Ísafold - 26.05.1906, Blaðsíða 2

ÍSAFOLD
134

Skilnaður rikis og kirkju.
Það var eitt verkefni kirkjumálanefnd-
arinnar, að láta uppi álit um, »hvort
eSa að hve miklu leyti það verði að
álítast nauðsynlegt, að kirkja og ríkis-
félag sé eftirleiðis sameinað, eins og til
þessa hefir verið.
Öll nefndin nema 1 (L. H. Bj.) er á
þvi', að ekki sé tími til kominn að ríkis-
fólag og kirkja slíti sambandinu sín í
milli, af tveimur ástæðum.
Önnur er sú, að þetta er stórmál,
sem þarf mikinn undirbúning og mikla
umhugsun, en er sama sera alveg órætt
enn vor á meðal. »Þær raddir, sem
hafa látið til sín heyra, hafa aðallega
verið raddir einstakra manna, og þær
skoðanir, sem þar hefir verið haldið
fram, hafa mestmegnis verið lítt rök-
studdar staðhæfingar, er sjaldnast báru
vott um næga þekking á málinu eða
skilning á víðtæki þess og feiknamiklu
þýðingu. Og að því leyti sem sagt
verður, að þessar raddir hafi hleypt um-
ræðum á stað, sem naumast er hægt að
segja> — þá hafa þessar umræður verið
allar á víð og dreif og talandi vottur
þess, að þeir, sem um málið voru að
ræða, höfðu ekki hugsað það til hlítar
né gert sér nægilega grein fyrir hvílíkt
vandaraál hér er um að ræða, þegar á
alt er litið.
En þar sem nú málið hefir ekki ver-
ið rætt meira en þetta og umræðurnar
um það ekki verið fullkomnari en þær
hafa verið, er ekki við því að búast, að
þjóðin í heild sinni hafi, enn sem komið
er, getað áttað sig á þessu máli eða
myndað sór ákveðua skoðun þar að lút-
andi, enda er hér um það vandamál að
ræða, sem þarf hina mestu íhugun, í
svo margar áttir sem þar er að líta, og
mörg atriöi, sem þar ber að taka til
greina. Því þar sem er sambandið milli
ríkisog kirkju, er ekki að eins að ræða um
samband, sem staðið hefir í margar ald-
ir, heldur einnig um samband, sem með-
al annars vegna þess, hve gamalt það
er orðiö, á sór dýpri og víðtækari rætur
í öllu þjóðh'fi voru en nokkurt annað
sem vér þekkjum. Að slíta sh'ku sam-
sambandi mundi hafa meiri röskun í för
með sór á svo að segja öllum svæðum
þjóðlífs vors en ætla má, að menn geti
gert sér fullkomna eða ábyggilega hug-
mynd um nema eftir langa umhugsun
og ítarlegar umræður.
Hin höfuðástæðan er þessi: Oss er
ekki kunnugt um, að þjóðin í heild
sinni óski þess, að til aöskilnaöar komi.
En í svo þýðingarmiklu máli — máli
sem, eins og aðskilnaður ríkis og kirkju,
með allri þeirri röskun, sem slíkt hefði
í för með sér, varðar alla þjóðina, —
álítum vér að ekki geti komið til mála
að gera neitt að þjóðinni fornspurðri
eða án óska hennar. En slíkar óskir
þekkjum vór ekki. Óskir örfárra ein-
stakra manna könnumst vér við að hafa
heyrt, en meira ekki. Að v/su munu
allir kannast við, að kirkjuh'fi voru sé í
mörgu tilliti ábótavant, og þv/ mun
ekki veiða neitað, að sú deyfð, sem í
kirkjunni r/kir og áhugaleysi só með-
fram að kenna óhagkvæmri skipun kirkju-
málanna, sérstaklega þv/, hversu kirkj-
an hefir verið látin vera ósjálfstæð og
atkvæðalaus um s/n eigin mál. En
þetta eitt gerir ekki skilnaöarkröfurnar
réttmætar, þv/ að þessu mætti, að þv/
er virðist, auðveldlega kippa í lag án
þess að gr/pa til fullkomins aðskilnaðar
ríkis og kirkju, — þessu mætti kippa
í lag méð þv/ að veita þjóðkirkjunni
það sjálfsforræði, sem hún eftir eðli s/nu
á heimtingu á og 45. gr. stjórnarskrár-
innar heimilar. Og það er þá 1/ka /
þessa átt, sem óskir þjóöarinnar fara á
yfirstandandi tíð. Menu líta svo á al-
ment, og það með róttu, að það sam-
band sem stjórnarskráin ætlast til, að
sé milli ríkis og kirkju, þurfi alls ekki
að vera hinu kirkjulega lífi til hnekkis,
fái kirkjan aðeins meira sjálfsforræði, í
sínum eigin málum (hinum innri mál-
um), — svo mikið sjálfsforræði sem
samband hennar við r/kisfólagið að öðru
leyti heimilar. En meðan r/kisfólagið
hefir ekki sýnt það / verkinu, að það
virði vettugi slíkar kröfur og óskir þjóð-
arinnar kirkju sinni til handa, er ekki
ráðlegt að hlaupa út í fullkominn að-
skilnað ríkis og kirkju. Þv/ hvað sem
menrt annars geta sagt um hin erfiðu
kjör og bága hag /slenzku þjóðkirkjunn-
ar, þá verður ekki sagt, að r/kisfólagið
hafi beinlínis reynt að þröngva ráði
kirkjunnar, eða hafi virt óskir hennar í
sjálfstæðisáttina vettugi hingaö til, og
þv/ álítum vér ekki neina ástæðu til að
ætla, að það muni gera það hór eftir.
Miklu fremur þykjumst vér hafa fulla
ástæðu til að vænta hins gagnstæða; já,
vór erum þess fulltrúa, að þess verði
ekki langt að b/ða, að þjóðkirkju vorri
verði veitt það sjálfsforræði, sem hún
eftir eðli s/nu á heimtingu á og þarfn-
ast til þess að ná ákvörðun sinni sem
þjóðkirkja. Þv/ að sama skapi, sem
þjóðfólagið sjálft sannfærist um blessun
sjálfsforræðisins yfir höfuð með þv/ að
virða íyrir sér ávexti þess, munu augu
þess opnast til fulls fyrir, að það só
jafnt þjóðkirkjunni sem þjóðfélaginu
fyrir beztu, að þjóðkirkjan fái sem mest
sjálfsforræði / sfnum eigin málum. En
með þvf álítum vér, að óskum þjóðar-
innar, að þv/ er til þjóðkirkjunnar kem-
ur, sé fullnægt að minsta kosti í bili«.
Liantlsverkfræðingurinn
nýi, br. þorvaldur Krabbe, er hingað
kom snemma í þ. mán., lagði á stað
umhverfi8 land / gær á s/s Ceres. Hann
á að athuga fyrirhugaða raflýsing á
Seyðisfirði, segja fyrir um bryggju-
hleðslu á Akureyri og dýpkun Odd-
eyrarbótar þar til skipalegu, rannsaka
Héraðsvötn í Skagafirði, hvernig af-
stýra megi skemdum af þeim, athuga
fyrirhugaða hafskipabryggjusmíð í
Stykkishólmi og skoða brúarstæði á
Fossá f Neshreppi ytri.
Kvittur sá um útburð,
er hér kom upp fyrir nokkru, hefir
sannast með lögreglurannsókn, að eng-
inn flugufótur er fyrir.
Geðveikraspítalann
fyrirhugaða hér á Kleppi hefir tré-
smíðafélagið Yölundub tekið að sér að
reisa fyrir rúmar 60 þús. kr., að frá-
skilinni miðstöðvarhitun, sem á að
kosta 8000 kr. Auk sjúkrarhússins
vérður þar annað hús fyrir hjúkrunar-
fólkið. |>ar er ætlað rúm 40—50
sjúklingum.
Mannskadasamskotin eru uú orðin
nokkuð á 8. þúsund.
Hlutabaukinn.
Búskapur haiis fyrstu 3
missirin.
Nýprentaður reikningur bankans
um það tímabil, eða frá þvf snemma
í jún/mánuði 1904 til ársloka 1905 ber
með sér, að starf hans hefir verið held-
ur meira en minna en við var búist
fyrir fram, meðan verið var að berjast
fyrir að koma honum á fót, svo sem
sjá má á fáeinum atriðum, er hér verða
nefnd. Hann var þá / margra munni
allsendis óþarfur og að enn annarra
dómi skaðræðisgnpur.
Viðskiftaveltan hefir verið
fyrnefnd 3 missiri hátt upp í 41 miljón kr.
þar af 31 miljón á heimabúinu og
98/4 milj. á útbúunum.
Bankinn hafði (heimabú og útbú) á
þessu tímabili
keypt vfxla fyrir um 5,660,000 kr.
keypt áv/sanir fyrir — 4,520,000 —
veitt reikningslán gegn
veði og sjálfskuldará-
byrgð fyrir . . . . um 4,290,000 —
tekið við innborgunum á
blaupareikning . . um 2,100,000 —
tekið við innlánsfé á
heimabúinu .... um 1,870,000 —
tekið við sparisjóðsfó á
útbúunum..........um 930,000 —
lánað gegn sjálfskuldar-
ábyrgð............um 767,000 —
lánað gegn handveði um 668,000 —
Bankinn átti alls, þ. e. heimabú og
útbú, útistandandi f árslok
f reikningslánum . . um 1,700,000 kr.
í v/xillánum........um 980,000 —
f sjálfskuldarábyrgðarlán
um...............um 560,000 —
í handveðslánum . . um 502,000 —
Jafnaðarreikningur útbúanna í árs-
lokin ber með sér, að Akureyrarbúið
hefir þá haft i veltu um s/4 milj. kr.,
Seyðisfjarðarbúið nokkuð minna en J/2
miljón og ísafjarðarbúið tæp 300,000 kr.
Bankinn hefir haft / tekjur af verzl-
un sinni umrædd 3 missiri rúm 214,000
kr.
þar af hafa rúmar 70,000 kr. farið
í ýmsan ko3tnað. G r ó ð i n n orðið
þv/ nálægt 143,000 kr.
Til launa handa framkvæmdarstjórn
bankans hafa farið 361/,, þús. kr.
Bankaráðið hefir kostað hátt upp í 13
þús. kr., að ferðakostnaði meðtöldum.
Húsaleiga 6 þús.
Útbúin hafa kostað um 13 þús. kr.
Gróðinn skiftist þannig:
Tiandsjóður fær að Iögum 10/« af
gróðanum, að frádreginni áður leigu af
hlutabréfunum, 4 af hundraði. það
verða rúm 6 þús. kr.
Af þv/ sem þá er eftir leggjast 10
af hundraði f varasjóð. f>að ern lið-
ugar 13VJ þús. kr.
þá er enn nær 43 þús. kr. afgangur,
og ber bankastjórn og bankaráði 710
hluta þess f aukagetu, eða rúmar 4
þús. kr., i/, legst enn í varasjóð —
hann fær þvf alls í þetta sinn rúmar
21 þús. kr. — og loks fá hluthafar
það sem þá er afgangs, 30 þús. kr.
eða lx/2 af hundraði.
Hluthafar fá með öðrum orðum alls
5V2 af hundraði í ágóða af fé sínuþau
3 missiri rúm, er bankinn hafði starf-
að, er reikningurinn var saminn. f>að
er hér um bil 32/3 af hundraði um ár-
ið, eða líkt og vanalegir sparisjóðs-
vextir. Og getur ekki heitið von á
meira fyrstu missirin, meðan alt er að
komast á laggir og kostnaður meiri
tiltölulega en síðar gerist.
Hlutafé bankans er nú 2 miljónir,
En lögin heimila, að færa það upp f
3 miljónir, ef vill. f>á heimild er nú
í ráði að nota / sumar, á fyrsta aðal-
fundi félagsins.
. Enn getur bankinn aflað sér þar uffl
fram 6 milj. kr. að vinna með eftií
bankavaxtabréfalögunum frá í fyrra
(10. nóv.), eða freklega það, eftir því
sem varasjóðurinn vex. f>að er undir
þv/ komið, að þau bréf seljist erlend-
is En á því eru sagðar góðar horfur,
eftir utanför aðalbankastjórans / vor.
Endurskoðendur bankans votta ú
reikninginn, að honum sé stjórnað
»með fyrirhyggju og frábærri reglusenii
í öllum greinum«.
Erlend tíöindi
Marconiloftsk. 25/6.
Mason admíráll, yfirmaður herflota-
stórskotaliðsins / Bandar/kjum,
segir, að fyrir n/zku sambandsþingsinS
hafi flotinn engar varafallbyssur né
skotfærabirgðir. f>ær séu ónógar til
að endast öllum flotanum 3 stundir--
Fyrir þv/ væri ófarnaður vís, ef ófrið
bæri að höndum.
Eússakeisari afsagði að taka
sjálfur á móti ávarpinu frá þinginu.
þingmenn undu þv/ mjög illa. Aftur-
haldsmenn höfðu ráðabrugg um að
rjúfa þing með valdi á mánudaginn
var fyrir uppreisnarræður, en það áform
ónýttist af þv/, hve þingmenn höfðu
mikið hægra um sig en við var búist.
Meyer, (brezkur?) sendiherra í Pét-
ursborg, sagði við einn nafngreindan
þingmann, Nabakoff, að sér líkaði ekki
hátterni þingsins, er það hefði ekki
goldið líku líkt kurteisi keisarans, þar
sem hann hefði flutt þingsetningar-
ræðuna standandi, en ekki sitjandi,
eina og aðrir þjóðhöfðingjar væri vanir
að gera, og þv/ næst varpað kveðju á
þjóðfulltrúana. f>ingið hefði átt að
votta keisaranum þakkir fyrir að veíta
þjóðinni þingstjórnarfrelsi.
Stigamenn frá M a r o c c o tóktt
brezkt Miðjarðarhafskaupfar og höfðu
á burt með sór 3 farmenn af því-
Aðrir stigamenn réðust upp f sam8
konar skip, er Bandarikjamenn eiga>
og fóru burt með farþega frá Marocco-
Sendiherrar Breta og Bandamanna
í Tangier láta til s/n taka um það mál-
Myrtur varakousúll Bandamanna i
Batum (á Eússlandi).
Erindrekar frá Bandaríkjum safna
verkamönnum í hrönnum í Austurr/kí
vestur um haf til þess að endurreisa
San Francisco.
Páfinn veikur af gigt og sagt að
eitthvað sé að hjartanu 1/ka.
Kuldarigningar óvenjumiklar fyrrl
part vikunnar á Bretlandi og um vest-
anverða álfuna; víða tjón þar af vatna-
gangi.
Gufuketill Bprakk í verksmiðju i
New Jerey / Amer/ku og varð 6 mönn-
um að bana og meiddi 50, en 12 urðtt
undir brennandi rústum.