Ísafold - 06.02.1904, Blaðsíða 2

22
meira virði, að hjálpa þjóðimii til að
sjá og skilja þýðing og meðferð sinna
eigin nauðsynjamála. Væri þingtíð.
komið í þetta horf eða þessu líkt, þá
fyrst mætti ætlast til þess og mæla
með því, að bændur létu þau ekki
grotna sundur ólesin.
Stjórnaríikrármdl.
Mikið hefir verið fagnað yfir sam-
þykt stjórnarskrármálsins og er það
ekki án orsaka, þó ekki væri yfir
neinu öðru að fagna en þvf, að vera
laus við það mál um stundarsakir;
laus við ofsann í því, sem hefir eytt
tíma og fé landsmanna, raskað friði,
tvístrað kröftum og staðið í vegi fyrir
brýnustu þörfum þjóðfélagsins. Hér
að auki hefir stjórnarskráin nýja auð-
vitað marga góða kosti, en eg ætia
hvorki að telja þá hér, né beldur ó-
náða rikisráðsgriluna, sem síðustu ár-
in hefir verið hafin hátt yfir öll önn-
ur ákvæði málsins, svo fáir hafa vog-
að að grannskoða þau fyrir henni.
Að eins ætla eg að tala lítið eíct
um 2 atriði: kosningarréttinn
og þingmannafjölgunina.
Kosningarréttur.
Ómaksvert væri það, að brjóta al-
mennilega til mergjar, hvernig stjórn-
arskráin úthlutar þjóðinni kosningar-
réttinum, en til að geta það, skortir
mig flest nauðsynleg skilyrði. i'ljótt
getur maður þó rent grun í hvar óska-
börnin búa og hvar olnbogabörnin eiga
heima, svo ekki er brýn þörf á mörg-
um tölum eða skýrslum til sönnunar.
Sveitabúskapurinn útheimtir margt
fólk, vanalega eru 4—16 menn á
hverju búi, — geta alls ekki verið
færri en 2, en geta líka verið 20, 30,
40 eða fieiri. — Vanalega á að eins 1
maður atkvæðisrétt af þessum hóp, að
eins aðaleigandi búsins. Sé nú eig-
andinn kona, og þó sonur hennar eða
tengdasonur hafi veitt búinu forstöðu
um tugi ára — og sé því rétti eigand-
inn — þá er eá hópur atkvæðislaus.
Landsmálin koma þ e i m hóp og þ y í
búinu ekkert við, ekkert öðruvísi en
bara að gjalda til allra stétta, og
beygja sig undir alt, er öðrum þókn-
ast að skipa og ráðstafa.
í kaupstöðum aftur á móti og við
sjávarsíðuna eru oftast 2—8 menn
saman — getur verið 1 og þurfa sjald-
an að vera til muna fleiri en 8 —
Bvoleiðis, að ekki eigi þeir fieiri en 1
atkvæði. Hér við bætast lausamenn-
irnir eftir nýju stjórnarskránni. þeir
eru fiestallir í kaupstöðum eða sjó-
þorpum, og þar geta allir öðlast kosn-
ingarrétt, ef þeir eru sjálfbjarga, því
þ a r þola þeir og verða að þola út-
svör, oft meír en helmingi hærri út-
svör, en þeir hafa kveinað og kvartað
undan í sveitunum. Og svo má líka,
þegar vill, afnema útsvarsskylduna (4
kr .) sem skilyrði fyrir kosningarrétti,
með litlu ómaki, og nota hvern öreiga
sem vopn í óhlutvandra hendi, bara
ef þeir geta hvergi haldist vistráðnir.
Vistarbandið verður hér æði þvingandi
fjetur á frelsi og réttindum. Bændur,
jafnvel þó hreppstjórar séu, eru sviftir
rétti sínum, ef þeir sleppa jörð og
búi, og eru ekki þeim efnum búnir að
geta lifað óbáðir öðrum sem hjú.
Sverðið og skjöldurinn er gripið úr
höndum þeirra manna, sem hvort-
tveggja hafa borið í þarfir fósturjarð-
arinnar og vilja bera það af föður-
landsást til að vernda rétt sinn og
sjálfstæði þjóðarinnar. Svo er þetta
aftur fengið í hendur jafnvel þeim
mönnum, er engu virðast eira og engu
unna nema peningum og kaupstaða-
solli.
í Gnúpverjahreppi voru við síðasta
manntal 275 manns; af þeim eru 27,
sem talið verður víst að hafi kosning-
arrétt, eða tæplega 1 maður af 10,
2 eða 3 fá kosningarrétt í viðbót eftir
nýju stjórnarskránni. Af þessu má
sjá, að ekki muni þurfa margar skýrsl-
ur eða tölur til að sannfærast um, að
réttlætinu er misjafnt úthlutað, að
bændur eftir fólksfjölda hafa meir 6D
helmingi minna atkvæðaafi og sjálf-
stjórnar, og verða því í flestum póst*
um að beygja sig undir vilja og vald em-
bættismanna, kaupstaðaborgara, þorps-
búa og — lausamannalýðsins.
Kosningarrétturinner meira
verður fyrir íslenzku þjóðina en ríkis-
ráðið í Kaupmannahöfn. Hann er
f æ t u r n i r, sem fjárhagur hennar,
frelsi, réttindi, menning og sjálfstjórn
stendur á, eða fellur með, en það
(ríkisráðið) virðist mér eins og g ö n g,
er ekki verður komist hjá að ganga
um á framfarabrautinni, en auðvelt sé
að komast gegnum án þess að reka
sig á.
Þingmannafjölgunina
má líklega telja meinlitla og gagns-
litla, að því er töluna sjálfa snertir.
Að minsta kosti hefi eg litla trú á
því, að 40 menn vinni mikið meiri
afreksverk í þingsalnum en 36. Aftur
getur fjölgun þjóðkjörinna þingmanna
í efri deild orðið tíl bóta, ef vel og
viturlega verður kosið til deildarinnar,
Hins vegar sýnist heldur lítil þörf á
því, að fjölga þingm. í neðri deild.
Og geta vil eg þess, að ýmsum al-
þýðumönnum í sinni fáfræði hefði þótt
betri ráðstöfun að fækka konungkjörn-
um þingm. í efri deild. Oss þykir
það líka eftirtektavert, að einmitt
fulltrúi stjórnarinnar taldi þessa ráð-
stöfun æskilegri. Hér er því ekki
hægt að skella skuldinni á stjórnina.
Kosning nýju þingmannanna.
Alþingi í sumar er þegar búið að
sýna það, hverja stefnu allur fjöldi
þingmanna hefir í þessu máli. Eétt-
! ur bænda er lagður fyrir fætur kaup-
staðabúa.
það er stór furða, að enginn af svo
mörgum og merkum bændum og sveita-
búum, er áttu sæti í neðri deild, skyldi
verða til þess að anda móti þessu —
nema formaður nefndarinnar í þessu
máli. Kaupstaðarbúinn (H. f>.), —
sem vitanlega er vogun að bera traust
til í slíkum málum, — tekur þó hin-
um öllum fram í þessu atriði. Álit
nefndarinnar ber að vísu með sér, að
gjöfin eigi að vera hefndargjöf, er
fljótt verði tekin aftur. Reynslan
mun Banna hversu það gengur. At-
kvæðagreiðslan í þessu máli, 20 :1,
bendir ekki til þess, að þingmennirnir
meti kosningarrétt bændanna á marga
fiska eða hafi athugað vel, að »smekk-
ur sá, sem kemst í ker, keiminn lengi
eftir ber«, og að hægra er að gefa
rótt sinn eftir, en grípa hann aftur,
þegar búið er að sleppa honum.
í efri deild var 1 bóndi (G. G.) vel
vakandi í þessu máli, og fyrir það á
hann skilinn heiður og þökk bænda.
Alt annað hugarþel hjá hændum hljóta
að vekja ræður eins mikilsháttar bónda-
sonar í sömu deild um kosning þingm.
Eæður þessar hafa gjörsamlega rifið
bændastakkinn og leitt í ljós kaup-
staðarbúann, er virðist ætla að offra
kaupstaðnum föðurleifð Binni, og —
eins og margir fleiri, — vilja helzt
stinga bændum í vasa sinn, en hirða
ekki um framleiðsluna af landinu öðru-
vísi en biskupssonurinn, er sagði að
sér þætti »gaman að borða góðar
kindur«, þegar hann var spurður um
álit sitt á landbúnaðinum.
Síðdegismessa i dómkirkjanni á
morgun kl. 5. (B. H.).
Peröabréf.
frá G. M.
I.
»Scandia« er eitt af þeim skipum, sem
hingað koma, og meira er til gagns en
þæginda, og eg get vel trúað því, að
mönnum lítist hún ekki fýsilegt farþega-
skip, þegar þeir sjá hana fram á höfn-
inni í Reykjavík hlaðna kolum eða
timbri til Björns Guðmundssonar eða
fiski frá Ásgeir.
En þeirrar tíðar er þó ekki langt að
minnast, að það hefðu þótt mikil þæg-
indi að geta farið með henni milli landa,
einkum á þeim góðu gömlu dögum,
þegar embættismenn og stórmenni lands-
ins urðu að nota seglskip kaupmanna
til að flytja sig landa á milli.
En nú eru menn orðnir heimtu-
frekari.
»Scandia« er sem sé ekki farþegaskip.
Þar eru engir stórir salir með fjaðra-
bekkjum, hljóðfæri og stórum speglum,
engir kengbognir þjónar, reiðubúnir til
þess við minstu bendingu að gera skyldu
sína í allri auðmýkt og von umdrykkju-
skildinga, og þar er engin — knæpa,
ekki einu sinni dropi af víni á borðinu,
sem yfirmenn skipsins borða við.
Eins og allir hlutir í veröldinni á
»Scandia« líka sína sögu. Hún v a r
einu sinni strandferðaskip í Noregi.
Eftir sögn skipverja kvað vélin í henni
vera hinn mesti kjörgripur, og hafa
verið sýnd á sýningu í París einhvern
tíma hór áður, og allir, sem vit hafa á
slíkum hlutum, kváðu hæla henni mjög.
Hvað sem nú þessu líður, þá er eitt
víst, að hvað mikið völnndarsmíði sem
þessi vól er, þá er hún of kraftlítil til
að knýja áfram skipið, svo fullnægj-
andi só.
En nú er »Scandia« vöruflutninga-
skip, og þá er ekki gengið svo ríkt
eftir því, að hún hafi góða ferð.
Sem sagt, »Scandia« er ekki farþega-
skip, og hefir því ekki þau þægindi,
sem farþegar eiga að venjast. Af því
eg var sá eini, sem bað um far með
henni i þetta sinn, fekk eg það. Og
eg sé ekkert eftir að hafa tekið mór
far með henni. Margt hefir orðið til að
bæta mór upp þau þægindi, sem vanta,
og mörgum þeim óþægindum, sem al-
geng eru á farþegaskipum, hefi eg kom-
ist hjá. Eg fekk klefa út af fyrir mig,
og þó bólið væri ekki gott, þá hafði eg
það einn. Eg gat teigt mig þar og
velt mór eins og eg vildi, án þess nokk-
ur æjandi og veinandi eða klýjugjarn
meðbróðir lægi ofan á mér eða við hlið-
ina á mór. Raunar stóð eg stundum á
fótunum í bólinu en stundum á höfð-
inu, alt eftir því á hvora hliðina skipið
kastaðist, en þau óþægindi hefi eg áður
reynt á »góðu« skipunum. En ein þæg-
indin met eg þó öllum fremri: það var
frjálsræðið á skipinu. Skipverjar gerðu
sér það allir að skyldu að hlynna að
mér og vera mér til skemtunar og þæg-
inda, og á skipinu var enginn staður,
þar sem mér ekki væri velkomið að
koma. Eg fekk að sjá sjókortin og
verkfæri sjómanna og hvernig þau voru
notuð, og var því þannig altaf vel
kunnugur hvað ferðinni leið. Eg mátti
vera »með nefið niðri í öllu«. og alt af
var spurningum mínum svarað jafn
greiðlega og þægilega. Þetta stytti
mór marga stund, sem annars hefði orð-
ið löng og leiðinleg.
Ferðaæfintýrið byrjaði ekki sérlega
ánægjulega. Við lögðum á stað í frem-
ur tvísýnu veðri af Reykjavíkurhöfn,
komumst suður að Reykjanesi og sner-
um þar aftur. Himninum þóknaðist að
hafa þar landsunnanrok 6g stórsjó, sem
»Scandia« var ekki fær um að kljúfa
fram úr. Nóttin á eftir var líkust ein-
stöku lýsingum í skáldsögum kapt.
Marryats. Himininn var ekki grár,
heldur blátt áfram kol-svartur. Loftvog
stóð niðri á 73, eða rótt við »jarð-
skjálfta« og vindhviðurnar komu sín úr
hverri áttinni, en rosaljósin léku um
báða siglutoppana. Skipverjar bjuggust
við hinu versta, og skipið rak hægt
fram og aftur um flóann, fram undan
Hafnarfirði, og sáum við vitana þar og
ljósabreiðutia í Reykjavík. Eg hefði
tæplega getað ímyndað mór að jafn
draugaleg nótt væri til nema í skáld-
sögum, hefði eg ekki sóð hana sjálfur.
Alla nóttina og allan daginn eftir
hóldum við okkur í skjóli við landið.
Seint um kvöldið gekk vindurinn til
norðurs og var þá lagt á stað.
Daginn eftir var veður bjart og fjalla-
sýn hin fegursta; snjóað hafði nokkuð
rétt á undan, og var landið alhvítt of-
an að sjó, svo hvergi sást á dökkan
díl, svo langt sem augað eygði, jafnvel
sjávarhamrar voru huldir nýfallinni
mjöll. Á þessa miklu snjóbreiðu skein
sólin þá litlu stund, sem húu var á lofti
(8. jan.), og hefi eg aldrei sóð Island
jafn fagurt. Það var að vísu hvítt og
kalt, sem jökull til að sjá, en mitt i
þessari mjallhvítu, sólgyltu jökulbreiðu
eru hundruð og aftur hundruð af hlýj-
um og hugnæmum heimilum, svo ekk-
ert land á jörðunni á Önnur betri.
Ferðin gekk yfirleitt hægt og slysa-
laust. Það var alt af stórsjór, en alt
af hagstæður vindur. Sá, sem aldrei
hefir um útsæinn farið og aldrei séð þessa
miklu höfuðskepnu, hafið, í allri sinni
tign og mikilleik, hefir farið mikils á
mis. Það er annar svipur á Ægi gamla
þegar frá löndum dregur, og framnes
og eyjar, með beljandi straumröstum,
ekki eru lengur að ýfa hann. Á út-
sænum rísa sjóirnir breiðir og miklir
um sig eins og fjallgarðar. — Að lýsæ
hafinu, með öllum þess myndbreyt ing
um og svipbrigðum, er óþrjótandi efni.
Það er löngum sagt, að hafið sé veg-
laust. Látum svo vera. Þó hefir nú
alþingi og Sameinaða gufuskipafólaginu
tekist að leggja nokkurs konar þjóð-
braut á milli íslands og Kaupmanna-
hafnar, þjóðbraut, sem liggur um Fær-
eyjar og Reith. Eg er fæddur með
iindarlegri tilhneigiúgu til þess að hafa
hálfgerðan ímugust á öllum þjóðbraut-
um. Mér þótti því meira en lítið vænt
um að eiga kost á að fara dálítinn krók
út úr þessari Kaupmannahafnar-þjóð-
braut. Þessi krókur var vestur á við,
vestur fyrir Skotland. Ferðinni var
heitið til smábæjar á vesturströndinni,
sem Troon heitir.
Fyrsta landið, er við komum að,
voru Suðureyjar (Hebriderne) sem mjög
eru kunnar úr fornsögum vorum, eink.
um Landnámu, og eru tnargar kærar
frásagnir við þær bundnar. Land er
þar mjög vogskorið og ganga mörg nes
f sjó fram. Ef til vill hefir það verið
við eitthvert þessara nesja, sem Kári
Sölmundarson hitti Njálssonu í nauðum
stadda, bjargaði þeim og batt við þá
órjúfandi vináttu.
Þegar sunnar dregur, er írland og
Skotland sitt á hvora hönd. Óteljandi
fornar endurminningar vakna í brjósti
manns, þegar maður siglir á milli þess-
ara fornkunnu stranda, endurminningar,
sem ein kynslóðin hefir tekið i arf eftir
aðra, og sem eru fyrir löngu orðnar
ódauðlegar og ógleymanlegar. Hór eru
móðurstöðvar íslenzkrar menningar og
þjóðeinis. Það er eins og maður sigli
hér innan um rústirnar af ríki hinna
fornu feðra, fyrst Keltanna og síðan
Norðmannanna. Hver eyja og hvert
nes er gamalt óðal, sem er gengið úr
ættiuni. í hverjum sandi er kjölfar
forn-norrænna og íslenzkra víkinga-
skipa.
En í þetta skifti er siglingin Um
þessa »rómantisku« sjóleið stöðug bar-