Ísafold - 23.03.1904, Blaðsíða 1

Xemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
’úli (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD.
Uppsögn (skrifleg) bnndin vift
áramót, ðgild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Auxturstrœti 8.
XXXI. árs.
Reybjavík miðvikudaginn 23. marz 1904
15. blað.
JíaóJadi yfíííAýO'lMb
1. 0. 0. F. 853258~vJ
Augnlœkning ókeypis 1. oe 3. þrd. á
bverjnm mán. kl. 11—1 i spitalanum.
Forngripasafn opið mvd. og Id il
—12.
Frilækning á gamla spítalanum (lækna-
akólanum) á þriðjudögum og föstudögum
kl. 11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjttm degi kl. 8 árd. til kl. lOsíðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
aunnndagskveldi kl. 8‘/2 síðd.
Landakotskirkja. Gnðsþjónusta kl. 9
«og kl. ii á hverjum helgnm degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
■andur kl. 10'/2—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
isri 11—2. Rankastjórn við kl. 12—1.
Bankastjóri við kl. 11—2.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
•'ki 12—3 og kl. 8—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud.
vog ld. kl 12—1.
Ndttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
i sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypisí Pósthússtræti 14b
1. og 3: niánud. hvers inán. kl. 11—1.
ísland hiö nýja.
Kafli úr samsætisræðu fyrir minni
íslands 18. marz 1904
i Reykjavik.
jþetta eru merkis-tímamót í sögu
vorri.
Ný stjórnarskrá; ný stjórn.
Mörgum finst því sem vort forna
Frón hafi kastað ellibelg og gerist nú
ungt í annað sinn.
Hvers mundum vér óska íslandi
hinu nýja, ef vér hittum óskastund-
ina?
Þrjár mega þær vera, óskirnar, eftir
óskastunda þjóðtrúnni.
Eg vil fyrir mitt leyti nota þetta
tækifæri til að kveða upp úr um, hvern-
ig eg mundi vilja hafa þær;
Fyrstu óskina á eg, þótt kynlegt sé,
ekkert orð yfir, sem mér líkar sjálfum.
Vér vitum, hvað er að vera myrkfæl-
ÍDn. Ut af því oiði hefir verið búið
til orðið ljósfælinn. þ>á vakir fyrir mér
þar út af eitt nýyrði enn, orðið ljós-
sækinn. Mér líkar það ekki, en verð
að nobast við það, og leyfi mér að
skýra það, gera grein fyrir, hvað eg
á við og hvað felst í þeirri hugsun,
er fyrir mér vakir, er eg óska, að lýð-
ur sá, er þetta land byggir, væri h i n
ljós sæknasta þjóð i heimi.
Eg fekk fyrir mörgum árum bréf frá
íslenzkri konu í Ameríku, er gift var
enskum hefðarmanni, göfugri konu og
vel mentaðri. Ef eg ætti mér óska-
stund, kvað hún, mundi eg óska mér
þess, að eg væri svo sterk, að eg
þyrfti ekki annað en að bregða taug
um Snæfellsjökul og gæti þá dregið
ísland suður í mitt Atlanzhaf.
Vér vitum, að þetta er ósk, sem
aldrei getur ræzt, eftir orðsins hljóð-
an.
Bn hitt getur vel ræzt, að vér fær-
umst i andlegri eða óeiginlegri merk-
ingu það suður á bóginn, það nær
hinum mentaða heimi, nær sólarbirt-
unni og sólarylnum, sem því svarar,
ef landið sjálft færðist suður í mitt
Atlanzhaf.
Vér getum látið í þeirri merkingu
opnar standa allar dyr, þær er vita
mót austri og suðri, mót blessaðri sól-
iuni í upprás hennar og hádegisstað,
en haft hinar harðlokaðar, þær er snúa
í kulda áttina og myrkurs, hlaðið öfl-
ugan skjólgarð fyrir norðannæðingnum
og kólgunni, — í andlegri merkingu.
Vér getum leitað meiri samblendni
við aðrar þjóðir en vér höfum gert,
einkum þær sem næstar oss eru lík-
amlega og andlega. f>ví er vel tekið
þ»r, það er áreiðanlegt; og vér getum
haft ómetaulega rnikið gott af því,
beinlínis og óbeinlínis. Vér getum
farið að dæmi býflugnanna, flogið víðs-
vegar, sogið hunang af hverju blómi
og fært heim í búið hjá oss. Ein-
mitt það hafa Japanar gert, hin mesta
framfaraþjóð í heimi um vora daga.
Hnekki getum vér engan af því haft,
ef vér kunnum með að fara. Oss get-
ur þá engin hætta af því staðið, hvorki
tungu vorri né þjóðerni né þjóðfrelsi
voru.
Enginn út í frá leitai nú framar á
tungu vora né þjóðerni.
Svo er fyrir að þakka mikilmenn-
um þeim, er vér áttum á öldinni sem
leið, — áttum sjálfir eða áttum að.
|>að var mikilmennið Rask, útlend-
ingurinn, sem fann, að tungan vor var
kongsdóttir í álögum, skilgetin systir
forntungnanna suðrænu, er skipað höfðu
þá um langan aldur öndvegi í heims-
mentuninni, en móðir norrænu tung-
nanna, er þá lifðu og lifa enn. Hann
hóf haDa til sætis þeim við hlið.
Konráð Gfslason færði hana í drotn-
ingarskrúðann, lagði yfir heröar hénni
hina dýru guðvefjarskikkju, er hvergi
mátti á sjá blett né hrukku — það
þoldi hann ekki. f>að var hans mikla
æfistarf.
Jónas Hallgrímsson setti á hana
faldinn, skínandi bjartan, og kendi
henni mjúklegan limaburð og tígulegt
látbragð.
Jón Sigurðsson — hans mikla stjórn-
arbarátta var í insta eðli sínu barátta
fyrir þjóðerni voru, fyrir því, að það
væri látið óáreitt og í jöfnum metum
við þjóðerni annarra þjóða af sama
kynstofni.
Oss er því alveg óhætt að hætta að
miklast af einangruninni, þykjast af
því, að flest með oss só því ólíkt og
frábrugðið, er gerist annarsstaðar.
Vér glötum engu, sem oss er d/r-
mætt og á dýrmætt að vera, þótt vér
gerum það.
verið einhver mentaðasta þjóð í heimi.
Að sjá það ekki og sfeilja, að lestrar-
kunnátta og skriftar er í sjálfri sér
engin mentun, heldur að eins mentun-
artæki, nauða gagnslítil, ef þau eru
látin ónotuð. heldur lofað að ryðga og
vetða að engu, eins og hver önnur
tól, sem svo er með farið. Eða hitt,
að ímynda sér, að bókvitið eitt sé ment-
un.
Til þess að menta þjóð þarf sama
verklag og til að yrkja land.
f>að verður að byrja á því að hreinsa
jarðveginn og bæta. Fyr er ekki til
neins að sá f hann eða bera á hann.
f>að er erfitt verk, örðugasta verkið.
En ekki verður hjá því komist.
f>að stoðar ekki að hlífa sér við því.
Meingrýti heimsku og hleypidóma
verður að pæla upp eða þá sprengja,
ef ekki verðcr við ráðið öðru vísi.
Fúamýrar þekkingar-káksins verður
að ræsft fram, ef þar á að hætta að
spretta gráhvít, kjarnlaus sina, en koma
í hennar stað hollur gróður og helzt
töðugæfur.
Og stinga verður á grænmosadýjum
vanþekkingar-gorgeirsins. Vatnið tómt
og mosinn er fyrirstaða fyrir hollri rækt,
og annað ekki.
f>essi undirbúnÍDgs-iðja er ekki ein-
ungis erfið og miður skemtileg, heldur
einnig miður vel þokkuð. f>eir mega
ekki vera of mjúkhentir, sem þarvilja
lóta eitthvað undan sér ganga, og þeir
mega ekki kippa sér ekki upp við það,
þótt hljóð heyrist einhversstaðar.
GrjótsprengÍDgum fylgja hvellir, og
grjótflögurnar fljúga í ýmsar áttir. Vér
könnunst við það, blaðamennirnir, þeg-
ar þeir, sem horft hafa A, flýja þá í ýms-
ar áttir og þora hvergi nærri að koma,
fyr en ef þeir sjá, að brotin lenda á
húsum náungans, en ekki þeirra. f>á
hafa þeir sigað aftur og — eru kátir,
Mér ofbauð að sjá í túnum í Fær-
eyjum krökt af jarðföstu stórgrýti.
f>etta sést þó ekki í túnunum í Reykja-
vík og þar í grend, hugsaði eg.
Aldrei kemst land í viðunanlega
rækt, ef meingrýtið er látið í friði.
Önnur ósk mín mundi verða sú, að
vér værum orðin hin mentað-
a s t a þ j ó ð í heimi.
Binhver hin mesta skaðræðiskenn-
ing, er hér hefir flutt verið, er sú, að
vér s é u m nú^þegar og höfum lengi
Síðasta óskin en ekki sízta er sú,
að vér værum orðin h i n t r ú-
ræknasta þjóð í heim.
Bngin vantrúuð þjóð hefir nokkurn
tíma blessast til langframa.
Svo segir og í hinni fegurstu og djúp-
8pökustu tölu, er nokkurn tíma hefir
mannlegt eyra heyrt:
»S»lir e r u hreinhjartaðir, sælir e r u
hógværir, sælir eru miskunnsamir«, o.
s. frv. þ. e. sælir nú þegar, í þ e s s u lífi, í
þ e 8 s u m heimi, og ekki að eins
annars heims.
f>að tekst ekki þrautalaust. Kon-
ungsdótturina og hálft konungsríkið
hlutu þeir einir, sem þrek og áræði
höfðu til að vinna þrautir. Og þeir
einir eiga það skilið. f>eim einum
verður hnossin að happi, en ekki hin-
um, sem hún fellur í skaut úr skýj-
um ofan, fyrirhafnarlaust.
*Vér erum fáir, fátækir, smáir«, svara
einhverir, býst eg við.
Gyðingar voru fáir, fátækir, smáir,
og urðu þó útvalin þjóð Drottins, önd-
vegisþjóð heims á sínum tíma.
Grikkir voru fáir, fátækir, smáir,
og urðu þó á 8kömmum tíma, til þess
að gera, öndvegisþjóð heims í ment-
un, listum og vísindum.
f>ær eru máttugri í veraldlegum efn-
um, 8tórþjóðirnar. En andlegt ágæti
er því ekki samfara nema stundum.
Og vissulega hefir skaparinn ætlað smá-
þjóðunum sitt hlutverk ekki síður en
hinum.
Allar framantaldar óskir g e t a ræzt.
Vér erum ekki svo fáir, fátækir,
smáir, að oss sé um megn að láta
þær rætast.
Berurn merki þjóðar vorrar hátt.
f>að er aldrei of hátt borið, ef rétt er
stefnt og af viti og með nægilegum
áhuga.
Með þessum formála bið eg yður,
Jcærir vÍDÍr og bræður, að taka undir
með mér;
Blessist, dafni, blómgist Island hið
nýja!
B J.
Yður þykir, býst eg við, mikið í bor-
ið, er eg kemst svo að orði, að eg vilji
láta þjóð vora verða mentað-a s t a og
trúrækn-a s t a þjóð i heimi o. s. frv.
En óskir eru hugsjónir, markmið.
f>ví hærra, sem markmiðið er sett,
því rfkariá að verða áhuginn að kom-
ast að því.
CJnnið gagn fyrir fram.
Meinlegur er hann, þessi miklj drátt-
ur á stofnun Hlutabankans, á því, að
hann taki til starfa.
En merkilegt er það, að gagn er
hann farinn að gera nú þegar, löngu
áður en hann er kominn á laggir.
Hann hefir unnið stórmikið gagn
ófæddur.
Meir en hálfan mannsaldur hafði
Landsbankinn dregið landsmenn á
hinni lögboðnu útbúastofuun.
En þegar Hlutabankinn var í aðsigi
og hér um bil útséð um, að ’allar von-
ir um að fá bann kæfðan í fæðing-
unni mundu bregðast, þá fengu Ey-
firðingar sitt banka-útbú.
Allir vissu, að Landsbankinn var
fremur peningatæpur um þær mundir,
miklu peningatæpari en hann hafði
verið áður að jafnaði. En þá var við-
kvæðið jafnan, að hann hefði ekki efni
á að kotna upp útbúunum, ekki einu,
hvað þá þremur eða fjórum, sem banka-
stofnunarlögin tilnefndu.
En »neyðin kennir naktri konu að
spinna«.
Nvi reið á að verða á undan Hluta-
bankanum, ósómanum, landráðastofn-
uninni, okurbankanum.
Og vera bvvinn að koma upp ein-
hverju banka-búhokri á undan alþingis-
kosningunum sfðustu, þeim er ráða
skyldu því, hverir völdin hlytu í land-
inu.
Enda mun flestnm kunnugum boma
ss'nian vun það, a5 kosningarnar ev-