Ísafold - 02.04.1904, Side 3

71
Ný bók.
Faarebogen, af Johan
Schumann. 72 bls. 4. Með
76 myndum. Cbria 1903.
(Höf.).
Eftir sama höfund er áður út koœ-
ið »Faarehold i Norge«, í 23 heftum
131 örk í stóru 4 bl. broti.
Enn hefir hinn ötuli fjárræktarfröm-
uður Norðmanna Joh. Schumann gefið
út nýtt rit um sauðfjárrækt, sem hann
kallar Faarebogen.
Bók þessi er samdráttur úr fyrri
ritum hans, og ræðir eingöngu um
sauðfjárrækt, eius og nafn hennar
bendir til.
Hann ætlast til að hún só eins og
uokkurs konar handbók fyrir þá, 3em
eSgja fyrir sig sauðfjárrækt, um leið
°g bafa megi hana fyrir skólabók.
Bókin er rituð með höfundarins ein-
ennilegu léttu og lipru framsetning,
eins og hann mæli af munni fram
þann sem les bókina, og með svo
miklum innileika og hlýleik um sauð-
íéð, að það er regluleg unun að lesa
ált sem hann ritar.
Faarebogen er sérlega góð fyrir þá
sem vilja útvega Bér góða undirstöðu-
þekkingu í sauðfjárrækt, veitir glögt
yfirlit yfir. þann kynferðismun, sem
getur komið fram í sauðfénu við æxl-
^n þess og kynblöndun, sem fer fram
eftir föstum ákveðnum reglum. Um
leið og hún gefur bendingu um, að
þsð eru mennirnir, sem geta ráðið kost-
um þess og kynferði með áhrifum si'n-
um, með »vali«, komi þeir sér í góða
samvinnu, og beini vali sínu og áhrif-
um á æxlun þess eftir því sem nátt-
úru-hlutföllin — náttúruskilyrðin —
benda til og krefjast; eins með því
uð bæta lífsskilyrði þau, sem náttúr-
an hefir því að bjóða, og kostir þeir
breíjast, sem mennirnir framleiða með
Vali sínu í fjárstofninn.
Bókin er mjög ódýr; kostar að eins
1 kr. Hún kemur í beztu þarfir hér,
með því 088 vantar tilfinnanlega nú
orðið bók, sem leiðbeini bændum í
sauðfjárrækt. Eldri rit um það efni,
eru orðin ófáanleg, enda að mörgu
leyti úrelt.
Páll Stefánsson,
(frá Þverá).
Útrýming fjárkláðans.
Svo er að heyra sem kláðaframkvæmd-
arstjórinn, NorðmaSurinn O. Myklestad,
reki sitt erindi ekki einungis með mestu
elju og atorku, eins og kunnugt er um
áður, heldur hafi honum einnig lánast
það sem mest er um vert, að vekja og
glæða með almenningi einlægan áhuga
á að ganga fyllilega og dyggilega milli
bols og höfuðs á þeirri skaðræðisóvætt.
Hann hefir rétt lag á því: fer að
fólki með stakri lipurð, en lætur það
þreifa á alvöru um leið og sannfærast
um, að hann er ekki vinna fyrir laun-
unum aðallega, heldur að honum sjálf-
um, útlendingnum, er fullkomið alúðar-
og áhugamál, að iðja hans í þarfir lands
vors beri tilætlaðan ávöxt.
Hann fer í grein í Norðurl. 19. f. m.
bónarveg að bændum um að veita sér
þá aðstoð til útrýmingar fjárkláðans, —
og hann auðvitað ókeypis, eins og þeir
hafi gert í Noregi, — að skoða fé sitt
sjálfir nokkrum sinnum nú til vorsins,
0g sér í lagi veita þvínákvæmlega eftir-
tekt við væntanlegar rúningar .í vor,
hvort nokkur óþrif eða útbrot eru á fó
þeirra. Og skyldi, mot von, einhvers
slíks verða vart, þá að tilkynna það
tafarlaust hreppstjóra og geyma hinar
grunuðu kindur, þangað til hann hefir
fengið tíma til að gera sínar ráðstafan-
ir. Hreppstjóri á þá að útvega næsta
mann, er lært hefir að finna kláða-
maur, til að líta á útbrotakindurnar,
og reynist þetta kláöi, þá aö láta baða
þær tafarlaust eftir fyrirskipuðum regl-
um.
Hann segir, að þó að slíkar heima-
skoðanir geti ekki að öllu leyti komið
í stað opinberra skoðana, þá geti þær
bæði hjálpað mikið til og sparað nokk-
uð hinar kostnaðarsömu opinberu skoð-
anir.
Lækning á fjárkláða segir hann að
hafi nú þegar fram farið í báðum Múla-
sýslum, Þingeyjarsj'slu, Eyjafjarðarsýslu
og nokkrum hluta Skagafjarðarsýslu. og
baðanir gengið greiðlega alstaðar þar,
sem hann hafi sjálfur komið eða þekt
til.
Sálmasöngsbókin nýja.
íslenzk sálmasöngsbók með
fjórum röddum. Bjarni Þor-
steinsson,prestur á Siglufirði,
hefir búið undir prentun. —
Reykjavik 1903.
í 66. og 67. tbl. ísafoldar f. á. er
langur ritdómur um þessa bók eftir
síra Jón Helgason. þar er þó fátt
sagt um frágang hennar, — meðferð
sjálfra laganna. Sfra J. H. hefir snúið
sér aðallega að laga-valinu, en slept
hinu viljandi. ‘ Svo býst eg við að
fleirum fari, sem á bókina kunna að
minnast, og liggja til þess eðlilegar
orsakir. En ef gengið er fram hjá
öllu öðru en valinu, þá er ekki nema
hálf-sögð sagan.
Eg tel miður farið, að sfra Bjarni
þorsteinsson annaðist einn um útgáfu
Kirkjusöngsbókarinnar, sem allri þjóð-
inni er ætlað að nota og hún er að
kalla má tilneydd til að nota um óá-
kveðinn tíma. Víst er um það, að
ekki hefir þótt óþarft, að fleiri en eiun
maður sæi um útgáfu Sálmabókarinnar.
Og hvort er meira vandaverk, útgáfa
sálmabókar eða kirkjusöngsbókar, það
er álitamál. Æskilegt hefði verið, að
minsta kosti að síra B. J>. hefði lagt
handrit sitt undir dóm sérmentaðra
manna áður en það var sent til
prentunar. En því er miður, að ým-
islegt virðist benda á, að það hafi
farist fyrir.
Nærri liggur, að hafa kirkjusöngs-
bók Jónasar Helgasonar og viðbæti
þeirra Stefáns Thorarensens og Björns
Kristjánssonar til hliðsjónar, þegar
dæma skal um þessa nýju; því að þó
að hún sé ekki »ný« útgáfa af þeim
eða þeirri hvorri um sig, þá eru þær
þó lagðar til grundvallar. því miður
hefi eg ekki viðbæti þeirra St. Th. og
B. Kr. við hendina, svo að hér getur
ekki orðið samanburður nema við bók
J. H.
Síra B. þ. hefir slept nokkrum lög-
um, sem voru í Jónasar-bók, og finst
mér eigi veruleg eftirsjón að neinu
þeirra. Hann hefir haft skifti á öðr-
um og farið þar mjög eftir viðbæti
St. Th. og B. Kr. Felst eg á flestar
af þeim breytingum. Loks hefir hann
bætt við nýjum lögum. En sum
þeirra eru svo léleg, að mig furðar á,
að honum skyldi koma til hugar, að
velja þau í þessa bók. þar til vil eg
nefna ur. 108, nr. 117 og 145, eins og
hér er gengið frá því.
Breytingar á raddfærslu tel eg mið-
ur vel til fallnar í kirkjusöngsbók, nema
þær séu til bersýnilegra umbóta. —
Óþarfar breytingar gera ekki annað
en auka erfiði, og koma losi á kirkju-
sönginn. Menn kunna raddirnar eins
og þær eru f eldri bókunum og veitir
þá erfitt að læra þær nýju, og hættir
við að rugla báðum saman. Síra B.
J>. hefir, að mfnum dómi, breytt all-
víða að óþörfu, og sumstaðar til hins
verra ; sjá t. d. nr. 6 (1. takt), nr. 12
(9.—11. takt), nr. 13 yfirleitt, nr. 39
byrjun (l.—3. takt), nr. 50 (11.—14.
takt), nr. 91 endir (1.—8. takt).
Lakast er þó, að á raddfærslunni
eru sigi óvíða ótækar misfellur, og
skal eg ieiða nokkur rök að þessu.
í nr. 1 (1.—2. takti) koma fyrir
jafnleiddar fjóruodir (parallele kvarter)
í efri röddum. Auðvitað eru þær oft
leyfilegar — hér, af því að sú seinni
er stækkuð —; þó þykir jafnan þörf
á, að bæta úr þeim svo sem hægt er
með öðrum röddum. Hér er það illa
gert, því neðri raddirnar mynda jafn-
hliða sexundir, og c í bassanum er
leitt upp á fimmund (/) næsta hljóms.
Með þessum hætti tvöfaldast sá tónn
er sízt skyldi (fimmundin) í fyrsta
taktlið annars takts. Nr. 13, 13. takt,
g í millirödd á þar ekki heima; grunn-
tónninn er h. Nr. 15, 2. takt.. grur.n
tónn (gis) fjórhljómsins er óuppleystur;
í 4.—5. takti gengur diskant og tenór
í leyndum áttundum (skjulte oktaver).
í nr. 37, 2.-3. takti er bassinn leidd
ur frá g til fimmundar næsta hljóms
(es er fyrir í millirödd) og áfram í
hreinum áttundum við milliröddina.
Nr. 41, 6.—5. takt frá endi, millirödd
og tenór ganga í hreinum fimmundum.
Nr. 47, 13. takt g í tenór er ofaukið
og f 3. takti frá enda myndar h i tenór
þverstöðu (tværstand) við b í bassa.
Nr. 50, 15. takt; neðri raddirnar
ganga í leyndum fimraundum og í 10.
takti frá endi eru ytri raddirnar
leiddar í hreinum fimmundum og « f
tenór niður á fimmund (g) seinni takt-
hluta — g er fyrir í diskant —.
Dráttarboginn (fermat) yfir fyrri takt-
hluta afsakar þetta hvorttveggja ekki.
Nr. 71, 12. takt frá endi; ytri radd-
irnar eru færðar í leyndum áttundum.
Hvers vegna er bassanum ekki haldið
áfram upp á við ? í Nr. 100, 3. takti
frá endi er millirödd og tenór leidd
í hreinum fimmundum. Nr. 108, 8.
takti. I fyrsta taktlið er as grunn
tónn; b í tenór á þar ekki að vera.
Nr. 129, 10. takt frá endi. Eg fæ
ekki annað séð, en að grunntónninn í
seinni taktliðnum eigi að vera e, en
þá leiði eg minn hest frá neðri rödd-
unum.
Engu af þessu get eg talið neitt til
málsbóta.
Hér eru ekki taldir með staðir, þar
sem raddirnar eru óliðlega færðar, án
þess að vera beiulínis rangar (harm-
oniskt). T. d. nefni eg nr. 27, 5. takt,
þar liggja efri raddirnar mikiis til of
fjarri þeim neðri (milliröddin í seinni
taktliðnum undesímu og desímu frá
tenór). Nr. 91, 3. takt frá endi, þar
er cís i tenór fært niður á a í staðinn
fyrir upp á d. Nr. 108, 8.—9. takt.
Hér er a í tenór leitt niður á /
(fimmund) í staðinn fyrir upp á b
(grunntón). Hér við bætist, að niður-
lagshljómar í enda laga og setninga
eru rn^ög víða óeðlilegir af því að
raddirnar fara allar samhliða (i lige
bevægelse) niður á við, þó að sumar
heimti að sjálfsögðu gagnleiðslu (mod-
bevægelse). þetta kemur fyriráþrem
8töðum í nr. 13, svo að eg nefni eitt
dæmi af mörgum.
Síra B. getur þess í formálanum, að
hann hafi haft vilja á að gera radd-
setninguna léttari. þó hefi eg ekki
orðið þess var, að hann hafi gert mik-
ið að þvf. Hinu hefi eg tekið eftir, að
raddfærsla sumra laga er hér flóknari
en í Jónasar bók, sbr. nr. 34 og nr. 47
(endir). — í nokkrum lögum fer ten-
órinn óþarflega hátt, sjá t. d. nr. 156
og bassinn bagalega djúpt; sjánr. 47,
þar sem hann er neyddur niður á
stóra cs.
þá eru nokkur lög í annari tónteg-
und hér en þau voru í bók J. H. Er
sú breyting til batnaðar á nr. 84, nr.
93 og nr. 126. |>ar á móti eru nr. 36
og nr. 156 hækkuð að óþörfu og nr.
46 og nr. 157 óþarflega mikið. Nr 27
og nr. 103 eru lækkuð að óþörfu. —
Diskantinn fer í nr. 103 hvergi hærra
en á T og tenór 7, þó lagið sé í G-
dúr. f>ar á móti fer t. d. nr. 17 eins
og það er hér — hækkað- á tveim
stöðum upp á 7 og tenór á fis þegar
skift er um tóntegund, ber að hafa ná-
kvæmar gætur á að velja einmitt þá
tóntegund, sem á vel við anda laganna.
Bæði þessi lög (nr. 27 og nr. 103) fara
betur í G-dúr.
Oft og alment er kvartað um, að
kirkjusöngurinn á lslandi sé í seinna
lagi. þeir, sem ganga frá kirkjusöngs-
bókunum, eiga drjúgan þátt í þessu, og
ekki er síra B. f>. að því leyti barn-
anna beztur. Eg veit ekki hvað til
þess kemur, að menn halda enn dauða-
haldi í hálfnótnaritbáttinn (o: að skrifa
heilnótur og hálfnótur, sem ætlast er
þó til að séu sungnar og spilaðar sem
hálfnótur, fjórðungsnótur o. s. frv.).
f>að er alkunnugt, að mönnum hættir
við að halda hálfnótunni tvö slög og
heilnótunni fjögur, jafnvel þó að takt-
einingin sé hálfnóta. f>ví meiri hætta
er á þessu, sem mörgum er óljóst, hvað
táknið merkir. f>etta gat síra B.
ekki verið ókunnugt um, því hanu
þurfti ekki annað en stinga hendinni
í sjálfs 8Íns barm. (p merkir ekki
annað en f, alveg eins og C í! það
gefur með öðrum orðum til kynna, að
takteiningin sé hálfnóta, takthlutarnir
tveir. En síra B. setur (p víða, þar
sem taktvísirinn ætti að vera f, af því
einingin er hálfnóta, takthlutarnir/)ónr,
sbr. t. d. nr. 34, nr. 60, nr. 65 o. fl.
Síra B. hefir valið aðra lagboða en
þá, er áður voru notaðir við nokkur
lög, og var full þörf á því. f>ess verð-
ur að geta, að ef nota skal versið:
»Mín huggun og von« við lag nr. 46,
verður að víkja taktinum ofurlítið við
f fýrstu ljóðlínu, eins og gert er í
Jónasarbók. Hér er ósamræmi á hljóð-
falli lags og texta. Og ekki er lag-
boðinn »Sólin rann, Ijós leið«, sérlega
skemtilegur við »Integer vitæ« (nr. 147).
Líkt má segja um hljómfallið í nr. 1
við orðin »Sælir eru þeir«. Taktinn
hefði átt að vera á þessa leið :
Cl I N N I I I I
Sæl - ir er - n | þeir, sem |
o. s. frv. Annars hefði eg heldur
kosið lag Hartmanns gamla við þau
orð en þessar »nótur«, er síra B. kall-
ar svo sjálfur í formálanum.
Niðurröðun laganna eftir ákveðinni
reglu er bæði þörf og góð hér, að mér
virðist. Og athugasemdirnar um upp-
runa laganna er kostur á bókinni; en
áreiðanlegleik þeirra læt eg öðrum eft-
ir að dæma um og rannsaka. Til þess
brestur mig þekkingu og tíma. Ytri
frágangur á bókinni er vandaður.
Eg býst við, að menn séu orðnir
þreyttir á þessum upptalningum, enda
skal eg nú láta hér staðar numið.
Vel má vera, aó sumum þyki fund-
ið að fullmörgu; en eg tel ekkert vinar-
bragð að bera lof á menn fyrir það,
sem ekki á lof skilið.
Ef gefin væri út sálmabók með svo
bágbornu rími á sálmunum, að son
væri rímað á móti sem, sýn á móti
rún, stuðlar og höfuðstafir settir víða
af handahófi o. s. frv., þá mundi verða
sagt sitthvað um það og ekki alt jafn-
fagurt. En þá ætti engan að furða á
þessum aðfinningum, því að margt það,
sem að framan er talið, er ekki hót-
inu betra í mínum augum.
Á þessari kirkjusöngsbók eru svo
margir gallar, að hún bætir að mínu
áliti ekki viðunanlega úr þeirri þörf,
sem er á góðri kirkjusöngsbók.
Kaupmannahöfn, í janúar 1904.
Sigfús Einarsson.