Ísafold - 12.11.1904, Blaðsíða 1

’Kemur út ýmist einu sinai eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
11/2 doll.; borgist fyrir miðjan
’iilí (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsðgn (skrifleg) bnndin vi8
áramót, ógild nema komin sé til
dtgefanda fyrir 1. október og kaup-
andi skuldlaus við blaðið.
Afgreiðsla Austurstrœti 8.
XXXI. árg.
Reykjavík laugardaginn 12. nóvember 1904
JiuJadiJtaÁýaÁMb
fl. 0. 0. F. 86III88V2
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd. i
hverjum mán. kl. 2—3 i spitalanum.
Forngripasafn opið á mvd. og Id II —12.
Hlutabankinn opinnkl.10—15 og 61/*—7‘/2.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á 'uverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 siðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
lunnndagskveldi kl. 8l/a siðd.
Landakotskirkja. Guðsþjónusta kl. ö
og kl. t> á hverjum helgum degi.
Landakotsspitali opinn fyrir sjúkravit-
jendur kl. lO’/s—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
41 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafti opið hvern virkan dag
41.12—3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnid opið á þrd., fimtud
og ld. kl. 12—1.
Tannlœkning ókeypis i Pósthússtræti 14b
1. og 3. mánnd. hvers mán. kl. 11 — 1.
Gufub. Reykjavík fer upp i Borg-
arnes 19. nóv., og 6. og 15. des.; hann
kemur við á Akranesi i hverri ferð
Suður (til Keflavikur o.s. frv.) fer hann 23.
og 28. nóvbr., og 20. des.
Fer alt af kl. 8 árdegrls.
Leikfélag Reykjavíknr
leikur á morgun.
ts? Sjá götuauglýsingar.
HéRMEÐ leyfi eg mér að biðja þá,
sem skulda fyrir organspil í dóm-
kirkjunni, að borga mér það sem fyrst.
Krisján f> o r g r í m s 8 o n .
Eimreiðin-
Tíundi árgangur (1904).
Eitt myndarlegasta tímaritið er það,
sem vér höfum átt, þegar Hður Fé-
lagsritin hvorutveggja á sínum tíma.
Tekur þeim þó fram að fjölbreytni,
auk þess sem frágangurinn allur er
nýaldarlegri, eins og gefur að skilja,
og með miklum fjölda mynda. |>ar
hefir alla tíð verið atorkusamlega að
unnið. Enda sami maður, dr. Valtýr
Guðmund88on háskólakennari, haft rit-
stjórnina á hendi frá upphafi, en hann
er þjóðkunnur að elju og atorku, ekki
síður en lærdómi og glöggsýni.
Helztu frumlegar greinar og hug-
vekjur í þessum (10.) árgangi eru
lýsing á íslenzkum þjóðbón-
i n g u m, eftir hinn góðkunna og hér
nákunnuga danska rithöfund Daníel
B r u u n höfuðsmann; grein um
harnadauða á íslandi eftir Stein-
grím Mattíasson, háskólakand. í lækn-
isfræði; um skattamál íslands eft-
ir Jón Krabbe; og nýja stjórnin
eftir ritstjórann sjálfan.
Frumrituð er og í þessum árgangi
I hugnæm grein um hinn mikla vísinda-
mannog ágætaíslandsvin Konráð Maur-
er, eftir þýzkan vísindamann ungan, H.
Kr. H. Biirgel, og virðist vera rituð
af honum á íslenzku, furðuvel, en þó
dálítið óliðlega sumstaðar. Greinin er
.mest um heimilis háttu og-hagi K. M.,
kynni hans af íslendingum og þess
háttar. Henni fylg.ja 4 myndir af
honum á ýmsum tímum.
Tvær stuttar greinar eru í árgangn-
um eftir Helga Pétursson, önnur sam-
anburður á skáldunum Bjarna Thor-
arensen og Stephan G. Stephansson,
er höf. finst bera töluverðan keim
hvor af öðrum; en hin um Eiríksjök-
ul — hvernig hann Bé til orðin.
Fagurfræðilegir þættir eru margir í
ritinu þ. á., bæði í sundurlausu máli
og samföstu. Frumritaður kafii úr
sögu eftir Sigurjón Friðjóusson, bróður
Guðmundar skálds, og heitir Hríðar-
bylur. Tveir vel valdir sögukaflar
eftir frægustu skáldkonu Svía á vor-
um dögum, Selmu Lagerlöf, sæmilega
íslenzkaðir af frú Björg f>. Blöndal,
— Hinar sjö höfuðsyndið er þó dönsku-
lega orðuð fyrirsögn, í stað Höfuð-
syndirnar sjö; en slíkt verður fleirum
á raunar.
Ýmislegt af kvæðum eftir Stgr.
Thorsteinsson (þýtt og frumsamið),
Stephan G. Stephansson, SigurðJóns-
son á Helluvaði og Guðm. Magnús-
son.
Ennfremur sönglög tvö ný eftir
Bjarna f>orsteinsson, m. fl.
Loks allmikið af ritdómum
(Ritsjá), sem vel er til vandað eins
og áður, eftir ritstjórann og ýmsa
aðra, svo og íslenzk hringsjá:
smágreinar um bækur og greinar á
öðrum málum um ísland og íslenzkar
bókmentir.
Grein Dan. Bruuns, fyrsta greinin
í árgangnum, er harla fróðleg og glögg
yfirlits. Fyrst vikið lauslega á,
hvernig konur voru búnar hér á sögu-
öldinni. En síðan rakin allítarlega
saga þjóðbúninganna frá því á 15.
öld og fram á vora daga, og lýsingin
skýrð með fjölda mynda (34 alls).
Höf. spáir honum feigð síðast, fs-
lenzka þjóðbúningnum. Segir hann
muni nhverfa samtímis því, að rjóma-
bú, skilvindur, eimskip, ritsímar, tal-
símar, og margt annað nýtt smeygir
sér inn*.
Greinin er nær samtímis rituð á
dönsku, í danskt tímarit (Tidskrift
for Industri), töluvert fyllri þó þar.
frá því um miðja öldina sem leið.
f>að er því að þakka, að landfarsóttir
hafa verið minni og mildari síðari
hlut aldarinnar, sóttvarnir betri, lækn-
ar fleiri, betri yfirsetukonur. f>ó erum
vér enn að baki ýmsum öðrum þjóð-
um í þeirri grein, þótt betur stönd-
um vér að vígi að mörgu leyti. Ráðin
til að taka sér fram eru: að reyna
verjaBt landfarsóttum sem bezt, og
a ð fræða alþýðu um meðferð ung-
barna.
Greinin um barnadauða á
í s 1 a n d i (eftir Stgr. M.) er yfirlit
um 60 ára tímabilið 1841—1900. f>ar
sést, að mislingaárið 1882 liggur við
að dáið hafi hér á landi annaðhvert
barn yngra en 1 árs (439 af þús.),
en árið 1889 ekki nema 11. hvert
(90 af þús.). Svo getur munurinn
verið mikill. Samanburður á ýmsum
Norðurálfulöndum árabilið 1891—1895
sýnir, að barnadauði (yngri barna en
1 árs) hefir þar verið alstaðar meiri
þá en hér, nema í Noregi og Svíþjóð
ítið eitt minui. Nærri þrefaldur á
^Rússlaudi og Ungverjalandi. Höf.
sannar með skýrslum, að hér hafi
ungbarnadauði minkað um nærri 2/a
Veigamestu greinina í BÍðasta heft-
inu hefir verið minst á áður hér í
blaðinu, þá um skattamál ís-
lands, eftir Jón Krabbe.
Hugvekjan um stjórnina nýju,
eftir ritstj., er hætt við að sumum
þyki 8trembin í hennar garð.
Flest af því, sem þar stendur,
hefir þó verið vikið á í hinum óháðu
blöðum vorum. f>að er hér dregið
saman í glögt og gagnort yfirlit, og
nokkrum atriðum bætt við.
Niðurlagið er dómsorð höf. um hina
nýju stjórn, og meginmál hugvekjunn-
ar þá forsendur að þvf dómsorði. f>ar
eru í 7 liðum upp taldar 7 höfuðsyndir
hennar að svo komnu: þrekleysi út á
við (undirskriftarmálið), hægriklafa-
tjóður, umbótahugmyndafátækt, bruðl-
unarsemi á landsfé, ólöghlýðni, íheldni
á lánBfé til atvinnubóta og flokksfylgi
í úthlutun embætta. —
Ekki er hægt að sjá, hvað ætlast
er til að almenningur græði á grein-
inni Kristindómsdeilan f
f o r n ö 1 d, eftir J. L. Heiberg nokk-
urn prófessor, þaullærðan kristindóms-
andstæðing. Hún er aðallega samsafn
af árásum heiðinna rithöfunda á krist-
in fræði á fyrstu öldum kristninnar.
En að vera að rifja það upp nú gerir
naumast annað en að leggja skynlitlum
guðleysis-gösprurum mál í munu og ala
upp í þeim strákskap í garð kristin-
dómsÍDS, en skaprauna trúuðum
mönnum með megnum óvirðingarorð-
um um margt það, er þeim er hjart-
fólginn, andlegur fjársjóður.
Nóg er um að velja annað, ergæða
skal ísl. lesendum með molum af
borði merkisrithöfunda annarra þjóða.
f>að væri sízt úr vegi, að Eimreiðin
hefði það í hyggju eftirleiðis.
Samsöng
héldu 10—12 stúdentar hér f Báru-
búð í fyrra kveld, með forustu Sigf.
Einarssonar, mjög fjölsóttan (húsfyllir),
og líkaði mætavel. far var sungið í
fyrBta sinn nýtt lag eftir Sigfús, við
kvæðið: Eg man þig enn þá, er blóm-
in blá (eftir Guðm. Guðm.), og þótti
mikið til koma. f>að kvað eiga að
halda samsöng þennan aftur bráðlega.
Riddarar ern þeir orðnir, Kiellan
Torkildsen bankastjórii Kristjaniu, og Þó:
arinn Tulinius (Thor E. Tnlinins), stórkau;
maður í Khöfn,—K. T. riddari af dbr., (
hinn Ólafs helga, I. fl.
72. blað.
Storhöfðingleg dánargjöf.
Hinn nafnkendi íslandsvinur og á.
gætismaður, prófessor W . F i s k e frá
Ameríku, er lézt 17. f. mán. á ferð í
Frankfurt am Main, en hafði átt
heima lengi suður á Ítalíu, hefir
minst íslands stórhöfðinglega f erfða-
skrá sinni. Hann var maður vellauð-
ugur, hafði látið eftir Big að sögn 10
—11 milj. kr. Hann arfleiddi Cornell-
háskóla (í bænum Ithaca í New York-
ríki), þar sem hann hafði verið kenn-
ari áður, að mestöllum auð sínum,
þar á meðal öllu sínu mikla, íslenzka
bókasafni, en tiltekur að nokkru skuli
haldið sér í 3 sjóðum, sem hér segir:
Af einum sjóðnum, 130 þús. dollara,
á að launa í s 1 e n z k u m manni, er
hafi umsjón með ísl. bókasafninu við
Cornell-háskóla.
f>ar næst skal verja vðxtum af 8
þús. doll. til þess að auka þetta ísl.
bókasafn.
Loks eru 5000 doll. ætlaðir til þess
að gefa út ár hvert b ó k u m í s-
1 a n d og fsl. bókasafnið, — fyrir vext-
ina af þeim sjóð.
f>á hefir hann þessu næst gefið
Landsbókasafninu í Reykjavík
allar bækur sínar, nema hinar íslenzku
og þær, er snerta hið heimsfræga
skáld ítala Petrarca (1304—1374);
þær ganga til Cornell-háskóla. Bæk-
urnar handa Landshókasafninu á að
senda hingað kostnaðarlaust.
Enn fremur hefir hann ánafnað
málverkasafninu í Reykjavfk
12 beztu málverk sfn og kvað íslenzkum
málara vera ætlað að velja þau; og sama
safni þar að auki alla forna kjörgripi
sína, dýrindissteina og þvf um líkt.
Loks hefir hann ánafnað íslandi 12
þús. doll. (= 44,000 kr.), er verja á af
vöxtunum til að bæta kjör Grfms-
e y i n g a .
Tilnefnt hafði hann tvo landa í
Khöfn, Sigfús Blöndal bókavörð og
stud. jur. Halldór Hermannsson, til
að lúka við og gefa út það sem hann
kynni að láta eftir sig af ritum ófull-
gert, í samvinnu við tvo menn amer-
íska, sem til eru nefndir í erfða-
skránni.
Meiðyrðamál.
Eitt af mörgum meiðyrðamálum,
sem Stykkishólmsvaldsmað-
u r i n n er í, var dæmt síðasta mánu-
dag, 7. þ. mán., í landsyfirrétti, með
þeim hætti, að það ónýttist f þ a ð
s i n n fyrir formgalla.
Lárus hafði verið dæmdur í héraði í
80 kr. sekt eða24daga einfalt fangelsi
til vara, auk málskostnaðar, fyrir meið-
yrði um Helga prest Árnason í Ólafs-
vfk, og átalin ummæli dæmd dauð og
ómerk.
Setudómarinn í héraði, Halldór sýslu-
maður Bjarnason, hafði ekki tekið
fram f stefnunni, í hvaða húsi
í Stykkishólmi réttarhaldið ætti að