Ísafold - 03.06.1903, Blaðsíða 3

127
Slíkar rannsóknir eru mjög vanda-
samt starf og eigi síður mikilsvert,
hvort sem litið er á málið frá vísinda-
legu eða verklegu sjónarmiði, enda
hvarvetna í mentalöndunum taldar
nauðsynleg undirstaða undir allar veru-
legar kynbætur. jpað er því mjög vel
gert af Landbúnaðarfélaginu danska, að
koma þessu máli á rekspöl.
Bankafargið.
Miskunnarlaust er það notað hér um
þessar mundir af kosningasmölum
bankastjórans, væntanlega án hans
vilja og vitundar, en alt eins hlífðar-
laust fyrir því og sjálfsagt með meir
en litlum árangri.
það er eins og þeir, smalarnir, viti
ekki annað ráð vænlegra til þess að
afla húsbónda sínum kjörfylgis.
Segja má að vísu, að það sé mönn-
um sjálfum að kenna, kjósendum, ef
þeir láta þe3S kyns áhrif ráða at-
kvæði sínu á kjördegi. f>að sé stakt
ístöðuleysi af þeim eða þá blátt áfram
heimska.
Bn mennirnir eru hér sem annars-
staðar og endranær ekki allir eins og
þeir ættu að vera eða á mætti kjósa
framast, hvort heldur er að kjarki eða
hyggjuviti. |>eir eru vitanlega þetta
upp og ofan, eins og annarstaðar ger-
ist. Sumir reiðubúnir til að leggja
mikið í sölur fyrir sannfæring sína og
frjálsræði, en sumir ekki.
Eins dæmi mun að vísu vera eða
því sem næst heimskan náungans
þess, er lét hræða sig hér í vetur til
þess að kjósa í bæjarstjórn eins og
hann hugði bankastjóra þóknanlegt,
með þeirri hótun af smalanna bálfu,
að ella yrði gengið að honum þegar í
stað um greiðslu 50 kr. láns, er átti
ekki að falla í gjalddaga fyr en eftir
marga mánuði.
En það eru ærið mörg stig þar í
milli og fullkomins óttaleysis um ann-
arleg og ólögmæt áhrif bankaskulda-
skifta. Og þar getur verið sinn á
hverju stigi eða margir á sumum, og
safnast þegar saman kemur.
Hér æ 11 i slíkt ekki að geta kom-
ið til greina að því leyti til, sem þessi
verzlun, bankaverzlunin, ætti ekki að
vera hættulegri frjálsræði manna en
aðrar verzlanir.
En úr því að reynslan sýnir, að svo
er þó, væri mesta nauðsyn á, að láta
eigi þingmensku og bankastjórn fara
saman.
Bönkum á að stjórna eftir sömu
meginreglum sem hygnir kaupmenn
stjórna sfnum verzlunum. þeir láta
sem ekki sé til neitt flokksfylgi eða
flokkadrættir í þingmálum og lands-
stjórnarmálum. |>eir eru jafngóðir
vinir allra þeirra, er við þá vilja
skifta, hvaða flokk sem þeir fylla eða
hverja landsstjórnarstefnu sem þeir
hafa. |>eir láta sér ekkert við koma
í slíkum efnum annað en kaupskapar-
viðskiftin.
það vita þeir að er skilyrðið fyrir
því, að verzlun þeirra þrífist.
|>að kemur miður vel heim við þá
hollu og hyggilegu meginreglu, er fyr-
ir banka stendur einhver ákveðnasti
og óbilgjarnasti flokksfylgismaður á
landinu.
f>að er ekki bætt við, að slíkt hafi
ekki stórvægileg áhrif á kjósendur, þó
að hann géri aldrei nema að sneiða
hjá að neyta stöðu sinnar sjálfur sér
til kjörfylgis.
það er sjaldan skortur á þjónustu-
sömum öndum, þegar svo á stendur,
mönnum, sem nóg er að þeir viti
vilja síns herra til þess að gera það,
sem þeir hyggja stuðning að fyrir
hann til þess sem hann óskar sér.
Vanaleysið að eiga við banka hefir
valdið þeim háskalega ósið, að lán-
þurfar finna yfirleitt bankastjóra eins-
lega, áður en þeir koma í bankann, og
bera sig eins og þeir sem leica þurfa
á náðir manns. f>ví fyigir þá eðlilega
sú hugsun, að því betur muni þeim
verða til, sem þeir geri bankastjóra
fleira að skapi, en viðsjált að haga sér
hins vegar. Svona getur farið, þótt
hann láti alls ekkert á sér skilja um
slíkt, hvorki af né á. Og fyrir því
ber að gera ráð um hvern mann að
öðru óreyndu eða ósönnuðu.
Almenning skortir nógu glöggan
skilning á því, að bankaviðskiftin eru
ekkert annað en verzlun, — meira að
segja verzlun, þar sem hönd selur
hendi.
Sá sem peningalán fær í bankanum,
lætur fyrirþað fullgilt veð eða tryggingu,
og greiðir áskilda vexti, alveg eins og
sá sem kaupir sér eitthvað í búð læt-
ur úti fyrir það peninga eða vöru.
f>ar selur hönd hendi á báðum stöðum.
þar kemur eigi til máls neinn greiði
eða ógreiði, góðvild eða óvild, f>að
eru hrein viðskifti. Hönd selur hendi.
f>á fyrst, er maður lætur ekki hönd
selja hendi, heldur falar í búð lán
tryggingarlaust, svo sem hér er al-
gengt, — þá fyrst kemur að því, að
lánveitandi sýni góðvild eða ekki góð-
vild.
En þess kyns góðvild m á ekki
Landsbankinn sýna.
Hann m á ekki lána öðru vísi en
gegn fullri tryggingu.
þetta er annarra fé, sem stjórnend-
um hans er falið til meðferðar, og
jafnframt bannað að láta það úti öðru
vísi en að hönd selji hendi með fyr-
greindum hætti.
f>etta þarf almenningur að láta sér
skiljast. f>að væri ekki lítil framför.
f>á hverfur af sjálfu sér alt banka-
farg.
f>á ber enginn lánþurfi annað við
en að gangabeint í bankann og leysa
þ a r af hendi sín viðskiftaerindi, við
bankastjórnina í heild sinni, eða
bankaþjónana, — alveg eins og hver
maður, sem ætlar að kaupa einhvern
hlut fyrir peninga út í hönd, fer beint
í búðina, þar sem hluturinn fæst, eða
sendir þangað, en fer e lc k i að finna
kaupmanninn að máli áður heima hjá
honum eða á gatnamótum, til þess
að spyrja hann eða biðja urn þ á n á ð,
að mega kaupa hlutinn í búðinni hjá
honum.
f>að mundi þykja skrítið hátterni.
En ekki er það skrítnara en hitt,
að knékrjúpa bankastjóra sjálfum ut-
an bankans um sams konar viðskifti.
f>að er kallað alment í kaupmanns-
ins þágu, að skift sé við hann — keypt
hjá honum —, ekki síður en þess, er
það gerir.
Alveg eins er það í bankans þágu,
að fé það, er hann verzlar með, só
tekið á leigu. Forstöðumaður hans er
ekki dyggur ráðsmaður yfir fé hans,
annarra fé, ef hann gerir sér ekki far
um að verzla með það og fá það
ávaxtað.
f>etta mun og koma skýrt f ljós,
þegar bankarnir eru orðnir fleiri en
einn. f>á hlýtur náðar- eða ölmusu-
hugsunin að hverfa.
f>að getur verið, að mótspyrnan
gegn því, að þeir verði tveir, standi
hjá sumum í sambandi við, að þeir
kunni dável við,að náðarveitingarhugs-
unin haldist við. En ærið ætti það
að vera til þess að óska eftir, að
bankarnir verði tveir, — að hér verði
ekki nein bankaeinokun.
Fiskyeiöafélag Danmark.
Reknetaveiðar við ísland.
Félag með því nafni er nýstofnað í
Khöfn. Tilgangur þess er að stunda
síldarveiðar við ísland með reknetum.
Aðalmaðurinn í félagsskap þessum er
fiskimaður einn, H. J. Olsen að nafni;
6 aðrir eru í því. Olsen þessi var á
Akureyri í fyrra sumar til þess að
kynna sér fiskiveiðar þar. f>ar frétti
hann, hversu vel hefðu tekist tilraun-
ir Norðmanna með reknetaveiðar, og
varð það til þess, að hann kom fé-
lagi þessu á fót. f>að byrjar smátt,
en ætlar sér að færa út kvíarnar
seinna, ef vel gengur. f>að hefir keypt
enskan fiskikugg. Hann á að hafa
með sér 1 hreyfivélarbát og 4 aðra
báta, 100 reknet 20 faðma á lengd
hvort, og eina ameríska hringnót.
Skipshöfnin á að vera íslenzk að meiri
hlut. f>að á að gera að síldinni og
salta hana niður í tunnur jafnskjótt
sem húu veiðist. þegar skipið er
orðið hlaðið, affermir það á Siglufirði,
og þaðan verður síldin send jafnskjótt
til Noregs. f>eir ætla í sumar að
stunda veiði þessa eingöngu fyrir
norður- og austurlandi.
Eftirniæli.
Hinn 13. f. m. (apríl) andaðist að
Veðrará merkiskonan Sigríður Jóna-
tansdóttir, eftir langvinn veik-
indi og þungbær. Hún var fædd 18.
des. 1833 að Minnibakka í Langadal
á Langadalsströnd. Foreldrar hennar
voru þau Jónatan Jónsson, og Helga
Hjaltadóttir, prests að Kirkjubóli í
Langadal.
Tveggja ára gömul fluttist Sigríður
sál. með foreldrum sínum að Efrihús-
um í Önundarfirði; þau bjuggu þar
3 ár, fluttust svo að Vöðlum, og það-
an eftir 8 ár að Veðrará innri. f>ar
giftist Sigríður sál yngismanni Jens
Jónssyni, 22 ára gömul; byrjuðu þau
þar búskap og bjuggu alls 43 ár, þar
af á Veðrará innri 15, Kroppstöðum
25 og Veðraráytri 3. f>á brugðu þau
búi, og dvöldust eftir það hjá tengda-
syni sínum, óðalsbónda og hrepps-
nefndaroddvita Bóasi Guðlaugssyni á
Veðrará innri. Sigríður sál misti
mann sinn 1899.
f>au hjón áttu 5 börn. f>au eru: 1.
Sigríður, gift oddvita Bóasi Guðlaugs
syni; 2. Jónatan, bóndi á Efstabóli; 3.
Jensína, gift Jóni Gabríelssyni á Skaga
í Dýrafirði; 4. Guðfinna, gift Birni Jóns-
syni, presti að Miklabæ í Skagafirði;
5. Ólafur, verzlunarmaður á Sauðár
krók.
Sigríður sál. lærði yfirsetufræði 1866
og var skipuð yfirsetukona í 33 ár;
því starfi gegndi hun með frábærum
dugnaði og samvizkusemi. Hún ávann
sér mikið álit sem yfirsetukona, ekki
einungis í sínu umdæmi, heldur víðar.
Hennar var því oft leitað úr fjarlæg-
um héruðum; sýndi hún ávalt, að hún
var kjarkmikil þrekkona. Sýslunefnd-
in viðurkendi dugnað hennar og
skyldurækni með því að veita henni
eftirlaun, þegar hún gat ekki gegDt
því starfi lengur sakir ellilasleika.
Á heimili sfnu sýndi Sigríður sál.
sama dugnaðinn og skylduræknina, og
mun hún hafa átt fullkomlega sinn
þátt í því, að þeim hjónum búnaðist
ávalt ágætlega, og heimili þeirra var
að mörgu leyti fyrirmyndarheimili.
Sigríður sál. var í stærra lagi meðal-
kvenmaður á vöxt, þrekleg og til-
komumikil álitum, gekk ávalt vel og
myndarlega til fara; hún var vel
greind kona, og virt af öllum, sem
hana þektu.
Hún mun ekki hafa átt kost á
mikilli mentun í uppvextinum, enda
var lítið um það hér á þeim tímum;
þó mátti heita að hún væri vel að
sér. f>að er ekki of sagt, að hún var
einhver merkasta kona þessa héraðs,
og þótt víðar væri leitað.
Sigríður sál. var jarðsett 20. f. m.
að Holti, að viðstöddum fjölda fólks,
eftir því sem hér gerÍBt.
9. maí 1903. G. Á. E.
Fórn Abrahams.
(Frh.)
Og þá kemur önnur spurning. Mund-
uð þér ráðast á annað stórveldi af
sömu ástæðu og þér hafið ráðist á
oss? Eg held naumast, og þér haldið
það ekki sjálfir. f>að er sitt
stjórnaratferli fyrir hvort, stóru ríkin
og smáu, og sitt siðalögmálið fyrir
hvorn, voldugan eða vesalan.
En við skulum ekki eyða fleiri orð-
um að þessu. f>að eru smámunir ein-
ir í samanburði við svikræði það, er
land yðar hefir látið leiðast til að
hafa í frammi við allan heiminn.
f>að varð mikill fögnuður hér syðra,
er það spurðist, að stefnt hefði verið
til friðarmálstefnu í Evrópu og kvadd-
ir þangað fulltrúar frá öllum þjóðum.
f>að varð mikill fögnuður vor á meðal
segi eg, því nú átti ekki að þurfa
neitt að óttast framar og oss ekki að
vera hættara við ófriði en öðrum, er
allar deilur skyldi útkljá á friðsamleg-
an hátt; og það var eins og steiní
væri létt af öllum heiminum. Nú er
úti alc sundurlyndi og táldrægni; nú
er þúsund ára ríkið komið.
En, æ, oS8 brugðust heldur en eigi
vonir. Ólium heiminum brugðust von-
ir. f>ví ekki var blekið óðara þurt
orðið í fundarbókum þeim, sem þér rit-
uðuð einnig undir, er þér lögðuð frá yður
pennann og þrifuð til vopna í hans stað.
Jólakveðja englanna til mannanna af-
skræmdist í hrottalegan fyrirlitningar-
hlátur. Hinni fyrstu miklu friðarráð-
stefnu mannanna lauk með ófriði.
Eitt er þó herfilegast: að meðan her
menn yðar Iiggja flakandi í sárum í
framandi landi eða deyja hrönnum
1 vesölum sjúkratjöldum, sem halda
hvorki regni né vindi, þá flytja blöð
yðar hreykin þann boðskap, að þjóð-
höfðingi yðar hafi ritað nafn sitt und-
ir það, sem um samdist í Haag. Hefði
einhver annar sagt það, hefði enginn
maður í hvorugu þessu landi hikað
við að ganga fram, hrækja framan í
hann og segja:
það er lygi.
En þér hafið sjálfir sagt það, og eg
trúi því, þótt ekki skilji eg það. Hvað
var þá öll þessi ráðstefna? Var hún
ekki annað en svívirðilegur skrípaleik-
ur? Eg veit það ekki og hefi ekkert
að miða við annað en orð og athafn-
ir sjálfra yðar. En sú kemur stund,
er ný öld ritar sögu hinnar liðnu ald-
ar, og þá mun þar mega lesa á hálfri
blaðsíðu: Einu sinni stóð mikið til,
en ekkert varð úr. Hvað voru þá
þessi skjöl, er ritað var undir með svo
mikilli viðhöfn? Var það ekki annað
en fögur hilling og draumvingl? Nei.
Sandur í augu fáráðra heimskingja,
sönnun þess, að enginn hlutur er
mönnunum meir um megn en að
þ'ekkja sjálfan sig.