Ísafold - 12.10.1904, Blaðsíða 2

266
Fe r ð
með hafrannsöknaskipinu
Thor.
Eftir
Bjarna Sæmundsson.
I.
Eg aagði stuttlega frá ferð miuni
með »Thor« í fyrra í 61. og 62. tbl. ísa-
foldar og lýsti þá nokkuð áhöldum
þeim og veiðarfærum, er notuð voru
við rannsóknirnar, ásamt daglegum
störfum á skipinu. Tel eg því óþarft
að endurtaka það nú. En tek það
fram, að rannsóknirnar í sumar voru
framhald þess, er gert var í fyrra.
Fyrst verð eg að minnast stuttlega
á rannsóknir þær, er gerðar voru í
vor, áður en eg steig á skip.
Skipið lagði á stað frá Kaupmanna-
höfn snemma í apríl, miklu fyr en í
fyrra, af því að nú átti það að koma
hingað í tæka tíð til að rannsaka
hrygningu fiakanna, einkum hinna
merkari, svo sem þorsks, ýsu, flyðru
og kola, en hún stendur einmitt hæst
í marz og apríl. f>að fekk illviðri í
hafi, en kom þó með heilu og höldnu
hingað undir land við Ingólfshöfða
laust eftir miðjan mánuð (apríl).
Milli Færeyja og íslands gerðist sá
merkilegi atburður, að þar veiddist
á 1 s-l i r f a, hin fyrsta, er fundist hef-
ir í norðlægum höfum. f>að er nú
kunnugt, að állinn gýtur í sjó, og lík-
lega langt úti í djúpum; eggin hafa
eigi fundist neinstaðar enn, en lirf-
urnar hafa fundist 1 Miðjarðarhafi í
Messinasundi, en hvergi annarsstaðar,
og eru eigi nema 10 ár síðan. Lirfur
þessar eru mjög frábrugðnar foreldr-
unum: þunnvaxnar, og synda á rönd,
ekki ósvipaðar vogmeri í laginu, en eru
ekki nema 3" langar og vatnstærar;
síðar breytast þær í álsmynd og minka
við breytinguna. fessir smáálar eru
2j/2—3" á lengd og gagnsæir. feir
ganga upp í ósalt vatn, oft í stór-
torfum.
Úti fyrir Ingólfshöfða fengust nokkr-
ar nýklaktar flyðrulirfur við yfirborð
sjávar. |>að var í fyrsta skifti, er þær
hafa fundist.
Skipið kom til Keykjavíkur 22. apr-
íl og hélt áfram vestur um land og
norður alt til Seyðisfjarðar. |>á var
í þeirri ferð kríngum landið gætt að því
sérstaklega, hvar ýmsir fiskar hrygna,
og reyndist það svo, sem mátti sjá í
fyrra, að flestallir þeir fiskar, er
gjóta fljótandi hrognum og oss varða
mestu, hrygna að eins við suður og
vesturströnd landsins (í heita sjónum),
frá Hornafirði og norður fyrir Aðalvík,
en minna þó, er kemur norður fyrir
Breiðafjörð. Hitt eru ekki nema fáir
fiskar, sem gjóta jafnt alt í kringum
landið, svo sem loðna, sandsíli og
skrápkoli. Síldin, sem gýtur hrogn-
um aínum í botni, hrygnir og hvergi
nema í heita sjónum. Eg sagði svo
frá í fyrra, að vér hefðum fundið síld-
arlirfur úti fyrir Austfjörðum. En
það reyndust að vera loðnulirfur. I
kalda sjónum norðanlands og austan
hrygna aftur ýmsir íshafsfiskar.
jpetta staðfestu og rannsóknir á
ferð skipsins austan og norðan um
land í maí og júní, um það, hvar fisk-
seiði fyrir hittast. Skipið fór frá
Seyðisfirði til Færeyja til hafrannsókna
seint í apríl, kom aftur undir Ingólfs-
höfða snemma í maí, fór þaðan norð-
ur og vestur um land og dvaldist
Iengi við fiskirannsóknir á Vestfjörð-
um; meðal annars var þar mælt mjög
mikið af þorski á ýmsum aldri. Til
Eeykjavíkur kom það aftur 28. júní,
og var ráðið að eg færi þá með þvf.
Meðan skipið beið þess, að eg væri
ferðbúinn, 30. júní, fór það inn í Hval-
fjörð, til að kanna hann. Eftir göml-
um og nýjum sjóbréfum á að vera
mikið dýpi, 100 fðm. eða meira, á dá-
litlum bletti langt inn í firðinum,
fram undan Brekku, en er úti í firðin-
um víða ekki nema 20 fðm. Nú
voru gerðar 40 dýptarmælingar á þess-
um bletti, en hvergi fanst meira en
32 fðm.; hitt er þá hugarburður einn.
Af fiski fekst þar ekki nema lftið eitt
af smáþyrsklingi í botnvörpuna.
Að kvöldi 30. júní steig eg á skip,
Og var þegar haldið vestur á Svið. A
leiðinni þangað notaði eg tímann til
að litast um á akipinu. Var útbún-
aður allur hinn sami og í fyrra, og
skipshöfnin að mestu leyti. Vísinda-
mennirnir voru og hinir sömu; þó var
sú breyting orðin á Schmidt, að hann
var orðinn doktor; hann dispúteraði í
fyrra haust um mangrove-gróðurinn
við strendur Austurindlands, því hann
lagði fyrst einkum stund á jurtafræði,
var eitt ár í Síam og hefir ritað í fé-
lagi við annan mann danskan stóra
bók um bakteríur. En nú er hann
einnig orðinn flestum færari í því, að
þekkja lirfur og seiði norrænna fiska,
einkum þorskfiska og kola.
Dr. Schmidt hafði nú fengið sér að-
stoðarmann, náttúrufræðisstúdent, er
Strubberg heitir. Við vorum því 5
alls, eu ekki ætlað rúm nema 3. En
þröngt mega sáttir sitja. Strubberg
hafði sína sæng uppreidda á legubekk
þeim, er eg svaf á í fyrra. Handa
mér var því ekki eftir nema káetu-
gólfið. þar svaf eg 30 nætur í flat-
sæng þverskipa. Ekki var hætt við
að eg dytti hátt, þótt Thor velti sér;
en það gerði hann oft ótæpt. En oft
rann eg liðugt fram og aftur á dýnu
minni. En sleppum því; eg svaf þar
margan væran dúr.
þegar vér komum á Sviðið var kast-
að út vörpu, en lítið aflaðist. þar
átti einkum að veiða þorsk til mæl-
inga. Næstu daga verkefni var að
mæla þorsk á ýmissi stærð og öllum
aldri í Faxaflóa, til þess að fá aðvita
um vöxt hans og stærð á ýmsum aldri.
Til þess að þetta gengi sem fljótast,
var tekíð það ráð, að senda 2—4 menn
í botnvörpunga þá, er fiskuðu fyrir
Edinborgarverzlun, og láta mæla þorsk-
inn hjá þeim (alls mældir 9000 þorsk
ar). En frá Thor var leitað að þorski
á 2. og 3. ári (þaraþyrsklingi) með
ádráttarvörpu, er dregin var að landi
bæði í Hafnarfirði og á Akranesi, en
svo lítið er af þessum fiski (eða svo
ilt að ná í hann) í Faxaflóa, að í 26
ádrætti í Hafnarfirði fengust ekki
nema 120 fiskar.
Til samanburðar má geta þess, að i
fyrra fengust um 11000 af sams kon-
ar fiski (einkum á 2. ári) í Seyðisfirði
í sömu vörpuna í 6 ádráttum.
Að þessu var starfað fyrstu vikuna.
þó var einu sinni farið út á Eldey-
jargrunn.
þar var lögð ensk lóð, langlína, af
sama tægi og flyðruveiðarar nota, á7S
fðm. dýpi, NV. af Eldey, 700 öngl-
ar beittir síld, lágu í 4 tíma. Aflinn
var 24 vænir þorskar, 7 löngur, 7
stofnlúður, 2 karfar, 11 ýsur og 10
stórar skötur, alls 61 fiskur. í maga
þorskanna var mergð af »norskum«
humar.
Að kveldi hins 7. var loks haldið
austur fyrir Eeykjanes og staðnæmst
á Selvogsgrunni, 5 mílur undan þor-
lákshöfn, á 60 fðm. dýpi. það átti
að komast eftir þvi, hvort nú væri
nokkurn fisk að fá á þeim ágætu
vetrarfiskimiðum þilskipanna. þar
var lögð lóð, 1000 önglar, beittir síld
og smáufsa. Eftir 3 stundir var hún
dregiu, og voru á henni 6 þorskar, 3
stórar löngur, 8 keilur, 24 stofnlúður,
sumar vænar, 7 háfar og 16 skötur,
alls 64 fiskar. í þorskmögunum var
melt síld og kampalampi. þaðan var
farið 10 mílum lengra suður á 375
faðma dýpi og þar einnig lögð lóð ; á
hana fengust 2 flyðrur, 18 keilur stór-
ar og smáar, og 2 blálöngur, auk þess
margt af djúpháfiskum, þar á meðal
nýþekt tegund, er Ad. Jensen dýra-'
fræðingur í Khöfn hefir kent við þor-
stein Jónsson lækni í Vestmanneyjum
og nefnd Centrophorus Jons-
8 o n i i. Gaf dr. Schmidt safni voru
einn af þeim.
því næst var haldið suður og aust-
ur í haf, 25 mílur suður af Dyrhóla-
ey, þaðan 10 mílur í austur og þú
upp undir Dyrhólaey. Tilgangurinn
með þessum stóra krók var einkum
sá, að fá að vita, hve langt ungviði
grunnfiskanna færi til hafs. Djúpið
á þessum slóðum var 1000—1200 fðm.
þar sem dýpst var. Af hinum stærri
veiðiáhöldum var að eins brúkuð síla-
varpan, stundum niðri undir botni, og
fengust þar í hana mörg fögur djúp-
sævisdýr, og má nefna sérstaklega
undurfagrar marglittur, blind krabba-
dýr, smádjúpfiska, er laxsíldir nefnast;
þeir eru að neðan alsettir gyltum
deplum í röð, líkum hnöppum, er lýsa
í myrkri. Stundum var hún dregin
ofar í sjó, og fengust þá í hana karfa,
keilu og blálöngu seiði, en engin grunn-
fiska seiði. þau fengust ekki fyr en
inni undir landi. Lengst úti sáust
ekki aðrir fuglar en fýlar og þó mjög
fátt af þeim. Svo sem 10 mílum
nær landi sáust sæsvölur og stóra-
skrofa, og meira af fýl, og þá því
fleira af fuglum, sem nær dró landi.
Tíu mílur SV. af Vestmanneyjum
sáum vér allmikið af stórhvelum.
Hinn 12. júlí vorum vér komnir
upp undir Dyrhólaey og hóldum það-
an vestur að Vestmanneyjum.
þá var um nóttina leitað að fiska-
8eiðum inni undir Sandi og næsta
morgun dregin botnvarpa fyrir austan
Bjarnarey, á sama stað og í fyrra.
þar veiddist mjög mikið af stórum
karfa, langflúru, skrápflúru og stór-
kjöftu, en lítið af öðrum fiski. Vér
urðum svo að leita skjóls fyrir aust-
anveðri á Bótinni vestan undir Stór-
höfða.
Morguninn eftir var lygnara og þá
farið aftur vestur á Selvogsgrunn til
að leita að fiskaseiðum, einkum keilu
og löngu seiðum, og reyna betur fyrir
stóran fisk.
f>ar fekst nóg af margs konar fiska-
seiðum í sílavörpuua, og þó fljótt færi
að hvessa af nýju á austan, var lögð
lóð á 55 fðm. dýpi, 400 önglar, beitt
ir karfa, ýsu og keilu.
Meðan hún lá, tók vindur og sjór
að aukast og var ekki laust við að
»Thor« færi að velta, þar sem hann lá
ganglaus undir flötum sjó, meðan ver-
ið var aö draga lóðina. Sjór gekk
inn á bæði borð og fór flest á hreyf-
ingu, er laust var. Ekki var þá vel
þægilegt að sitja inni í rannsókna-
húsinu, jafnþröngt og það var, og
veiða með spaða eða peasli smáfiska-
seiði úr grunnum skálum, hálffullum
af sjó.
Á lóðina fengust 17 þorskar vænir,
6 löngur, 8 stofnlúður, 4 háfar og 8
skötur. Sýnir þessi Iögn, eins og hin-
ar, er áður ergetið um hór og á Eld-
eyjargrunni, að töluvert er af ýmis-
konar nytsömum fiski á djúpmiðum
við Suðurland á sumrin, ekki sízt af
heilagfiski, skötu og Iöngu, og virðist
mundi mega afla til muna á enska
lóð (langlínu), með góðri atorku. Væri
ráð fyrir 1 eða 2 fiskiskúturúrEeykja-
vík, að fara þangað á sumrum til að
afla soðfisk handa bænum. Fiskinn
mætti geyma í ís svo sem vikutíma.
því næst héldum vér inn á Eyrar-
bakkavík. þar var sjór og veður ró-
legra. þar var lagst 1 mílufjórðung
undan landi. þar var sjór skolgrár
af leirnum úr Olfusá, og svo vatns-
blandaður, að hann var látinn í gufu-
ketilinn. þetta var þó ekki nema of-
an á, því skrúfan hrærði upp tæran
og fullsaltan sjó, þegar hún snerist.
Vel varð vart við vænan skarkola
og ýsu í sílavörpuna þar á víkinni
undan árósnum — ekki langt íbjörg-
ina fyrir Eyrbekkinga.
Aftur var haldið út á Selvogs-
grunn austanvert, en þar varð ekki
Iengi næði, því hann rauk aftur upp
bálhvass. En nú var hann á norðán.
/
En þó fekst þar mjög mikið af fiska-
seiðum ýmis konar. þá leituðum vér
í skjól til Vestmanneyja, lágum þar
næsta dag til kvelds og héldum þá
austur með landi. Vér komum aust-
ur í Meðallandssjó að morgni hins 17.
júlí.
það stóð til, að þar væri gerðar
rannsóknir og kringum Ingólfshöfða,
en þá brast á stórviðri af suðvestri,
svo að ekkert var hægt að gera, og
var því haldið beina leið austur fyrir
Hornafjörð, beint undan veðri og sjó.
Hann fór að verða æðistór-sjóaður
þegar kom austur á móts við Tvísker;
en »Thor« rann undan sjónum, svo að
varla kom deigur dropi inn á hannr
þótt lágur væri að aftan. Sá Iengi.
ekkert til lands, af því að stormurinnu
þeytti upp miklu ryki af Meðallands-
söndum og bar það austur með öllu
landi. Loks undir miðaftan fór þver-
ártindseggin (upp af Suðursveit) að
gægjast upp úr mistrinu og smám-
saman kom í ljós allur hinn svip-
mikli fjallabálkur frá Oræfajöklí aust-
ur að Vesturhorni, ein hin tilkomu-
mesta tjallasýn hér á landi og ein-
kennilegasta að því leyti til, að fjöll-
in eru flest hálfsokkin ofan í hina
feiknamiklu hjarnbreiðu Vatnajökuls.
það er eins og þau teygi sig upp sem
mest þau mega, til þess að kafna
ekki alveg í jöklinum. Og þar sem
þau spyrna ekki bökum við, sígur
jökulbreiðan fram í feiknamiklum
falljöklum; þeirra mestur og ófrýnileg-
astur er Breiðamerkurjökull; þar er
því líkara, að fallið hefðí fram úfið
og sandorpið hraun, en ís; svo mikið
er á honum af sandi og grjóti.
þegar komið var fyrir Hornið, slot-
aði veðrinu snögglega og lægði sjóinn.
Vór vorum komnir úr riki hitastraums-
ins í kuldastrauminn og hitinn á yfir-
borði sjávarins var fallinn niður í 6,4®
úr 11,2° í Meðallandssjó; ^/2 m^u uí
af Gerpi varð hitinn jafnvel ekki
nema 4,5°.
í Lónsvík var sílavarpan dregin og
fengust í hana nokkur loðnu, sandsfl-
is, sprettfisks og skrápkola seiði. Enn
rýrri varð veiðin út af Gerpi. þar feng-
ust nokkur loðnuseiði og lítið af öðru.
Sást fljótt hinn mikli munur hjá því
sem var við suðurströndina. Við Gerpi
fengust í tveim dráttum ekki nema
15 seiði, en á Selvogsgrunni austan-
verðum meira en 1300 í jafnmörgum
dráttum sams konar.
Miltisbruni
varð manni að bana nýlega austur
í Selvogi, Árna bónda þorkelssyni í
þorkelsgerði, nýtum manni á bezta
skeiði og áður hreppstjóra þar. Hann
hafði gert til hest, er drepist hafði úr
miltisbruna, haft bólu eða rispu á and-
liti og sóttkveikjan komist þar að vegna
ónógrar varúðar.
Með Ceres (da Cunha), sem lagði á
staö í fyrra kveld vestur um land og aust-
ur, tók sér far meðal annarra Guðl. sýslum.
og hæjarfógeti Guðmundsson til Akur-
eyrar húferlnm við 11. mann: konu og
8 hörn ásamt vinnukonu.