Ísafold - 07.11.1903, Blaðsíða 2

270
arafl. — f>ið hafið sjálfsagt aéð rafur-
magnsvélar læknanna, séð fjöður tifa
í þeim, þegar rafurmagni er hleypt í
þær. Eafurmagni má breyta í hita
og ljós (rafurmagnslampar). Til þess
að aðskilja frumefnin í vatninu þarf
afl. — það má t. d. gera með rafur-
magni. þegar þessi frumefni sam-
einast aftur, kemur aflið aftur í ljós,
sem hiti. það afl, (kemiskur kraftur)
sem losnar, — verður lifandi.
ar tvö frumefni sameinast, kemur oft-
ast í ljós hiti. f>ið getið nú sjálf
fundið mörg dæmi þessu lík, því til
Sönnunar:
1) A ð afl breytist úr einni
mynd íaðra.
2) A ð það ýmist hvílist
eða starfar.
Hitt verðið þið að taka truanlegt,
að vísindareynsla verður þess aldrei
vör, að afl verði að engu, eða verði
til af engu.
Fyrir skömmu var hér maður, sem
ætlaði að búa til vél, þannig lagaða,
að hún gengi af sjálfu sér. Gufuvélin
fær afl sitt úr kolunum, sem brenna
undir katlinum. Vatnsmyllan fær afl
sitt úr fossinum. Stundaklukkan fær
afl úr þeim sem dregur hana upp.
Allar gufuvélar sem við þekkjum fá
aflið utanað og hætta að ganga,
ðf aflið þrýtur. En þessi vél átti nú,
sem sagt, ,að ganga af sjálfu sér, hún
átti sjálf að búa til afl handa
aér — úr engu. Og smíðið gekk vel
og alt gekk vel; margir trúðu því að
þetta mundi lánast. f>eir, sem betur
voru að sér, fullyrtu að það mundi
ekki lánast; þesBum manni mundi ekki,
fremur en öðrum, lánast að fá afl af
engu. Og hvernig fer? Jú, sem sagt,
alt gekk vel með vélina, þangað til
hún átti að fara að ganga, þá gekk
alt illa, vélin stóð kyr. Aflið vildi
akki koma af engu. (f>essi maður var
þó hepnari en margir aðrir, sem líkt
hafa reynt, því einn hlutur í vél hans
(dæla) reyndist ágætis verkfæri og
mikils virði). Margir hafa reynt þetta
áður til einskis, að gera vélar, sem
gengju sjálfkrafa, og eytt til þess
miklu fé, og þessar hugvits gangvélar,
sem aldrei hafa gengið, hafa fengið
nafnið eilífðargangvél (Perpetuum
mobile).
Og heilbrigð skynsemi segir: Úr
því að þess verður aldrei vart, þrátt
fyrir margítrekaðar tiliaunir, að afl
komi af engu eða verði að engu, þá
er sú hugsun eðlilegust, að aflið í
heiminum sé einlægt jafn mikið, hafi
verið svo frá eilífu og verði svo að
eilífu.
f>essi setning kemur stundum fram
í annari mynd. Við segjum: Allir
hlutir hafa sínar orsakir.
f>etta er orða sannast. Ekkert ber
við án þess að einhver orsök sé til.
f>ví ættum við aldrei að gleyma. f>ví
miður gleymist það oft. Sjúklingar
segja iðulega að þeir hafi fengið veiki
sína — af engu, í stað þess að segja,
að þeir viti ekki orsökina. Heimsk-
inginn þykist oft vita alla hluti, og
spekingurinn þykist oft ekkert vita —
nema það, að hann viti ekki neitt,
eins og einn grízkur vitringur komst
að orði. Frh.
Botnvörpungar.
Síra f>órður Ólafsson í Gerðhömrum
við Dýrafjörð segir hvo 30. f. m.:
•Aflalaust er orðið með öllu á fjörð-
unum hér vestra, enda hefir yfirgang-
ur »trollara« gengið langt úr hófi
þetta haust, og það svo, að fjöldi
sjómanna hefir mist meira eða minna
af veiðarfærum sínum«.
Þilskipa-hlatafélag.
Óneitanlega væri það ánægjuleg sjón
og samboðin þeim framfaratímum, sem
vér nú lifum á, að líta um 100 þilskip
liggjandi hór inni á víkinni, t. d. fram-
undan Kirkjusandinum, en stórh/si á
landi uppi, þar er geymd væri öll út-
reiðsla skipanna, kaðlar, segl, vistaforði
og alt það annað, er til þilskipaútgerð-
ar heyrir, en jafnframt fiskhús og fisk-
verkunarhús, samsvarandi útgerðinni,
en til beggja handa og upp undan
geysistórir fiskverkunarreitir, er ná eigi
að eins yfir allan malarkambinn, heldur
og langt austur á holtið, með kerru-
sporum um það alt til að aka fiskinum
til og frá, ýmist blautum eða þurrum,
— og alt þetta eign eins félags : »Þil-
skipahlutafélags Reykjavíkur«.
Anægjuleg sjón að vísu, segja menn,
en að eins ánægjuleg í hugum mauna,
því að þetta er draumur, sem aldrei
rætist.
Þess konar spár eru jafnan á tak-
teinum hjá oss, þegar eitthvert nýtt
fyrirtæki er á prjónunum, ekki sízt, ef
nokkuð er í það varið.
Draunmrinn rætist og félagið verður
stofnað, fyr eða síðar, svo framarlega
sem þess verður álitin þörf, og það
skoðað sem ábatavænlegt framtíðarmál.
En um það eru auðvitað skiftar skoð-
anir.
Þörf er á þess konar fólagsskap vegna
þess, að meðan hver potar sér, upp á
háíslenzku, og menn keppa hver við
annan, verður enginn verulegur kraftur
í útgerðinni; hún situr þá við sama
keip eins og nú, að sum skipin afla vel,
en önnur illa, og það ef til vill alt að
helmingnum af þeim. Þau skipin verða
á hrakningi manna á milli og niður-
staðan jafnan hin sama, framfarirnar
litlar eða engar.
Slíkur félagsskapur er nauðsynlegur
vegna þess, að það eru samtökin og'
samvinnan, sem veita kraftinn, en með
auknum kröftum vex hugur og fram-
kvæmdir. Slíkt fólag getur gert margt
það, sem einstökum mönnum er ofvaxið,
keypt gufuskip til fiskiveiða o. s. frv.
Hann er enn fremur nauðsynlegur
vegna þess, að hann gefur eigi að eins
skipstjórum og stýrimönnum, heldur og
hásetunum kost á að taka þátt í arðin-
um af útgerðinni, auk þess kaups, sem
hver þeirra er váðinn upp á. En þá
fyrst er von á góðri samvinnu og á-
vöxtum af henui, þegar allir eru að
einhverju leyti orðnir meðeigendur í
fyrirtækinu, og allir eiga arðsvou af
starfinu.
Menn hugsa sér sem sé hlutirm svo
lága í þessu félagi, að hver háseti geti
eignast hluti í því, fleiri eða færri, eftir
því sem hver og einn hefir efni á og
vilja til. Allir geta þeir orðið hluthafar
og því allir tekið þátt í ágóðanum.
Þeir verða með öðrum hluthöfum eitt
allsherjar útgerðarfélag.
Félagið mætti stofna á þann hátt, að
kaupa öll þau þilskip hér, sem fáauleg
eru og eiguleg fyrir fólagið, eftir mati
óvilhallra manna eða eftir samkomulagi
með hliðsjón af matinu. Gætu þá nú-
verandi eigendur skipanna lagt í fólag-
ið sem hluti eitthvað af matsverði þeirra,
meira eða minna, en öll verða skipin
eins fyrir því félagsins eign.
Hluthafar ættu að geta orðið mjög
margir og það ekki sjómenn eingöngu,
heldur menn af öllum stóttum, embætt-
ismenn, kaupmenn, iðnaðarmenn, o. s.
frv. Ætti nægilegt fjármagn að verða
fáanlegt á þenna hátt, en að svo miklu
leyti, sem það ekki kynni að fást, þá
stendur auðvitað engum nær en bönk-
unum, öðrum hvorum eða báðum, að
leggja fé í þetta fyrirtæki eða jafnvel
gangast fyrir því. Menn telja það ef
til vill bönkunum óviðkomandi, að fást
við slíkt, þeim beri að eins að lána fó
til slíkra fyrirtækja, en ekki taka þátt
í þeim; en það er misskilningur. Bank-
ar eiga eigi að eins að taka þátt í þess
konar meiri háttar framfara fyrirtækjum,
heldur beinlínis beita sér fyrir þau, eins
og líka alment tíðkast erlendis. Þanu-
ig var það prívatbankinn í Kaupmauna-
höfn, vmdir stjórn Tietgens, sem mest
og bezt gekst fyrir stofnun Sameinaða
gufuskipafélagsins danska, og má nærri
geta að stofnun, vöxtur og viðgangur
slíks félags var ekki lítill ávinningur
fyrir bankann. Sama er að segja um
stofnun og byggingu Fríhafnarinnar í
Kaupmannahöfn, er Gluckstad, formað-
ur Landmandsbankans gekst fyrir, fyrir
bankans hönd. Það eru því einmitt öll
líkindi til þess, að annarhvor bankinn
eða báðir mundu vilja eiga góðan þátt
í þessu fyrirtæki.
Menn efast nú ef til vill um, að þetta
fyrirtæki yrði sérlega ábatavænlegt, en
það er ástæðulaust. Færeyingar hafa
reynt hvorttveggja. Þeir hafa gert út
þilskip á sama hátt og vér gerum út
nú, og reyndist það, þar eins og hér,
mjög misjafnlega. Þeir hafa líka stofn-
að með sér sams konar félagsskap og hér
er um að ræða, og hefir gefist nijög vel.
Það er hið langa>’ðvænlegasta fyrirtæki
er stofnað hefir verið til þar á eyjun-
um.
Þó á það hér við sem ávalt endranær,
að »kapp er bezt með forsjá«. Tvö skil-
yrði eru fyrir því, að þessi félagsskap-
ur geti komið að æskilegum notum og
borið tilætlaða ávexti, en það er góð^
hyggin stjórn og ötull framkvæmdar-
stjóri.
Stjórn fyrir þetta fyrirtæki ætti að
mega fá mjög góða, fyrirhyggju- og fram-
kvæmdarsama. Það er til talsvert hér
af reyndum útgerðarmönnnm, sem ásamt
öðrum, væru sjálfkjörnir í þá stjórn.
Erfiðara verður ef til vill að fá frarn-
kvæmdarstjórann, áhugamikinn, fram-
kvæmdarsamau og hygginn mann, sem
er gagnkunnugur pilskipaútgero og öllu
því, er að lienni lýtur. Eu ókleift get-
ur það ekki verið. Hér er svo mikið
til sumpart af útgerðarmönnum og sum-
part af skipstjórum, að til hlýtur að
vera einhver maður, hæfur í þessastöðu.
Eyrirtækið ætti ekki að þurfa að stranda
á þvf.
Miklu heldur mun það verða íslenzk
ýsamheldni og íslenzk tortrygni, sem
bægir mönuum frá að byrja slikan fé-
lagsskap.
Nú er þó einmitt ágætt tækifæri ti!
að setja þenna fólagsskap á laggirnar,
þar sem fjöldamörg þilskip eru á boð-
stólum um þessar mundir, og flest eöa
öll fáanleg með góðu verði.
Öniiur víxilfölNiin.
Olafur sá Ólafsson, er fyrir skömmu
varð uppvís að því að hafa falsað víxil
og selt landsbankanum, eins og getið var
um hér í blaðinu, hafði leikið þessa
sömu list áður í haust, í öndverðum
októbermánuði, og selt þá bankanum
200 kr. víxil, með 3 nöfnum árituðum,
þar á meðal föður síns. Hefir hann
nýlegajátað á sig þenna glæp, ogerþví
bætt við að vistin í hegningarhúsinu
lengist til muna fyrir mannræfil þenna.
8kipstrand.
19. október strandaði skip við
Gunnarsstaði við Hvammsfjörð. Hafði
það verið sent með vörur frá Leon-
hard Tangs verzlun í Stykkishólmi.
Menn voru allir í landi þegar skipið
rak upp, nema einn, hafnsögumaður
Jóhann Jónasson í Oxney. Hélt hann
sér lengst af á stórbómunni, því að
sjór gekk mjög yfir skipið meðan há-
sjávað var.
t
Jón Þorkelsson
kandidat i lögum
andaðist í gærkvöldi á Landakotsspítal-
anum hér í bænum, eftir stutta legu.
Hann var sonur síra Þorkels Bjarnason-
ar, prssts að Reynivöllum, og frú Sigríð-
ar Þorkelsdóttur, fæddur 13. maí 1871,
útskrifaður úr lærða skólanum 1893.
Fyrir tæpum rnánuði (9. okt.) gekk hann
að eiga fröken Elísabet Steffensen.
Það má segja, að ekki er eiu báran
stök fyrir frú Sigríði. 27. maí í fyrra
misti hún snögglega yngri son sinn Þor-
kel, tæpum tveim mánuðum síðar (24.
júlí) misti hún mann sinn og nú missir
hún seinni soninn, einkar efnilegan mann,
augastein og eftirlæti þeirra hjóna.
RannsókDarmál á Seyðisfirði
Eins og marga mun reka minni til,
kom það fyrir veturinn 1901, að pen-
ingum var stolið á skrifstofu bæjarfó-
getans á Seyðisfirði, og varð aldrei
uppvíst, hver valdur hefði verið að
þeim þjófnaði. En í sumar fór stúlka
ein þar á Seyðiafirði, Oddrún nokkur
Sigurðardóttir frá Hólakoti hér í bæn-
um, að gefa það í skyn, að henniværs
kunnugt um hver stolið hefðí pening-
unum, og er gengið var á hana um
þetta, nafngreindi hún nokkra borgara
í Seyðisfjarðarkaupstað, er hún kvað
valda að verkinu, og hefði hún verið
sjónarvottur að því, er þeir voru að
fela peningakassann. Eins og nærri
má geta, var þetta ekki lengi að ber
ast út; létu sumir miður góðgjarnir menffi
í veðri vaka, að þei.ta mundi vera rétt
hermt af Oddrúno,og lögðu menn svo
mikinn trúnað á sögusögn hennar, að
skipaður var rannsóknardómari í mál-
inu, sýslumaðurinn í Suðurmúlasýslu,
A. V. Tulinius.
Rannsóknin byrjaði 21. f. mán. og
kom það þá í ljós, að framburður
Oddrúnar var markleysa ein og heila-
spuni frá upphafi til enda. 7 vitni
voru þegar yfirheyrð í málinu og var
framburður þeirra að meira eða minna
leyti gagnstæður framburði Oddrunar,
Fann því rannsóknardómarinn ástæðu
til að setja hana í gæzluvarðhald fyrst
um sinn, þar til betri upplýsingar
væru fengnar, »sökum þess, að við
vitnaleiðslur þær, sem fram hafi far-
ið í rnálinu, hafi fram komið miklar
líkur fyrir því, að hún vísvitandi hafi
borið fram ranga skýrslu fyrir rétti og
að ástæðulausu kært menn fyrir þjófn-
að, þar eð skýrsla hennar kemur í
mótsögn við skýrslu vitnanna, ogjafn-
vel framburður hennar fyrir réttinum
eigi kemur heim við hina skriflegu
skýrslu hennar«.
Var rannsókninni svo haldið áfram.
Fimtán vitni hafa vérið yfirheyrð og
kemur framburður þeirra allra meira
eða minna í bág við framburð Odd-
rúnar. Sex vitnin hafa unnið eið að
framburði sínum, en Oddrún býður
fram eið á móti að sínum framburði.
27. okt. var rannsókninni lokið um
sinn og frekari vitnaleiðslu frestað,
en rannsóknardómarinn hafði Oddrúnu
með sér yfir á Eskifjörð, til frekari
rannsóknar og yfirheyrslu, »þar eð á-
stæða væri til að ætla, að h ú n
g j á 1 f væri bendluð við þjófnaðinn
eða eigi heil á sönsunum*.
Lengra er þá það mál eigi komið.