Ísafold - 24.01.1903, Qupperneq 2

14
að maðurinn var og er fátækur, en
gjafsóknir eru að lögum slíkum mönn-
um ætlaðar öðrum fremur, og hér virt-
ist þar að auki um að tefla vernd við
inisbeiting á embættisvaldi gegn um-
komulausum manni, þá sækir hann um
gjafsókn, en er óðara synjað um haua,
síðast af sjálfum ráðgjafanum, sem þá
sem oftar varð að sjá með annarra
augum, sinna undirmanna hér, erhann
lét senda umsóknina til álita, og vit-
anlega hafa gert alt sitt til, að svarið
yrði 8ama úr þeim stað.
Nir er þá svo langt komið, að mað-
urinn verður annaðhvort að láta mál-
ið falla niður og una við alla þessa
meðferð bótalaust, eða reka réttar síns
á sjálfs síns kostnað, og það með marg-
földum kostnaði á við það sem alment
gerist, með því að hér þurfti að fá að
setudómara, sem heimtað gat meir
að segja fyrir fram fulla ábyrgð fyrir
svona hér um bil því sem honum
sýnist í málkostnað. þetta stappaði
svo nærri því, sem orðið gat, að mann-
inum væri alveg fyrirmunað að leita
réttar síns. Hann fekk þó loks sætt
færi, er setudómari var sendur til ísa-
fjarðar í öðrum erindum, að hagnýta sór
það til þess að hægra væri að standast
kostnaðinn. En hvernig sem á því
stóð, þá atvikaðist einhvern veginn svo,
að ekki tókst að fá einu sinni stefnu
útgefna í það. |>ar með munu hlut-
aðeiganda yfirvald og hans sinnar hafa
talið því borgið.
Næsta tilraun ónýttist fyrir það, að
setudómarinn, sem þá var tilnefndur,
heimtaði eigi minna en 500 kr. fyrir
fram í málskostnað eða aðra eins á-
byrgð, eí hann ætti að eiga við málið.
En það var stefnanda ókleift.
En »alt er þá þrent er«. J>riðja til-
raunin lánaðist. |>á fekst raálið loks
rekið og dæmt, við illan leik þó, og
auðvitað ekki nema fyrir annarra bjálp
bæði með kostnað og talsmenaku; var
þó í síðustu forvöðum gerð ósleitileg
tilraun til að fá málið dregið svo, að
það ef til vill ónýttist. — |?að er eft-
irtektaverð tilviljun og glögt dæmi
þess, sem ósjaldan ber við, að sér
grefur gröf, þótt grafi, hvernig það at-
vikaðist, að loks tókst að fá setudóm-
ara í málið með ekki ókleifum kostn-
aði. |>að voru sem sé kosningakær-
urnar úr ísafjarðarsýslu, út af því, að
yfirvald það, er hér um ræðir, varð
undir í kosningunum þar síðast, —
það voru þær, sem þess urðu valdandi,
að setudómari fekst loks í haust til
ísafjarðar á almanna kostnað að
nokkru leyti. —
Saga málsins þessi felur sjálf í sér
næga skýringu þess á ýmsa Iund, svo
að spara má sér alla frekari útlistun.
|>eir sem hana lesa eða heyra, munu
eiga hægt með, að gera sér sæmilega
glögga hugmynd um, hve Ianga eða
skamma leið hér eiga menn ófarna að
jafnréttishugsjón þeirri og réttarvernd-
an, er fyrir mætum mönnum vakir og
góð lög ætlast til.
Stjórnvalda-auglýslngarnar,
|>ess hefir eigi getið verið hér í
blaðinu, af því að ísafold var það ó-
kunnugt, að einu blaði enn hér í bæn-
um, »Eeykjavík«, hafði verið gerður
kostur á að bjóða í auglýsinga-einka-
réttinn, auk hinna 3, er fyr eru nefnd.
En iitgefendur þess blaðs komu sér
saman um, er þeir íhuguðu skildaga
ráðgjafans, að gera ekkert tilboð.
Hafa því öll blöðin, þau er kost
áttu á að fá auglýsingaréttinn, hafnað
honum alveg, og vitanlega hvert í sínu
lagi og hvert að öðru fornspurðu, —
utan þetta éina, er hann hlaut, fyrir
nær helmíngi meira gjald en þærgefa
af sér alls, að kostnaði frádregnum.
Svo mikið vill málgagnið þ a ð vínna
til að láta mýla sig.
Fyrstu kynni, sem eg hefi af Guð-
mundi Friðjónssyni, eru þau, að kunn-
ingi minn einn dvaldi um tíma í
fpingeyjarsýslu, og hitti mig skömmu
eftir að hann var kominn þaðan.
Síðan eru hér um bil n>u ár.
Eg vissi, að maðurinn var skáld
og hafði gott vit á skáldskap, enda
ræddum við oft um þvílíkt. Eg var
fremur ókunnugur uppvaxandi skáld-
um á íslandi um það leyti, og spurði
kunningja minn meðal annars, hverja
hann teldi efnilegust skáld á Islandi.
Hann hristi höfuðið, og sagði, að
ekki væri um auðugan garð að gresja.
Ekki væri nema einu til að dreifa:
Guðmundi FriðjónssyDÍ, ungum og
umkomulausum þingeying. Annað
skáld væri reyndar til, sem yrkti á
íslenzka tungu og efnilegt væri, en
það hefðist við í Vesturheimi og héti
Stefán G. Stefánsson.
Eg hafði varla heyrt þeirra Guð-
mundar og Stefáns getið, þegar þetta
gerðist; en síðar hefi eg lesið rit
þeirra eftir föngum, og eg só alt af
betur og betur, að reyndin hefir stað-
fest dóm kunningja míns að mestu
leyti.
II.
Eg vissi löngu áður en kvæði Guð-
mundar komu út, að þeirra var yon,
og eg get sagt með sanni, að eg hefi
til fárra -bóka meira hlakkað.
Eg hafði heyrt fleira eftirGuðmund
en flestir aðrir, sem ekki eru kunn-
ugir honum, og mig langaði í meira.
Svo vildi til, að eg náði fyr í bók-
ina en almenningur. Eg las hana
hvað eftir annað, og eg skal nú skýra
frá því, hvaða áhrif hún hafði á mig.
Fyrsta kaflann af bókinni get eg ekk-
ert um sagt, því að eg hefi aldrei
lesið hann. Til þess liggja ástæður,
sem ekki verða teknar hér fram.
Annar kaflinn þótti mér misjafn
mjög að gæðum í fyrstu; en eftir því,
sem eg las hann oftar, eftir því komst
eg betur og betur að raun um, að
mikið er í hann spunnið, og að þar
eru fá kvæði, sem ekki komast full-
komlega til jafns við önnur ástakvæði
af betra tægi, sem orkt eru og út gefin
um þessar muDdir.
Skoðanir Guðmundar standa stuud-
um talsvert djúpt; en sá, sem hefir
vit og vilja til þess að skilja þær,
hlýtur að komast að raun um, að
ástaljóð hans bera vitni um göfuglega
hugsun og innilega ástarþrá. — Eg
vil þó geta þess, að mér hefir aldrei
líkað fyrirsögnin fyrir ástaljóðakaflan-
um: Munablóm; og mér virðist Guð-
mundur beita orðinu muni meir en
skyldi, um alla bókina.
Erfiljóðin eru jafnasti kaflinn í bók-
inni, og eru sum þeirra snildarkvæði.
Betri erfiljóð hafa aldrei verið orkt á
íslenzku máli en sum þeirra, en ekki
þarf að benda á þau, sem bezt eru.
Hver heilvita maður, sem kvæðin les,
hlýtur að geta þekt þau úr. — Með
þessu er reyndar ekki sagt, að kvæð-
in falli alþýðu í geð, því það væri
furða, ef fjórði hver ísiendingur, sem
náð hefir fullum þroska, væri heilvita
að því, er snertir erfiljóð. Slík ó-
grynni eru til af blindónýtum erfiljóð-
um á íslenzku, að smekkur þjóðarinn-
ar ér gjörspiltur í þessu efni, og er
leitun á íslenzku skáldi, sem nokkuð
kveður að, er hefir orkt j a f n g ó ð
erfiljóð og Guðmundur. Eg held mér
við það, sem prentað er, hvað sem
öðru kann að líða.
Síðasti kaflinn: Úti og inni, er
lengsti kaflinn í bókinni og fjölbreytt-
asti, en flest kvæðin eru þó um nátt-
úruna, íslenzka náttúru.
Skáldin lýsa venjulegast þeirri nátt-
úru, því landslagi, þeirri veðráttu o. s.
frv., sem þeim er kunnugust, eða svo
ætti það að vera að minsta kosti, og
það hefir Guðmundur gert. Mér er
því miður ekki vel kunnugt nálægt
Sandi, en þó nokkuð, og mór skilst,
að óvíða sé fjölbreyttara landslag að
því, er miður má fara: opin Skjálf-
andi og eyðisandar í norðurátt, en
eldhraun rétt fyrir sunnan bæinn,
eitthvert mesta vatnsfall á Iandinu,
Skjálfandafljót, fyrir vestan, Kinnar-
fjöllin fyrir vestan það og tröllaleg
sýn yfir í Náttfaravíkur, þegar norðar
dregur. Laxá er aftur að austan,
hraunbytna og herfileg yfirferðar. Ó-
mjúkar munu og vera norðanhríðar
um þessar slóðir og sandrok, ef til
vill, stundum, þótt mér sé ekki kunn-
ugt um það.
»Undrist enginn, upp þó að vaxi
kvistir kynlegir« úr slíkri jörðu; og
þegar þess er enn gætt, að Guðmund-
ur er og hefir verið heilsutæpur alla
æfi, þá er engin furða, þótt honum
verði að sökkva sér fremur niður í
það, sem hrikalegt er og stórskorið
við náttúruna, en það, sem blítt er og
þýtt; oft bregður þessu þó fyrir í
skáldskap hans, og eg minnist þess
ekki, að nokkurt íslenzkt skáld hafi
orkt jafnmikið um sólina og aðra himin-
dýrð og Guðmundur.
Eg hefi nú minst uokkuð á efnið í
kvæðum Guðmundar; en þá er eftir
að drepa á, hvernig mér virðist hann
hafa farið með þetta efni, því af því
skal skáldið marka, hvernig það fer
með efni sitt.
»Oft má lítið laglega fara«; en margt
skáld hefir sprungið á erfiðu og um-
fangsmiklu efni.
Eg sé þá ekki betur en að Guð-
mundur hafi sjaldan reist sér hurðar-
ás um öxl, að honum farist jafn-vel
að lýsa sólarljóma og vorharðindum,
vorblíðu og mannskaðaveðrum, úti-
gangsbikkjum og fagurri sveit. ÖIlu
þessu lýsir Guðmundur eftir því, sem
hann hefir séð sjálfur, en ekki aðrir,
og það er aðalkosturinn við bók hans.
f>að er auðséð á öllu, að hann lýsir
samvizkusamlega, eftir því, sem skiln-
ingarvit hans segja til, en ekki eftir
því, sem hann heldur, eða veit, að
alþýðu manna falli bezt í geð; og
þessi koBtur vegur fyllilega á móti
ýmsum ókostum, sem eru á bók hans:
þreytandi endurtekningum, sem koma
fyrir á einstaka stað, hortittum og
meinlokum, sem hittast í bók hans
ekki síður en í flestum eða öllum ís-
lenzkum ljóðum. Enginn getur t. d.
varið, að kalla lamb kjúkling, eða kall-
að það sæmilegt, að segja að »ota
gönguteinum« f staðinn fyrir »að
ganga«; en í bók Guðmundar er óvenju-
lega fátt af þessu tægi og miklu færra
en í Ijóðabókum eftir sum þjóðkunn
skáld, sem gefnar hafa verið út ekki
alls fyrir löngu.
í fáum orðum verður þá álit mitt
um kvæðabók Guðmundar þetta: að
bókin sé óvenjulega frumleg, því að
skáldið bindur alls »ekki bagga sÍDa
sömu hnútum og samferðamenn#, og
að hann fari venjulegaBt vel með
efni sitt; en þegar þetta fer hvort-
tveggja saman í ljóðum, tekst skáld-
inu ávalt vel.
Eg verð því að taka undir með
Níelsi skálda og segja það um Guð-
mund, sem hann sagði um Jónas
Hallgrímsson: »Hann er skáld, mann-
skrattinn«,og jafnvel einkennilegt skáld.
f>etta hljóta allir óvilhallir menn að
fallast á.
III.
Mér þykir ekkert jafngaman og að
lesa vel samið mál, og ánægjan er
alveg jöfn, þó að eg geti alls ekki
fallist á skoðan höfundar þess, sem
um er að ræða. Eg rakst á grein í
þjóðólfi nr. 43 og 44 f. á. um ljóðabók
Guðmundar Friðjónssonar, og taldi
sjálfsagt að lesa hana vagna þess,
hve ég hafði miklar mætur á skáldinu;
þótti líka gaman að líta á hann frá
sem flestum hliðum, en bjóst við, að
jpjóðólfur mundi láta það eitthvað
heita í fáránlega átt. Hann er vanur
því, þegar ekki er um sögulegan fróð-
leik að ræða.
Mér verður æfinlega fyrst að líta á
nafn höfuuda bæði við bækur og
blaðagreinar, og svo gerði eg enn.
Eg sá, að Kolskeggur stóð undir grein-
inni, og þótti mér það góðs viti, því
að eg kannaðist við það úr fornum
fræðum, að Kolskeggur frá Hlíðar-
enda hafði fylgt góðum mönnum að
öllum réttum málum, og eg bjóst
hálft í hvoru við, að þessi Kolskegg-
ur mundi feta í fótspor nafna síns.
þetta brást reyndar; en aftur rætt-
ist álit mitt að nokkru leyti, því að
greinin, er mætavel samin á sinn
hátt, og eg las hana með mjög mik-
illi ánægju.
|>egar eg las hana í fyrsta skifti,
kom mér til hugar þetta alkunna
erindi eftir Steingrím Thorsteinsson:
Grrammatíkus greitt um völl
gekk með tínukerin.
Hann hirti spörðin, eg held öll,
en eftir skildi herin.
En þegar eg las hana i þriðja skiftí,
kom mér til hugar sagan um tilber-
aun, sem átti að tína saman öll lamba-
spörð á Tvídægru í þrjár hrúgur, en
sprakk við þriðju hrúguna. Ég furð-
aði mig þeim mun meira á, að þessi
tilberi eða Kolskeggur skyldi ekki
hafa sprungið við sparðatínslu sína, af
þeirri ástæðu, að hann hefir ekki að-
eins tínt spörð, heldur margt annað,
því að fæst af því, sem hann tínir
til, eru vitleysur eða smekkleysur,
heldur góður og gildur skáldskapur,
þó að höf. viti það ekki eða þykist
ekki vita það. Á greininni finst eng-
inn bilbugur, engin sprungumerki frá
upphafi til enda. Hún er jafn-vel
samin seinast og fyrst, og eg kann
Kolskeggi miklar þakkir fyrir búning-
inn á greininni. það er ekki oft sem:
hnífur minn kemur í feitt.
IV.
Alt öðru máli er að gegna um mál-
efní það, sem Kolskeggur heldur
fram; því að eg heíi sjaldan séð jafn-
lipru máli og jafn-góðri framsetningu
beitt tíl að verja jafn-raagan mál-
stað.
Kolskeggur heldur því fast fram, að
Guðmundur Friðjónsson sé leirskáld,
og að ljóðabók hans óprýði íslenzkar
bókmentir. Til þess að sanna þetta,
verja þeir |>jóðólfur liðugum niu dálk-
um; en niðurstaðan verður sú, eins og
vant er, þegar rangt mál er varið, að
þeir, sem færir eru um að dæma,
þeir, sem eiga kost á að lesa ljóðabók
Guðmundar í þessu efni, sannfærast
betur um það en áður eftir málsfærsl-
una, að mál það sé gott, sem barist
er á móti, og eg er illa svikinn, ef
ritdómur KolskeggB verður ekki ein-
mitt til þess að auka bók Guðmundar
gengi og hylli.
Jtitdómurinn er svo herfilega rang-
látur, að eg get ekki stilt mig um að
sýna fram á fáeinar villur, sem þar
er krökt af, en fljótt verður yfir sögu
að fara, því að annars yrði þetta of
langt mál.
Guðm. Friðjónsson og Þjóðólfur.
Eftir
Olaf Davíðsson.
1.