Ísafold - 25.07.1903, Síða 2

186
\
Nefndin getur eigi kannast við það,
að í meðferð málsins að undanförnu
felist nokkuð það atvik, né heldur að
stjórnarskrárfrv. sjálft hafi nokkuð það
ákvæði, er bendi til þess eða skilið
verði á þá leið, að vér með frv. afsöl-
um oss rétti til þess síðarmeir, að
krefjast frekari umbóta á stjórnarhög-
um vorum eða gerum oss það erfiðara,
ef reynslan skyldi leiða í ljós, að þær
væri æskilegar. Vér fullyrðum það,
að engin sönnun hafi verið sýnd fyrir
þessu, enda vitum vér það vel, að
þeir, sem hér á þingi hafa mest starf-
að að þessu máli, hafa gert það með
þeirri öruggu sannfæringu og fullvissu,
að ekkert slíkt gæti til mála komið.
Og vissulega ber þó þeim að sanna
hið gagnstæða, sem halda því fram.
Frumvarpið sjálft gefur enga átyllutil
þess, að líta svo á. —
Jbá getur nefndin með engu móti
kannast við það, að ákvæðið í 1. gr.
frv., að ráðherrann skuli bera upp fyr-
ir konungi í ríkisráðinu lög og mikil-
vægar stjórnarráðstafanir, feli í sér við-
urkenningu um það, að grundvallar-
lög Danmerkur-ríkis hafi lagagildi fyr-
ír þetta land. það er hverjummanni
augljóst, að frv.-greinin segir ekkert
um það, hvorki beínlínis né óbeinlínis,
og ákvæðið gæti staðist sem sjálfstætt
ákvæði, þótt áminzt grundvallarlög
væri eigi til; því að konungur mundi
alt að eínu hafa sitt »ríkis-ráð«. það
sýnist full-augljóst, að með þessu á-
kvæði eru hin dönsku grundvallarlög
eigi lögleidd hér á landi, hafi þau eigi
verið orðin lög hér áður; en það hafa
þau eigi verið, því að þau hafa eigi
verið gefin fyrir ísland, eigi sarnin á
íslenzku né þýdd á íslenzku, eigi birt
fyrir þegnunum hér á landi og eigi
lögð fyrir þing þjóðarinnar. — Háska-
semi ákvæðisins í 1. grein frv. um
ríkisráðið getur því eigi verið fólgin í
því, að grundvallarlögin dönsku séu
lögleidd með því hér á landi, eða gildí
þeirra fyrir oss viðurkent, því að hvor-
ugt hefir gert venð, en það er með
öliu óheimilt, að leggja írekara í orð
frv. en þau sjálf segja.
En nú mætti segja, og það hefir
verið sagt, að ákvæðið aó efni til sé
háskasamlegt fyrir stjórnarfarslegt
sjálfstæði vort og sérstöðu, alveg án
tillits til þess, í hvaða sambandi það
Standi við grundvallarlög Danmerkur.
þessu verður eigi svarað, nema með
því að rannsaka ákvæðið sjálft. það
hljóðar þannig: »Hann (ráðherrann)
skal . . . fara ... til Kaupmanna-
hafnar til þess að bera upp fyrir kon-
ungi í ríkisráðinu lög og mikilvægar
stjórnarráðstafanir«. Vér viljum þó
íyrat taka það fram, sem að vísu er
vikið að áður, að vér erum þess full-
vissir, að verði ákvæðinu »í ríkisráð-
inu« kipt úr frv., þá höfum vér skap-
að oss endalok þessa máls að sinni,
þau sem sé, að frv. verður aeitað
staðfestingar, málið lagt á hylluna, og
Stjórnarbótin greftruð um ófyrirsjáan-
legan tíma. En hugsum oss alt að
einu hitt, að frv. þannig breytt næði
konungsstaðfestingu, mundu þá eigi
áminzt mál vor alt að einu verðabor-
in upp í ríkisráðínu? Jú, vissulega;
vér erum í engum efa um það; það
mundi verða gert eftir gamalli stjórn-
arvenju og fyrir *stjórnarfarslega nauð-
syn«. Og nefndin fær með engu móti
séð það, að vér værum betur settir,
þegar mál vor væru þannig borin upp
í stjórnarráðinu, eftir gamalli venju
eða »fyrir stjórnarfarslega nauðsyn*,
heidur en ef þau væru borin þar upp
eftir beinu ákvæði í stjórnarskrá vorri.
|>ess má og geta hér, að þegar ákvæð-
ið um flutning máianna í ríkisráðinu
er tekið upp í stjórnarskrá vora, þá
er það orðið sanuarlegt og viðurkent
sérmál vort, sem vér höfum rétt til að ‘
breyta á stjórnskipulegan hátt, eins
og vér að öðru leyti höfum lagalegan
rétt til að breyta stjórnarskrá vorri.
þegar vér skoðum efni hins um-
rædda ákvæðis í 1. gr. frv., er rétt að
skoða það með hliðsjón af orðum ráð-
herrans sjálfs um það í athugasemd-
unum við frv., því að vér höfum aug-
Ijósan rétt til þess að taka þessi orð
sem lögmæta og skuldbindandi skýr-
ingu á ákvæðinu. En ráðgjafinn segir
þó í ástæðunum (bls. 5): »Að þessar
stjórnarathafnir séu bornar upp í rík-
isráðinu, er nú sem fyr s t j ó r n a r -
farsleg nauðsyn, og eins og
það er sjálfsögð meginregla, að málin
séu borin upp af þeim ráðgjafa sjálf-
um, sem stendur fyrir þeirri grein
mála, sem þau heyra undir, eins mun
það og, þegar um íslenzk mál er að
ræða, vera haganlegast í raun og veru,
að þau séu borin upp af ráðgjafa ís-
lands sjálfum, þar sem hann er ná-
kunnugur högum og háttum landsins,
og stendur í beinu sambandi við al-
þingi. Og návist hans þar yrði með
öllu nauðsynleg, er vafi kæmi uppum
það, hvort eitt eða annað af þeim mál-
um, sem hann vildi hafa fram í rík-
isráðinu, stofnaði eigi e i n i n g r í k -
isinsí hættu eða kynni eigi að
skerða jafnrétti allra danskra
ríkisborgara. f>ví að þar sem
það auðvitað gæti eigi komið til mála,
að nokkur hinna ráðgjafanna færi að
skifta sér af neinu því, sem er sér-
staklegt mál íslands, þá er það hins
vegar eins sjálfsagt, að það væri
skylda allra hinna ráðgjafanna að
mæla í móti, ef Islandsráðgjafinn gerði
tilraun til að ráðast á annaðhvort
þessara tveggja atriða, alveg á sama
hátt og það væri réttur og skylda Is
landsráðgjafans að mæla í móti, ef
reynt yrðí frá Dana hálfu að losa um
sambandið við Island, eða halla jafn-
rétti íslendinga í konungsríkinu á við
aðra danska þegna«. —
þannig farast ráðherranum orð. —
f>ar sem hann telur það stjórnarfars-
lega nauðsyn, að málin, sem um er að
ræða, séu borin upp fyrir konung í
ríkisráðinu, þá skiljum vér þetta á þá
leið, og teljum að það verði eigi skilið
á aðra leið en þá, að það að hans á-
liti sé og hafi verið óhjákvæmilegt
samkvæmt stjórnarfyrirkomulagi ríkis-
ins, in specjþ sambandi íslands og
Danmerkur, að þessi mál vor komi
fyrir konung í ríkisráðinu. Vér teljum
það allsendis óheimilt, að vitna til
þessa ákvæðis sem sönnunar fyrir því,
að grundvailarlög Dana séu að áliti
ráðherrans lög hér í landi eða lög fyrir
málefni vor. Ef það hefði verið álit
hans, og hann leitt þessa »stjórnar-
farsnauðsyn« þar af, þá hefði hann
alveg vafalaust skírskotað með bein-
um orðum til grundvallarlaganna, til
þess að staðfesta þessa skoðun sína.
Að hann e i g i gerir það, bendir aug-
ljóslega í þá átt, að hann fyrir sitt
leyti álítur, að nefnd grundvallarlög
nái ekki til íslenzkra mála. Að öðru
leyti eru hin tilvitnuðu orð ráðgjafans
mjög ljós; hann segir, að það sé full-
komin fjarstæða (að það geti alls ekki
komið til mála), að nokkur hinna ráð-
gjafanna fari að skifta sér af sérmál-
um íslands, eða yfirleitt því, sem ís-
landsráðgjafinn vildi hafa fram í ríkis-
ráðinu, nema því að eins, að vafi
kæmi upp um það, hvort mál þessi
eigi stofnuðu eining ríkisins
í h æ 11 u eða kynnu eigi að skerða
jafnrétti allra danskra rík-
isborgara. Með þessum orðum
er afmörkuð og viðurkend sérstaða
íslandsráðgjafans í ríkisráðinu. Eng-
inn annar en hann getur borið sérmál
íslands upp fyrir konungi; hinir ráð-
gjafarnir bafa engan rétt til þess að
hafa áhrif á úrslit þessara mála, nema
því að eins, að spurning sé um, að
með þeim sé eining ríkisins stofnað í
hættu eða skert jafnrétti borgaranna.
f>essu getum vér varla haft á móti,
meðan vér erum í sambandi við Dan-
mörku. Vér getum eigi með réttu
andmælt því, að þeir hafi þetta eftir-
lit, það er, gæti þess, að löggjöf vor
og stjórnarráðstafanir stofni eigi eining
ríkisins í hættu eða misbjóði jafnrétti
ríkisborgaranna. En sé þetta viður-
kent, þá þykir oss það einsætt, að
það liggur beinast við, að eftirlit þetta
fari fram í ríkisráðinu, og að ráðherra
vor fyrir því beri mál vor þar upp.
Hvort sem mál vor eru borin upp í
ríkisráðinu eða ekki, verður með engu
móti fyrir það bygt, að annarleg
áhrif geti komist að. Vér getum engu
um það ráðið, hverir tala við konung
vorn eða ráðgjafa vorn, en vér vitum
þó, að í ríkisráðinu eru það eigi aðrir
en ráðgjafar ríkisins, sem hafa tæki-
færi til þess, að leitast við að beita
áhrifum sínum.
f>egar margnefnt ákvæði 1. gr. frv.
er skoðað í sambandi við ofanrituð
ummæli ráðherrans, og skilið með
hliðsjón af þeim, en til þess höfum
vér fylstu heimild, þá fáum vér eigi
annað séð, en að það viðurkenni sérstöðu
ráðherra vors í ríkisráðinu, lögskilnað
mála vorra frá ríkismálunum og sér-
málum Danmerkur, og sjálfstæði vort
og frjálsræði, að því er meðferð sér-
mála vorra snertir. Ákvæðið segir
eftir vorum skilningi, að ráðherra
vor og enginn annar skuli bera
upp lög vor og mikilvægar stjórnar-
ráðstafanir í ríkisráðinu, og að hann
skuli bera þau þar upp fyrir k o n -
ungi vorum og engum öðrum.
Hinir ráðgjafarnir geta engin afskifti
haft af málum vorum þar, nema því
að eins, að konungur leiti ráða þeirra
um þau, — en það getum vér vitan-
lega eigi meinað honum að gjöra;
hvorlsi utan ríkisráðs né innan — eða
þeir álíti, að eining ríkisins sé stofnað
í hættu eða jafnrétti ríkisborgaranna
skert, ef tillögur ráðherra vors fái
framgang. pað er oss að minsta kosti
ljóst, að það er á engan hátt hættara
við því, að mótstaða sé hafin gegn
tillögum ráðlierra vors í ríkisráðiau
en utan þess. En hvernig sem á þetta
er litið — og má vera, að ýmislega
verði á það litið — þá er hitt þó víst,
að engin framkvæmd í sérmálum ís-
lands verður ályktuð í ríkisráði af
konungi, nema með samþykki og að
fenginni meðundirsknft ráðherra vors,
hversu svo sem hinir ráðgjafarnir
kynnu að styðja ályktunina. Hinu
verður eigi neitað, að það kunni að
geta komið fyrir, að konungur synji
um samþykki sitt til ráðstöfunar, er
ráðherra vor vill fá framgengt, og að
þetta kunni að stafa af tillögum hinna
ráðherranna í ríkisráðinu. En við þetta
er það að athuga, að konungur hefir,
hvernig sem á er litið, stjórnlagalegan
rétt til að neita a ð samþykkja ráð-
stafanir eða gjöra ályktanir, sem ráð-
gjafar hans bera fram fyrir hann, og
að engin tök eru til þess, að vér get-
um ráðið við áhrif þau, sem í þessu
efni kunna að ná til konungsins og
verka á vilja hans. Afleiðingin hlýtur
þá að verða sú ein, að ráðherra vor
leggur niður embætti sitt, ef tillögur
hans eru ekki teknar til greina, en í
því liggur einmitt veruleg trygging
fyrir því, að mjög sjaldan muni koma
til þess, að konungur neiti að taka
tillögur hans til greina.
þegar það er haft hugfast, a ð ráð-
herra vor verður skipaður samkvæmt
stjórnarskrá íslands en ekki eftir
grundvallarlögum Danmerkur, a ð
hann verður skipaður til þess eingöngu
að veita forstöðu sérmálum vorum,
sem liggja fyrir utan valdsvið grund-
vallarlaganna, og a ð um embættis.
ábyrgð hans eru settar reglur í frumv.
(2. gr. og 13. gr.), sem á að verða
stjórnlög íslands, þá gétur það eigí
komið til nokkurra mála, að hann
beri ábyrgð gjörða sinna í sérmálum
vorum fyrir ríkisþinginu danska og
ríkisrétti, sem eigi hafa neitt vald
yfir þessum málum.
Með framanrituðum athugasemdum
höfum vér viljað rökstyðja það, að
vér ekki álítum ríkisráðs-ákvæðið í 1.
gr. stjórnarskrárbreytingarfrumvarpsins
að neinu leyti háskalegt fyrir oss.
Vér leyfum oss því að leggja það
til, að hv. deild samþykki frv. óbreytt.
Öotnvörpuyeiðar.
(Utdr. úr »The Scotsman« 14. april þ. á.).
Eyrir rúmum 20 árum voru botn-
vörpuveiðíir nálega óþektar á Skotlandi;
nú standa þær að eins að baki sfldar-
veiðunum. Haldfæraveiðar hafa að
mestu horfið fyrir botnvörpunum.
Árið 1890 veiddu botnvörpungar að
eins Ve öllum fiski, sem færður var
á land, en nú um s/4 hluta. Orsökin
til þess að botnvörpungar útrýma hald-
færaveiðinni er auðfundin. Botnvörpu-
veiðin er arðvænlegri en haldfæraveið-
in. Á botnvörpuskipum er ársaflinn
til jafnaðar um 6000 kr. virðiá hvern
mann, en ársafli venjulegs fiskimanns
er metinn um 830 kr.
Beinar afleiðingar af viðgangi botn-
vörpuveiðanna eru jafnaugljósar. þær
hafa gert fiskinn ódýrari fyrir neyt-
endurna, eða öllu fremur — þær hafa
heft þá miklu verðhækkun á fiski, sem
hin stöðuga mannfjölgun og eftirspurn
hefði annars hlotið að hafa í för með
sér. þær hafa þrengt mjög að kjörum-
fiskimanDanna, svo að fjöldi þeirra
hefir orðið að hætta við þessa atvinnu
sína og leita sér lífsuppeldis á annan
hátt.
Sumir þjóðmegunarfræðingar halda
því fram, að hinn vaxandi fiskafli, Söm
ár eftir ár er fluttur á land, sé full
sönnun um vöxt og viðgang fiskveið-
anna. þeir benda á hinar opinberu
fiskiskýrslur, sem hið bezta svar til
þeirra, sem eru hræddir um, að svo
kunni að fara, að fiskforðinn eyðist,
eða bera kvíðboga fyrir því, að hinar
gegndarlausu botnvörpuveiðar verði að
lokum skaðvænlegar. Og víst er um
það, að tölurnar einar, sem sýnaþyngd
og verð fisksins sem veiddur er, benda
ekki til þess, að atvinnugrein þessi sé
í afturför. Árið 1888 voru fluttar á
land í hinu sameinaða konungsríki
575,000 smál., metnar á 5J milj. pd.
sterl. Áriðl901 var aflinn 786,000 smál.
og verðið 9 milj. pd. sterl. Á 13 árum
hefir aflinn þannig vaxið um þriðjung að
þyngd og nær tveim þriðjungum að
verði. En um helmingur alls aflans
eru farfiskar, veiddir í reknet og vörp-
ur, svo sem síld, kópsíld, makrel o. fl.
Hinn helmingurinn, sem er hinn vana-
legi matarfiskur, er veiddur í botnvörp-
ur eða á færi, og er að eins átt við
þessar fisktegundir, þegar rætt er um
þurð fiskimiðanna. Af þessum fiski voru
346,000 smál. fluttar á land árið 1888,
og 447,000 smálestir árið 1901. Enn-
fremur sýna enskar skýrslur að flat-
fisksafli hefir minkað síðan 1899, eink-
anlega í þeim plássum, sem að eins
sækja afla í Norðursjóinn.
Botnvörpuveiðar í stórum stíl eru
tiltölulega nýjar í Norðursjónum. Um
næstsíðustu aldamót voru litlar botn-
vörpur notaðar fyrir framan Temsár-
mynni, en þær voru svo litlar, að mað-
ur gat borið heila botnvörpu á bakinu.
Smámsaman fara menn að nota stærri
botnvörpur og leita að nýjum fiski-
miðum, fyrst meðfram suður- og aust-
urströnd Englands, og svo flytjamenn.