Ísafold - 26.11.1904, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða
tvisv. í viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
ll/s doll.; borgist fyrir miðjan
’úli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október og kaup-
andi skuldlaus við blaðið.
Afgreiðsla Austurstrœti 8.
\
XXXI. árg.
Reykjavík laugardaginn 26. nóvember 1904
75. blað.
jfluáJadl jMaApaAMv
ílT 0. 0. F. 8621287* 0.
Augnlækning ókeypis 1. og 8. þrd. í
hverjum mán. kl. 2—3 i spitalanum.
Forngripasafn opið á mvd. og ld 11—12.
Hlutabankinn opinn kl .10—8 og 61/s—7 ‘/s.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á bverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 siðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
isunnudagskveldi kl. 8*/, síðd.
Landakotskirkja. öuðsþjúnusta kl. 9
og kl. 6 á hverjum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravit-
jsndur kl. 10‘/s—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., fimtud
ng ld. kl. 12—1.
Tannlœkning ókeypis i Pósthússtræti 14b
1. eg 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Gufubáturinn Koykjavík fer upp
i Borgarnes 6. og 15. des. ; hann kemur
við á Akranesi í hverri ferð. Suð-
ur (til Keflavikur o. s. frv.) fer hann
28. nóvbr. og 20. des.
fj3F“ Fer alt af kl. 8 árdegis.
Leikfélag Reykjayíkur
leikur i kvöld kl. 8V2 og ann-
að kvöld kl. 8
Afturgöngur.
Ritsimasamningurinn.
Það er dálítið örðugt um hann að
dæma til fullnustu, meðan hann er ekki
gerður heyrum kunnur eins og hann er
orðaður, einkum þó um afstöðu alþingis
í því máli.
Hefir það frjálsar hendur eftir sem
áður?
Er hann því að eins gildur, að þing-
ið hafi ekkert við hann að athuga?
Eða er hann þegar ( gildi genginn
og óhagganlegur, hvað sem þingið segir,
hvort sem því líkar hann eða líkar
hann ekki?
Mörgum er g r u n u r á, að svo só,
sem nú var nefnt síðast.
Blað eitt í Khöfn, Nationaltidende,
atti allgreinilegt tal við formann Rit-
símafólagsins norræna, Suenson kamm-
erhcrra, daginn eftir að samningurinn
var undirskrifaður. Þar er ekki einu
orði á það minst, að neitt þurfi til
þingsins kasta að koma um gildi samn-
ingsins. Það leynir sér ekki á þvi, sem
formaður segir, að h a n n lítur svo á
að minsta kosti, að samningurinn sé
fullgildur þá þegar og muni verða tek-
ið til verka eftir honum viðstöðulaust.
Hann segir meðal annars, að lengi só
verið að búa til sæsímann, og muni
því naumast verða hægt að leggja hann
að sumri. Hann hefði ekki komist svo
að orði, ef hann hefði ekki hugsað sór
tekið til við sæsímann fyr en eftir
þing eða þingbyrjun að sumri. Sama
er um símastólpana, 15000 að tölu,
sem hann segir að útvegaðir verði í Nor-
egi og Svíþjóð.
Það hefði vel mátt hlvða, að stjórnin
fullgerði slíkan samning fyrir landsins
hönd, ef málið hefði verið nægilega
undirbúið frá þingsins hálfu.
En því fer fjarri í raun og ver;u,
hvað sem það er látið heita á papp-
írnum.
Enda veriö síður viðsjárvert, ef hér
hefði veriö að eins um sæsímann að
tefla, þó að raunar þingið í fyrra hugs-
aði sór alls ekki þessum 35 þús. kr. á ári
(í 20 ár) varið til hans eingöngu, held-
ur til að koma á hraðskeytasambandi
b æ S i milli landa o g innan lands
milli allra kaupstaðanna fjögra; vildi
alls ekki meira veita til þess alls.
Viðsjárverða atriðiö er þetta, ef land-
ið hefir verið með samningnum skyldað
til að leggja landsímann frá Austfjörö-
um til allra kaupstaðanna, hvað svo
sem það kostar umfram þessar 300
þús. kr., sem Ritsímafólagið leggur til
hans til þess að losna við að leggja
sæsímann beint til Reykjavíkur eða þar
í grend. En nú er m j ö g hætt við,
að svo só, vegna þess, að Ritsímafólag-
ið gat ekki búist við neinum tekjum
að kalla af sæsímanum, ef ekki fengist
trygging fyrir, að latidsími væri lagður
til Reykjavíkur.
Mikið skal til mikils vinna, og mikið
viljum vór vinna til fyrirhugaös hrað-
skeytasambands milli landsins a 11 s
og annarra landa.
En ltvar þarf aðgæzlu og fyrirhyggju,
ef ekki þar sem ráðist er í jafn-geysi-
lega kostnaðarsamt og vandamikið fyr-
irtæki eins og þetta?
Fyrir skömmu hefir danskur blaða-
rnaður átt tal við Mareoni, sem fróðlegt
er að heyra f þessu sambandi. Hann
hitti hann í New-York fyrir nokkrum
vikum.
Fáum vér þráðlaust hraðskeytasam-
band milli íslands og Danmerkur? spyr
blaðamaöurinn.
Enginn hefir leitað til mín
u m þ a ð, anzar Marconi.
Þér vitið, að hraðskeytasamband þar
í milli er í ráði.
Já — en með sæsíma, þykist eg vita,
En er þá þráölaust samband dýr-
ara?
Það er ódyrara, segir Marconi.
Og viðhaldiö?
Það er einnig ódýrara. Eg tek það
upp: alt, stofnun, viðhald,—bara ódýr-
ara, eins og búið er að sýna og sanna.
Vór höfurn, sem kunnugt er, þráölaust
hraðskeytasamband milli Englands og
Ítalíu, milli Ítalíu og Montenegro, milli
Ameríku og flestra Atlanzhafsskipa;
dæmin eru nóg.--------
Eg sendi hljóðlegt andvarp til Dan-
merkur, til íslands, segir blaðamaður-
ittn, og spurði sjálfan mig, eins og eg
hafði spurt Marconi: Því fáum vór ekki
þráölaust hraðskeytasamband þar í
milli?
Síðdegisguðsþjónusta í dómkirk-
junni á, morgun kl. 5 (síra Bjarni Hjalte-
steð).
Um mentamál.
Fjallkonan 8. þ. m. færir lesendum
sínum grein með fyrirsögninni: ment-
unar-rannsóknir. Ber hún þá fregn,
að þann 5. þ. m. hafi hr. Guðm.
Finnbogason komið til Reykjavíkur
með Hólum úr rannsóknarferð sinni
um Norður og Austurland. Hann
hafi lagt á stað í þá ferð frá Reykja-
vík 4. septbr., og farið landveg um
Kjósarsýslu, Borgarfjarðar, Mýra,Húna-
vatns, Skagafjarðar, Eyjafjarðar, þing-
eyjar, og um 2 hreppa Norður-Múla-
sýslu, til þess að kynna sér ástand
barnafræðslunnar og ýmislegt annað,
er lýtur að mentun þjóðarinnar.
Til þessarar kynnisfarar hefir hann
valið sér þann tíma, er skólar voru
ekki starfandi, og hefir hann því leit-
að til prestanna cg annarra, sem lík-
legt þótti að gætu frætt hann um það
sem hann átti að rannsaka.
Hann hefir frétt í þessari ferð, hvar
væru fastir skólar á þessu umferðar-
svæði sínu, og að umferðarkensla væri
sumstaðar lögð niður, sumstaðar í rén-
un, sumstaðar í vexti.
Áður en hr. G. F. fór þessa ferð,
fór hann í febr.—maí um Suður- og
Vesturland, og heimsótti og hlustaði
á kenslu í skólum þeim, sem eru á
þessu Bvæði. En svo hefir hann á
ferðum sínum einnig lagt ýmsar spurn-
ingar fyrir menn, t. a. m. um, hvað
lesið 8é, um lestrarfélög, húslestra, o.
s. frv.
Hvað kostar nú þetta þjóðina ?
Hr. G. F. fær fyrir þetta starf sitt
2800 króna laun um fjárhagstímabilið,
1400 kr. hvort árið, og alt að 1600
krónum eftir reikningi í ferðakostnað.
Hvað fær þjóðin í aðra hönd upp í
þann kostnað ?
Hún á að fá tækifæri til að kaupa
og lesa bók, Bem hr. G. F. ætlar að
semja f vetur í góðu næði í Reykja-
vík um rannsóknir sínar.
Ef þjóðin óskaði eftir að fá ítarleg-
ar rannsóknir um alþýðufræðslu og
mentunarástand manna hér á landi,
þá virðist vera annar vegur til þess,
vissari og ódýrari, en sá, að fáókunn-
an mann og aðvífandi, fyrir svo að
skiftir þúsundum króna úr landssjóði,
til að útvega þær. Ekki væri aenað
en að lagt yrði fyrir prófaBta lands-
ins, að þeir útveguðu hver hjá prest-
unum í sínu prófastsdæmi skýrslur
um mentunarástand sóknarbarna sínna,
um húslestra, lestrarfólög o. s. frv.
Engum er um þetta eins kunnugt,
eins og prestum, hverjum í sínu presta-
kalli. Prófastar vísitera á hverju ári,
og geta þá sannfærst um, hvort skýrsl-
urnar séu réttar eða ekki. Með þeim
hætti fengist, án sérstakra úcgjalda
fyrir þjóðina, ólíku áreiðanlegri skýrsl-
ur en þær, sem hr. G. F. getur afl-
að með yfirreið sinni. Auk þess er
þessi yfirreið hans af skornum skamti.
Ef hann heldur nú kyrru fyrir í Rvík
héðan í frá og til enda fjárhagstíma-
bilsins, þá hefir hann af 24 mánuðum
tímabilsins varið einum 6 mánuðum
til ferðalaga í rannsóknarerindum; auð-
vitað léttir það að því skapi á ferða-
kostnaðinum.
Hvað góðir menn af góðvild sinni
kunna að hafa frætt hann um, er
engin rannsókn frá hans hálfu. þekk-
ingin var þeirra; þeir miðla honum
af henni; þjóðin borgar h o n u m.
Ekkert af því, sem Fjallkonan herm-
ir eftir honum um umferðarkensluna,
er neinar nýjar uppgötvanir; það er
almenningi kunnugt fyrir löngu. það
sem frá honum hefir birzt á prenti,
lýsir ókunnugleika hans á landshátt-
um vomm, sem von er.
Eitt meðal annars, sem ber vott
um hann, er það, ef hann ímyndar
sér, að þjóðin muni heimila þingmönn-
um sínum að gefa atkvæði sín með
skólaskyldu hér á landi. Að skóla-
skylda sé óhafandi hér, er svo ljóst,
að það þarf ekki útskýringar við.
Annað það, að svo virðist, sem
hann álíti, að það séu fastir skólar
sem vér eigum að stefna að.
Hann ætlar oss nú raunar í bók
sinni Lýðmentun svo margar tegund-
ir af skólum : lágskóla, miðskóla, há-
skóla, heimaskóla, heimanskóla, sam-
skóla, lýðskóla, o. s. frv., að ekki er
hægt að vita, hverrar tegundar þessir
föstu skólar eigi að vera, eða hvort þeir
eigi að vera af öllum þessum tegund-
um; en hefði hann ferðast meira um
landið en hann hefir gjört, þá mundi
hann hafa komist að raun um, að á
örfáum stöðum verður skólum við
komið víðar en þeir eru nú, sökum
strjálbygðar, vegaleysis, og árstíðar-
innar, sem skólarnir starfa á, að
ógleymdum þeim ókleifum kostnaði,
sem þeir hefðu í för með sér og al-
veg yrði á glæ kastað.
Fyrir meira en 3 missirum, 21.
marz 1903, birtist umburðarbréf, dags.
4. marz það ár, frá Kennarafélaginu
til »menntavina« í öllum kjördæmum
landsins, og þeir beðnir þar að gjöra
sitt ítrasta til, að þingmálafundir það
sumar Bamþykki, að kennaraskóli verði
stofnsettur, og að stofnað verði em-
bætti handa manni, sem hafi á hendi
stjórn mentamálanna, því að ófært
sé að fela það starf mönnum, sem
hafi »umsvifamiklum« embættum að
gegna; ekki megi heldur undir höfuð
leggjast að bæta kjör alþýðukennaranna;
en á hinu tvennu: skólauum og stofn-
un embættisins, lá svo mikið, að það
er oft tekið fram í bréfinu, að fjár-
veiting til þeirra hluta megi ekki
dragast, heldur verði fram að fara á
þinginu það ár (1903). þar stendur
ekki beinlínis: »nú nú, veitið þið þetta
undir eins«, en það er eins og 'að lesa
megi það á milli línanna.
Engin áætlun var þó gjörð um, hvað
skólahúsið mundi kosta, hversu marga
kennara þyrfti við skólann, né um
laun þeirra; ekki um það, hversu mörg
kennaraefni þyrftu til að fullnægja
kenslukröfunum, né um laun þeirra
síðarmeir; ekki hvar skólinn ætti að
standa; ekkert greint um starfsvið
þessa nýja umsjónarmanns eða um
laun hans — í stuttu máli: ekkert
undirbúið, eða að minsta kosti ekki
í ljós látið annað en þetta: að veita
peningana undir eins.