Hann var búhöldur í betra lagi og
áhugamaður um almenn mál og hér-
aðsmál, — var lengi í sýslunefnd og
hreppsnefnd o. s. frv. Hann var gæt-
inn framfaramaður og frjálsiyndur f
þingmálum. Ljúfmenni í umgengni,
glaðvær og skemtinn.
Kvæntur var hann Sigríði |>orkels-
dóttur frá Reykjavík, er lifir mann sinn
ásamt 4 börnum þeirra: Jóni, cand. í
lögfræði; Sofííu, konu Jóns Gunnarsson-
ar verzlunarstjóra í Hafnarf.; Margréti
og Önnu.fógefnum heima. Annarson-
ur þeirra lézt í sumar, þorkell vindlari.
Boðskapur konungs til alþingis.
Landshöfðingi las upp við setningu
alþingis svo látandi boðskap:
Vér Christian hinn níundi, af
guðs-náð Danmerkurkonungur o. s.
frv.
Vora konunglega kveðju!
Eins og boðað er i allrahœstum boð-
skap Vorum til íslendinga, dags. 10.
janúar þ. á., verður af stjórn Vorri
lagt fyrir alþingi frumvarp til laga
um breyting á stjórnarskrá um hin
sérstaklegu málefni íslands 5. jan. 1874,
og er það ósk Vor, að gjöra með því
Vort til þess, að stjórn þessara mála
geti í svo fullum mœli, sem auðið er
vegna einingar og óhultleika ríkis Vors,
fengið aðsetur í landinu sjálfu, og hin
œðsta stjórn þess með þvi komist í nán-
ara og innilegra samband við þjóð og
þing en unt er með þvi fyrirkomulagi,
sem nú er.
Vér viljum þó eigi, að það, að stjórii
Vor lætur leggja þetta frumvarp fyrir
alþingi og eigi frumvarp það til breyt-
inga á stjórnarskránni, er þingið sam-
þykti í fyrra, verði skoðað sem með-
mœli með hinu fyrgreinda frumvarpi
fram yfir hið síðarnefnda. Með frum-
varpi því, er lagt verður fyrir alþingi
af landshöfðingja Vorum fyrir h'önd
stjórnar Vorrar, er það tilgangur Vor,
að bjóða þá fullkomnun á frumvarpi
því, er samþykt var í fyrra, sem Vér
höfum ástœðu til að ætla að vera muni
kœr Vorri íslenzku þjóð, en það er ein-
mitt ásetningur vor að láta alþingi með
öllu sjálfrátt um, hvort þessara tveggja
frumvarpa það kýs heldur.
Um leið og Vér nú látum þá ósk l
Ijósi, að starf þingsins að þessu mik-
ilsvarðandi máli, sem mikill hluti af
tíma þess, kröftum og áhuga nú árum
saman hefir gengið til, megi i ár bera
ávöxt Oss til gleði og til blessunar fyr-
ir þjóð og land, heitum Vér með inni-
legustu óskum um framtíð íslands al-
þingi Voru hylli Vorri og konunglegri
mildi.
Ritað á Amalíuborg 19. júní 1902.
Undir vorri konunglec/u hendi og innsigli.
I Kongens Navn
Frederik
Kronprinds (L. S.)
Aiberti.
Ný þingmál.
Frv. um afnám framtals á lausafé
til tíundar, og um breyting á gjöld-
um, er bundin eru við lausafjártíund
(Guðl. Guðmdss. og Ól. Br.).
Frv. um eftirgjöf á Ölfusárbrúar-
láninu (H. f>. og S. Á.).
Frv. til laga um eftirlaun (Guðj.
Guðl.).
jpgsál.till. um undirbúning og fyrir-
greiðslu í samgöngumálum (f>órh.
Bjarnars.).
jigsál.till. um 5 m. nefnd í neðri
deild til að íhuga stofnun lífsábyrgð-
arfél. (H. f>. og L. B.).
jpgsál.till. um 5 m. nefnd í neðri d.
til að íhuga dómaskipunina (L. B.).
jpgsál.till. um 5 m. nefnd í neðri d.
til að íhuga verzlunarmál landsins,
sérstaklega útflutning á kjöti (P. J.,
Árni J., jpórh. B.).
jpgsál.till. um reglugjörð Ræktunar-
sjóðs íslands (Sk. Th.).
Frumvarpið um afnám lausfjártíund-
ar er að miklu leyti samhljóða því, er
sömu .þingmenn báru upp á alþingi
1899. j?ó er nú ætlast til, að tekjur