Ísafold - 07.07.1906, Síða 1

&.emur út ýmist einn sinni eða
tvisv. i vikn. Verð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
l'/a doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
Uppsögn (afcrifleg) bnndin v\ð
áramót, ógild nema komm sé til
átgefanda fyrir 1. október og kanp-
andi skuldlaus við biaðið.
Afgreiðsla Austurstrœti 8
XXXIII. ár
Reykjavík laugardaginn 7. júlí 1906
44. tölublað.
I. 0. 0. F. 887139
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 í spital
Forngripasafn opið á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2*/a og ö‘/s—7.
K. F. U. M. Uestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 8'/> siðd.
Landakotskirkja. Guösþj. 9 og 6 A helgidögum.
Handakotsspitali f. sjúkravitj. 10* l/»—12 og 4—6.
Uandsbankinn 10‘/»—2*/i. Bankastjórn við 12—1.
Xandsbókasafn 12—3 og 6—8.
Handsskjalasafnið A þrd, fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
'NAttúrugripasafn A sd. 2—8.
Tannlækning ók. 1 Pósthússtr. 14, l.ogB.md. 11—1
Byggingamenn!
Athugið!
Bárujárn er hvergi ódýrara heldur eu í Edinborg.
Talsími 86 & 66.
FaiaflóapMÉii ffljm
fer upp í BorgarneB 10., 20.
og 26. júlí. Kemur við á Akranesi
í hverri ferð báðar leiðir.
Til Straumf jarðar og Akra
13. og 17. júlí.
Suður í Keflavík fer Reykjavíkin
23. júlí.
g|Og fór’-4. júlí suður í G a r ð og
afla leið austur^já |Eyrarbakka
og*’S t o k k s e yjr i, kemur við báðar
leiðir í Hafnaleir, Grindavík og f>or-
lákahöfn.
Tímaritin.
Skírnir 1906, 1.—2. h.
Eimreiðin 1906, 1.—2. h.
Alveg frumlegar greinar eru 3 í þeim
tveimur heftum Skírnis, sem út eru
komin þ. á.: ein eftir ritstjórann, önn-
ur eftir Helga Jónsson náttúrufræðing
og hin , þriðja eftir nýjasta doktorinn
íslenzka, Helga Pétursson — auk
stuttrar sögu eftir*Einar Hjörleifsson.
S m á þ j ó ð—s t ó r þ j ó ð heitir grein
ritstjórans (Guðm. Finnbogasonar),
frumlega hugsuð, snjöll og gagnorð —
rök fyrir því, að smáþjóðir séu því
eins vel vaxnar eins og stórþjóðirnar
að *gera menn vitra og góða og þar
með vinna að því, að heimurinn batni.
Gerið mennina vitra og góða, þá verða
þeir að sama skapi voldugir og sælir,
segir höf. |>ví allar framfarir eiga upp-
tök sín og aðalbrunn í sálum mann-
anna. Hvar varð gufuvélin fyrat til?
í sál hugvitsmannsins. Hvar verða
öll verkfæri ill og óhagkvæm? jþar
sem smiðir eru fáfróðir og fákunnandi.
Hvar halda menn að óeinlægni, undir-
hyggja, óréttlæti og lygar sóu meðul
til sigurs ? þar sem menn gleyma því,
að sannleikurinn einn gerir menn frjálsa
•og sterka og góða. f?ví ríður þjóðun-
um á að anka sem mest þær mega
andlegt afl sitt, undramáttinn, sem öll
önnur öfl tilverunnar hlýða og þjóna.
Og leiðin til þess erað menta börn
s í n. Orðtækið að menta hefir höf.
þar sjálfsagt í víðtækustn merkingu,
þóct ekki taki hann það fram: lætur
það þýða sama sem að m a n n a, gera
að mönnum, svo miklum og góðum
mönnum, sem efni er til í þeim.
Fræðanám tómt eða fróðleiksítroðning-
ur er ekki sama sem mentun; það er
öðru nær.
Grein dr. H. P., Ú r trúarsögu
Forn-ísleudinga, er aðallega
ádeila gegn helvítiskenuinguuDÍ í þá
daga. Henni eignar hann xógnarvald
kirkjunnar«. En kirkjuvaldið var það,
■sem einna mestan þátt átti í þvf, að
koma landinu undir konung, segir höf.,
og biskuparnir urðu síðar meir bein-
línis að landplágu. Fyrir það alt finat
honum fátt um siðaskiftin frá heiðni
til kristni, og vill með engu móti sam-
sinna því, að afturför í grimd og fram-
för í mannúð séu fyrst og fremst
kirkjunni og trúnni að þakka. f>ví
máli sínu til stuðnings bendir hann á
hinn »tigerhjartaða víking« Ólaf Tryggva-
son og *illmennið J>angbrand« og nefnir
ýms hroðadæmi um grimd í refsingum
af kirkjunnar völdum m. fl. frá 13. og
14. öld. — f>etta er ákaflega einhliða
dómur. Eins og orðið »tigerhjartaður«
er dæmalaus ófreskja í íslenzku máli,
eins er það staðlaus fjaretæða, að gera
»valdafrekju« Olafs konungs að aðal-
hvötÍDni til trúboðs hans. Enginn
hlutur er áþreifaalegri en það, að völd-
in átti hann miklu vísari án trúboðs
en með því. Hann var gagnhrifinn
trúmaður. En hanu var sinnar aldar
sonur í trúboðs-aðferðinni. Norvegur
er ekki eina landið, sem var brotið til
kristni. Grimdarverk mörgum öldum
eftir kristnitöku virðist og sanni nær
að eigna bernakuskeiði því, er höf. talar
um, að mannkynið sé enn á, heldur
en sjálfri trúnni. — Höf. kemur með
fallega tilvitnun eftir Herbert Spencer:
að æðsta hlutverk vísindanna sé að
herja á hjátrúna. En muna verður
eftir því um leið, hversu oft vfsindin
rugla saman sannleika og hjátrú —
að þau kalla það þrásinnis sannleika
í dag, sem reynist hjátrú á morgun,
sem kallað er, eða hjátrú í dag það,
sem er orðið að sannleika á morgun.
Bernska mannkynsins nær sem sé
einnig til vísindanna. Vafasamt er og,
hvort rétt er að orði komist, að v i s-
i n d i n hafi slökt vantrúarbálin og
galdrabrennurnar. Höfðu ekki þær
ráðstafanir einhvern tíma stuðning vfs-
indanna?
Gróðrarsaga hraunannaá
í 8 1 a n d i heitir greinin eftir Helga
Jónsson. f>ar er glögt og skemtilega
rakinn þróunarferill gróðrarins í bruna-
hraunum vorum frá »marglitum stná-
skorpum á stangli hingað og þangað
um hraiiDnibbnrnar« upp í skóg, jurta-
stóð og blómlegasta graslendi. Niður-
lag greinarinnar er sérstakleg lýsing á
gróðrinum í Búðahrauni, svo frjómik-
ill sem hann er og afarfjölskrúðugur.
Skilnaður heitir sagan eftir Ein-
ar Hjörleifsson, um það, hversu vest-
urfaralandfarsótt gat gripið menn
hastarlega á sínum tíma, þá er minst-
ar þóttu líkur um, og átakanleg lýsing
á því, hve nærri gekk lítilsigldum sál-
um að sjá á bak ástvinum sínum í
slíka glæfraför.
þórhallur lektor ritar í fyrra heftið
um Kristján konung níunda
sæmilega mærðarlítið, og prófessor f>or-
valdur Thoroddsen Ferðaþætti
frá Englandi, þægilega lýsing á
eynni Wight; og fylgja þeirri grein
nokkrar myndir þaðan.
Jens prófastur Pálsson gerir mjög
skilmerkilega hreint fyrir sínum dyr-
um út af ámæli fyrir að hafa fargað
kjörgrip úr Bessastaðakirkju. — Mundu
þeir hafa jafngóðan málstað, »heima-
stjórnar«-höfðingjarnir sumir, sem nú
er farið að kvÍBast um að áskotnaat
hafi á sfðari árum meira og minna
merkilegir kirkjugripir svo tugum skift-
ir, um sama leyti sem þau Vídalíns-
hjón voru að viða að sér þess kyns
munum af mikilli áfergju, og vinir
þeirra þ á, stórhöfðiagiar landsins,
þurftu að sjálfsögðu að tolla í sömu
tízkunui með: að skreyta híbýli sín
þess háttar gripum ?
Um Japan er í síðara heftinu all-
rækileg og fróðleg grein eftir Guðmund
lækni Hannesson.
þar hefir og ritstjórinn þýtt góða
grein eftir danskan mann (Hans Tegner)
um verzlunarjöfnuð.
Steingr. Thorsteinsson gerir grein
fyrir því, að myndin af Hannesi bisk-
upi Finsen í Nýjum Félagsritum sé
falsmynd, að kvæðið Vestanvindurinn
í ljóðabók Bjarna Thorarensen sé ekki
eftir hann, heldur dr. Hallgríra Shceving
aðallega og að Bára blá sé ekki ís
lenzkt þjóðlag, heldur aðflutt fra Dan-
mörku. Stutt en snjöll minningarljóð
um Pál Briem hefir Matth. Jochums-
son ort í það heftið og Stgr. Thor-
steinsson þýtt kvæði eftir Heine (Tveir
næturgalar). Ritdómar eftir ýmsa og
Erlend tíðindi eru f báðum heftunum.
eins og vunt er
Af Eimreiðinni er og út komin tvö
hefti þetta ár, af tólfta árgangi. J?ar
hefir Guðm. Friðjónsson ritað í bæði
heffcin um jpingeyjarsýslu fyrir
og um aldamótin af miklum
kunnugleik og eftir því snjalt og skemti-
lega. Kaflarnir eða kapítularnir í fyrra
heftinu eru: pólitík (mikið er, að jafn-
mikill hagleiksmaður á ísl. tungu og
G. Fr. skuli gera sér það aðskota-
orðskrípi að góðu); búskapur og sveita-
líf; réttardagurinn ; helgihald boðorð-
anna ; einkennilegir menn ; félagsskap-
ur og skemtanir; Mývatnssveit; Húsa-
vík; atvinnuvegir; almennar athuga-
semdir; og í síðara heftinu skáld-
skapur — sex alþýðuskáldum þing-
eyskum Iýst til muna, þeim er nú eru
uppi, og látin fylgja ljóðasýnishorn eftir
þau, 5 karlmenn og 1 konu, og þó
ótalið höfuðskáldið, höf. sjálfur, en
auk þess minst nokkuð á eins mörg
látin frá öldinni sem leið. J>essi 6 lif-
andi skáld bera sýnishornÍD með sér að
eru alt góðskáld, orðsnjöll og sum fynd-
in, enda flest áður kunn til muna : Jón
Hinriksson, Jón f>orsteinsson, Sigurjón
Friðjónsson, Indriði f>orkelssoD, Sig-
urður Jónsson og Unnur Benedikts-
dóttir. Margar smellnar stökur úr
ljóðasýnishornunum væri freisting að
hafa hér upp og ekki síður kjarnorða
kafla bæði úr lýsing höf. á skáldunum
og úr hinum kapítulunum. En það úr-
val mundi verða orðið helzti langt áður
varði; enda hæguiinn hjá að ná í
greinina sjálfa. Hún er á við skemti-
legustu skáldsögu, en þó sýnilega trútt
gerð raunverulýsing.
Onnur tilkomumesta greinin í þess-
um heftum er eftir Olöfu Sigurðar-
dóttur skáldkonu, Bernskuheim-
ilið m i 11, og þó ákaflega yfirlætis-
laus : ekki annað en bernskuminuingar,
lýsing á lífinu á íslenzkum kotbæ um
miðja öldina sem leið, en gerð af þeirrl
glöggrýni, drengilegri hreinskilni og
látlausri orðsnild, að hún er gersemi
í sinni röð. Ekki hálf, heldnr heil
öld eða meira mun flestum fínnast
hljóta vera liðin frá er hér lifðu menn
jafn-þægindasnauðu lífi og þar er lýst,
og undu þó lífinu ekki stórum miður
en nú gerist. Frábær iðjusemi og
nægjusemi hefir gert það bærilegra en
nú gera skemtanir og munaður. — Vel
væri til fundið, ef ritstj. Eimreiðar-
innar vildi gera fyrirspurnir í ýms
héruð landsins til hinnar eldri kyn-
slóðar um það, hve víða lýsing Ó. S.
muni hafa getað átt við á þeim tíma,
er hún til nefnir, og hver sé munur-
inn nú orðinn á kotbændalífi hér á
landi. Stórmikið mundi í það varið,
að eiga viðlíka glöggar og gagnorðar
lýsingar á alþýðulífi hér á landi frá
hverjum hálfaldarmótum eða þó ekki
væri nema heilaldamótum.
Greinar ritstjórans um s t j ó r n i n a
og embætti8gjöldin hefir áður
minst verið hér í blaðinu og hinnar
herfilegu útreiðar, sem höfuð-vísinda-
maður stjórnarliðsins (BMÓ) fær þar
fyrir markleysuhjal og rangfærslur.
Smásögur frumsamdar eru tvær í
fyrra heftinu, önnur með dularnefninu
Jóni Trausta undir (þingeying?), hin
eftir Einar E. Sæmundsen, Vestur-Is-
lending. Fyrri sagan, Friðrik átt-
u n d i (uppnefni á vit-tæpri liðleskju,
sem var þó ekki allur þar sem hann
var séður) er lagleg og vel sögð; hin,
Dagur og nótt, er fremur veiga-
lítil og ófrumleg ástasaga, með beit-
rofi o. s. frv.
Steingr. Matthíasson hefir ritað í
síðara heftið fróðlega grein um Svarta
dauða hér á lnndi; Guðmundur Magn-
ússon skáld um Sviss (Vilhjálm Tell
og land hans) og fylgja þeirri grein 7
myndir: prófessor |>orvaldur Thorodd-
sen um útlenda ferðabók um ísland
(Bágborin bók um ísland) frá í fyrra
eftir enskan náunga, Nelson Annan-
dale, frámunalega vitlausa og óvin-
gjarnlega; og Stephan G. Stephansson