Ísafold - 03.01.1905, Page 2

2
til þe88 að fá fulla reynslu fyrir því,
að brunnarnir fyrirhuguðu gefi nóg
vatn daglega, jafnt og gott.
J>á fyrst að því búnu verður hægt
að taka til við öll þau miklu mann-
virki, er gera þarf til þess, að koma
vatninu alla leið, inn á hvert heimili
í bænum, ef vill.
f>að gera útlend mannvirkjafélög,
sem slíku eru vön og nægan útbúnað
hafa til þess. f>au verða 4 um boðið,
sem nú er þegar kunnugt um, 1 enekt,
Willie & Co., þetta sem hingað sendi
menn í sumar, og 3 dönsk.
þetta, sem borunartækjunum hér
er nú áfátt, stafar af því, að ekki
var búÍBt við sandi eða leir hér djúpt
í jörðu, heldur blágrýti, er grásteins-
klöppin þryti. 8vo sögðu jarðfræð-
ingar. Nú fyllir sandurinn og leirinn
borunarholuna jafnóðum, og þarf að
koma niður járnpípu til að fóðra hana
þar innan og afstýra því þar með.
En til þess þarf aftur að víkka hol-
una, sem boruð heör verið gegnum
hraunklöppina og er að eins 3 þml.
Enn fremur þarf að fá afimeiri dælur.
Kenniugunni um eintómar grásteins-
klappir hér í jörðu og þar undir blá-
grýti var alls einn maðar ósamþykkur,
hinn efnilegi, ungi jarðfræðingur vor
Helgi Pétursson. Hann þóttist í
sumar hafa fundið þess merki af jarðlög-
um í Fossvogi og við mynni Elliðaénna,
að sandur og leir væri undir hraun-
klöppunum (grásteininum). Nú hefir
hann reynst hafa rétt fyrir sér; og hef-
ir hann þar með unnið allmerkilegan,
vísindalegan sigur.
Hlálega gert.
f>eir eru mjög reiðir landshöfðing-
janum, sumir meiriháttar flokksbræður
hans, fyrir þetta að hann kom því upp
um forsjón þeirra félaga, landsbanka-
stjórann, að hann hafði ætlað honum
fornspurðum 5 hluti í nýja málgagninu
þeirra, Reykjavíkinni. þeir segja það
hafa verið hlálega gert af honum,
já, dónalega, orða sumir það. Að
setja sjálfan yfir-föðurlandsvininn og
yfirfjárráðamann þeirra allra svona í
gapastokk frammi fyrir allri þjóðinni.
Tala ekki við hann áður, heldur rjúka
með þetta orðalaust í verstu blöð
hinna verstu <stjórnarfjanda», þeim til
yndis og ánægju, en flokknum öllum,
hans eigin flokk, þessum á fugls-löpp-
unum, til stórskammar og skapraunar.
f>eim finst þeir hefðu átt annað að
honum, svo sem þeir höfðu borið
hann á höndum sér, komið honum á
þing á gamalsaldri, eg haldið honum
fram til höfðingja yfír sig, þ. e. ráð-
gjafa, alla tíð þar til í siðustu forvöð-
um, að <forsjóninni» þótti fýBÍlegra og
sjálfum sér hagvænlegra, að tign og
völd lentu 1 sinni ætt, hjá systursyn-
inum, manni, sem endast mundi að
öllura líkindum svo tugum ára skifti
eða hans tíð alla sjálfsagt, en hinn kom-
inn á fallanda fót og auk þess vís til að
láta misjafnlega að taumi, ef svo réði
við að horfa og verst gegndi ef til
vill.
Jarðarför
Páls amtm. Briem 30. f. mán. var
mjög fjölmenn. Síra Ólafur Ólafsson
fríkirkjuprestur flutti húskveðju. Dóm-
kirkjupresturinn talaði í kirkjunni.
Ákaflega mikið var um kranza á kist-
unni eða með henni. Líkið báru inn
og út úr kirkjunni nokkrir helztu lög-
fræðislegir embættismenn, bankastjór-
ar Hlutabankans, stjórn Landsbúnað-
arfélagsins o. fl. Nokkrir vinir hins
framliðna höfðu tjaldað kirkjuna svörtu.
Skör lægra en Skrælingjar.
það mun þykja að bera í bakka-
fullan lækinn, að fara enn að andæfa
blutdeild íslendinga í nýlendusýning
þeirri, er halda á í Khöfn að sumri.
En eg get þó ekki stilt mig um að
segja frá dálítilli reynslu minni í því
efni.
f>að er kunnugt, að haldin var al-
þjóðasýning í Stokkhólmi sumarið 1897.
f>ar komu íslendingar hvergi nærri.
En Danir gjörðu það fyrir vora hönd,
og það á þá leið, sem mér mun seint
úr minni líða. Eg var einn af þeim
fáu íslendingum, er á þá sýningu komu.
Aðalsýningarhöllinni var skift í deild-
ir, og hafði hverc land sína deild eða
stúku fyrir sig meðfram veggnum til
vinstri handar, þegar inn var komið
um aðal dyrnar, og var nafn hvers
lands skráð stóru letri yfir stúkudyr-
unum. En fyrir gafli hallarinnar var
Danmörk í öndvegi.
þegar sýningargestir höfðu yfirfarið
það, sem hún hafði að bjóða, urðu
fyrir þeim nýlendurnar svonefndar, þ.
e. nýlendur Dana. Grænland var þar
í öðru öndvegi eða fyrir miðjum gafli,
og var þar margt fallegt að sjá, með-
al anuars piltur og stúlka í skreyttum
selskinnsbúningum sitt til hvorrar hlið-
ar við dyrastafi Grænlands, bækur
skrautprentaðar og í skrautbandi á
þeirra máli o. m. fl.
Til hægri handar við Grænland sást
ísland út í horni, en vinstra megin
Færeyjar; sú sýning hafði margt til
síns ágætis.
Fyrst í stað veitti eg íslandi enga
eftirtekt; en ýmsir kunningjar mínir
vildu vekia athygli mína á því. Eg
afsakaði oss með því, að vér hefðum
ekki tekið þátt í sýningunni; það væri
Danir, sem hefðu náð í þessa muni,
líklegast á 16. öld, þegar þeir hirtu
hér svo margt eigulegt.
Helztu munirnir, sem eg veitti eft-
irtekt bak við öndvegissúlur íslands,
voru: skinnbrók og skinnstakkur, er
nýbonð var á lýsi. f>ar með fylgdi
lambskinnshúfa og einn sjóvetlingur
úr óhreinu togi. f>ví varð einum
manni að orði við mig: Eru íslenzkir
sjómenn einhentir?
f>88si sjóvetlingur var nægilega stór
peysubolur handa 5 — 6 ára gömlu
barni.
Hákarlahnífur var þar meðal ann-
ars, líkastur því, sem hann hefði leg-
ið í jörðu síðan á landnámstíð. Enn
freraur uppblásinn skinnbelgur með
langri stöng, sem botnvörpungar nota
við vörpur sínar fyrir dufl.
Öngull, sakka og færi, alt gamalt
og illa hirt. Útslitnar bókaskruddur,
prentaðar í Hrappsey.
Nokkrir fleiri munir voru eignaðir
Islandi, en þetta voru hinir helztu.
f>að hefir staðið í blöðunum, að
Danir skipi oss sæti með Blámönnum
og Skrælingjum.
Nei, þeir setja oss skör lægra.
f>eir sýndu í Stokkhólmi alt hið
bezta og fegursta frá Skrælingjum á
Grænlandi og skipuðu þeim sæti fyrir
miðjum stafni. En oss settu þeir út
í horn og sýndu hið auvirðilegasta,
sem vér höfðum til.
Eg fyrir mitt leyti er íslenzkum
nám8mönnum í Khöfn mjög þakklátur
fyrir, að hefjast handa gegn þeim ó-
sóma, er Danir vilja hafa í frammi
við oss með þessari fyrirhuguðu smán-
arsýningu.
Til hvers eru sýningar?
Eru þær til þess að koma þeim,
sem þar eiga þátt í, út úr öllu and-
legu og veraldlegu viðskiftasambandi
við aðra? Nei, þær eru haldnar til
þess að auka og glæða andlegt og
veraldlegt viðskiftalíf á milli manna,
milli þjóðanna, og að afla sjálfum
framleiðendunum fjár og frægðar og
gera þjóð þeirra sæmdarauka.
íslendingar! Verndum þjóðerni vort.
Látum ekki traðka þeim heiðri, sem
vér höfum áunnið oss meðal erlendra
þjóða.
Sleppum gamla hugsunarhættinum,
sem oss er eignaður:
Bara ef lúsin íslenzk er
er oss bitið sómi. (H. Hafstein).
f>eir einir, sem svo hugsa, munu
vilja styrkja þessa sýningu; aðrirekki.
Hafnarfirði 28. desbr. 1904.
Tómas Jónsson.
Holdsveikispistlar
frá
Sæm. Bjarnhéðinssyni.
I.
f>að eru núna 10 ár síðan baráttan
móti holdsveikinni hér á landi hófst
fyrir alvöru. Hún byrjaði á rann-
sóknum prófessors E h 1 e r s árin 1894
og 1895.
Mörgum brá í brún, þegar það varð
heyrum kunnugt, að hann hefði Bkoð-
að eða frétt til 15 8 h o l d s v e i k-
1 i n g a, og jafnframt lét hann þess
getið, að til mundu vera alls að minsta
kosti 200 holdsveikir.
Ymsir efuðust um áreiðanleik þess-
ara skýrslna, en það hefir því rniður
hefir það komið í ljós, að tölurnar
voru of lágar, en ekki of háar, sem
þó var helzt gert ráð fyrir.
Síðan fóru Oddfellowar í Danmörku
að gangast fyrir samskotum til holds-
veikisspítala hér á landi. Landshöfð-
ingi fól hreppstjórum á hendur að
semja skýrslur um holdsveika í hrepp-
um sínum og þann veg fekst h o 1 d s
veikisskýrslan frá 1896, sem
Guðm. læknir Björnsson samdi eftir
hreppstjóraskýrslunum.
Samkvæmt henni fundust
181 holdsveiklingur í land-
i n u.
Hinn 4. febr. 1898 voru svo lögin
um einangrun holdsveikra staðfest og
haustið eftir tók holdsveikraspítalinn
í Laugarnesi til starfa.
Hver hefir nú árangurinn verið af
baráttunni gegn þessum illræmda
sjúkdómi hingað til?
Til þess að leysa úr því, verður að
fara í holdsveikisskýrslurnar frá hér-
aðslæknum. Samkvæmt einangrunar-
lögunum eiga þeir að senda landlækni
slíka skýrslu árlega hver úr sínu hér-
aði og hefir hann gefið mér góðfúslega
færi á að athuga þær.
Um fyrstu tvö árin 1899 og 1900
vantar þessar skýrslur úr svo mörgum
héruðum, að ekki fæst neitt yfirlit
yfir tölu holdsveikra í landinu þau ár-
in. Frá árslokum 1896 til 1901 veit
maður því ekkert um holdsveikina,
eða hvernig tölumar hafa breyzt ár-
lega.
í árslok 1901 voru 132 holds-
veiklingar skráðir í skýrslum
lækna og voru 61 af þeim í Laugar
nesspítalanum, en 71 utan spítala.
í árslok 1902 eru holdsveikl-
ingar taldir 139, þaraföl í holds-
veikraspítalanum og 78 utan spítala.
Fækkunin frá árslokum 1896 er
því ekki neitt smáræði.
Holdsveiklingum hefir á
þessu 5—6 ára tímabili fækk-,
að um fjórða part.
Svo segja skýrslurnar að minsta
kosti.
En auðvitað má ekki gjöra ráð'
fyrir, að tölurnar séu nákvæmar um
sjúklingafjöldann. Sjúklingarnir leita
ekki nærri ætíð undir eins til læknis,
þegar þeir verða sjúkdómsins varir.
Að tölurnar í hreppstjóraskýrslun"
um hafi verið oflágar, hefi jeg rekið
mig á. Til þessa (1. des. ’04) hafa
alls komið 127 sjúklingar hingað í spí-
talann, 20 þeirra vantaði í hrepp-
stjóraskýrsluna, en voru þó orðnir veik-
ir 1896. Auk þess hefi jeg fundið 16
vantalda hodlsveiklinga í skýrslum
lækna síðan 1899. Samtals verður það
36 sjúklingar, sem bæta má við hrepp-
stjóraskýrsluna.
Tala holdsveikra hér á
landi í árslok 1896 hefir því
verið yfir 216.
Tveir sjúklingar voru ekki holds-
veikir og þá dreg ég frá.
|>að er óhætt að segja «yfir 216»,
því einhverir vantaldir sjúklingar hafa
efalanst dáið næstn árin á eftir, þegar
engar holdsveikisskýralur komu, og lík-
lega finnast ennþá einbverir, sem sýkst
hafa eða voru orðuir sýnilega holds-
veikir fyrir árslok 1896.
Sama er að segja um læknaskýrsl-
urnar eins og hinar: tölurnar á sjúkl-
ingunum eru oflágar. En jeg geri ráð
fyrir, að eigi vanti þar fleiri ti I tölu-
lega en í hreppstjóraskýrslunni. Hlut-
f a 11 s t a 1 a n milli þessara umræddu
skýrslna getur því vel verið rétt og
fækkunin getur því verið sanni næst,
og er það líklega.
það væri fróðlegt, að vita á hve mörg-
um holdsveikí hefði komið út, og hve
margir hefðu dáið árlega síðan 1896.
En vegna skýrslnaleysisins fyrstu árin
er ómögulegt að segja neitt n á k v æ m-
1 e g a um það. Einhverir hafa sjálf-
sagt veikst af sjúkdómnum og dáið á
þeim árum án þess að kornast í nokkra
skýrslu, og svo má telja það nokkurn
veginn víst, að lifandi séu ekki svofá-
ir holdsveiklingar frá sex-áratímabilinu
1896—1902, sem læknar hafa eigi fund-
ið ennþá.
E n a f þeim sjúklingum,
sem getið er um í læknaskýrsl-
unum, eða komið hafa í holds-
veikraspítalann, eru 5 6, sem
hafafengið8ýni1ega holds-
veiki frá ársbyrjun 1897 til
ársloka 1902. Um áramótiu
1896—97 voru fyrir 216 holdsveikling-
ar, s e m vitaðvar um. þar við
má bæta þessum 56.
f>á kemur það fram, að á þeasu
6 ára tímabili hafa 272 holds-
veiklingar veriðuppi hér á
landi, aukóskráðra sjúkl-
i n g a . Líklega fylla þeir vel upp í
skarð það, sem er í 3. hundraðið.
En þeir hafa drjúgum t ý n t t ö I -
u n n i á þessu tímabili. |>að sést
með því að draga sjúklingatöluna í
árslok 1902 frá 272. Eftir verða
þ á 13 3. Allur þorri þeirra hafa dá-
ið, 4 teljast albata og nokkrir hafa
farið til Ameríku. |>essi tala er vafa-
laust oflág eins og hinar, en líklega
tiltölulega nákvæmari.
Samkvæmt skýrslu nefndar þeirrar,
sem stjórn Bandaríkjanna hafði skip-
að til þess að rannsaka holdsveikina
í ríkjunum, og prentuð var 1902, voru
282 holdsveiklingar þar; af þeim voru
16 í N.Dakota, og 11 þeirra
voru tslendingar, og var ætl-
að, að þeir hefðu komið með veikina
í sér vestur.
Eitthvað kann það að þykja ískyggi-
legt, að í árslok 1901 er 7 sjúklingum
færra en í árslok 1902. Af því verð-
ur þó ekkerc ráðið um fjölgun sjúkl-
inganna árið 1902. f>að ár dóu eigi
nema 10 sjúklingar, svo kunnugt sér
og 2 voru taldir albata. í stað þess-
arra 12 bættust 19 við í sk/rslurnar,
en 9 af þessum <nýju» sjúklingum voru