Ísafold - 08.07.1903, Blaðsíða 2

166
1) Hvernig þær fiskitegundir hagi
göngum sínum, er mest eru veiddar í
Englandshafi, einkum þorskur og síld; og
2) Hvort fiski fækki í Englands-
hafi, Skagarak og Kattegat og annar-
staðar, af því að ofmikið sé veitt (með
botnvörpum, einkum af skarkola og
öðrum kolategundum og ý8u). Hitt
yrði oflangt mál, að skýra nánara frá
því, með hverjum hætti farið verður
að fá vitneskju um þetta.
í vor er leið byrjuðu þessar rann-
sóknir alment og sum ríkin byrjuðu
þegar í fyrra. Danir byrjuðu í vor
og keypti stjórnin til rannsóknanna
botnvörpuskipið »Thor« af félaginu
Dan; og flest hin ríkin hafa botnvörpu-
skip til rannsóknanna, að dæmi Norð-
manna, er lótu smíða rannsóknarskipið
•Mikael Sars« árið 1900 í öllu veru-
legu með sömu gerð og enskan botn-
vörpung.
»Thor« kom hingað til lands í maí-
mán. í vor og hér á Rvíkurhöfn
snema í jóní. Hafði hann þá verið
vi8 rannsóknir fyrir sunnan land og
austan, fór þá vestur og norður fyrir
land og er nú kominn hér inn aftur.
Skipið er 112 fet á lengd og hið bezta
í sjó að leggja, með sterkri gufuvél
(10—11 mílna hraða) og útbúið öllum
rannsóknaráhöldum af beztu og n/j-
ustu gerð og margs konar veiðarfærum,
þar á meðal botnvörpu, er draga má
á 1000 fðm. dýpi með 2000 fðm. löng-
um stálvírsstreng, reknetum, lóðum,
háfum úr þéttasta silki til að veiða
í minstu verur sjávarins o. fl.
Lestarrúmi skipsins hefir verið að
nokkru leyti breytt í sal og svefn-
klefa handa vísindamönnunum, og uppi
á þilfari er rannsóknarhús (laborator-
ium) framan undir stjórnpallinum.
Vísindamennirnir eru 3: mag. sc.
Joh. Sehmidt, fiskifræðingur; mag. sc.
Ove Paulsen planktolog, og cand. mag.
Nielsen haffræðingur (hydrograf), alt
ungir menn, í kringum þrítugt.
Skipið með öllum útbúnaði kostaði
um 170,000 kr. og árlegur kostnaður
100,000 kr.
Af því má sjá, að kostnaður allra
ríkjanna við rannsóknirnar er afar-
mikill.
Hve mikill árangurinn getur orðið
af þessum rannsóknum, er alls ekki
hægt að segja fyrir fram; en ástæða
er til að ætla, að hann verði mikill,
jafnvel þó að þær standí ekki yfir
nema þenna stutta tíma; því að verka-
mennirnir o: vísindamenn þeir, er að
þessum rannsóknum starfa, ganga að
starfi sínu með þeim áhuga og þeirri
þekkingu, sem veitir tryggingu fyrir
góðum árangri. Og það er gleðilegt,
að þessi vísindalega samvinna er Ioks
komin á, og að þeir sem völdin hafa
eru farnir að sjá, að sjávarrannsóknir,
sem hafa það fyrir mark og mið, að
verða fiskiveiðum þjóðanna að liði,
verðskulda að þær séu efldar með
meiri fjárframlögum en hingað tilhefir
gerst. Menn hafa fyrir löngu séð, að
vísindín hafa unnið landbúnaðinum ó-
metanlegt gagn; og hví skyldu þau
ekki einnig geta unnið fiskiveiðunum
gagn, jafnvel þótt rannsóknirnar séu
miklu meiri örðugleikum bundnar?
Vér Islendingar megum fagna þess-
um rannsóknum, því næsta líklegt er,
að þær vinni oss einnig mikið gagn —
og það án hins minsta fjárframlags frá
vorri hálfu. þær verða fyrir oss að
ymsu leyti framhald og fullkononun
rannsókna þeirra, er »Diana« hefir gert
undanfarin ár, og þess litla, er vér
sjálfir höfum gert. Stjórnarnefnd
rannsóknanna í Danmörku ætlast til, að
tekið verði alt tillit, sem auðið er, til
þess er vér þurfum að fá rannsakað.
Landsliöfðingi
og 2. þingmaður Rangæiuga.
Satt er það, að margs verður maður vís-
ari í höfuðstaðnum, sem við veslings-sveita-
flónin þekkjum eigi né skiljum heima i kot-
unum okkar. Það hefi eg bezt sannfærst
um dagana, sem eg hefi dvalist hér i höf-
uð8taðnum núna nm mánaðamótin.
Eg er ekki oft á ferð bér um slóðir, þvi
leiðin er löng og einyrkjar mega ekki tefj-
ast mikið frá búum sínum um þennan tíma
árs. Eg hefi því reynt að nota tímann
sem bezt til að litast hér nm og fræðast
um hitt og þetta.
Mest hlakkaði eg til að vera við, þegar
þingið væri sett, og lét eg því ekki standa
á mér, þegar þingmenn settust á rökstóla.
Eg varð með þeim fyrstu upp á áhorfenda-
pallana og sat þar allan timann, sem til
þess gekk, að rannsaka og ræða um kjör-
bréfin, og skemti mér vel. Þó var mér
mein að því, hve fáa þingmenn eg þekti;
en nokkuð hætti það úr, að eg heyrði fólk-
ið í kringum mig oft hvislast á um það,
hver nú væri að tala.
Beint á móti mér sat maður, sem eg eft-
ir búningnum gizkaði á að mundi vera
landshöfðinginn, enda fekk eg brátt að vita
vissu mína um það.
En svo gerðist atvik, sem eg skildi ekk-
ert í.
Einn þingmaðurinn — mér var sagt að
það væri dr. Valtýr — sagði í ræðu sinni,
að sér hefði þótt sorglegt að heyra, að
landshöfðinginn hefði látið í Ijósi, aðhann
vildi samþykkja aðra eins lögleysu og kosn-
ing þingm. Strandamanna.
Þá sprettur landshöfðingi upp með tölu-
verðum þóttasvip og heimtar að forseti
verndi sig gegn slíkum áburði.
Og þó gat eg ekki betur heyrt en að
þingmaðurinn hefði rétt fyrir sér.
Eg beið nú þangað til gengið var til
atkvæða, og þá rak mig í rogastanz, er eg
sá, að landshöfðinginn stendur upp og
greiðir atkvæði með því, að kosningin sé
tekin góð og gild.
Eg fór nú að hugsa margt um þetta, og
þegar eg var kominn út á götu, fór eg að
spyrja kunningja minn um, hvernig á þessu
stæði, að landshöfðinginn telur það fyrst
ósæmilegan áburð, að hann vilji samþykkja
kosninguna, en gerir það siðan sjálfur rétt
á eftir.
Eg vis8Í, að maðurinn var mikill vinur
landshöfðingja, og vænti því greiðrar úr-
lausnar á spurningum ininum.
Mér brást það og ekki.
Þú veizt það, segir hann, að landshöfð-
inginn er þingmaður núna, þjóðkjörinn
þingmaður — hann hefir aldrei verið það
fyrri — og þegar hann situr i þingsainum,
er hann því hvorttveggja í einu, þingmað-
ur og landshöfðingi.
Rann bað forseta að vernda lands-
höfðingjann fyrir áburði dr. Valtýs,
þvi landshöfðinginn skiftir sér ekkert af,
hvort kjörbréf eru gild eða ekki. Áburð-
ur dr. Valtýs var þvi mjög hlálegur og
illa við eigandi.
En sá sem greiddi atkvæði með kjörbréfi
Strandaþingmannsins, var 2. þingmað-
ur Rangæinga, en ekki landshöfðing-
inn.
Þessi úrlausn er vafalaust rétt, því að
allir, sem eg hefi spurt um þetta og bezt
eru viti bornir, eru á sama máli um hana.
En það sem mér fyrst flaug í hug út af
þessu, var eittbvað líkt þessu:
Já, satt er það, ekki er okkur vel treyst-
andi til að sitja á þingi, bændagörmunum,
því það er eg viss um, að ekki eru þeir
margir i bændast.éttinni, sem svo eru skarp-
ir, að þeir skilji alt af, hve nær landshöfð-
inginn er þingmaður Rangæinga og hve u*r
landshöfðingi, úr því að hann getur þess
ekki í upphafi ræðu sinnar, en það fynd-
ist mér bezt við eiga.
Eða þá hitt, að taka sér til fyrirmyndar
hinn ráðsnjalla og háttprúða þingmann Snæ-
fellinga, þegar hann var tvent í einu, kjör-
8tjórnaroddviti og þingmannsefni, og hafa
stólaskifti hve nær sem hann skiftir um stöðu
i þingsalnum — vera i landshöfðingjasæt-
inu, þegar hann talar í embættis nafni, en
í sæti 2. þm. Rangæinga á þingmannabekk,
þegar hann talar í hans nafni.
En það er ekki að marka mig; eg hefi
alia tíð einfaldur verið.
Staddur í Reykjavík 3. júlí 190».
Eyóljur í Gerði.
Um bímaðarkenslu.
Eftir
Torja Bjarnason.
III.
Af þessu yfirliti geta menn séð, að
Norðmenn hafa ekki hlaupið upp til
handa og fóta til að líkja eftir vetrar-
skólanum í Kristjaníu. fvert á móti
bafa þeir tekið sér fyrir hendur, að
bæta svo og auka kensluna við amts-
skólana, að vel mætti við una. Lúka
nú allir upp einum munni um það, að
skólarnir séu í mjög góðu lagi, enda
láta Norðmenn sér ant um þá.
Eg skil hreint ekki hvað hr. Björn
á við á 125. bls., þar sem hann er að
lýsa vetrarskólanum í Kristjaníu, og
segir: »Eins og ráða má af fyrirkomu-
lagi skólans, hefir hann kostað »hið
opinbera« mjög lítið. Móts við aðra
búnaðarskóla í Noregi er það eins og
42 á móti 478 á ári. — Ef það er svo
að skilja, að þessi skóli kosti »hið op-
inbera« 11 sinnum minna ár hvert en
hver hinna búnaðarskólanna, þá er það
villa. Árið 1902 var landssjóðstillagið
til skólans í Kristjaníu 8500 kr. og til
16 skóla annarra að meðaltali um
11,000 kr. til hvers. — Um tillagið
til 3 skólanna veit eg ekki; en það er
varla meira. — Fjórir af þessum 16
skólum hafa minna tillag en Kristjan-
íuskólinn.
|>egar litið er á búnaðarskólasögu
vora, sem ekki er nema rúml. 20 ára
gömul, þá má heita, að sömu atriðin
komi fyrir í henni sem í búnaðar-
skólasögu Norðmanna, svo langt sem
vor saga nær. — Vér byrjuðum 30—
40 árum seinna en Norðmenn, en
byrjunin var með líku móti. Skólar
vorir voru sniðnir eftir norsku skólun-
um, verklegt og bóklegt nám sam-
einað. — Svo kom sami afturkippur-
inn hjá oss sem Norðmönnum. Marg-
ir misskildu skólana, vanþökkuðu störf
þeirra, og vildu svo helzt sem fyrst
koma þeim fyrir kattarnef. Vorir
skólar hafa þó orðið lífsseigari en hinir
norsku, og eg hygg, að menn hætti nú
bráðum að brugga þeim banaráð, en
taki nú að sýna þeim þann sóma, sem
þeir eiga skilið. Fyrst vér erum svo
hepnir að hafa ekki enn gert oss
seka í því glappaskoti, sem Norðmenn
henti, að leggja skólana niður, til þess
að verða innan fárra ára að reisa þá
við aftur, meö margföldum kostnaði,
þá fer varla hjá því, að vér látum
hér eftir víti Norðmanna oss að varn-
aði verða.
Eg hefi orðið fjölorður — máske
um of — um búnaóarkenslufyrirkomu-
lag Norðmanna; en það verður að af-
sakast með því, að eg vildi sýna það
svo greinilega sem eg gat, að dæmi
Norðmanna bendir ekki í þá átt, sem
hr. Björn ætlast til, heldur alveg í
öfuga átt. Eg skal svo athuga sér-
staklega tillögu hans.
|>að sem B. ætlasb til að búnaðar-
nemendur læri hjá bændum er þetta:
1. Jarðyrkja (grasræktarstörf, og undir-
búuingur jarðvegsins, áburðarhirð-
ing og öll störf er þar til heyra).
2. Garðyrkja (matjurtarækt, og alt þar
að lútandi).
3. Búpeningsrækt (þar með notkun af-
urðanna, mjólkur o. s. frv.).
Skýrslugjörð, töflur og reikningsfærslu
viðvíkjandi öllu þessu þurfa nemend-
ur jafnframt að æfa.
J>ví hefir verið haldið fram af mörg-
um, að bændur á íslandi væru frem-
ur fákunnandi í flestum svokölluðum
jarðyrkjustörfum, og er von þótt þeir
væru það. Svo Iítið hefir verið feng-
ist hér við jarðyrkju, að fyrir rúmum
20 árum þektu menn alment ekki
plóginn að öðru en nafninu einu, en
plógurinn er, eins og flestír munu við-
urkenua, eitthvert fyrsta og helzta
jarðyrkjuverkfæri allra þjóða.
Bændur hér á landi eiga ennþá mjög
lítið af jarðyrkjuverkfærúm. Svo mik-
ið kveður að verkfæraskortinum, að
það hefir komið fyrir, að miklir erfið-
leikar hafa orðið á því, að útvega
þökuspaða, kvísl eða pálreku handa
verkamanni, sem ráðinn hafði verið í
þjónustu búnaðarfélags í sveit. þ>ar
sem jarðyrkjuverkfæri eru engin til,
þar er vitanlega lítið starfað að jarð-
yrkju, og þar af leiðandi er jarðyrkju-
kunnátta þar lítil. J>að mun flestum
koma saman um, að þeir bændur séu
ennþá fáir, sem hafi bæði kunnáttu og
um leið aðrar ástæður til þess að
kenna jarðyrkjustörf til gagns. Og
enginn skyldi undra sig á þvi. f>að er
skamt síðan að aðeins örfáir menn á
landinu kunnu nokkuð til þeirra starfa.
|>að eru nú ekki nema 20 ár síðan
búnaðarskólarnir voru stofnaðir, og það
er einkum frá þeim, sem verkleg kunn-
átta í jarðyrkjustörfum hefir færst
út. Menn munu verða að kannast
við þetta, hve leitt sem sumum kann
að þykja það.
Löngu áður en búnaðarskólarnir
voru stofnaðir, hafði Guðm. Ólafsson á
Fitjum leitast við að útbreiða kunn-
áttu í plægingum og fleiri jarðyrkju-
störfum, og orðið nokkuð ágengt. Guðm.
var maður vel að sér gjör, fróður mjög
og starfsmaður hinn bezti. Hafði
hann aflað sér erlendis mikillar verk-
legrar og bóklegrar búnaðarmentunar
um miðja næstl. öld. Hann var of
söemma uppi, og var því »hrópandi
rödd í eyðimörku«.
En sú kunnátta er auðvitað bæði
lítil og strjál ennþá. — Árið 1894
töldu Norðmenn ekki fært fyrir sigað
hætta við verklegu kensluna í búnað-
arskólunum og fela hana bændum.
|>á höfðu búnaðarskólar þeirra þó
staðið um, 50 ár, og bændurnir voru
alvanir jarðyrkjustörfum frá barndómi,
og höfðu verið það löngu áður en bún-
aóarskólarnir voru stofnaðir. Mér
finst það því vera heldur rnikið bráð-
læti, að ætla sér að taka nú þegar
verklegu kensluna af búnaðarskólun-
urn og aíhenda bændum hana, á með-
an búnaðarskólar vorir hafa staðið
að eius 20 ár, og það á veikutn fót-
um, og á meðan flestir bændur hafa
aldrei á æfi sinni tekið á plógi eða
öðrum jarðyrkjuverkfærum en rekunni.
— Björn ætlast til, að búnaðarnem-
endur læri búreikninga og skýrslugjörð
hjá bændum. En í þeirri grein held
eg vér séum ekki betur staddir en í
jarðyrkjunni, nema miður sé. — Fáir
munu þeir bændur vera, sem hafa
nokkra verulega reikninga eða skýrsl-
ur áhrærandi búnað sinn, þó þeir séu
mestu dugnaðarraenn og fyrirmyndar-
búhöldar.
Herra Björn finnur auðsjáanlega til
þess, að kenslustaðirnir eru ekki á
hverjn strái. Hann bendir að eins á
einn bónda, og ráðsmann annars bónda,
sem líklega til þessarar kenslu, og
báðir þessir menn eru nýfarnir að
reyna búskapinn. Eg veit vel, að báð-
ir þessir menn muni vera hinir efní-
legustu — annan þeirra þekki eg
persónulega —; en þó að þeir kunni
að vera fúsir til að taka að sér kensl-
una og færir um það, þá er ekki nóg
að benda á þessa 2 menn. f>að þarf
rniklu fleiri bændur til að taka á móti
öllum búnaðarnemendum. — þetta,
að Björn bendir ekki á kenslustaði
annarsstaðar en hjá þessum tveimur
frumbýlingum, sýnir ljóslega, að hann
hefir ekki mikla trú á því sjálfur, að
tillögur hans séu framkvæmanlegar að
svo stöddu.
f>að er aðalatriðið við »nemenda-
stofnun« Dana, og eins þá sem tengd
er við vetrarskólann í Kristjaníu, að