Ísafold - 18.04.1906, Blaðsíða 2

Landstjora-fyrirkomulagið
ii
(Siðari kttfli).
Tveimur mótbárum mun enn sem
fyr verða veifað gegn landstjórafyrir-
komulaginu.
Onnur er kostnaðurinn; en hin trygg-
ingarkröfur þær, er Danir muni gera
um sérmálastjórniua íslenzku, afskifti
þeirra af því, að hún renni eigi afskeiðis,
sem kallað er.
Kostnaðargrýlan er ekki ægileg, ef
vér erum ekki þeim rangindum beittir,
að láta 08s kosta sjálfan landstjórann.
Hann yrði beiut fulltrúi Dana, eða
Danakonungs sérstaklega, eini sam-
bandsliðurinn hér í sérmálunum; —
hin látum vér oss ekki koma við.
Yrði landstjórinn einhver maður af
sjálfri konungsættinni t. d., kæmi
launakostnaðurinn alls eigi til greina.
Hann hefði sinn lögákveðna lífeyri
úr ríkissjóði jafnt hvort sem hann
eyddi honum að öllu heima í Danmörku
ofur iðjulítill, eða hér á landi meiri
hluta árs við nytsemdarstarf.
Allra undirgefnustu Dana dilkar ís-
lenzkir eða hálfísienzkir mundu að
vísu líklegast fá aðsvif, ef þeir heyrðu
talað um aðra eins býsn og að
konungborið fólk settist að hér í fiski-
verinu Eeykjavík, þótt höfuðstaður
sé kallað, — höfuðstaður skrælingja-
lands í þeirra augum.
Bn aldanskir stjórnmáiamenu meiri
háttar hafa talað um það svo sem alls
enga fjarstæðu, — Blegið því beinlínis
fram í fullri alvöru.
Með almennilegum gufuskipsferðum
milli landa og tryggilegu hraðskeyta-
sambandi þyrfti dvölin hér ekki að
vera nein útlegð. Enda mundi eng-
inn fást um það, þótt konungborinn
landstjóri og hans fólk Iétti sér upp
og sæti jafnvel hinum megin við poll-
inn að jafnaði um háveturinn, ef því
svo sýndist og það þreifaði ekki á því
von bráðara, að hér er þrásinnis ekki
stórum óvistlegra að loftslagi til
á vetrum en t. d. í KhöÍD. fað er
a n n a ð , sem gerir vistina hér miður
fýsilega mörgum þeim, er skárra hafa
vanist.
Miklu hirðlífis-bégómatildri þarf
ekki að kvíða af hálfu danskra kon-
ungsættingja. Látleysi og ljúfmensku
munu þeir allir hafaaf sínum nýlegaliðna
yfirlætislausa ættarjöfur. — |>að er
kunnugra manna mál, að mjög hafi það
dregió Norðmenn til að kjósa heldur
yfir sig Karl Danaprinz með konungs-
nafni en að leggja út í þjóðveldisstofn-
unarbaráttu, að þar þóttust þeir eiga
víst að fá yfir sig mann, sem varla
greindi annað frá ótignum ríkisforseta
embættisheitið.
En gerum ráð fyrir þvf, sem sjálf-
sagt er öllu líklegra fyrst um sinn að
minsta kosti, að landstjórinn yrði ótig-
inn, danskur maður, Er þá víst, að
hann þyrfti að verða svo ákaflega
launadýr, hvorir sem kostuðu hann,
hvort heldur vér eða Danir? Eftir-
laun mundu að minsta kosti alls ekki
koma til greina, yrði hafður hinn sjálf-
sagði siður, að halda eigi slíkum manni
í embætti nema fáein ár í senn. fæirri
tilhögun fylgja svo miklir kostir og
auðsæir, að annað væri ekki takandi
í mál, þótt ekki hefðum vér fyrir oss
reynslu hinnar lang-stjórnhygnustu
þjóðar í heimi, Englendinga. — Hún
er jafnmikilsverð fyrir það, þótt upp-
runinn sé samfylgd landstjóranna við
ráðuneytið í heimaríkinu.
Eáðgjafakostnaðurinn, sem einn ætti
á oss að lenda, mundi verða heldur
minni en meiri en nú kosta embætti
ráðgjafa og landritara. f>eir yrðu 3 í
mestalagi, ráðgjafarnir, er Iandstjórinn
hefði sér við hönd, með ábyrgð fyrir
alþÍDgi. Með 5—6 þús. kr. launum
mundu þeir ekki kosta eins mikið og
nú fer til fyrnefndra embætta tveggja,
er að sjálfsögðu hyrfu úr sögunni, að
meðtöldum hinum ósmáa ferðakostnaði
ráðgjafans nú milli Eeykjavíkur og
Kaupmannahafnar.
Hvað á fátæk bændaþjóð að gera
með gulli glæsta og dýrindis krásum
úttroðna þjónustumenn, hvort heldur
er í æðri embættum eða lægri?
Sómasamlegt viðurlífi og aðbúnaður
— það á að vera mælikvarðinn. f>á
fyrst rífara, er efnin vaxa svo, að
önnur arðmeiri störf bjóðast hæfustu
mönnum þjóðarinnar og draga þá frá
vandasömustu alþjóðlegum störfum.
En ef Danir fást ekki til að kosta
landsstjórann. Ef þeir segjast hafa
nóga byrði af oss undir, og nefna þar
til ríkis8jóðstillagið, strandvarnirnar og
háskólastyrkinn. — Hverju á þá að
svara?
f>ví, sem satt er, a ð »tillagið« sem
þeir svo kalla, er ekki annað en mjög
lágir vextir af landsins fé, sem dregið
var á Bi'num tíma í ríkissjóð ólöglega
eða þá fyrir rangláta tímanna rás; a ð
strandvarnirnar séu aðallega nauðsyn-
leg hertamning, sem ekkert mundi við
átt, ef ríkið þyrfti ekki að halda við
herskípaflota hvort sem er, enda ekki
borið við af Euglendingum t. d. að
telja eftir, þótt þeir hafi jafnvel stór-
ar flotadeildir á sinn kostnað á vakki
við strendur á fjarlægum lýðlendum
þeirra; og loks, að háskólastyrkurinn
sé ekki annað en mörg hundruð ára
gömul dánargjöf, sem kemur ríkissjóði
ekkert við, en Dönum sé þó vel kom-
ið að kippa af oss ef þá fýsir — vér
mundum hafa meira gott af því en
ílt, er öllu væri á botninn hvolft: kynn-
ast betur fleiri þjóða siðum og auðg-
ast þar að fjölbreytilegri menning.
f>etta var nú um eftirtölurnar.
En svo kemur sjálft launa-atriðið.
þegar því skal svara, verður að
leggja á vogarskálar hlunnindin að sam-
bandinu við Dani yfirleitt annars
vegar, en hins vegar þá miklu kosti,
sem þjóðinni mun skiljast æ betur og
betur að mæla með fullum skilnaði
við þá.
III.
Kunnugra er það en frá þurfi að
segja, að það sem fundið var að Kan-
adafyrirkomulaginu svo nefndu, þegar
það var hér á dagskrá fyrir hálfum
mannsaldri, »miðlunin« svo nefnd, var
afturköllunarréttur sá á lögum frá lýð-
lenduþÍDginu með land stjórastaðfest-
ingu, sem heimaríkisstjórnin brezka
hefir á 1 árs fresti.
Mundu nú Danir vilja halda faBt í
þann afturköllunarrétt?
f>ví er ekki vel hægt að svara að
svo stöddu.
Vér vitum það, að danskir stjórn-
fræðingar hafa svarað svo þessari spurn-
ingu fyrir fám mánuðum, að þeir
þyrftu að hugsa sig um það mál. Sér
f y n d i s t í svip enga brýna nauðsyn
til þess bera, en vildu ekki á því
byggja fullnaðarsvar.
Sumir stjórnfróðir menn fullyrða,
að ekki mundu Bretar heimta slíkan
rétt nú í lög tekinn, ef þeir ættu að
sníða lýðlendum sínum stjórnarskrár
um þessar mundir. f>eir fullyrða, að
langt sé síðan er alríkisstjórnin hafi
notað þann rótt, og mundi henni á
sama standa nú orðið, þótt hann væri
alls ekki í lögum, — lögum um sér-
málastjórn lýðlendnanna. f>eirra lag
er, Breta, að lofa lýðlendunum að lifa
og láta eins og þær væru þjóðveldi,
undir verndarskjóli alríkisins. f> e s s
v e g n a unna þær heimaríkinu svo sem
þær hafa meðal annars sýnt í Búaófrið-
inum, er þær sendu sumar Euglend-
ingum ótilkvaddar liðsauka heiman
frá sér og á sinn kostnað.
f>að mundi líklega hafa minna brytt
á limafallssýki í danska ríkinu fyr og
síðar, ef Danir hefðu átt slíka stjórn
vitrÍDga sem Bretar, og þjóðin danska
haft til að bera annan eins sjálfstjórn-
arþroska eins og andbýlingarnir hinu-
megin Vesturhafs, er Danir svo kalla.
Sannleikurinn er sá, að þótt Bretar
hafi áminstan afturköllunarrétt á papp-
írnum, hafi hann í orði, þá láta þeir
sér á b o r ð i lynda eftirlit það, er
þeirra maður, landstjórinn yfir lýðlend
unum (Kanada), hefir með löggjöf og
landstjórn þar.
Hví gætu þá ekki Danir gert sér
sama að góðu? Mundi það vera nein
óskapleg áhætta, með almennilegum
millilanda-samgöngum, þar á meðal
einkum Dýtilegu hraðskeytasambandi. ?
f>etta þyrftu minnihlutamenn að láta
berast í tal, ef þeir færu til Danmörku
í sumar, eða þeir sem það kynnu að
gera, hvort sem það væri í sambandi
við átveizlurnar fyrirhuguðu eða ekki.
f>ar er sem sé alls ekkert samband í
milli í raun réttri. Með öðrum orðum:
jafnmikil ástæða til að finnast að máli
um þá hluti, þótt aldrei hefði komið
neitt þÍDgmannaheimboð.
Briend tíöindi.
i.
M arconi- loítskey ti
17. apríl.
Toppurinn á Vesúvíus hefir
lækkað um 600 fet. Hermenn og
slökkviliðsmenn eru önnum kafnir að
grafa upp hús, sem sokkin eru í vikri.
— Nýtt gos úr Vesúvíus á Bunnudag-
inn, með miklu öskufalli og sandrign-
ingu.
f>ýzki sendiherrann í Washington
leiddi fram fyrir Eoosevelt for-
seta 50 gamla þýzka hermenn (úr
borgarastyrjöldinni). Forseti mælti:
Betri kynbót hefir Bandaríkjamönnum
hvergi áskotnast en af þýzkum stofni,
og það þarf að vera höfuðmarkmið
stjórnvitringa að tengja þau lönd tvö
fastara saman.
Stálgróðafélagið í Bandaríkjum hefir
hlotið pöntun frá Japan fyrir 50,000
smálestum af stálsmíði í járnbrautar-
brýr í Kóreuríki.
Mark Twain mælti fyrir minni
Maxim Gorky í veizlu í New York
og kvað svo að orði: Bandameun
mundu taka ljúft í málaleitun til
þeirra til stuðnings stjórnfrelsi á Eúss-
landi.
Brúðkaup A1 f o n s konungs og
Enu prinzessu á að halda í Madríd
1. júní.
H i t i óvenjumikill f Dover á Eng-
landi á fimtudaginn (skírdag), og urðu
30 liðsmenn á hermannagöngu mátt-
þrota, en 2 létust.
f>ýzkalandskeisari símreit
utanrikisráðgjafanum í Austurríki og
þakkaði honum fyrir orðafulltingi það,
er Austurríki hefði veitt f>ýzkalandi á
Marokkófundinum. f>ér megið reiða
yður á, bætti hann við, að eg skal
gera yður líkan greiða, ef líkt stendur á.
Nýr landskjálfti í eynni For-
mósu á páskadaginn og er haldið að
eignatjón og manntjón hafi orðið meira
heldur en í landskjálftunum í marz-
mánuði, en þá létust menn svo hundr-
uðum skifti.
Eoosevelt forseti lagði hyrningarstein
undir nýjar sambandsþíngsskrifsrofur í
Washington og sagði þá, að svo mundi
fara áður lyki, að nauðsyn bæri til að
lögleiða hátt erfðafjárgjald á auð, er
vaxið hefði fram úr því, sem holt væri,
til þess að einstaklingar fengi ekki
nema tiltekna fjárhæð að erfðum.
f>að bar til í Springfield í Missourir
að skríll tók tvo svertingja, er sakað-
ir voru um að hafa ráðist á hvítan
kvenmann, og hengdi þá án dóms og
laga í frelsislíkneskið yfir dómhúsinu;
brendi síðan líkin.
II.
Eitt stórskáldið norska, Alexander
L. K i e 11 a n d, er dáið, — varð bráð-
kvaddur 6. þ. mán., 57 ára að aldri.-
Hann var amtmaður í Eaumsdalsamti
8Íðustu árin nokkur, sem bann lifði.
Dáinn er og Johannes S t e e n, fyrr-
um yfirráðgjafi hjá Norðmönnum, einn
meðal þeirra nafnkendustu stjórnskör-
unga. Hann hafði átta um sjötugt.
Framfaramenn og frelsis höfðu góð-
an sigur í bæjarstjórnarkosningum í
Kaupmannahöfn seint í f. mán. f>eim
fylgdu rúmar 20 þús. kjósenda þar,
en andstæðmgum þeirra (hægrimönn-
um og stjórnarliðum) rúm 16 þús.
f>ingi D a n a (ríkisþinginu) var slitið
6. þ. mán., við lítinn orðstír. f>ess
helzta afrek var launabækkun handa
fyrirliðum í hernum og lög um endur-
reisu Kristjánsborgar, með ómyndar-
sniði, þykir flestum nema konung3-
dekrurum. Stórmálin um aukinn kosD-
ingarétt, nýja dómaskipun m. fl. eru
í salti. Kosningar til íólksþingsinS
eiga fram að fara í júnímánuði. Búist
við hrakförum þá fyrir stjórnina og
hennar menn. f>eir klyktu út þing-
lausnardaginn með fáheyrðu forseta-
gjörræði, er nær þriðjuDgur þingdeild-
arinnar mótmælti mjög harðlega.
Friðrik koDungur VIII. hefir míst
4. þ. m. elztu dóttur sína, Lovísn
prinzessu, eftir 3—4 mánaða banalegti-
Hún var gift þýzkum fursta, Friðrik
af Schaumburg-Lippe, valdalausum þó,
en riddarahersi í her AustUrríkiskeis-
ara. f>au voru 10 ár í hjónabandi og
eignuðust 3 börn. Lovísa prinzessa
varð 31 árs. Hún hafði verið mesta
valkvendi, og var fríðleikskona mikil-
Hákon Noregskonungur á að krýn-
ast á Jónsmessu í sumar í Niðaróss-
dómkirkju. Stórþingið veicti 6. þ. m-
100,000 kr. í þann kostnað (með 66
atkv. gegn 47).
Landshöfðinginn í Twer á Eússlandb
er myrtur var 7. þ. m. með spreng*'
kúlu (sbr. Marconiloftskeyti í síðasta
bl.), hét Sleptsov. Hann ók í vagö’
og varð ekillinn sár til ólífis. Vegand-
inn var höndlaður, ungur maður,
Bugalshev, frá Saratov.
Wekerle heitir ráðuneytisforsetinö
nýi í Ungverjalandi. Eáðaneytið sanJ'
steypa úr ýmsum flokkum. Einn 1
því er Franz Kossuth, sonur frelsi0'
hetjunnar L. Kossuth.
Vestmanneyjum 12. april: Fátt
rétta. — Meðalklutur hér um 250 af þorsk’
>g 130—140 af ýsu. Gæftir afleitar °(
íðin mjög vond.
Hér varð i fyrra dag eldur laus í kra“íö
'erðahúsi Edvards Frederiksen. Með m1*
im mannsöfnuði tókst loks að slökkr®
lúsið skemdist töluvert og ofninn spr»k '
Æenn kenna þetta illum frágangi á ofni ð®
eykháf.