Ísafold - 14.11.1903, Blaðsíða 2

278
iyrir mannsafl, og gufa og rafmagn fyr-
ir hvorutveggja. fannig mætti halda
lengi áfram.
Gömlu áhöldin þola ekki samkepn-
ina við hin nýju, því undir eins og
skozkur ljár 9r kominn á eitt heimili
í svéitinni, er sú spurning lögð fyrir
hvern bónda: Hvorri fyrirmyndinni á
eg að fylgja, spíkinni eða skozka ljáu-
um? Og betra áhaldið sigrar, því þeg-
ar til lengdar lætur, vilja menn sitja
Við þann eldinn, sem bezt brennur.
Fyrsta skilyrði allra framfara, andlegra
og líkamlegra, er því þetta: Komið
með góðar fyrirmyndir í hverju sem
er, setjið þær þar, sem allir sjá þær;
hitt kemur þá smátt og smátt af sjálfu
sér. — Bitt lítið atvik hefir orðið mér
minnisstætt. |>egar eg kom fyrst á
Akureyri fyrir mörgum árum, voru
öll hús þar með gamla laginu, sem
við þekkjum. Svo kom þar fyrir
nokkrum árum maður, er bygði sér
hús í nýjum og fegri stíl. f>að var
með verönd, með mislitu gleri í glugg-
unum, prýtt tréskurði o. s. frv. Viti
menn! f>etta hefir breytt útliti bæjar-
ins á fáum árum. Nú er meiri og
minni tréskurður á öllum nýjum hús-
um, sem reist eru þar, og jafnalment
er mislita glerið. Hver breytti bæn-
um? Sá sem reisti fyrirmyndina, það
er hún, sem umskapaði hann. »f>að
þarf ekki nema einn gikk í hverja
veiðistöð*. Auðvitað breyta menn til,
en breytingarnar liggja i sömu átt og
fyrsta sporið, þangað til aftur er stig-
ið spor í nýja átt, er verður fyrirmynd,
er dregur menn að sér, en frá hinni
gömlu. Á þenna hátt hafa hinir ýmsu
húsgerðarstílar orðið til og breiðst út.
Fyrst byrjuðu einhverjir, sköpuðu nýtt
húsasnið, aðrir líktu eftir þeim. Og
svo er með allar listascefnur og skálda-
skóla. Sá sem slær á þá strengina,
sem bezt hljóma á hverri öld, hann
verður fyrirmynd, sem hinir líkja eft-
ir, hann »gefur tóninn«, og hinir, sem
kveða við annan tón, verða að draga
sig í hlé, þangað til nýja lagið erorð-
ið gamalt og menn fara að þrá eitt-
hvað annað, þá fá þeir, sem áður
þögðu, sinn forsöngvara.
fannig veltur aldahjólið áfram; það
sem einu sinni sneri upp, snýr annað
skiftið niður, og hinir síðustu verða
fyrstir og fyrstir síðastir. Bn það sem
liggur næst hjarta hjólsins, næst þunga-
miðjunni, sem alt veltur um, það vík-
ur minst út frá beinu línunni.
En nú get eg ímyndað mér að þið
farið að hugsa sem svo: Hvað kem-
ur alt þetta tízkunni við? því fyrir-
lesturinn átti að vera um tízkuna.
f>ví skal eg svara. f>að sem eg hefi
sagt, á að vera til að bregða Ijósi yfir
hvað tízkan er og hvernig hún mynd-
ast. f>ví orðið tízba táknar ýmsar
myndbreytingar menningarinnar. Hún
er sá hlutinn af lifnaðarháttum manna,
siðum og venjum, er breytist á til-
tölulega stuttum tíma. Hún snertir
einkum hið ytra fbrm, snið eða hátt
athafna mannsins, því það getur
breyzt, þó athöfnin sé hin sama í sjálfu
sér.
f>að er ekki tízka að eta mat, því
það hafa menn gert síðan þeir fengu
munn og maga; en hitt er tízka að
eta hina ýmsu rétti matar í ein-
hverri tiltekinni röð, því röðin er kom-
in undir venju og breytist á ýmsum
tímum, og eins er það tízka að nota
að eins gaífalinn þegar fiskur er etinn.
f>á getur það og orðið tízka að drekka
einhverja ákveðna drykki, eða gæða
sér á einhverju sérstöku góðgæti. f>eg-
ar eg kom hingað heim fyrir tveim ár-
um, var það almenn tízka að eta
»eggjasnap8«. Nú hefi eg verið hér
fjóra mánuði og engan eggjasnaps séð
né fengið. Tízkan ergengín um garð.
f>að yrði óþrjótandi efni að telja upp
öll þau atriði mannlífsins, sem tízk-
an snertir, því ríki hennar er afarvíð
lent. Hún ræður fyrir húsbúnaði
manna, og skiftir sér jafnframt af því,
sem fer fram í búri og eldhúsi, hún
velur umtalsefni f samkvæmissalnum
og ræður sniði á hátíðahöldum, hún
leggur mönnum ávarpsorð í munn;
signor, monsér, herra, maddama, frú,
jungfrú, jómfrú og fröken eru hennar
börn o. s. frv. o. s. frv.
En hvergi er hún jafnvoldug og í
öllu því, er snertir klæðaburðinn.
f>ar er hún einvöld og þar kemur eðli
hennar einna skýrast fram, enda er
einkum meint til hans, þegar talað er
um tízku, þó að sniðtfzkan sé að eins
ein grein tízkunnar.
Mannslíkarainn er jafnan sjálfum
sér líkur, en það, sem hengt hefir ver-
ið utan á hann á ýmsum öldum, er
fjölbreyttara en auðugasta ímyndunar-
afl, og auðnaðist einhverjum að sjá
menn og konur í búningum eftir tízku
allra alda og þjóða, er óhætt að full.
yrða, að það yrði hvorttveggja í senn,
hin fjölskrúðugasta og fáránlegasta sýn,
er gæti að líta í þessum heimi. Bfni,
litur og snið hvert um sig óendanlega
fjölbreytt, og þá ekki síður mismun-
andi, hve mikið menn væru klæddir,
eins og sagan um prinzinn af Joinville
sýnir. Hann ætlaði að sigla kringum
hnöttinn og systir hans bað hann að
færa sér heilan kvenmannsbúning frá
Suðurhafseyjunum. Hún ætlaði að
bera hann á grímudansleik við hirðina.
Hann varð við ósk hennar og færði
henni — perluband.
Eg get hér að eins nefnt örfá dæmi
til að sýna hvernig tízkan á ýrnsum
öldum hefir dubbað mannslíkamann,
og tek eg þá helzt öfgarnar, því í þeim
kemur löngum hið sanna eðli hlutanna
í Ijós.
Maður þarf ekki annað en taka ut-
an um kvenmann til að reka sig á
eina erfðasyndiua, sem loðir við þenna
hluta mannkynsins og kemur nið-
ur á börnunum í þriðja og fjórða lið.
Eg á við lífstykkin, sem margsinnis
hefir verið sýnt fram á að skemraa
líkainann og eru engu afsakanlegri en
kínverski kvenskórinn. Á 12. öld er
sagt að stúlkurnar hafi fyrst farið að
reyra sig. En einkum var það tízka
á dögum Loðvíks 14. og hefir verið
það að öðru hverju síðan, auðvitað mis-
munandi fast. En stúlkurnar hafa á-
litið, að holdið verðskuldaði enga vægð,
það hafa þær stundum sýnt, með því
að festa lífstykkisreimina við rúmstuð-
ulinn ,til að geta hert nógu fast að
sér. Lífstykkið miðar að því að gera
vissan hluta líkamans fyrirferðarminni.
Gagnstæð tilhneiging hefir stundum
komið fram í þvf að gera þann hluta
líkamans, sem menu annars vilja tala
sem fæst um, sem fyrirferðarmestan,
eg á við svokallaða »tournure«, sem á
ísienzku hefir hlotið nafnið aftanauki.
f>á var og krínólínan góð uppbót á
því, sem mittið mjókkaði við lífstykk-
ið. f>að virðist ekki óeðlilegt, að menn
hafa reynt að bæta við hæð sína,
enda hefir það verið gert bæði að of-
an og neðan. Á 16. öld gengu kven-
menn á stigstangaskóm, patins, alt að
því álnar háum, og í sömu átt ganga
háu hælarnir.
Á dögum Loðvíks 14. voru hælarn-
ir svo háir, að stúlkurnar voru neydd-
ar til að styðja sig við staf til þess
þær steyptust ekki á höfuðið, og það
því fremur, sem þær báru jafnframt
á höfði sér strók, sem var tvöfalt hærri
en höfuðið sjálft og hallaðist fram,
hann nefndist »fontange« eftir einni af
frillum Loðvíks 14. — J>á hafa stúlk-
urnar líka notað hárið til að auka
hæð sína. Á dögum Loðvíks 16. á
Frakklandi var það tízka að gera úr
hárinu fjórfalt hærri byggingu en höf-
uðið sjálft, og rúmtakið var tólffalt
við eðlilega höfuðstærð.
Hárið var fyrst geitt út til allra
hliða, siðan settur hárkoddi ofan á
höfuðið og utan um hann var svo
hárið fest upp, klístrað og nælt. Of-
an á þetta alt kom svo ýmislegt skraut:
blómkarfa full af blómum, eða karfa
með eplum, stórt knippi af kornöxum,
fuglshreiður með fuglum í, grískt hof
— og loks kom freigáta með fullum
seglum, veifum og öllum útbúnaði,
fallbyssum auk heldur öðru, og segja
sumir þær hafi verið hlaðnar og marg-
ir menn verið skotnir. (Frh.).
Vesta,
skipstjóri Godtfredsen, kom hing-
að til bæjarins 6. þ. m. norðan og
vestan um land; hafði hún tafist víða,
meðal annars með því að koma á
hafnir, er eigi stóðu á áætlun hennar,
þar á meðal Stykkishólm, til að taka
þar um 600 tn. af kjöti, og tafði það
hana í 2 daga.
Með skipinu kom hingað talsvert af
farþegum, þar á meðal alþm. Skúli
Thoroddsen af ísafirði, kaupmaður
Riehard Riis frá Borðeyri áleiðis til
útlanda, C. Zimsen jun., er farið hafði
norður í erindum gufuskipaafgreiðslunn-
ar, ennfr. frá ísafirði kaupmaður
Valdemar lOttesen, er brugðið hafði
sér vestur með »Kong Inge«, og Jón
kaupmaður Jónsson (frá Ökrum).
Vesta fór héðan aftur 12. þ. m., á-
leiðis til Khafnar. Með henni fór með-
al annara frú Sigríður Magnússon frá
Cambridge.
Giftingar i Reykjavík.
26. sept. Hallgr. Jónsson kennari
Bergstaðastr. 11 og frk. Vigdís Er-
lendsdóttir frá Breiðabólst. á Álftan.
10. okt. Sólmundur Kristjánsson
trésmiður f Bergstaðastr. 33 og frk.
Guðrún S. Teitsdóttir.
10. okt. Magnús Magnússon sjóm.
í Bergstaðastr. og frk. Helga Kristjáns-
dóttir.
22. okt. Lýður Bjarnason trésm.
Vatnsstíg 10 og frk. Guðrún Nikulás-
dóttir.
23. okt. Jón Guðmundsson siglfræð
ingur Grettisgata 49 og frk. Guðbjörg
Jósefsdóttir.
24. okt. Sigurður Jónsson sjómaður
Bergstaðastr. 17 og frk. Sigríður Páls-
dóttir.
27. okt. Sæmundur þórðarson thm.
Laugaveg)84 og Guðlaug Jóhannsdóttir.
27. okt. Halldór Sigurðsson vir-
smiður, þingholtsstr. 7 og frk. Guðrún
Eymundsdóttir.
29. okt. Guðjón Jngvar Jónsson
thm. Nýlendugötu 8 og frk. Valdís
Bjarnadóttir.
3. nóv. Magnús Stephensen thm.
Skólavörðustíg 33 og frk. Sesselja
Jónsdóttir.
3. nóv. Valdimar S. Loftsson Lauga-
veg 33 og frk. Ólafía Magnúsdóttir.
5. nóv. Eyólfur Sigurðsson sjóm.
Bergstaðastr. 17 og frk. Guðrún Gísla-
dóttir.
6. nóv. Steinn Einarsson thm.
Brekku og frk. Elín Guðnadóttir.
12. nóv. jpórarinn B. þorláksson
málari Vesturgata 41 og frk. Sigríður
Snæbjarnardóttir.
13. nóv. Kristján Helgason skósm. í
Gíslaholti og frk. Valgerður Hall
dóredóttir.
Kand. Sigrurbjörn Á. Gíslason
stígur í stólinn við hádegisguðsþjón-
ustuna á morgun.
Landsyfirréttardóniur
í máli Samsonar Eyólfssonar gegn
Hannesi Hafstein var kveðinn upp 9.
þ. m.
Aðaláfrýjandi málsins fyrir yfirdómi,
Samson Eyólfsson á ísafirði, höfðaði
mál þetta í héraði gegn gagnáfrýjand-
anum, Hannesi Hafstein bæjarfógeta á
Isafirði, fyrir ýms ummæli í bréfi, sem
Hafstein ritaði amtmanninum yfir
Vesturamtinu 5. febr. 1900, en Sam-
son taldi meiðandi fyrir sig. Málið
var dæmt í aukarétti ísafjarðarkaup-
staðar 31. desbr. f. á., með þeim úr-
slitum, að nokkur af hinum átöldu
ummælum voru dæmd dauð og ómerk,
Hannes Hafstein dæmdur í 20 kr.
sekt til landssjóðs fyrir þau, eða til
vara til þess að sæta 6 daga einföldu
fangelsi, og loks til að greiða 30 kr. f
málskostnað.
Dómi þessum áfrýjaði Samson til
yfirréttarins og krafðist þess, að ölt
hín átöldu ummæli yrðu dæmd dauð
og ómerk, hin ídæmda hegniog hækk-
uð og stefndi dæmdur til að greiða
málskostnað fyrir báðum réttum að
skaðlausu eða með nægilegri upphæð
eftir mati réttarins.
Bæjarfógeti Hannes Hafstein gagn-
áfrýjaði málinu og krafðist að vera
algerlega sýknaður af kærum og kröf-
um Samsonar, en að Samson yrði
dæmdur til að greiða sér hæfilegan
málskostnað fyrir báðum réttum.
Gagnáfrýjandi (H. H.) hreifði því,
að sökin hefði verið fyrnd, er stefnan
í héraði var út gefin 11. septbr. f. á„
Hin átöldu ummæli eru skráð í bréfi
gagnáfrýjanda 5. febr. 1900, en voru
eigi kunn aðaláfrýjanda fyr en 22.
oktbr. s. á., 15. janúar 1901 kærði.
aðaláfrýjandi málið fyrir sáttanefnd,
en rétcarstefna var ekki gefin út fyr
en 11. september 1902. Segir svo um
þetta atriði í forsendum yfirdómsins:
»þar sem nú réttarstefna í málinu
ekki hefir verið gefin út fyr en hátt
á annað ár eftir að aðaláfrýjanda
voru orðin kunn þau ummæli, sem
hann átelur, er hegning sú, sem gagn-
áfrýjandi kynni að hafa til unnið,
burtu fallin fyrir fyrningu samkvæmt
67. og 68. gr. alm. hegningarlaga, og
verður því, þar sem hegningin sam-
kvæmt nefndum lagagreinum er fallin
niður, að svo miklu leyti að sýkna
gagnáfrýjanda af kærum og kröfum
aðaláfrýjanda í þessu máli«.
Ummæli þau, sem aðaláfrýjandi
hefir gert að sakarefni, eru þessi:
»|>að sézt væntanlega af þessum
skjölum, að kærur Samsonar ertt
bersýnilega rangar í ýmsum greiu-
um, að það er login sakargift a£
hans hálfu, að eg hafi gefið yður
ranga skýrslu, og að hann hefir
falsað vottorð það, er hann sendi
ráðgjafanum, og stolið nöfnura þeirra
Skúla Einarssonar og Alberts Jóns-
sonar undir þá yfirlýsingu; haun
virðist hafa breytt hyggilega í því
að hafa sig héðan á burt, þar sem
hann með kærum sínum og vott-
orðatilbúnaði sýnist hafa komið vel
nærri 227., 228. og 272. gr. hinna
almennu hegningarlaga. J>að bætir
ekki úr skák fyrir honum, þótt
annar maður hafi eggjað hann fram
og verið hjálparmaður hans í óynd-
istiltektum þessum«.
Eftir það segir svo í forsendum
yfirdómsins:
»Gagnáfrýjandi telur sig eiga að vera
ábyrgðarlausan fyrir ummæli þessi, af
þeim ástæðum, a ð þau séu kcmin
fram í heimtaðri embættisskýrslu, a ð
það sé skýrsla eða tilkynning í em-
bættisnafni um glæpsamlegt athæfi
aðaláfrýjanda, a ð þau séu réttmæt
»retorsion«, er réttlætist við vansæm-