Ísafold - 15.08.1903, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist eínu sinni eÖa
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/s doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé tii
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXX. árg.
Keykjavík laugardaginn 15. ágúst 1903
58. blað.
JúiáJadl JÍÍa/ufaAMv
1. 0. 0. F. 858219.
G-jalddagi
blaðsins var 15. júlí.
Augnlæknirig ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán. kl. 11—1 i spltalanum.
Forngripasafn opið md., mvd. og ld.
11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 siðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
sunnudagskveldi kl. 8V2 siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. 9
og kl. 6 á hverjum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
endur kl. 10‘/2—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 0g einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og )d. ti) útlána.
Náttúrugripasafn, i Yesturgötu 10, opið
á sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypisiPósthússtræti 14h
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Mcntafýsn æsknlýðsins
Og
landbúnaðurinn.
I.
»|>jóðin er að verða vilt.
Hjá langflestum unglingum klingir
nú: *Bg vista mig ekki; egferaðverða
laus og menta mig.
Og það gerir alvöruúr þessu; fertil
Eeykjavíkur eða eitthvað í kaupstað.
Og hvað lærir bvo þetta fólk?
Helzt til margir það eitt, að kunna
ekki neitt og eignast ekki neitt«.
f>að eru athugaverð orð þetta, sem
ónafngreindur alþýðumaður einn ritaði
i ísafold í vor.
Fyrst og fremst af því, að þessi
skoðun er býsna almenn orðin, þótt
ekki 8é henni venjulega haldið svona
hlífðarlaust fram. Mjög margirgreind
ir og mikilemetnir menn vor á meðal
eru óefað þeirrar trúar, »að þjóðin sé
að verða vilt«, eins og komist er að
orði, og velferðarmálum vorum standi
af því veruleg hætta.
Og þá eru þessi tilgreindu orð ekki
síður athugaverð fyrir þá sök, að höf-
undur þeirra hefir því miður mikið til
síns raáls.
f>að er ekki mikill vandi að koma
með næg dæmi því til sönnunar, að
fólkið sé farið að verða ískyggilega frá-
sneitt sveitalífinu og erfiðisvinnunni.
Ekki þarf annað en benda á það með-
al annars, að hvert sinn er losnar búð-
arþjónsstaða í kaupstað, eða hvert það
starf annað, sem lítið líkamlegt erfiði
útheimtir eða almenningur telur veg-
legra en slétta og rétta erfiðisvinnu,
þá eru í boði margfalt fleiri en hlotið
geta starfið, og bjóðast auk þess fyrir
miklu lægri laun, en þeir gætu átt
kost á hjá sveitabændum eða við aðra
erfiðisvinnu.
Og svo eru ekki svo fá dæmi þess,
að þetta fólk taki það til bragðs, að
ganga blátt áfram iðjulaust mestan
•hluta ársins, vinna sem allra minst að
þaö getur komist af með, og safna
skuldum; en sveitabændurnir geta ekki
rekið atvinnu sína fyrir fólkseklu.
því verður ekki neitað, að eitthvað
er meira en lítið bogið við þetta ástand.
Og sé það satt, sem ekki skal neitt
fullyrt um, að þetta sé að færast í
vöxt, þá er brýn þörf á að gera sér
ljósar orsakir þess sem allra fyrst, og
finna ráð til að kippa því í liðinn.
|>ví þ a ð er áreiðanlegt, að annað
eins og þetta er engin tilviljun. jpjóð-
in verður ekki »vilt« svona alveg upp
úr þurru, sem kallað er. Alt hefir
sínar eðlilegu orsakir. Æskulýðurinn
verður auðvitað ekki ætíð eins og eldri
kynslóðin ætlast til, en orsökin er þá
oftast miklu fremur sú, að hann hefir
ekki sætt réttri meðferð, heldur ön
hitt, að börnin séu á nokkurn hátt spilt-
ari en foreldrarnir að eðlisfari. |>eir
annmarkar, sera eru á hugsunarhætti
unga fólksins nú, h 1 j ó t a að eiga rót
sína að rekja til fortíðarinnar.
|>að er ómögulegt að láta sér standa
á sama um þetta, og lifa í þeirri trú,
að ekki sé til neins um það að fást,
bezta ráðið sé að lofa fólkinu að reka
sig á og læra af reynslunni. f>að er
hætt við að sú reynsla gæti orðið ó-
þægilega dýrkeypt, og svo mun revnsl-
an eins oft verða sú, að þeir sem\inu
sinni eru búnir að venja sig á iðju-
leysi, verða alla tíð gagnslitlir sjálfum
sér og öðrum.
En þjóðinni stendur voði af þessu.
Engar verklegar framfarir geta átt
sér stað nema til séu menn, sem fúsir
eru að vinna og k u n n a að vinna.
Pari þeim fækkandi, sem fást til að
leggja á sig erfiði, andlegt eða líkam-
legt, þá fer að sama skapi þverrandi
alt framkvæmdalíf þjóðarinnar. Og
þó er hitt verra, að siðgæði hennar
fer hnignandi. f>að er óyggjandi sann-
leikur og staðfestur af reynslunni, að
iðjusemin hefir göfgandi og bætandi
áhrif á siðferðislíf mannsins, en iðju-
leysinu fylgir oft ýmis konar spilling
og óheilbrigð lífsskoðun.
Auðmagn stoðar ekkert ef starfs-
mennina vantar; því þar sem starfs-
fýsnin er dáin út, má og eiga það hór
um bil víst, að ráðdeildin er á þrotum.
f>að tvent fer venjulega saman.
Fyrir þá sök hverfa oft svo fljótt úr
sögunni auðsöfn einstakra manna.
Niðjarnir hafa of litla hvöt til að
starfa og eru oft og einatt lítt hvatt-
ir til þess í æsku. Með iðjuleysinu er
eins og höfgi falli á alla hæfileika sál-
arinnar, og ekki líður langt um, unz
reynslan leiðir það í ljós, að niðjarnir
fá eigi gætt þess, sem feðurnir höfðu
safnað.
Engin þjóð má síður við því en vér
íslendingar, að láta ónotaðan þann
vinnukraft, sem til er í landinu. Heim-
ili, sem hefir fáum á að skipa en mörg
störf óunnin, má illa við því að slæ-
lega sé starfað.
íslenzka þjóðin á svo mörgum störf-
um ólokið, sem mikið liggur á. Land-
ið er vanrækt, og ótal ómetanlegar
auðsuppsprettur liggja ónotaðar, végna
vankunnáttu, dáðleysis og féleysis lands-
manna. Mannfæðin er tilfinnanleg, en
hitt er þó tilfinnanlegra, hve illa not-
ast að þeim mannafla, sem til er.
Bændunum er full vorkunn, þótt
þeim verði gramt í geði yfir ástand-
inu, og líti óhýru auga til brottflutnings
verkalýðsins úr sveitunum. f>að er í
meira lagi óglæsileg tilhugsun, að sjá
engin úrræði til að notfæra' sér af-
urðir bújarðarinnar sinnar, horfa á
hana falla í órækt, og efnahaginn fara
síversnandi, af því að ekki er kostur
á verkafólki, til að vinna á búinu.
Engum ætti því að vera kærara en
þeim, að komist verði fyrir orsakir
þessarar breytingar, svo að ráð yrðu
fundin til að koma í veg fyrir hana.
Ástæðan til þess, að fólk flytur
brott úr sveitunum, er vafalaust fleirí
en ein.
Fyrst og fremst flytja sig margir
þaðan af þvf, að þeir eiga kost á
arðsamari atvinnu annarstaðar.
Um það er ekkert að segja. f>að
virðist vera í alla staði réttmæt og
eðlileg ástæða. Flestir vilja sitja við
þann eldinn, sem bezt brennur.
En af þeirri ástæðu verða menn
aldrei ónytjungar. Af þeirri ástæðu
bjóða menn sig ekki í búðarþjónsstöðu
fyrir lægra kaup en jafnvel smalar
geta fengið í sveit, og sízt fer nokkur
maður af þeirri ástæðu, að taka upp
á því, að ganga iðjulaus marga mán-
uði ársins og safna skuldum.
Nei, orsökin er einhver önnur.
En hver er hún þá,?
Svarið er á reiðum höndum hjá
öllum þeim, sem eru sömu skoðunar
og rithöfundurinn í ísafold, sem orðin
eru tekin eftir í upphafi þessarar
greinar.
það er mentafýsn og sjálfræðis-
löngun æskulýðsins, sem veldur þessu
öfugstreymi, segja þeir.
Látura svo vera.
Sjálfsagt hafa þeir töluvert til síns
máls, sem þessu halda fram.
því það er enginn efi á því, að
mentaþráin er býsna sterk hjá þjóð
vorri yfirleitt. það getur að minsta
kosti ekki dulist neinum þeim, sem
hefir gert sér far um að kynnast til
hlítar alþýðunni, kjörum hennar og
hugsunarhætti. |>að er víst óhætt að
fullyrða, að í hverri einustu sveit á
landinu sé til meira og minna af ungu
fólki, sem brennur af löngun eftir að
afla sér mentunar, hugsar ekki um
annað, vakandi og sofandi en að finna
einhver úrræði, til að fullnægja þeirri
löngun sinni, og gleypir með áfergju
hvern einasta mola þekkingarinnar,
sem það getur komíst yfir, oft og tíð-
um án þess, að gera sér nokkra grein
fyrir, hvort þeir molar hafa að geyma
holla næringu fyrir sálarlíf þeirra og
siðgæði, eða eru ekkert annað en
andlegur óþverri og sóttkveikjuefni
ljótustu lasta.
En því miður eru Hfskjör allmargra
þessara unglinga þannig, að þau neyð-
ast til að kæfa niður þessa þrá,
brenna inni með hana fyrir fult ogalt;
og hægt væri að nefna fjölda-mörg
dæmi þess, að beztu hæfileikar hafa
orðið að engu fyrir þessa sök.
Stundum ber það og við, að æfi
þessara efnilegu og framgjörnu ungl-
inga verður blátt áfram átakanlegur
harmsöguleikur, sem hver góður mað-
ur hlýtur að komast við af að hugsa
um.
það er alt af sárt að vita góða
hæfileika verða að engu, eða því sem
næst, fyrir þá sök, að engin rækt er
við þá lögð.
En hitt er þó sárara að sjá, er
mentaþráin, jafn-réttmæt, eðlileg og
æskileg sem hún er, leiðir menn á
glapstígu, af því að henni var ekki
í tíma beint í rétta átt, og verður
þeim fyrir þá sök að gæfuráni. —
Dæmi til þess eru sorglega mörg, en
hér er ekki tími til að telja þau upp.
En á það vildi eg benda, að sé það
satt, að mentafýsn æskulýðsins valdi
því öfugstreymi í lifnaðarháttum yngri
kynslóðarinnar, sem nú á tímum er
mjög kvartað yfir, þá er það a f v e g a-
leidd mentafýsn.
En hverjum er um að kenna? Og
hvernig verður þessu kipt í lag?
Um það verða væntanlega skiftar
skoðanir. Svo mikið er víst, að hvorki
verður það gert raeð afskiftaleysi, því
það lagast ekki af sjálfu sér, og ekki
heldur með því, að ónotast yfir því í
ræðum og ritum.
Eætur þessa meins liggja dýpra en
svo, og það verður ekki læknað nema
komist verði fyrir upptökin.
J. J.
Páll amtm. Briem
bætir gráu ofan á svart.
I.
Fyrir hálfu ári hefði eg orðið að láta
segja mér það tvisvar, að hr. amtm.
Páll Briem gæti skrifað slíkar greinar,
sem hann hefir látið prenta í 42. og
43. tbl. »Norðurlands«.
Fyrir hálfu ári skrifaði hann í sama
blað langar ritgerðir um »pólitiska
stigamensku*, »deilur og drengilega
baráttu«, þar sem hann með réttu
vítti mjög ruddaskap manna í riti og
ræðu, ódrengskap og óheilindi. þóttu
mér ritgjörðir þessar að mörgu leyti
góðar og orð í tíma töluð. Eg hefi
altaf virt þá menn, sem prédikað hafa
vel fyrir lýðnum og gefið honum gott
eftirdæmi með því að hegða sér sjálf-
ir eftir þeim reglum, sem þeir hafa
kent öðrum, en aftur hefi eg óbeit á
þeim herrum, sem troða sér upp á al-
þýðu með háfleygar og harðorðar siða-
kenningar, en eru þó fyrstir raanna
til þess að brjóta sínar eigin kenning-
ar, og það oft og einatt svo gífurlega,
að fáir mundu frekar gert bafa.
Fyrir hálfu ári kom mér ekki til
hugar, að eg mundi lenda í annari
eins deilu við hr. amtm., eins og raun
er á orðin, og sízt datt mérþaðíhug,
að höf. fyrnefndra siðaprédikana mundi
færa sig svo gjörsamlega úr sínu góða
skinni, að hann yrði ber að þvf, að
vera meiri ódrengur í polemik eða
polemiskur stigamaður, en allflestir
þeir, sem nú á síðari árum hafa skar-
að fram úr í þeirri grein.
Fyrir hálfu ári heimtar hr. amtm.,
að þeir, sem riti í blöð, hætti öllum*
getsökum — hvað þá átyllulausum
getsökum — í garð einstakra manna,
og hygg eg að áskorun sú hafi borið
góðan árangur hjá mörgum, »að undan-
teknum amtmanninum«,því að nokkr-
um vikum síðar veður hann upp á
mig með ástæðulausar en illgjarnar
getsakir um undirróður gegn amtsskip-