Ísafold - 27.01.1906, Blaðsíða 2

22
ÍSAFOLD
Kússíaiui um áramótin.
Eftir Georg Brandes.
|>að er fullyrt viku eftir viku, að nú
sé byltingin niður bœld og búin að
vera. En það er eintóm heimska.
fað má reiða sig á það, að byltingin
rússneska stendur svo árum skiftir.
Sálarástand þjóðarinnar rússnesku
er alt annað nú en það var fyrir
ekki lengra síðan en í fyrra. Sá sann-
leikur verður með engu móti út skafinn.
Eftir því fer annað víst alt saman.
Sjálfsníðingur beitir gamanleikur
einn eftir Terenzíus. J>jóðin rússneska
er sjálfsníðingurinn mikii. Hún á bágt
vegna þess, að hún kvelur sjálfa sig.
f>ar sem stjórnarófrelsi þjáir þjóðir
annarsstaðar um heim, eru kúgararnir
jafnan annarlegt þjóðkyn, er hefir lagt
þær undir sig, eins og Englendingar
hafa lagt íra undir sig, f>jóðverjar
unnið herskildi Frakka, Pólverja og
Daui. Bússar undiroka með ákefð sína
samlanda. f>ar eru böðlarnir og píslar-
vottarnir samlandar, eru meira að segja
ósjaldan sömu stéttar.
Svo getur virzt í fjarska, sem eigi
megi fyrir leikslokin sjá í milli bylt-
ingarinnar og andbyltingarinnar. En
svo er eigi.
Andbyltingin kemur frá stórfurst-
unum, hirðinni og embættisvaldinu.
jþrenningin sú neytir allra ráða til þess
að balda öllum þeim gögnum og gæð-
um, er hún hefir handa í milli.
Hún hefir fyrsc og fremst fyrir sig
að beita auðmagninu, miijónum á mil-
jónir ofan; því næst lögregluvaldinu,
herliðinu og nokkrum hluta hins fá-
kæna almúga, sem er hvorki læs né
skrifandi. >
Andbyltingin hófst sama dag sem
keisaraboðskapurinn frá 30. okt. birt-
jst og flutti þjóðinni fyrirheit um stjórn-
fnjlsi. Blökkuliðssveitirnar alræmdu,
sem svo eru kallaðar, voru hvarvetna
gerðar ölvaðar, lagðar fyrir þær lífs-
reglurnar og þeim greiddur máli af
dularklæddum lögreglumönnum. Vana-
lega fekk hver morðingi um sig 50
kópeka á dag (1 kr.) auk brennivíns
og skilmálalausrar heimildar til rána
og gripdeilda á tilteknum svæðum. Lög-
reglan hafði með þeim hætti á að skipa
í hverri meiri háttar borg 50,000 manna.
f>að voru flækingarnir úr næturskýlun-
um, ökumenn, dyraverðir, veitingamenn,
slátrarar, vændiskvenna-húsbændur og
pútnapiltar, og mikill sægur atvinnu-
leysingja.
f>eir hafa veitt bana sjálfsagt 40,000
manna og leitast sérstaklega við að
gjöreyða Gyðíngafólki í borgunum, en
myrt meira af konum, börnum og ýms-
um viðstöddum af tilviljun heldur en
eiginlegum byltingarmönnum. Til dæm-
is að taka var í borginni Stauropol
ungri kenslukonu veittur bani. Skríll-
inn dró hana út úr skólanum, þar sem
hún var að kenna, fyrir það, að hún
væri Tolstoj-sinni. Hún hét á Kó-
sakka sér tíl hjálpar. f>eir stigu af
hestbaki, og gerðu það að orðum höfð-
ingja síns, að þeir spyrudu við henni
fótum til bana. Eftir það hendu þeir
líkið af stúlkunni milli sfn sem leik-
knetti þar til er engin spjör var eftir
á því. Svona hafa þeir sagt frá, sem
voru sjónarvottar að þessum níðings-
skap; og er það laglegt sýnishorn af
háttsemi andbyltingarmanna.
Herinn hafa þeir og enn jafnan við-
látinn. En þó eigi þann, sem verið
hefir í ófriðinum eystra, ekki Mand-
sjúríuherinn. Hann er gagnæstur af
byltingaranda og er því ekki kvaddur
heim. f>eir gera sér von um að losna
við hann með því að Iáta hann verða
hungurmorða þar eystra. Herinn sá,
sem heima er á Bússlandi sjálfu, er mest-
allur enn gagntekinn af lögregluanda
og er þægðartól í höndum embættis-
valdsins. Hann veit sig vera fyrirlit-
inn af lýðnum. f>að borast ekki í eyr-
un á honum. f>að er æpt að hermönn-
unum hvar sem þeir sjást, og þeir eru
látnir heyra, að þeir hafi runnið fyrir
Japönum, sn kappar séu þeir heima á
borgarstrætum. Liðsforingjarnir eru
óánægðir með alt þetta ástand, og eins
með sjálfa sig. f>eir eru latir, fákæuir,
drambsamir, og láta það sem þeim mis-
líkar bitna á lýðnum, er þeir láta skjóta
brönnum saman til að svala sér.
þó er svo um allmargt af hernum,
að hann er reikull í ráði. f>að hefir
jafnvel sýnt sig um þrjár lífvarðarsveit-
ir, að þeim er ekki treystandi, og vitn-
ast hefir um eigi allfáa sveitarhöfðingja,
að þeir selja byltingarmönnum í laumi
sjálfum sér til fjár vopn og skotfæri.
Kósakkar hafa til þessa reynst ör
uggust stoð andbyltingarmanna. f>ó
hefir bólað á óánægju í þeim líka.
Herramenn þeirrar kynslóðar, sem vita
mjög vel, hverja andstygð almenning-
ur hefir á þeim vestur í álfunni, hafa
gefið keisaranum í skyn, að þeir væri
boðnir og búnir í leiðangur á hendur
útlendum fjandmönnum, en kysu helzt
að vera lausir við lögreglustörf innan
lands.
Hér í móti hafa byltingarmenn á að
skipa sfn megin fyrst og fremst verk-
mannafélögunum miklu í bæjunum, og
því næst mentamönnum yfirleitt, stú
dentum, kennurum, námsmönnum og
loks meiri hluta frelsis- og framfara
manna alt upp að herramönnum og
stóreignamönnum, og loks og ekki sízt
háskólakennurum, rithöfundum og lista-
mönnum, sem andbyltingin hefir fyrir-
munað að gerast leiðtogar þjóðarinnar
og hrakið þann veg á band með bylt-
ingarmönnum.
f>að er sannmæli að vísu, að ekki
veitir áfengi þrótt og ekki halastjörnur
hita né stjórnbyltingar frelsi.
En eftir því sem hér stendur á, þar
sem byltingin er ekki skammvinnur
sinadráttur, heldur afarstórfeld, margra
ára umturnan, er tekur yfir sjöttung
jarðarinnar, þá eru allar líkur til, að
hún muni af sér geta þó ekki verði
frelsi, 8em er nokkuð óákveðin og reikul
hugsjón, þá samt betra ástand en nú er.
f>að er alt komið undir þeim 88
miljónum manna, sem bændalýðurinn
rússneski nemur. Keisaraveldið rúss-
neska hefir gert bændur að skepnum,
banhungruðum skepnum. Skattarnir,
sem Witte hefir átt manna mestan
þátt í að leggja á þá, gleypa s/5 hluti
af því sem þeir hafa í tekjur. f>eir
hafa sér til viðurværis sem svarar
þriðjung á við það sem þýzkir bændur
nærast á af brauði, og lifa að öðru leyti
í hinum mesta vesaldóra.
f>eir hafa hingað til gert sér alt þetta
að góðu, eins og þrælar, sem sætta
sig við forlög sín. En nú er sú tíð á
enda og kemur aldrei aftur.
Bændalýðurinn skiftist í tvær stórar
sveitir. f>eir sem þroskaminstir eru
Iíta á uppreisnina svo sem eintóma
Iögleysu og annað ekki, og eru sjálfs
sín böðlar, i hamslausu örvæntingar-
æði. f>eir voru sinnulausar skepnur,
en eru nú orðnir óarga dýr. f>eir hafa
enga stjórn á sér, ekkert félagsskipu-
lag. f>eir brenna höfðingjasetrin, drepa
búpening þúsundum saman, leggja eld
í kornforðabúrin, þótt hálfbrjálaðir séu
sjálfir af sulti. Verði engu viti komið
fyrir þennan lýð, er nema mun á að
gizka tíu miljónum, og færist sýkin
sú út, þá á Bússland sér engrar við
reisnar von að svo stöddu.
Framtíð landsins er komin undir
þeim hluta almúgans, sem hagar sér
stjórnsamlega í byltingarstarfi sínu.
Hann hefir sýnt af sér til þessa furðu-
mikinn þroska og hyggindi. 8á lýður
hefir sætt sérhverju færi til að orða
kröfur sínar og halda þeim fram. f>eir
eru heimtufrekir að vísu, en ekki um
skör fram. f>að getur ekki kallast um
skör fram, að fara fram á mannhelgi,
meiri fræðslu, betri kenslu, almennan
beinan kosningarrétt með leynilegri
atkvæðagreiðslu, skemmri herþjónustu
og frjálsa stjórnarskipun. f-ann lýð get-
ur enginn herafli bælt niður. Hann
er fjölmennari en það. f>egar hann
leggur saman við félagsskipaðan verka-
lýð í bæjunum, við mentalýðinn rúss-
neska og við frjálslynda æðri stéttar
menn, er vouandi, að takast muni að
leiða byltinguna til farsællegra lykta,
þótt seint kunni það að ganga.
(Politiken 5. jan.).
Stóitidinda-uimáfi 1905.
2. jan. Port Arthur gefst upp.
22. jan. Blóðsunnudagur í Péturs
borg. Herlið ræðst í móti verkmanna-
múg, sem ætlaði að færa keisaranum
bænarskrá og fyrir gekk Gapon prest-
ur, og brytjaði fólkið niður hrönnum.
23. febr.—10. marz stóð orustan
mikla hjá Mukden með Bússurn og
Japönum. f>ar börðust nær miljón
manna. Manntjón skifti hundruðum
þúsunda. Bússar biðu lægra hlut.
31. marz. Vilhjálmur keisari kem-
ur til Tangier í Marocco. f>aðan
8pinst Marocco-mi8klíðarmálið.
27. ma/. Oscar konungur II. synjar
stjórninni norsku samþykkis á tillögum
hennar í konsúlamálinu.
27.—28 maí. Sjóorustan mikla ( Jap-
anshafi, hin mesta, sem dæmi eru til.
Togo, aðmíráll Japanskeisara, gjöreyð-
ir herakipaflota Bússa.
7. júní. Stórþingið norska segir slit-
ið sambandinu við Svíþjóð.
12. ágúst. Bretar og Japanar semja
með sér um nýtt bandalag.
13. ágúst. Sambandssht með Svíum
og Norðmönnum staðfest með almennri
atkvæðagreiðslu í Norvegi nær í einu
hljóði.
5. sept. Friður fullgerist með
Eússum og Japönum í Portsmouth í
Ameríku.
30. okt. BúsBakeisari heitir þegnum
sínum á Bússlandi fullkominni stjórn
arbót: löggjafarþingi og nokkurn veg-
inn almennum kosningarrétti. Witte
gerður forsætisráðgjafi Eússakeisara.
Fagnaðarlæti mikil yfir því, en sam-
fara þeim voðaleg manndráp í mörg-
um stórbæjum á Bússlandi.
3. nóv. Bússakeisari veitir Finnum
aftur lögmælt stjórnfrelsi, að undan-
gengÍDni friðsamlegri stjórnarbyltingu í
landinu.
7. nóv. Vinstrimannaráðaneyti hið
fyrsta kemst á stofn í Svíþjóð og fyr-
ir því Karl Staaff.
12.—13. nóv. Norðmenn samþykkja
með almennri atkvæðagreyðslu (259,563
atkv. gegn 69,264), að Noregur skuli
vera konungsríki áfram.
18. nóv. Stórþingi NorðmanDa kýs
Karl Danaprinz (Friðriksson kouungs-
efnis) til konungs.
6. desbr. Lögskilnaður gerður á
Frakklandi með ríki og kirkju.
11. desbr. Frjálslynd stjórn tekur
við völdum á Englandi og fyrir því
ráðaneyti Gampbell Bannerman, eftir
10 ára íhaldsstjórn þar.
Fórn Abrahams.
(Frh.).
Hann þagnaði og horfði eins og í
leiðslu út yfir landið. Eftir stundar-
þögn gerði hann stóran bug í loftinu
með hendinni og mælti:
— Hvað lízt yður, Westhuizen, get-
ur maður ekki dáið fyrir þetta land?
— f>að er betra að lifa og berjast
fyrir það, höfuðsmaður.
Du Wallou brosti einkennilega-
Hann sá fram á, hvernig fara mundl
að lokum. Ed þó gladdi það bann að
heyra, að einn af mönnum hans hafði
blint traust á framtíðinni.
— Hvað eigiðþér við, van der Nath?
spyr hann.
— Ef oss leyfist ekki að lifa fyrir
það, nú jæja, þá deyjum vér fyrir
frelsi þess. f>ann veg hugsaði eg í
gær.......
Hann lauk ekki við setninguna. En
því veitti enginn eftirtekt:
— f>á verðum við að gera það sem
við getura.
— Og Iíf og dauði er á valdi þessr
Bem sterkari er en fjendur vorir.
Enginn sagði meira. f>eir stóðu
kyrrir um stundarkorn, skildu síðan
og tóku á sig náðir.
En máninn varpaði föluru geislum
yfir flatneskjuna og svalur vindgustur
þaut ámáttlega í þurru kjarrskógar-
liminu.
Sjöundi kapítuli
Höfuðsmaðurinn.
Morguninn var svalur eftir heiðskíra.
nóttina. f>okuslæða hjúpaði fellin að
ofan og mjakaðist lengra niður með
aftureldingunni. Ský bar fyrir sólu
fyrst eftir upprás hennar, og er hana
bar upp fyrir þau, brá þokan eér í
dögg, sem lagðist á skógarrunnana og
sandinD. En kvikt var orðið í herbúð-
um fyrir þann címa og tekið til vinnu
þar. Búahermenn úr öðru bygðarlagi
böfðu gert dauðþreyttum félögum sín-
um frá Dornenburg þann greiða, að
grafa gröf innan veggja gerðisins, er þeir
höfðu unnið; þeir vildu láta hina föilnu
sofa svefninum langa þar á sama stað,
sem þeir höfðu fallið. Nokkuð lengra
burtu hafði verið grafin önnur gröf.
f>ar átti að geyma bein hinna, útlend-
inganna leDgst að komnu.
Útfararathöfnin var svo einföld, sem
alt slíkt verður að vera í hernaði, er
hvert augnablik er oftast dýrmætt.
Hundrað óhreinir Búar í rifnum flík-
um höfðu safnast saman við gryfjuna
til þesB að horfa á, er Dornenborgar-
menn kveddu frændur sína og vinú
Líkin voru vafin innan í gamlar lér-
eftsslæður og borin til grafar. |>ar
var þeirn hleypt niður í kyrþey. Trú-
boðinn gekk að gröfinni og flutti bæn,
jós hina framliðnu moldu, las kapítula
í biblíunni og hét öllum endurfundum í
betra heimi.
Næstur kennimannÍDum kom Jan
van Gracht gamli, með því að hann
var allra viðstaddra elztur í söfnuðin-
um. Hann lýsti blessun yfir hinum
framliðnu og lauk binDÍ stuttu ræðu,
er hann flutti, með þessum orðum:
— f>eir eru ekki dauðir. f>eir sofa.
Og af himnum, þar sem þeir eru nú
staddir, horfa þeir niður á oss hina
og vonast eftir, að vér rækjum skyldu
vora jafnkarlmannlega og þeir, og verj-
um ættjörð vora ; og hverju skiftir það,
þótt vér föllum allir, eins og þeir eru
fallnir, ef landið verður frjálst?--
Hann leit í kringum sig á þá, se®
við voru staddir; eldur brann úr aug-
unum og hárið flaksaðist 1 vindinurn.
Og það segi eg yður, vinir mínir og
lagsmenn, kallaði hann ennfremur,
hvað er varið í lífið fyrir oss, ef vér
eigum ekki jörðina, sem vér gönguB*