Ísafold - 06.07.1905, Blaðsíða 2

162
í S A F 0 L D
ig sjálfkjörnir. Bngum ætti betur en
■þeim að vera kunnugt um hag og
kringum8tæður holdsveikissjúklinga,
hverjum f eða úr hans prestakalli; og
engum ætti að vera Ijúfara en þeim,
að vinna miskunnarverk og gleðja sín
gömlu sóknarbörn, sem eru eins og
dauð úr heiminum, en stynja þó und-
ir þungum sjúkdómskrcssi fjarri átt-
högum og fornum vinum og kunning-
jum; engum ætti að vera ljúfara en
prestunum, segi eg, að gleðja þessa
menn með dálítilli árlegri peningagjöf,
sem væri skotið saman af mörgum,
svo engan munaði um, en viðtakand
ann bæði munaði miklu, og auk þess
gleddi hann og gerði honum sjúkdóms-
krossínn bærilegrí. Slík gjöf með hlý-
jum vinarorðum, er eins og bjartur og
vermandi sólskinsgeisli úr átthögunum,
og styrkir bæði líkama og sál. Héð-
an úr prestakallinu er einn af þessum
krossberum í holdsveikisspítalanum;
honum voru sendar í fyrra nokkrar
krónur, sem fáeinir menn þá skutu
saman handa houum fyrir mín tilmæli,
og nú hefir þegar verið skotið saman
handa honum 40 kr.
Mér verða jafnan minnisstæð þakk-
lætisorðin, er hann sendi, og þetta,
sem hann sagði: að það hefði ekki
glatt sig minna en peningarnir, að
sjá, að þeir væru þó til, sem myndu
eftir sér, og mintust þess, að hann
hefði einu sinni verið maður með
mönnum.
Eg efast ekki um, að ýmsir hafi farið
líkt að; en svo kunna þeir þó að finn-
ast meðal þessara aumingja, sem allir
eða flestir hafa gleymt, og ekkert er
sent.
En e n g i n n ætti slíkur að finnast;
og eg treysti prestum svo vel, þegar
athygli manna hefir verið einu sinni
vakið á þessu máli, að enginn finnist
slíkur hér eftir, að prestarnir minni
menn árlega á holdsveikissjúklingana,
sem dvelja í spítalanum í Laugarnesi
úr sóknum þeirra og hjálparþurfar
eru, og hvetji menn til að senda þeim
dálitla peningagjöf, að senda þeim bjart-
an og hlýjan sólargeisla inn í sjúkra-
stofuna þeirra, inn á þjáningarbeðinn,
sem vermi, huggi og gleðji þá, og gjöri
þeim sjúkdóminn léttbærari.
Eæði eg þetta mál eigi lengur, en fel
það öllurn góðum mönnum og sórstak-
lega prestastéttinni.
Prestbakka á Síðu 14. júni 1905.
Magnús Bjarnarson.
*
Alveg er þetta rétt athugað hjá hin-
um heiðraða höf., og vill ísafold sízt
draga úr því á neinn hátt, heldur styðja
það eindregið. En hins er rétt að geta
þó, að fyrir tóbakí er og hefir sjúkl-
ingunum verið hugsað alla tíð af spí-
talastjórninni, á að gizka 6 pundum á
mann af munntóbaki um árið, og af
öðru tóbaki að því skapi, þeim er það
brúka. það hefir þótt vera sjálfsögð
mannúð við þá.
Tryggvi kongnr ;E. Nielsen) fór til
útlanda 3. júlf, og með honum um 20 far-
þegar. Þar á meðal voru: Prú Ásta Hall-
grímsson, fröken Kristrún dóttir hennar,
H. Andersen skraddari og frú hans, fröken
Jörgina Davidsen, Signrður Jónsson járn-
smiður, Servaes kaþ. prestur (frá Landa-
koti), stúdentarnir Einar Arnórsson og
Magnús Sigurðsson, Chr. Fr. Nielsen agent,
Ól. Felixson ritstjóri (frá Álasundi), Hall-
dór Kjartansson kaupm., Isleifur Jakohsson
verzlunarm. o. fi.
Bæjarbruni.
Aðfaranótt 2. þ. mán. (sunnudag)
braDn bærinn á Melgraseyri til kaldra
kola, en íbúðarhús (úr timbri) sakaði
lítið. Vinnukonur björguðust við illan-
leik út um glugga kl. 2 um nóttina,
og var þá bærinn í björtu báli. Prest
urinn, síra Páll Stephensen, misti allar
sínar embættisbækur og póstáhöld
mikið af fatnaði og matvælum, borð-
búnaði o. fl,
Bærinu vátrygður fyrir 1500 kr,, en
innanstokksmunir ekki.
Um lýðnientamálið.
Eftir
fyrv. alþm. Jens prófast Pálston
í Görðum.
I.
K e n n a r a s k ó 1 i n n.
Frumvarp til laga um kennaraskóla
var í fyrsta skifti borið upp á þingi
1895. Eftir frv. átti að stofna skólann
í Flensborg í Hafnarfirði, og við hann
áttu að vera 2 fastir kennarar. l’ing-
menn greindi á um þörf á slíkum skóla.
Frv. var felt frá 3. uvnræðu í n.d með
11 : 10.
Jafnharðan var fjárveititigin til kenn-
arafræðslu við Flensborgarskólann hækk
uð úr kr. 1600 upp í kr. 2200. Síðan
fór fjárveiting þessi hækkandi á hverju
þingi, til þess er hún 1901 komst upp
í 3200, og hefir skólinn þessi árin verið
barnakennaraskóli með sérstakri ársdeild,
er iðkar stöðugt mánuð ár hvert
kenslufræði og kensluæfingar.
Ekki gazt þó frumvarpsmönnum vel
að þessari stefnu þingsins í málinu;
fluttu þeir því aftur 1897 frumvarp um
kennaraskóla í Flensborg með 3 föstum
kennurum, með ákveðnum árslaunum
(kr. 2400, kr. 2000, og kr. 1600), en
án eftirlaunaréttar. Skólinn skyldi vera
jafr.t fyrir konur sem karla, og voru
skyldu-námsgreinar ákveðnar. Yið húsa-
kynnin í Flensborg átti að bjargast urn
sinn. Flutniugsmönnum málsin3 var að
vísu ljóst, að auka mundi þurfa að ein-
hverju húsrúmið áður en langir tímar
liðu, og að bæta mundi þurfa við einum
kennara eða jafnvel tveimur, en þeir
kusu skólanum þá eðlilegu framþróunar-
leið, að láta reynsluna leiða þarfirnar í
ljós, og álitu ugglaust, að hlynt mundi
verða að skólanum með skynsamlegu
örlæti og nauðsynlegri hugulsemi, þótt
farið væri á stað með gætni og hófleg-
um sparnaði. Kennaraskóla þann, sem
þingið var að styrkja í fjárlögum, vildu
þeir nú tryggja með lögum og fullkomna
hann svo, að hann samsvaraði kröfu
tímans sem undirbúnings-mentastofnun
'fyrir Ij^ðfræöendur í landinu, með því
að veita þeim Ijósa þekking í hinúm
væntanlegu kenslugreinum, gjöra þá
nægilega kenslufróða og temja þeim
verklega kenslulist. Með frumvarpinu
átti því að reisa eindreginn dugandi
lýðkennaraskóla fyrir land vort.
Slík skólastofnun gat ekki þá og getur
ekki enn samkvæmt hugsjón hennar
samrýmst né samþýðst nokkurri menta-
stofnun í landinu annarri en gagnfræða-
skólanum í Flensborg.
Hvers vegna?
Vegna þess, að fyrir hann einan er
það lagt (í 1. gr. reglugjörðar hans), að
hann skuli — jafnframt því at »veita
nemendum almenna mentun, glæða sál-
argáfur þeirra, auka þekking þeirra, og
styrkja siðferðislega hæfileika þeirra, að
þeir verði hæfir til að standa vel í
stöðu sinni sem alþýðumenn, — þá
skuli hann »jafnframt gera þá
færaum aðtaka að sórbarna-
k e n s 1 u «. Þetta ætlunarverk er Flens-
borgarskóla á herðar lagt með vilja og
ráði gefanda skólastofnunarinnar, og er
ákvörðum þessi engu síður ráðstöfun
hans en yfirstjórnar skólans. Ákvæðið
stílað af síra Þ. sál. Böðvarssyni. Það
varð með þessari ákvörðun skylda skóla
þessa, að hafa þetta ætlunarverk sitt
fyrir augum og taka viðeigandi tillit til
þess í öllu fræðslu- og uppeldisstarfi
sínu, i hverri einusta kenslustund í
öllum bekkjum skólans. Hver sem skil-
urþáhugsjóu, er stílað hefir nefntreglu-
gjörðarákvæði, hlýtur að sjá og játa,
að Fiensborgarskólinn var með því gjörð-
úr að kennaraskóla íyrir barna-
k e n n a r a, jafnt barnaskólakennara
sem umgangskennara, og að hann, meðan
það ákvæði stæði í gildi, átti ekki að
vera og gat ekki verið gagnfræðaskóli í
öðrum skilningi en þeim, sem öllum lýð-
kennaraskólum alstaðar er ætlað að vera
það jafnframt.
Nefnd sú, sem bar kennaraskólafrum-
varpið 1897 fram á þingi, átti um tvent
að velja, — annaðhvort að fara fram á
stofnun nýs skóla með ærnum kostnaði,
eða að arka upp á þann eira skóla í
landinu, sem sams konar hlutverk hafði
fengið, en vantaði nægan kraft til að
inna það fullkomlega af hendi. Nefnd-
in kaus síðari kostinn, fullviss þess, að
samlögurnar við Flensborgarskólann riðu
ekki í nokkurn bága við hina hreinu
og út í yztu æsar skýru kennaraskóla-
hugsjón, sem í frv. fólst, og jafn-viss
um, að með því væru landssjóði sparaðir
tugir þúsunda króna. —
í bókinni Lýðmentun, sem prentuð
var veturinn 1902—03, leggur mag.
Guðm. Finnbogason það til þessa máls,
að stofuaður verði í Reykjavík kennara-
skóli, til að undirbúa lýðskólakennara.
— Af mótmælum hans gegn því að láta
slíka fræðslu að nokkru leyti fram fara
í gagnfræðaskólum má ráða, að hann
hefir ekki vitað, að Flensborgarskólinn
var með reglugjörðarákvæði orðinn að
eindregnum barnakennaraskóla. Hann
hafði og litla hvöt til að rannsaka þetta
atriði, því hann var þegar ákveðinn í
því, að kennaraskóli landsins ætti endi-
lega at vera í Reykjavík. Mér blandast
ekki hugur um það, segir hann, og
færir fyrir þeirri skoðun sinni ástæður,
sem honum virðast saman lagðar þungar
á metunum, en margir hygnir menn
hafa síðan íhugað og fundið léttar, -—
og að þær séu léttvægar, skal eg síðar
í grein þessari sýna. —
Þessi tillaga G. F. var á síðasta þingi
í n. d. borin upp í frumvarpsformi.
Ekki var þó kennarskólahugsjónin sjálf
stórum fyllri nó skýrari í þessu frv. en
hinu umrædda frá 1897. Munurinn
aðallega fólginn í ákvæðinu um Reykja-
vík sem skólastað, og afleiðingum þess. —
Allur munurinn er þessi:
Eftir frv. 1903 er skólanum ákveðin
vistarvera í Reykjavík, og 55 þúsund kr.
fúlga úr landsjóði til húsa og muna;
ennfr. 20—30 heimavistir fyrir nemendur.
Eftir frv. 1897 er vistarveran ákveðin
í Flensborg, engin fúlga þá þegar ætluð
til bygginga, ekkert ákveðið um heima-
vistir, — gert ráð fyrir, að þær héldust
í Flensborg eins og að undanförnu, eftir
því sem húsrúm leyfði. I hinu yngra
frv. er kveðið á um lengd skólaárs og
tölu ársdeilda, í hinu eldra er þetta
ekki ákveðið, heldur látið vera reglu-
gjörðaratriði. Skyldunámsgreinar eru í
báðum allar hinar sömu, nema hvað
söngur er skyldunámsgrein í hinu yngra
frv., en enska ekki, en enska í hinu
eldra, en söngur ekki. — 1 hinu yngra
er leyft að taka upp kenslu í garðyrkju
og matreiðslu, í hinu eldra er það hvergi
bannað. í hinu yngra eru laun fyrsta
kennara kr. 2600, en í hinu eldra kr.
2400; að öðru leyti eru kennaralaunin
öll hin sömu. Þá er alt upp talið, er
frumvörpin skilur.
Á síðasta þingi voru færðar sönnur á,
að kennaraskólahús, nægilega stórt og
vel útbúið, verður ekki í Reykjavik bygt
af stofni fyrir mimia en 55 þúsund
krónur. Þessi fúlga er hið allra minsta,
sem út verður að leggja fyrir fram,
verði skólinn settur í Reykjavík. Hitt
er jafn víst, að afla má skólanum nægi-
lega stórs og vel útbúins húsnæðis fyrir
15 þúsund krónur, verði hann settur
i Flensborg. Hvernig víkur því við?
Þannig að í Flensborg er fyrir stórt og
traust hús, sem með góðri hirðing og
venjulegu viðhaldi má endast lengi, því
það er gert af ágætum efniviðum. í
húsi þessu er nóg rúm fyrir bústað
skólastjóra, 30 heimavistir, og sameigin-
legt mötuneyti; þar er og skólaiðnaðar-
herbergi með áhöldum; og að auki all-
stór útbygging, sem stundum hefir verið
kend í leikfimi. — Hin nauðsynlega við-
bót yrði fjórar kenslustol'ur, og kennara-
og bókasafnsherbergi, og svo sérstakt
leikfimishús, og er auðsætt að slík hús
kosta minna en 15 þús. kr.; mundi
nægilegt fé verða afgangs til að ditta
að hinu gamla húsi og mála það. —
í hlutfalli við efnahag landsins eru
40 þús. kr. svo veruleg fjárhæð, að for-
dæmanlegt er að eyða henni að óþörfu
og varla forsvaranlegt nema nauðsyn
beri til. —
Ber því vandlega að raunsaka rök þau,
er að því hafa verið leidd, að slík þörf
eða jafnvel nauðsyn lægi hér fyrir, og
komast að raun um, hvort þau sóu gild.
,Sjóðantli vitlaus aðferð4.
Þegar alþingi var sett í þetta sinn, mættu
þar 11 nýkosnir þingmenn og þurfti aðr
prófa kjörbréf þeirra. I 1. gr. þingskap-
anna er svo fyrir mælt, að »í hvert sinn,
er alþingi kemur saman eftir nýjar kosn-
ingar«, skuli þingmenn ganga eft-ir hlutkesti
í 3 deildir til þess að prófa kjörbréfin.
Þar sem alvarlegar kærur höfðu fram komið
gegn kosningu eins þingmanns (2. þm.
Rvíkinga), þótti stjórnarliðinu ótryggilegt
að láta það vera komið undir hlutkesti,
hverir prófa skyldu kjörbréf hans, og höfðu
því ákveðið að kjóaa gkyldi 3 manna nefnd
til þessarar prófunar samkvæmt 3. gr. þing-
skapanna, sem að eins ræðir um rannsókn
á’kjörbréfum, sem koma fram ekki fyr en
eftir að hinni almennu kjörbréfaprófun er
lokið, eða rannsaka kosningar, sem þingið
hefir frestað að viðurkenna gildar, eða
kærur, sem snerta kosningar, er þegar eru
teknar gíldar. í slíkri nefnd eiga að sitja
5 menn, 3 kjörnir af sameinuðu alþingi og
forsetar beggja deildanna, og á sú kosning
ekki fram að fara fyr en eftir að búið
er að kjósa alla embættismenn þingsins og
menn upp í efri deild.
Þrátt fyrir þessi skýru fyrirmæli ákvað
aldursforseti (Tryggvi Gunnarsson) þegar
eftir að alþingi var sett, að kjósa skyldi
3 manna uefnd til þess að prófa kjörbréf
og var sú nefnd kosin. F. landshöfðingi
Magnús Stephensen (2. þm. Rang.) skant þvi
út (kallaði upp án þess að biðja sér hljóðs)
að þetta væri »sjóðandi vitlaus aðferð«;
það ætti að fara eftir 1. gr.; en lét þó alt
hafa sinn gang.
Þegar búið var að kjósa, mótmælti Dr.
Valtýr Guðmnndsson nefndarkosningunni
sem ólöglegri og sýndi fram á, að fara ætti
eftir 1. gr. þingskapanna: skifta mönnnm
í deildir eftir hlutkesti.
Aldursforseti bar þá undir atkvæði, hvort
ekki mætti hafa þá »sjóðandi vitlausu að-
ferð«, sem hann hafði ákveðið, og greiddi
meiri hluti þingmanna atkvæði með því,
þar á meðal landshöfðingi M. Stþó
að hann væri áður búinn að segja að það
væri »sjóðandi vitlausti!
Af því að ekki fekst þó nema einfaldur
meiri hluti fyrir vitleysunni, nefndaraðferð-
inni, sá stjórnarliðið sér ekki fært að halda
lengur fast við áform sitt um að brjóta
þingsköpin, og varð það því ofan á, að
prófun kjörbréfa skyldi fram fara samkv.,
1. gr. þingskapanna með skifting í deildir
eftir hlutkesti.
Vorvertíðarafli
á fiskiskip hór í Reykjavík, 33 aö
tölu alls, hefir orðið um 583 þús., eða
172/3 þús. á skip að meðaltali.
Seltirningaskipin, 11 að tölu, öfiuðu
219 þús. alls eða rétt að segja 20 þús.
á skip að meðaltali.
Fiskurinn var með vænsta móti.
Skipatalan samanlögð úr bænum og
af Nesinu var í fyrra nokkuð minni,
40 í stað 44 nú, enda aflinn töluvert
minni, 670 þús. í stað 802 þús. nú.
Mestan afla á skip hafði Guðrúu
frá Gufunesi, 31 þús., og Golden
Hope þeirra Jóns Pálssonar o. fl. 30
þús.
Mörg höfðu 23—25 þús. Sum fyrir
neðan 20. Eitt ekki nema 10; það
er langminst að tölunni til, en getur
verið sama sem 20 vegna vænleiks
fisksins. Svo miklu skiftir um hann.
Hér fekk t. d. á vetrarvertíðinn 1 skip
26 þús. og annað 17. En úr þessum
17 varð töluvert meira að fyrirferð eða
vigt.

r
*-
i