Ísafold - 06.08.1902, Síða 2

194
Og hún, sem yfir bygða ból
Sín breiðir ástar hótin,
Hins annars ágústs sumarsól,
Hún signi tímamótin.
Að bæta stjórn er brýnust þörf,
Sig bæti og hver einn sjálfur,
Og gangi alt það afl í störf,
Sem eyddist fyr í gjálfur;
Menn hatur skulu stöðva og stapp
Og stríð um eiginn hagnað,
Og um það heldur ala kapp,
Hver ættjörð mest fær gagnað.
Það geymi djúpt í sálu sér
Hver systir og hver bróðir,
Að sami stofninn allra er
Og ísland þeirra móðir.
Þau láti, — þó um þetta og hitt
Sé þráföld sundurgreining, —
í því að elska þjóðland sitt
Ei þekkjast nema eintng.
Hinn innri krytur — oft það sást
Er eiturskaði bráður,
En þar sem samhent ættlandsást
í öllu er rauður þráður,
Þar verður höndin veika sterk,
Þar vinnast heillir fríðar;
Þar burir feðra blessa verk
í blómgun eftirtíðar.
Að áhrins verði orðum það,
Að andinn sá hér ríki,
En hinn, sem niður heillir trað,
í heljar falli díki.
í eining stundum ættlands gagn,
Svo alt til gæfu vendist,
Oghvetjumtil þess móð og magn
A meðan lífið endist.
Minni Reyjkjavíkur.
R æ ð a
Guðl. sýslumanns Guðmundnsonar.
Þeir voru tímar, og ekki alls fyrir
löngu, er ekki var »þjóðlegt« að meta
Beykjavík mikils. Hún var talin
ramm-danskt afturhaldsbæli, einokun-
arhola með kotungssniði.
Nú er litið öðrum augum á borgina;
hún talin skipa með sóma öndvegis-
sætið svo sem höfuðstaður alíslenzkr-
ar þjóðar.
Hvað veldur þessum umskiftum?
Hinar miklu verklegu framfarir, er
hér hafa orðið á 10—20 árum.
Greiðar samgöngur við fjarlægari
landshluta hafa orðið til þess, að á-
hrif þeirra framfara hafa borist víða,
og alstaðar vakið framfarahug og dug,
þar sem áður var deyfð,
Bærinn hefir að fólksfjölda nærri
því þrefaldast (1880: 2500, 1890: 3600,
1901: 6700), fjárhags-áætlanirnar nærri
tvöfaldast (1880: 27,000, 1890; 34,000,
1900: 47,000), húsaverðið þrefaldast
(1880:1 milj., 1900: 3 milj.), oger eftir-
tektavert, að húsin 1900 eru tiltölulega
miklu færri en 1880 (648 og 577).
það sýnir, að bæjarbúar eru farnir að
reisa sér hús á s t æ r r i undirstöð-
um og hafa þau h æ r r i. |>að er
rétt stefna, hvar og hvað sem
bygt er.
Verzlunarmagnið var hér eftir síðustu
skýrslum 3 milj., en 1887 var það á
öllu landinu 6—7 milj.
|>á er þilskipa-útvegurinn: 1872 var
hér 1 þilskip; 1900 eru þau 35.
Af útfiuttum fiski héðan eru lands-
sjóðstekjur 1880: 600 kr., 1890: 2700,
1900: 7300. þassi atvinnugrein sýnist
því hafa rösklega tífaldast.
Sparisjóðs-fjárhæðir hafa sexfaldast
(1880: 200,000, 1890: 560,000, 1900:
1,200,000).
Túnræktin, sem gjört hefir urðirnar
og forarmýrarnar að skrúðgrænum
töðuvöllum og yrktum ökrum, er eitt
stærsta framfarasporið. þar er til
orðinn einn hinn bezti fjársjóður, er
borgin, jafnvel þetta land á.
Beykjavík er í öllum verklegum
framkvæmdúm á hraðri framför, og hið
sama má og segja um andlegt líf
borgarinnar.
Mentastofnanir fyrir börn og ungl-
inga hafa aukist stórkostlega, starf-
8emi kristindómsins fer mjög vaxandi,
hjálparfélög fyrirbágstadda er þegarfar-
in að mynda3t og líknar- og mannkær-
leika-starfsemin, eitt bezta framfara-
merkið, fer stórum vaxandi í borginni.
Hvar sem litið er, þá eru framfarir
borgarinnar miklar. Reykjavík geng-
ur nú á undan öðrum héruðum þessa
lands, og er þeim góð fyrirmynd at-
orku og framtaksemi.
Bæðum. kvaðst bera hlýjan hug til
borgarinnar; það væri »fornar ástir«
frá því er þau voru bæði á unglings-
aldrinum. þess háttar fyrnistekki né
deyr; minningarnar lifa, eru nútímans
ljós og vekja bjartar vonir um góða
framtíð. Beykjavík á að vera merkis-
beri lands og þjóðar í öllum góðum
framförum á hinum nýja tíma, er nú
fer í hönd.
Þá voru sungin þessi ljóð eftir Hjálmar
Sigurðsson:
Manstu bæ við mararósa,
Mitt í vexti’ í bernsku þó
Sveiftan hjúpi himinljósa?
Hvar er fegra um land og sjó?
Manstu eyjabandið breiða?
Bládjúp sund og vermilind?
Manstu Snæfells hjálminn heiða?
Hólavöll og Keilistind?
Manstu’ hvernig sezt þar sólin?
Sýnist blunda hafinu’ á.
Norðurljós við ný um jólin?
Njólublysin, gullin, blá?
Tindrar dögg á túnum grænum,
Titra sjást ei laufblöð nein.
Esjan laugar sig í sænum,
Sýnist virld’ úr kristalsstein.
Þar er bygt æ hærra og hærra.
Hugur tekur vængjaflug.
Flestir óska stærra og stærra.
Styrkar hendur sýna dug.
Urðin verður gróðurgrundin:
Gagn og fegurð saman á.
Flotinn eykst og fríkka sundin,
Fannhvít seglin stafar á.
Finst þá ekkert feyskið, rotið?
Flýr þar ekkert sólarljós ?
Ekkert ljósker lamað, brotið?
Lifsspor sérhvert stráð með rós ?
Eru allar brautir beinar?
Byrgir ryk þar engum sýn?
Eru götur allar hreinar
Avalt fyrir börnin þín?
Varla mun þó vílið duga,
Verma’ og lífga fölva rós,
Ef að skuggar yfirbuga
Upp með hærra’ og skærra ijós.
Sýnum borg til sóma landil
Sem af fleiru’ en gulli’ er rík.
Og með landi’ í bræðra bandi
Blómgist, fríkki Reykjavik!
Jarðarför síra Þorkels Bjarnasonar
hér í gær var mjög fjölmenn. Héraðspró-
fastnr síra Jens Pálsson jarðsöng hann og
flutti ræðu i kirkjnnni, og tölnðu enn
fremur 3 prestar aðrir yfir moldum hans:
síra Ólafur Ólafsson í Arnarbæli (hús-
kveðju), dómkirkjupresturinn. og síra Hall-
dór Jónsson á Reynivöllum,
Minni þjóðliátíðardagsins.
Ræða
Guðm. héraðsl. Björnssonar.
Heiðruðu tilheyrendur! Mér hefir
verið falið á hendur, að tala fyrir þjóð-
hátíðardeginum. Eg skil svo, sem
mér sé ætlað að gera grein fyrir, hverg
virði hann er fyrir oss íslendinga.
þjóðhátíðardagurinn er gleðidagur.
Minnir á þann dag, er þjóðin hefir
lifað fegurstan á allri æfi sinni. En
hann er meira en gleðidagur. Mér
finst hann eiga að vera nokkurs kon-
ar reikningsskapardagur. Vér eigum
að gera upp framfarareikning þjóðar-
innar. Vór eigum að líta yfir gjörðir
okkar og sjá hvað vér höfum gert og
hvað vér höfum ógert látið. Ef vér
lítum yfir liðna tímann og gerum upp
reikninginn, þá er hann ekki eins
glæsilegur og hann hefði átt að vera
og hefði getað verið.
Vér heyrum sífelt kveða við fyrir
eyrum vorum, að vér sóum skamt
kommr í samanburði við aðrar þjóðir.
það hefir verið haft oss til afsökun-
ar, að vér séum svo fámenn þjóð.
En vér vitum líka, að lítil þjóð getur
staðið fult eins framarlega og stór
þjóð. Hverju er það þá að kenna að
vér erum svo skamt komnir?
það hlýtur að vera annaðhvort land-
inu að kenna eða sjálfum oss.
Ekki er það landinu að kenna. í
dag er landið í sínum fegursta bún-
ingi. Lítum á Esjuna. Lítum út á
höfnina alþakta skipum. Lítum á sjó-
inn hérna í kring, þessa ótæmandi
auðsuppsprettu, sem veitir sjómönn-
unum svo mikinn arð, að slíka atvinnu
getur ekki í heimi annarstaðar en þar,
sem gull er grafið úr jörðu. Einn
búfræðingur hefir nýlega sagt oss, að
það sé betra að búa hér en í Dan-
mörku, sem þó er talið eitthvert frjó-
samasta land Norðurálfunnar. Og eg
trúi því vel. Og ef rétt væri skýrt
frá atvinnuvegum vorum, eins og þeir
nú eru að verða, í Vesturheimsblöð-
unum, þá mundu flestir Vestur-ís-
lendingar hverfa aftur austur um haf.
Ef vér erum skamt komnir, þá er það
okkur sjálfum að kenna, en ekki land-
inu.
A þessum degi á hver og einn að
gera upp reikninginn við sjálfan sig,
við sína eigin samvizku. Vér eigum
að reyna að læraaðþekkja sjálfa oss,
reyna að sjá, hvar oss er ábótavant,
hvar svarta strikiðer í framfarareikn-
ingnum. Sumir kenna því um, að
það sé svo mikil sundrung hjá oss.
Oss vanti samtök.
Hvernig stendur nú á þessari sundr-
ung?
Eg ætla að segja yður dálitla sögu.
Hún er ógn-ómerk, en það bætir úr,
að hún er ósköp stutt.
Tveir menn ýttu frá landi og ætluðu
út á mið. Undir eins á heimavíkinni
verða þeir ósáttir um, hvoru megin
skuli halda með landinu. Annar tek-
ur í og hinn stingur á, og svona geng-
ur lengi; báturinn ánýst í hring, hring-
inn í kring, á sama staðnum. Loks
verður þeim litið upp, sjá að ekkert
gengur, ranka við sér, leggjast á árarn-
ar og róa beint út á miðið. Svona
vill fara með oss íslendingum, eins og
mönnunum á bátnum. þjóðarfleytan vill
snúast í hring hjá oss.
þegar eg lít hérna út yfir hópinn,
þá sé eg hór fyrir framan mig mörg,
mörg hundruð andlit. Ekkert þessara
andlita eru eins. |>au eru öll ólík.
Eins og andlitin eru ólík, eins eru
viljarnir ólíkir. Hver vill fara eftir
sínu höfði og ekki annarra. þetta er
sundrungin. þjóðhátíðardagarnir eiga
að eyða þessari sundrung. f>eir eiga
að kenna oss árarlagið. En það gerist
ekki á svipstundu, Enginn skyldi ætla,
að það sé svo fljótlegt að venja sig af
þessu. Nýja stjórnarskráin gerir það
einu sinni ekki. Til þess á þessi sjálf-
birgingsskapur vor sér of djúpar ræt-
ur. Gætum að, af hvaða mönnum vér
erum komnir. Forfeður vorir voru
menn, sem stukku úr öðru landi, af
því þeir vildu ekki lúta annarra valdi.
þetta lifir enn í lundarfari þeirra af-
komenda, sem nú lifa. það kemur
einna greinilegast fram í hreppapóli-
tíkinni. það er eins og hún sé oss
meðfædd og lifi í blóði voru.
Ef vér nú spyrjum, hvort þjóðin geti
breyzt, þá er engin ástæða til að ef-
ast um slíkt. En breytingin tekur
langan tíma. f>ótt breytingin só sein-
fara, kemur hún þó eigi að síður.
Vér þurfam ekki annað en að Jíta dá-
lítið í kringum oss til þess að sjá,
hvað mikið munar um samtökin. Lít-
um hér yfir um Tjörnina. Lítum á
kirkjuua, sem er að rísa þarna hinu-
megin við Tjörnina. þessi kirkja er
orðin til fyrir samtök fárra manna og
meir að segja fátækra manna. |>að
sem hefir verið ríkast í hugum þess-
ara manna, og á að vera ríbastíhuga
allra vor er það, að láta hag fóstur-
jarðarinnar vera fyrir ofan sinn eig-
inn hag.
Eg ætla, áður en sungið verðurfeg-
ursta kvæðið um fósturjörðina, að biðja
menn að hrópa húrra með mér. Ekki
fyrir föðurlandinu, því það er búið að
því einu siuni í dag. Ekki heldur fyr-
ir sjálfum oss, því að eg efast um,
að vér eigum nokkurt húrra skilið.
Eg bið um húrra handa því bezta, sem
fósturjörðin á, handa ungu kynslóðinni,
handa börnunum, og í því húrra skul-
um vér fela þá ósk, að þeim megi auðn-
ast enn betur en oss að auka sóma
ættjarðarinnar og gagn þjóðarinnar.
Unga fólkiðlifi!
Sungið: »Eldgamla ísafold«. (Nl.)
----- ■— 9 —
Innlimunin.
f>ó eg verði að vfsu að játa, að
Atli hinn rammi hafi töluvert
til síns máls í grein sínni gegn mér,
þar sem hann heldur því fram, að
»erindrekanum« fræga beri einum heið-
urinn af því, að hafa fengið lögfest-
ing ráðgjafans í ríkisráðinu, inn í hið
nýja stjórnartílboð, en ekki afturhalds-
liðinu í heild sinni, verð eg að ætla,
að hann hafi farið heldur langt í því
efni, og að mín skoðun sé öllu nær
hinu rétta: að þetta megi eigna ö 11 u
afturhaldsliðinu.
Að vísu bendir svar Hannesar Haf
steins á síðasta þingi til nafna síns
þjóðólfsritstjóra, er hann mótmælti
því, að farið væri fram á búsetuna í
því skyni, að losa ráðgjafann úr ríkis-
ráðinu, á, að hann hafi ekki verið því
mótfallinn, að lögfesta hann þar, ef
því væri að skifta.
En hann mun þó ekki einn geta
eignað sér þessa gersemi.
Miklu sennilegra er, að líta svo á,
að ráðgjafinn hafi af e i g i n hvötum
iekið þetta ákvæði upp í frumvarpið,
og að ástæðan til þess hafi verið einmitt
hin mikla mótstaða afturhalds-
liðsins gegn r í k i s r á ð s s e t -
unni að undanförnu. Hann
hafi af viðræðum sínum við »erindrek-
ann« fundið, að aðalatriðið fyrir aftur
haldsliðinu var, að fá inn e i n h v e r
ný ákvæði, sem frábrugðin væru
því, sem stóð í frumvarpi Framfara-
flokksins, svo ekki yrði sagt, að það
væri alveg sama frumvarpið.
Svo hafi ráðgjafinn gengið á lagið og
álitið réttast að nota tækifærið til að
koma »lögfestingunni« eða »innlimun-
inni« að, í þeirri von, að afturhalds-
liðið mundi gleypa við þeirri breyting