Ísafold - 14.11.1903, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu ginni eÖa
tvisv. í vikn. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l‘/j doll.; borgist fyrir miðjan
júlí (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD.
Uppsögn (skrifleg) bundin viÖ
áramót, ógild nema komin sé til
ntgefanda fyrir 1. október.
AfgreiÖslnstofa blaösins er
Austurstræti 8.
XXX. árs.
Eeybjavík laugardaginn 14. nóvember. 1903
70. blað
MuóÁu/á Jta'ujaAÍiv
I. 0. 0. F. 852398VJ.
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjnm mán. kl. 11—1 í spltalanum.
Forngripasafn opið md., mvd. og ld.
11—12.
Frilœkning á gamla spitalannm (lækna-
skólanum) á þriðjudögum og föstudögum
kl. 11-12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 síðd.
Almennir fundir á hverju föstndags- og
snnnndagskveldi kl. 8*/2 siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónnsta ki. 9
og kl. 6 á hverjum helgnm degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
endur kl. 10'/j—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2 og einni stundn lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til ntlána.
Ndttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
4 sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypisíPósthússtræti 14b
1. og 3. mánnd. hvers mán. kl. 11—1.
Höfuðstaðurinn
O0
Tikisstjórnarafmæli konungs vors.
Á morgnn er 40 ára ríkisstjórnaraf-
mæii konungs vors, hins ástsælasta
■þjóðhöfðingja og mest virta, sem uú er
■uppi, þess konungs, sem verið hefir oss
íslendingum allra konunga beztur.
Danir hafa í alt haust verið að búa
sig undir hátíðahö'd í tilefni af afmæli
þessu. Ekki að eins Kaupmannahöfn
ætlar aS tjalda því sem til er á morg-
un, heldur má segja, að ekki só sá
smákaupstaður til um alla Danmörku,
að hann hafi ekki afráðið að gjöra hið
sama.
En hvað ætlar höfuðstaður Isiands
að gjöra í tilefni af þessu ríkisstjómar-
afmæli konungs vors?
Höfuðstaður íslands ætlar ekkert að
gjöra. Hann sendi kotiuugi fyrir mán-
uði síðan eitt af þessum »skrautrituðu«
ávörpum sínum með nokkrum nöftium
bæjarmanna undir, og hygst meö því
hafa gjörtalt, sem af honum verði kraf-
ist.
Að öðru leyti ætlar liöfuðstaður ís-
lands ekkert að gjöra nema líklega að
flagga, — já flagga, eins og hór er
gjört svo að segja alla ársins 365daga!
En er þetta nú tilhlýðilegt? Er það
tilhlýðilegt, að höfuðstaður lands vors
sitji hjá og gjöri ekki neitt, þegar allir
bæir í ríkinu aðrir, sem nokkuð’kveður
að, skrýðast hátíðaskrauti til þess að
heiðra konung sinn ?
Hefði Reykjavík verið örlítið þorp,
með svo sem 200 íbúum, hefði ekki ver-
ið til slíks takandi. En nú er Reykja-
vík bær með að minsta kosti 8000 íbú-
um, og þá verður sinnuleysi hennar og
aðgjörðaleysi í þessu tiliiti líkast
»demonstratión«, og það því fremur,
sem ekki verður sagt um oss Reykvík-
inga, að vér annars látum þau tækifæri,
er bjóðast til hátíðabalda, oss úr greip-
um gauga ónotuð.
Og svo er enn eitt, sem hér ber að
minna á.
Fyrir rúmum mánuði höfum vórfeng-
ýð þá breytingu á stjórnarskrá vorri,
sem vór höfum verið að berjast fyrir
rúman hálfan mannsaldur, þá stjórnar-
bót, sem ailir góðir Islendingar vænta
sér svo mikillar blessunar af fyrir land
vort og þjóð. Þessi stórmerkilegi við-.
burður í sögu þjóðar vorrar ber svo að
segja upp á 40 ára ríkisstjórnarafmæli
konungs vors, — hefði það ekki ein-
mitt átt að knýja oss til að minnast
þessa afmælis konungs vors með sér-
stökum hátíðahöldum.
Vér eigum Kristjáni IX. meira að
þakka en nokkrum öðrum konungi.
Þessa bar oss að minnast og láta það
sjást í verkinu einmitt nú á 40 ára
ríkisstjórnarafmæli konungs vors. Þeir,
sem fyrir því áttu að gangast að sjálf-
sögðu, hafa ekkert gjört. Það er þeim
og höfuðstað vorum til li'tils sóma.
Tízkan.
Alþýðul'y rirlestur
eftir
Guðm. Finnbogason, magister.
Allir kannast við leikinn sem heitir
•Láttu það ganga!« Hann er fólginn
í því, að maður gerir sessunaut sínum
einhvern grikk og segir um leið:
»Láttu það ganga!« en hann fer eins
við hinn næsta og þannig koll af kolli.
þar sem margir sitja í röð, byrjar t.
d. einn á því að klípa annan, en hann
þann næsta o. s. frv. og svo skrækja
allir hver af öðrum, og það hljómar
ekki illa, ef vel er klipið. Eða einn
tekur upp á því að kyssa hinn næsta
og svo gengur kossinn hringinn í kring,
og það er auðvitað ekki ónotalegt, ef
vel er kyst. En þeir, sem hafa verið
i slíkum leik, vita að alt getur ekki
»gengið«. Sumt kemst ekki lengra en
til hins næsta, sem þá afsegir að láta
það ganga lengra og ef til vill sendir
annað á stað. Yfir höfuð er óhætt að
segja, að það eitt gengur, sem fellur
mönnum í geð í svipinn, sem móttæki-
leikinn er fyrir þá stundina — hitt
fellur niður af sjálfu sér. |>að sem
öllum fellur, gengur hringinn í kring,
annað kemst yfir minna svæði; en það,
sem þykir ágætt, er látið ganga aftur
og aftur, og því betur sem það fellur
í geð, því Iengur gengur það.
þessi Ieikur er óendanlega fjölbreyti-
legur, því hann tekur á sig nýja mynd
í hvert skiftið, eftir því, h v a ð það
er, sem látið er ganga og h v e r n i g
það gengur.
Mér finst þessi leikur afar merkileg-
ur, því eg fæ ekki betur séð, en að
hann sé sönn ímynd mannlífsins í
hinum ýmsu myndum þess. Mannlíf
ið sjálft er slíkur leikur. Eg skal með
nokkrum orðum reyna að finua þess-
ari skoðun stað.
það eru gömul sannindi, að vaninn
er mannsins annað eðli, og þarf varla
að færa sönnur á það hér. En hvern-
ig myndast vaninn? Hann myndast
þannig, að ein athöfn, eða röð athafna,
hvernig sem hún sjálf er í fyrstu til
orðin, verður fyrirmynd og því fyrir-
rennari annarar líkrar athafnar. Að
drekka eitt staup, það er athöfn út
af fyrir sig, en ef hún verður fyrir-
mynd annarar líkrar og þannig koll
af kolli, ef eg »fæ mér einn, fæ mér
tvo, fæ mér þrjá«, þá fer vaninn að
myndast. Einhver tekur einhvern tíma
upp á því, þegar hann talar við ann-
an, að fitla við úrfestina sína, strjúka
hendinni aftur fyrir eyrað, snúa yfir-
skeggið eða því um líkt. Hann gerir
þetta svona hinsegin. Viti menn!
Fyrsta sinn dregur eftir sér annað
sinn og áður en hann veit af, erþetta
orðið að vana. Vaninn er í þessu
fólginn, að ein athöfn, eða röð athafna,
dregur ósjálfrátt aðra eftir sér. Van-
inn er leyniþráður í manneðlinu, er
tengir athafnirnar því fastar saman,
þvf oftar sem þær eru endurteknar,
hver á eftir annari. Á þessu byggist,
að vér verðum eins og vér breytum.
En nú er því svo varið, að fyrir-
myndir athafna vorra tökum vér fæst-
ar upp hjá sjálfum oss, heldur fáum
þær flestallar frá öðrum. »það nema
börn, sem á bæ er títt« og uppeldið
er líka aðallega í því fólgið, að einn
tekur eftir öðrum, ein kynslóðin tekur
eftir annari, líkir eftir henni frá blautu
barnsbeini og verður henni því að
miklu leyti sviplík.
f>að er nú auðsætt, að ef þeir lifn-
aðarhættir, siðvenjur, vinnulag, lista-
snið o. s. frv., sem ein kynslóð hefir
náð, verður órjúfanleg fyrirmynd
næstu kynslóðar, fyrirmynd, sem ekki
má breyta út af, þá kemur k y r -
staða. f>ágengur það sama öld eft-
ir öld. Hver ný kynslóð verður þá
sem ný, en óbreytt útgáfa af hinni
fyrri, með sömu hugsunarvillum, sömu
prentvillum. það hefir lengi tíðkast
að nefna K í n v e r j a sem dæmi upp
á þetta. Með Evrópuþjóðirnar hefir
þetta verið öðru vísi, þær hafa ekki
staðið í stað, yngri kynslóðirnar hafa
ekki verið óbreytt útgáfa af hinum
eldri, heldur ný útgáfa, aukin og —
ef ekki að öllu endurbætt, þá að
minsta kosti breytt. Hvað hefir nú
valdið þessum mismun kyrstöðu og
framþróunar ?
Hvers vegna verður hjá sumum þjóð-
um að eins endurtekning, hjá öðrum
breyting, framför eða afturför? Lítum
snöggvast aftur á leikinn »Láttu það
ganga«. Ef það, sem einn byrjaði á,
félli hinum fevo vel í geð, að þeir á-
kvæðu með lögum og legðu dauðahegn-
ing við að láta nokkuð annað ganga,
og þessi skoðun yrði svo innrætt kyn-
slóð eftir kynslóð sem guðlegt valdboð,
þá er auðsætt, að leikurinn yrði jafn-
an hinn sami, alt af gengi hið sama.
En leyfið svo einstaklingunum að
senda nýtt á stað, koma fram með
nýjar uppástungur. Hvernig fer? Leik-
urlnn breytist. Hver kemur fram með
sitt og vill láta það ganga. Sá sem
hittir á það, sem allir þráðu mest í
svípinn, ljóst eða óljóst, hann verður
hlutskarpastur, hann verður fyrirmynd.
in, sem aðrir líkja eftir. það er hann,
sem gefur leiknum þann svip, sem
hann fær, þangað til menn fara að
þreytast á þessu, og einhver annar
kemur fram, sem sendir nýtt á stað,
er berst við hið gamla og sigrar það
að lokum. Og þannig koll af kolli.
Fyrirmynd og eftirlíking
eru þeir tveir meginþættir, sem mann-
lífið er 8núið úr, og það sem ræður
því, hvort kyrstaða verður eða hreif-
ing, er það, hvort ein fyrirmynd fær
alveldi eða fleiri fyrirmyndir fá að
berjast um völdin, hvort það er ein-
okun eða frjáls viðskifti, með sam-
kepni þeirri, sem af þeim leiðir. Fyr-
irmyndirnar, lifandi og dauðar, um-
skapa heiminn og halda honum i
rásinni og saga mannkynsins er sagan
um baráttu fyrirmyndanna. Alla
breytingar mannlífsins eiga rót sína
að rekja til einstakra manna eða fárra
manna, sem héldu saman, — þó þeir
stundum yrðu að rétta hvor öðrum
hendur yfir aldabil — manna, eem
brugðu að einhverju leyti út af því,
sem tíðkaðist í kringum þá, og urðu
smátt og smátt fyrirmynd, sem aðr-
ir líktu eftir, vitandi eða óafvitandi.
»f>að þarf ekki nema einn gikk í hverja
veiðistöð«, segir máltækið. Flestir
þekkja söguna um Filippus konung af
Makedoníu. Eitthvert kvöld var kurr
og kliður mikíil í herbúðunum. f>á
varð honum þessi hnyttilega spurning
að orði: Hver hleypti asnanum inn í
herbúðirnar? það var mergurinn máls-
ins, því »að ósi skal á stemma«.
Allir siðir manna, góðir og vondir,
alt vinnulag, allar uppgötvanir — alt
á það sér líka sögu. f>að var einu
sinni nýung, nýungin varð fyrirmynd
og fyrirmyndin umskapaði smátt og
smátt heiminn. En auðvitað má ekki
gleyma þvf, að varla hefir nokkur
uppgötvun orðið að öllu til í sál eins
manns. Einhver á fyrsta sporið, en
svo taka aðrir við, breyta til í einstök-
um atriðum, og þannig ummyndast hið
upphaflega smámsaman, unz það hef-
ir náð hinni hæstu fullkomnun, sem
það getur tekið — eða er komið út í
öfgar; en sérhver smábreyting hefir
orðið að berjast til ríkis, keppa við
það, sem fyrir var eða samtímis kom,
unz hún sigraði eða féll fyrir öðru,
sem var sterkara, af því það var betra
eða fullnægði betur þörfum manna í
svipinn. þannig er alt nýtt eins kon-
ar frækorn; það vex og verður stórt,
ef það fellur í góða jörð, en deyr og
hverfur, ef það lendir þar, sem mót-
tækileikann vantar eða aðrar sterkari
tegundir draga næringuna frá því. —
Einu 8inni þóttu íslenzku Ijáirnir góð-
ir, svo komu sközku ljáirnir og ruddu
þeim úr vegi; rokkurinn kom í stað
snældunnar og verður sjálfur ein-
hvern tíma að þoka fyrir spunavélinni;
plógurinn vinnur nú víðar og víðar
það, sem rekuBpaðinn vann áður, og
hins vegar berjast hinar ýmsu teg-
undir plóga um völlinn; hver þeirra
heldur velli hjá okkur er óútkljáð enn.
Skilvindan kemur í stað rjómatrogsins,
þilskipið fyrir opna bátinn, hestafl