Ísafold - 31.08.1904, Page 1

Kemur nt ýmist einn sinni eða
tvisv. i vikn. Yerð árg. (80 ark,
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eöa
A’/s doll.; borgist fyrir miðjan
’úli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Dppsögn (skrifleg) bnndin vi8
áramót, ógild nema komin sá til
átgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslnstofa blaðsins er
Austurstrœti 8.
XXXI. árgr.
Reykjavík miðvikudaginn 31. ágúst 1904
57. blað.
JluJstadi JtaAýaAMv
I. 0. 0 F. 86929
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán. kl. 11—1 i spltalannm.
Forngripasafn opifr mánud., mvd. og
Id. 11—12.
Hlutabankinn opinn kl. 10—3 og
’ð>/2-7>/2.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á ’uverjum degi kl. 8 árd. til kl. lOsiðd.
Almennir fnndir á hverjn föstndags- og
••snnnndagskveldi kl. 8*/2 siðd.
Landakotskirkja. Gnðsþjónusta kl. 9
ag kl. 6 á hverjum helgum degi.
Landakotsspitali opiun -fyrir sjákravitj-
•endnr kl. 10>/,—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
>kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Bankastjóri við kl. 11—2.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
»kl. 12—3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud.
ag ld. kl 12—1.
Ndttúrugripasafn, i Vesturgötu 10, opið
4 sd. kl. 2—3.
Tanntœkning ókeypisiPósthússtræti 14b
1. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Af ófriðinum.
Vikugömul ensk blöð, er hingað bár-
Tist í gær, segja Port Arthur þá enn
óunna, 24. þ. m.
Fregnin frá 16. þ. m., að borgin
væri þá fallin, hefir því verið tóm vit-
leysa, eins og fyr.
Eússar fullyrða heima í Pétursborg,
að hún muni fá varist 2 mánuði enn.
En ekki munu þeir kunna nein rök
fram að færa fyrir því.
Japanar einir vita, hvað umsátinni
líður. En þeir eru ekki að flíka því.
J>að eitt vita aðrir, að þeir sækja
vasklega, og eins hitt, að Eússar verj-
ast vasklega. Eiga ýmsir högg í ann-
ars garð. Eússar ná stundum aftur
virkjum þeim, er Japanar hafa unnið.
Japönum sækist jafnt og þétt, þótt
seint gangi. f>að ber öllum sögum
saman um, að þeir séu komnir fast
að borginni. Manntjón bafa þeir beð-
ið geysimikið, nær 36,000, þykjast ensk
blöð geta staðhæft. En þeir horfa
ekki í það.
Kuropatbin hefir látið það síðast
frá sér heyra, að hann hugsi til að
sæta nú fyrsta færi að ráðast á Jap-
ana, þá Kuroki og hans menn, með
þvf að hann (Kuroki) hafi orðið að
miðla af sínu liði suður að Port Arthur
til viðbótar við umsátarberinn þar.
Aðrir Begja, að Kuropatkin hafi verið
kominn á undanhald norður í Mukden.
Fyrra laugardag, 20. þ. m., hafði
japönsk tundurbátadeild ætlað að læð-
ast inn á innri höfnina í Port Arthur,
en varð að hörfa út aftur undan land-
virkjum Eússa.
Miðvikudaginn að var, 24. þ. mán.,
réðst eitt höfuðorustuskip Eússa,
Sevastopol, lít af höfninni í Port Arthur,
en rakst á tundurdufl og var dregið
inn aftur óvígt.
Einn rússneskur bryndreki, Aekold,
bafði leitað sér griða undan Japönum
inni í Shanghai, helztu alþjóða-
verzlunarhöfninni f Kfna. Kfnverjar
áttu að leggja löghald á hann og kyr-
setja, eftir alþjóða-lögum, en þora ekki
fyrir Eússum. það láta Japanar sér
illa líka, sem vonlegt er, og búast að
ráðast til og taka skipíð með valdi
nema stórveldin skerist í leik og láti
Kínverja gera skyldu sfna.
Teitur,
Ijöðleikurí fimm sýningum.
Eftir Gnðm. Magnásson.
það er kunnugt orðið, að einmitt
vegna ljóðleiks þessa var höf. hans
veittur styrkur til utanfarar á síðasta
þingi. þingmönnum hafði gefist kost-
ur á að lesa hann f handriti, og með-
al annars fór Hannes Hafstein,
ráðgjafi vor Rem nú er, mjög hlýleg-
um orðum um hann, eitt sinn þá er
fjárlögin voru til umræðu í neðri deild;
þau ummæli skáldsins H. Hafsteins
munu öllu öðru framar hafa stutt þá
styrkveiting til sigurs. Nú hefir hinn
góðkunni bóksali Sigurður Kristjánsson
látið prenta rit þetta, og gefst nú lands-
mönnum kostur á að lesa það. Utgáf-
an er einkar-snotur, prentið skýrt og
pappír ágætur.
Höf. hefir skygnst aftur í tímann og
valið sér að yrkisefni viðureign þeirra
Jóns biskups Gerrekssonar og höfð-
ingjanna Teits Gunnlaugssonarí Bjarna
nesi í Hornafirði og þorvarðar Lofts-
sonar hins ríka á Möðruvöllum. En
því miður hefir hann að eins að litlu
leyti haldið sér við þær frásögur, er
vér eigum um þá atburði, heldur að
miklu leyti umsteypt þeim eftir geð-
þótta sínum og lætur orsakirnar að at-
burðunum vera alt aðrar eu vér vit-
um að þær eru. Eaunar lætur höf.
þess getið í athugasemdunum aftan
við ritið, að ljóðleikurinn sé að eins
»8ettur í samband« við þessa atburði,
en »ekki beri að skoðahann sem sögu-
leik«. En þess háttar fyrirvari er lít-
ils virði, því að óneitanlega er leikur-
inn söguleikur, úr því að aðalpersón-
urnar og aðalviðburðirnir í leibnum
eru hinir sömu sem sagan segir frá.
En auðvitað er þetta auka-atriði,
þótt leikurinn beri nafn Teits, þá
er Teitur ekki þungamiðja hans, held-
ur f>órdfs kona hans. Hún er að öllu
leyti bugsmíð skáldsins; þar styðst
höf. að engu leyti við söguna. þórdís
hefir gifzt Teiti, án þess eiginlega að
elska hann; hún var fátæk, en hann auð-
ugur, og hún gerði það foreldrum sín-
um til geðs, að eiga hann. Teitur er
kaldlyndur og lítill ástamaður. Hjú-
skapargleðin virðist því hafa verið lít-
il fyrir þórdísi. Hinni instu kærleiks-
þrá hjartans fekk hún aldrei fullnægt.
Nú kemur Jón biskup Gerreksson á
yfirreið sinni á heimili þeirra Teits og
hennar. Hann berst mikið á og er
þar mikið um dýrðir. — Höf. gjörir
miklu meiri mann úr Jóni biskupi en
hann nokkru sinni var. — Hann vill
sameina hið veraldlega og andlega afl
í landinu og læst vilja hefja þjóðina,
og þórdís trúir orðum hans; hún finn-
ur í honum »fullhugablóðið«, henni
finst hann vaxa við hvert hans orð.
J>að er útlenda menningin og skartið,
sem g.engur í augu henni, ljóminn af
glæsimenninu, 86m töfrar hana. f>á er
sem öll hennar leynda kærleiksþrá
vakni og hún sjái inn í nýjan heim.
það er mikilmennið og glæsimennið—
því að það virðist henni biskupinn
vera, — sem vabið hefir kærleika henn-
ar, án þess að hún verði sér þess með-
vitandi. jþað er óafvitandi runnin á
hana ástarvíma. þessa verður Jón
biskup áskynja og gengur á það lagið.
En Teitur hafði orðið fyrir vansæmd
mikilli af biskupssveinum; hafði hann
drukkið frá sér vitið í veizlu, er bisk-
up hafði gjöra látið og sveinar biskupa
sfðan fleygt honum þannig á sig komn-
um inn f blautt hesthús. Ástarvíma
þórdfsar og meðhald hennar með bisk-
upi varnar henni frá að taka þykkjuna
upp fyrirmann sinn. En fullurfjand-
ekapur verður af þessu milli Teite og
biskups; er Teitur tekinn höndum og
fluttur til Skálholts; og með því að
hann vill ekki láta auðmýkjast,
er honum haldið þar lengi í varðhaldi.
Loks kemur þórdís kona hans og frels-
ar hann úr varðhaldinu, án þess að
hann viti að það eraf hennar völdum.
þegar Teitur er sloppinn úr varðhald-
inu, kemst biskup þegar að því, en
verður þess jafnframt ásbynja, að f>ór-
dís 8é kona sú, er komið hefir honum
undan. jpórdís ætlar nú að forða sér
burtu, en biskup biður hana að vera
kyrra, og heitir henni því, að Teiti
skuli eigi verða veitt eftirför, ef hún
verði kyr,
Beinast liggur við að ætla, að það
sé skyldutilfinningin, sem knúð hefir
þórdísi til að losa mann sinn úr fang-
elsinu; og þó er hún sjálf óviss í, hvað
eiginlega hafi komið sér til að fara þá
för, og lesarann grunar, að bin leynda
þrá og ást hennar til biskupsins hafi
verið þar þyngri á metunum. Afleið-
ingin verður þá líka sú, að hún fellur
fyrir tælingum biskupsins.
Síðar fer þórdísi að renna grun í,
að biskupinn sé eigi það mikilmenni,
er hún hafði haldið hann vera. í lok
þriðja þáttar hittum vér hana heima
í Bjarnanesi. í eintali við sjálfa sig
gjörir hún svo látandi játningu:
Eg elti skýið rauða, sem sveif um loftið létt,
en ei það reyndist annað en þoka köld og þétt.
Eg elti örninn djarfa. unz eg komst honum nær,
þá sá eg hann var hru fugl, sem hafði nef og
klær.
Svo vaknaði egaf undrun ogórum minumvilt
og fann þá loks að leið min og lif mitt
alt var spilt.
Já, yfirhorðsins fegurð er iðulega tál,
og að eins gagnslaus gylling, sem glepur
þina sál.
Samt virðist ástin til biskupsíns
enn hafa mest vald í huga hennar;
hún vill ekki að maður sinn komi
fram hefndum við hann, og þegar at-
förin er gerð að biskupi í Skálholti
og Teitur leggur til hans með sverði
sínu inni í birkjunni, er þórdís þar
komin og hleypur fyrir lagið og ber
það af honum með handleggnum, en
hnígur særð niður. Síðar er hún borin
inn með blæðandi sár; verst hún þess
að um það sé bundið, því að nú óskar
hún helzt að deyja. Eétt í sama bili
kemur maður inn hlaupamóður og
segir frá afdrifum biskups, að þeir
Teitur hafi drekt honum í Brúará.
f>á sendir hún eftir manni sínum, er
nú fyrst fær vitnesbju um, hvernig
komið er. Deyjandi skriftar hún þar
fyrir honum og — gerir þá grein fyrir
gerðum sfnum, að hún hafi hvoru-
tveggja förina til Skálholts farið af
ást til Teits; já, hún segir honum
þarna deyjandi, að hún hafi ávalt
elskað hann. — Hér fæ eg ekki betur
séð, en að höf. sé kominn í mótsögn
við sjálfan sig. því fráleitt ætlast
hann til, að orð hennar séu hræsni.
Slík tvöfeldni eða tvískifting ástarinn-
ar er næsta óeðlileg. Enda trúir Ies-
andinn ekki lengi á þessa ástarjátning
hennar fyrir Teiti, því að í óráðinu
rétt á eftir er hugurinn allur hjá
biskupnum; hún þráir að komaBt fram
fyrir hástól Drottins, til þess að af-
saka hann. þessi tvfskifting Ástalífs-
ins hjá þórdísi gerir hana ónáttúrlega
og lesarinn hefir enga meðaumkun
með henni — hin sorglegu afdrif
hennar vekja enga harmstilfinning.
Og þetta rýrir gildi ljóðleiksins stór-
kostlega. Lesaranum þykir ekki vænt
um neina persónuna að lokum, stend-
ur á sama um þær flestar. Tilfinning
hans hlýtur að kólna við leikslokin, í
stað þess að komast þar á sitt hæsta
stig. það vantar hinar sterku og
göfugu tilfinningar f persónurnar, sem
lyfta og verma huga lesandans.
Prestinum er bezt lýst, enda er
hann göfugasta persónan f leiknum,
|>ótt ljóðleikurinn hafi því mis-
hepnast sem heild, eru samt margir
kaflar góðir í honum. Eaunar eru
fáar hugsanirnar verulega veigamiklar
og lítið um neistaflug; en þó er þar
margt vel sagt. Mjög góð er t. d.
byrjunin á öðrum þætti, og samtal
þeirra Jórunnar spákonu og biskups-
sveinanna er sömuleiðis sérlega smelhð.
En einkennilega minnir Jórunn mann
á Eottujómfrúna í »Lille Eyolf« eftir
Henrik Ibsen, og skal þó ósagt látið,
hvort nokkurt samband se milli þeirra
tveggja.
í fögrum inngangsljóðum særir höf.
»anda fræðanna, sagnanna og kvæð-
anna«, að sýna sér myndir frá um-
liðnum öldum og lýðinn, sem þá lifði.
En andarnir virðast fremur hafa
daufheyrst við bænum hans, því að
vart verður því neitað, að persónurnar
í leiknum eru um of nútíma-persónur,
enda mun höf. hafa haft lítið færi á
að kynna sér hugsunarhátt og líf
manna á miðöldunum. Vonandi sækir
hann því ekki efnið í næsta leikrit
sitt aftur í liðnar aldir, heldur tekur
það úr nútíðarlífi íslendinga. Má þá
og vænta, að honum takist betur.
Eitt hefir Guðm. Magnússon sýnt
með ljóðleik þessum — að honum er
létt um að yrkja. Og hann yrkir
slétt og lipur ljóð. Skáldæð hans
rennur ekki með neinni tregðu; hún
bunar.
Misminni er það hjá höf., er hann
segir í athugasemdunum, að Jón Ger-
reksson hafi verið erkibiskup í Lundi.
íþar var hann aldrei; hann var erki-
biskup í Uppsölum 1408—1422 og hét
eiginlega Johannes Gerkesson.
Tvær slæmar prentvillur eru í bók-
inni á 135. bls., 12. 1. o. Nú, í stað:
Nei, og á 177. bls. 7. 1. n.: Bamvizku-
hjúp, í stað: vanvirðuhjúp. Auk þess
hefir ein lína fallið úr á 58. bls.,
þriðja línan að neðan : Og við harð-
fiskinn lærirðu þolinmæði.
Vér ÍBlendingar finnum oft sárlega