Ísafold - 26.11.1904, Blaðsíða 2

298
Margir þinguaenn létu blekkjast af
Jpessum eftirrekstri; en þó varð niður-
staðan sú, að þinginu þótti málið ekki
vera nægilega undirbúið, og frestaði
veitingunni.
Er nokkur von til þess, að þjóðin
leyfi þingmönnum sínum skilmálalaust
að skuldbinda sig til að greiða út í
bláinn ótakmarkað fé til þessa kenn-
araskólabákns, og alls þess, sem hann
hefir í för með sér, og til að stofna
nýtt embætti með ótilteknum launum
og ótilteknu verksviði? Er ekki von
að hún vilji fá hugmynd um fjárhæð-
ina, og hvernig eigi að verja henni,
áður en hún lætur skuldbinda sig til
að borga hana?
Kennarafélagið kom fram með uppá-
stunguna; því stendur þá næst að
undirbúa þetta mál og skýra það fyr-
ir þjóðinni. En það þegir. Hvers
vegna? ESa á að þegja um það þang-
að til rétt fyrir þingmálafundina, og
láta svo mentavinina koma þar gjald-
endum í opna skjöldu, og segja við
þá: nú nú, bara veitið þið pening-
ana!
Mergurinn málsins er, að hér eru
öfgar um að ræða. Að andlegri ment-
an standa íslendingar alls ekki að
baki annarra þjóða. það er ekki skort-
ur á henni, sem stendur þeira fyrir
þrifum. Og um raarga af þessum
lægri skólum er sannleikurinn sá, að
menn ofan úr sveitum, þar sem engir
slíkir skólar eru, eru engu síður að
sér en þeir, sem gengið hafa í skóla
í sjóplássunum.
|>ar sem þessir skólar koma upp,
þar hættir heimakenslan, og þó mað-
ur ekki nefni annað, þá er það eitt
nóg til þess, að maður fari að efast
um ágæti þeirra.
Vel samdar fræðibækur væru beztu
umferðarkennararnir meðal vor. J>eir,
sem námfúsir eru, mundu læra og
mentast af þeim; hinir mentast
hvorki af þeim né í skólum.
En gagnfræðaskólar eru nauðsyn-
legir, til þess að þeim, sem geta veitt
sér það, kostnaðarins vegna, og hafa
gáfur og löngun til frekara náms, gef-
ist kostur á að afia sér þess. Jpetta
sést á Flensborgarskólanum. þangað
sækja fleiri en húsrútnið getur veitt
viðtöku. Og þeir, sem til þekkja,
geta borið um, að þangafi sækja þeir
einir, sem vilja af alvöru leita sér auk-
innar þekkingar. Siðprýði þeirra og
ástundun við námið er kunnug ekki
að eins kennurum skólans, heldur
einnig almenningi hér í kauptúninu.
í Flensborgarskóla er kennara-
fræðslu-deild. Væri slík deild einnig
stofnsett í gagnfræðaskólanum á Akur-
eyri, þá þyrfti sannarlega ekki frekara
kennaraskóla við.
En um stofnun þessa nýja menta-
málastjóraembættis er það að segja,
að ekki er ólíklegt, að þjóðin fresti
fjárveitingu til þess, meðan enginn
skýrir fyrir henni, hvert só verksvið
þess nýja embættismanns.
Forsjálir húsbændur íhuga vel, hvort
þeir komist ekki af með þau hjú,
sem fyrir eru, með því að halda þeim
vel til vinnu, áður en þeir bæta við
sig nýjum, kaupdýrum hjúum.
Hafnarfirði 16. nóvbr. 1904.
f>. Egilsson.
Morðlngi náðaður.
Með konungsúrskurði 11. þ. m.
hefir tukthúsfanganum Jóni Sigurðs-
syni úr Bárðárdal verið upp gefið það
sem eftir var af hegningarhúsvist
hans, æfilangri. Hann myrti fyrir 13
árum stúlku, er gekk með barni hans.
Hann hefir verið í hegningarhúsinu
ll1/^ ár, en þar áður í gæzluvarðhaldi
hátt upp í 2 ár. Hann var orðinn
bilaður að heilsu af innivistinni.
Hann fer norður með pósti í næsta
mánuði. Hann á þó að vera undir
sérstöku eftirliti lögregluvalds fyrst
um sinn og verður látinn inn aftur, ef
hann hegðar sér ekki vel.
Hermenska Japana,
Danskur maður, J. Henningsen etaz-
ráð, er hefir átt heima 15—16 ár
austur í Kína og er nákunnugur í
Japan, ritar öðru hvoru mikið fróð.
legar og skilmerkilegar greinar (í
Politiken) um viðureign Rússa og
Japana.
Snemma í þ. m. (5/u) segir hann
svo, að 9 mánaða reynsla sé búin að
sýna, að efnið í liði Japana sé engu
síðra en Rússa, hvorki að gáfum, hug-
prýði, hreysti, heraga, kunnáttu né
þolgæði, en sé fremra að ýmsu leyti
herstjórn og fyrirliðamensku. Hann
fullyrðir og, að Japanar muni vera alt
eins liðmargir í Mandsjúríu eins og
Rússar, þótt ýmsir hafi viljað rengja
það. Herinn Rússa þar muni vera
300—350 þús. í mesta lagi, og Jap-
ana eins. En ekki treystist Rússar,
þeir er mest láta yfir sér, til að halda
því fram, að þeir geti aukið her sinn
þar um helming, þótt langt sé litið
fram í tímann, — er þess er gætt, hve
mikið þarf til þess að fylla í skörðin
eftir þá, sem fallið hafa, eða eru óvíg-
ir af sárum eða veikindum, og þá
hins, hver ógrynni vista og skotfanga
allur sá óvigur her þarfnast. En það
langt segir hann só áreiðanlegt
að Japanar geti jafnast við þá. |>eir
eigi miklu hægra um aðdrætti en
Rússar, bæði að vistum, bergögnum
og liðsmönnum, að minsta kosti með-
an þeir eru einir um hitu og allsráð-
andi á sjó — miklu skemmri leið og
torfæruminni heldur en Rússar eiga,
þeir sem flytja verða öll sín föng og
sérhvern liðsauka austur um endi-
langa Síbiríu. En það segir hann, að
öllum, sem til þekkja, beri saman um,
að hvergi í heimi sé betra lag á öllu
því, er lýtur að herflutningum og vista-
aðdrætti en með Japönum. Enginn
samjöfnuður þar í milli þeirra og
Rússa.
Japanar hafa nú nýleitt í lög það
aukna herþjónustuskyldu, að fullvígum
her þeirra fjölgar um 600,000 manna,
kemst upp í eina miljón alls eða vel
það.
f>að segir höf. að sé engin býsn.
Frakkar séu ekki nema 38 miljónir,
og séu þó viðbúnir að hafa til, ef á
liggur, 2x/2 miljón vígra manna.
Japanar eru 50 miljónir, og munu
því treysta sér vel til að vera ekki
minni en Frakkar. Japanar eru allra
manna hraustastir og herskáastir, eins
og sýnt hefir sig í þessum ófriði. Og
þeir hafa sýnt þar, að þeir eru Norð-
urálfumönnum ekki einungis jafnsnjall-
ir að hreysti og hugprýði, heldur
miklu fremri að því leyti einkanlega,
að þeir kunna alls ekki að hræðast
og ganga svo fúsir og alveg öruggir í
dauðann, að Norðurálfumenn fá naum-
ast í því skilið og líta á það svo sem
fullkomin náttúruafbrigði.
J>að segir hann, að öll þjóðin jap-
anska standi sem einn maður í viður-
eigninni við Rússa, jafnt stjórnarand-
stæðingar sem stjórnarliðar. Hann
hefir það eftir oddvitaandstæðingaliðs-
ins, Okuma greifa, sem er einn »hinna
gömlu stjórnvitringa* og höfunda hins
nýja þjóðskipulags með Japönum, og
stjórnar nú helztu bankastofnún þar
í landi og er maður mjög mikils met-
ínn og ákaflega vel þokkaður,— að bú-
ast mætti við nýjum og þungum álög-
um og margs konar illum búsifjum til
handa Japansmönnum áður ófriði þess-
um lyki. En allar þær álögur og ill-
ar búsifjar væri andmálsmenn stjórn-
arinnar jafn-boðnir og búnir að bera
sem hinir. J>etta sagði hann í sam-
sætisræðu einni í haust. Hann gerði ráð
fyrir, að útgjöld ríkissjóðs Japanayrði
tvö árin næstu fullar 2200 milj. kr.
(12—1300 yen, en hvert yen er 1 kr.
80.), og mundu þá ríkisskuldirnar kom-
ast upp í 3,600 milj. kr., úr rúml.
1000 milj., sem þær væri nú. En það
væri þó ekki nema rúmar 70 kr. á
mann; þær væru víðast í Norðurálfn
miklu meiri. J>essu samsinti einn af
ráðgjöfum, sem við var staddur.
Höf. segir, að það beriöllum sögum
saman um, frá þarlendum mönnum
(japönskum) og útlendum, að ekkert
beri á því, að lýðurinn kenni neinna
þrauta eða þyngsla af ófriðinum, varla
að fólk viti af honum, eða láti sér
detta í hug, að landið sé í veði. Alt
Sengur sinn vanagang, ónæðislaust
og hlykkjalaust að sjá. Verzlun og
iðnaður engan sýnilegan hnekki beðið
það sem af er ófriðinum. Verzlunar-
viðskiftamagn við aðrar þjóðir rúmum
40 milj. kr. meira 7 mánuðina fram-
an af þessu ári en á sama tíma í
fyrra, og var þó verzlun blómlegri þá
en undanfarið. jpetta kom hér um
bil jafnt á útfluttar vörur og aðflutt-
ar, og er þó slept herfanga-aðdráttum
stjórnarinnar. Uppskera í sumar með
bezta móti.
Svo telst til, að ófriðurinn hafi kost-
að Japana 1 milj. 800 þús. kr. á dag
til þessa. En megnið af því fé, meira
en 2/s, hefir verið kyrt í landinu sjálfu.
Stjórninni var veitt heimild til, er
ófriðurinn hófst, að verja til hans alt
að 1000 milj. kr. J>ar af fengust um
300 milj. með auknum sköttum, en
hitt með lánum. Megnið af því láns-
fé fekst innanlands og bauðst marg-
falt meira en um var beðið. Að eins
180 milj. erlendis, mest á Englandi og
í Ameriku. Helmingnum af þessum
lánum óeytt enn.
Höf. er því á því, að hvorki muni
liðsskortur né féskortur koma Japön-
um á kné fyrst um sinn, og það þótt
svo færi, að þá þryti sigursæld.
Ekki til neins að ætla sér að skygn-
ast lengra fram í tímann en sem svar-
ar tveimur árum. En alt lýtur að því,
segir hann, að það rætist, sem spáð
var í upphafi hernaðarins, að ófriður
þessi verði hinn skæðasti, þrálátasti
og langvinnasti, er dæmi eru til á
vorum tímum.
Alþýðumentamálið.
J>að er stórmál, sem íhuga þarf og
ræða vandlega á milliþinga-þinginu sí-
starfandi, þ. e. í blöðunum, á ð u r er
því verður til lykta ráðið á sjálfu lög-
gjafarþinginu. En það getur ekki
kallast að rökræða mál, ef allir eru
sammála; eða mjög yrði það þá ein-
hliða skoðað, og lítil not að slíkum-
undirbúningi. Nú er í hugvekju þeirri
um mál þetta, er hér birtist í dag,
nokkuð öðrum augum á það litið en
tíðast sést á prenti nú orðið, það Ht-
ið sem það or, og er hún því vissu-
lega ekki síðri fyrir það. Enda er
höf. alkunnur mentamaður og menta-
vinur, og hefir haft um langan aldur
nokkur afskifti af alþýðufræðslu ísínu
bygðarlagi, kauptúni, þar sem hún
mun vera og hafa verið lengi ef til
vill í jafnbeztu lagi á landinu.
Rlddari af dbr. er orðinn Gnðmund-
ur Magnússon læknaskólakennari.
Dannebrogsmenn eru þeir orðnir,
Sigurður Sigurðsson kennari frá Mýr-
arhúsum, og Þórður hreppstjóri Guð-
mundsson á Hálsi.
Yesturheimseyjaspítalinn.
Um aðra helgi verður haldin hér
tombólan til ágóða samskotasjóðnum,
sem er ætlað að koma upp viðlíka hæli
handa holdsveikum aumingjum í Yest-
urheimseyjunum dönsku eins og því,
sem vér eigum í Laugarnesi og er
að þakka göfugmannlegri hjálpfýsi ein-
stakra manna meðal framandi þjóðar.
Hér er og mikið um hjálpfýsi og
greiðvikni. Mannkærleiki í þeirri mynd
fer hér vafalaust fremur vaxandi en
minkandi, sem betur fer.
En mörgum vex í augum svona mik-
ilfenglegt líknarfyrirtæki, auk þess er
það þykir sumum nokkuð fjarskylt.
En ekki spurði Samverjinn um skyld-
leikann, þegar hann líknaði manninum,
sem stigamennirnir höfðu misþyrmt.
Auk þess er hér ætlast að eins til
nokkurrar hlutdeildar, við, vort hæfi, í
samskotum efnameira fólks, frændþjóðar
vorrar við Eyrarsund.
Og ekki mundum vér geta varist
kinnroða, ef sú hlutdeild yrði mjög ná-
nasarleg eða kotungsleg.
Sæmd þyrftum vér af henni af hafa,
en ekki vansæmd.
Niðurjötnuii bæjargjalda
í Reykjavik 1905.
Þau eru nú komin upp í rúm 48 þús.
kr., aukaútsvörin hér i höfuðstaðnum-
Vöxtur þeirra siðari árin irliti: sést á þessu yf-
1901 . 32,594 kr.
1902 . 37,581 —
1903 . 41,592 —
1904 . 43,079 —
1905 . 48,0.7 —
Lagt er á flesta gjaldendur alveg eins
og í fyrra; hækkað á fáeinum,. og lækkað
á viðlika mörgum á að gizka, en minna
þó nokkuð. Yiðbótin kemur mest niður á
nýjum gjaldendum. í>eir eru nú orðnir
um 1700, en voru siðast um 1550 og þar
á undan 1306, og ekki nema rúm 1200 ár-
ið 1902.
Hér eru þeir taldir, sem lagt er á 100
kr. eða þaðan af meira. JÞað stendur tilr
að niðurjöfnunarskráin verði öil hirt á
prenti að fám dögum liðnum, i dálitlum
bækling.
1800 br.: D. Thomseu konsúll og
kaupmaður.
1400: Brydesverzlun og Edinborgar-
verzlun,
900: Duus-verzlun, Godthaabs-verzlun
(M. Th. Jensen) og J. G. Halberg gest-
gjafi.
600: M. Lund lyfsali og frú Kr. Thor-
steinsson (Liverpools-verzlun).
500: Emil Schou hankastjóri og Geir
Zoega kaupmaður.
450: Hannes Hafstein ráðgjafi. -
425: Hallgrimur Sveinsson biskup.
400: Timbur- og kolaverzlunin Reykja-
vík.
350: Trésmiðafélagið Yölundur.
325: Klemens Jónsson landritari.
320: Jónas Jónassen landl., Sturla
Jónsson kaupm. og Tr. Gunnarsson hanka-
stjóri.
300: Árni Thorsteinsson f. landfógeti,
L. E. Sveinhjörnsson háyfirdómari og Th.
Thorsteinsson konsúll.
270: Jul. Havsteen f. amtm.
260: Magnús Stephensen f. iandsh., og
Páll Briem hankastjóri og f. amtmaður.
250: Sigfús Eymundsson agent og '
hóksali.
240: Halldór Daníelsson hæjarfógeti.
230: B. H. Bjarnason kaupm. og Jes
Zimsen kaupm.
225: Björn Kristjánsson kaupm,
220: Jón Þórðarson kanpm.