Ísafold - 20.10.1906, Blaðsíða 2

274
ÍSAFOLD
Eftir tíu ár.
Úr ferð um landskjálftasvœðid frá 1896
VIII.
H ú s a - Sæmilega ítarleg skýrsla
b æ t u r. um húsabætur á land
skjálftasvæðinu á þeim 10
árum, sem liðin eru frá þvf er þeir
gengu yfir mundi verða miklu rúm-
frekari en hér er fært, auk þess sem
meiri gögn mundi til hennar þurfa en
eg hefi í höndum. Eg hélt nokkuð
Bpurnum fyrir um nýlega moldarbæi,
og fekk viðast það svar, að mjög fáir
gerðu sér nú orðið einlæga moldar-
veggi að baðatofum sínum og með
torfþaki yfir, jafnvel ekki blásnauðir
kotungar. Flestir reyndu þeir að hafa
framhlið íbúðarinnar að minsta kosti
úr timbri og járnþak yfir. Hins vegar
hirða þeir, sem efni hafa á að koma
sér upp reglulegum timburíbúðarhúsum,
hvergi nærri allir um það. Þeir kjósa
heldur torfveggi áveðra, til akjóls eða
eldiviðarsparnaðar.
Heyblöðum fjölgar árlega; þær eru
allmargar orðnar í hverri sveit hér
um bil.
Kauptúnin eru og að losna að mestu
við moldarkofa til fbúðar. J>au eru
nú ekki nema t7ö á þessu svæði öllu,
eins og kunnugt er, bæði í annari
sýslunni (Árn.), en ekkert í hinni.
Stokkseyri orðin allstórt þorp, á ekki
mörgum árum. Og hitt, Eyrarbakki,
vaxið um helming á að gizka á 10
árum. Fjölskyldur orðnar þar hátt
upp í 200. Fyrir 12—14 árum var
óbygð auðn milli búðarinnar gömlu
(Lefolii) og h ú s s i n 8. Nú er þar
hús við hús. H ú 8 i ð heitir það, og
annað ekki. Enginn mundi villast á
því, þótt íbúðarhúsatalan á Bakkan-
um kæmist upp í 1000. |>að er líkt
og þegar sagt var fyrrum : h e i m að
H ó 1 u m. Allir vissi, hvaða Hóla þar
var átt við. Sendibréf með ekki ann-
ari útanáskrift en t. d.: Frúin í
h ú s i n u , er mér nær að halda að
komast mundi til góðra skila hvar
sem statt væri segjum milli Bröttu-
brekku og Breiðamerkurjökuls, og þótt
lengra væri til tekið. Svo er húsið
það frægt, fyrir sína takmarkalausu,
sérkennilega alúðarmiklu, ættgengu
gestrisni, — ættgengu í tvo knérunna
að minsta kosti, alt að 60 árum.
Steinhús hefi eg hvergi heyrt um
getið á öllu Suðurundirlendinu frá
síðari árum. Enda væri óráð að hafa
þar annan sið um húsagerð en .Japanar
hafa, Suðurameríkumenn vestanmegin
yfirleitt og fleiri landskjálftahéraða
íbúar. Vel gerð timburhús hanga uppi
nærri því hvernig sem jörðin lætur.
Prýðilega er hýst orðið á hinum
meiri háttar prestsetrum, svo sem á
Stóra-Núpi, í Hruna, Odda, Hraun-
gerði, og víðar, að eg ætla. Heldur
ólfkt umhorfs nú á Stóra-Núpi eða er
eg kom þar fyrir 10 árum um sama leyti
árs, og alt var í rústum, nema kirkjan.
Kveldverður búinn mér og öðrum
gestum og heimamönnum (húsráðend-
um) á flöt úti í túni, og var þó
komið rökkur. |>ar hafði jörmungand-
nr sýnt í tvo heimana þá, ef mæla
skyldi máli Snorra: prófasthjónin áttu
líf sitt að þakka þeirri tilviljun, er
vér menn svo köllum, að torfveggur-
inn við rúm þeirra féll út, en ekki
inn. Hentara er og að hafa góð
húsakynni þótt ekki væra nema fyrir
bókasafn prófasts fV. Br.), sjálfsagt
hið langstærsta og eigulegasta í eins
manns eigu á öllu landinu utan
Beykjavíkur.
f>ar, í því húsi, eru viðhafnarher-
bergin eða gestastofurnar hafðar uppi,
í efri lofthæðinni. Eins er hjá þeim
bræðrum, Kjartani prófasti í Hruna
(eða undir Runa) og Ágúst í Birtinga-
holti. Eg heyri sagt, að það sé Ágúst,
sem tekið hefir það upp fyrstur manna,
að hafa daglegu hibýlin heldur niðri
en uppi. Gestina munar minna um,
segja þeir, að ganga upp stiga eitt
skifti hver, en heimafólkið 10—20 sinn-
um á dag. Og það er alveg rétt. Svo
skyldu aðrir haga hfbýlum hjá sér.
J a r ð a - Um þær er eg lítt fróður.
b æ t u r. f>ar skortir og eigi skýrslur,
bæði í Búnaðarritinu og
víðar. Mér fanst einna mest um, að
koma varla svo nærri lækjarsprænu í
Hreppunura t. a. m., að þar gæti ekki
að líta einkennileg mannvirki og harla
fágæt fyrir eigi mörgum árum: áveitu-
garða í ýmsar áttir, jafnvel úr alldjúp-
um farvegi sumstaðar og óárennilegum.
f>eir eru ekki fyrirferðarmiklir, nema á
stöku stað. En arð munu þau mann-
virki bera á við mörg hin, þau er
meira láta yfir sér. — f>jóttumýri
heitir allstórt engi í Hrunamanna-
hreppi. Fyrir nokkrum árum kostuðu
bændurnir, sem mest eiga í henni (eða
hana alla?), Jón Jónsson í Syðraseli
og Magnús Magnússon í Hvítárholti,
í samlögum til mörg hundruð faðma
tréstokks til áveitu á hana, og fengu
í sumar af blettinum þaim 1400 hesta
af töðugæfu heyi. Hugurinn á þess
kyns jarðabótum o. fl. hefir vaxið
ótrúlega. Búmenn hafa rekið sig á
það auk annars, að áveitan eyðir
elting hvar sem er. f>að eitt fyrir
sig gerir hana tilvinnandi, segja þeir.
Naumast hefði verið í annað eins
ráðist fyrir. 10—20 árum og verið var
að afla fylgis meðal bænda í Gnúp
verjahreppi, er eg var þar á ferð: að
girða þar milli heimahaga og afréttar-
lands alla leið milli f>jórsár og Laxár
með 6000 kr. gaddavfrsgirðingu. f>ar
þykir vera óþolandi ágangur af afréttar-
fé, bæði hreppsmanna og ekki sfður
utanhrepps (Flóamanna).
Fyrir 5—6 árum voru 5 jarðir yfirgefn-
ar á einu vori í Biskupstungum, þeim eina
hreppi. f>eir fluttust að sjónum, til
Reykjavíkur, ábúendurnir. Nú lætur
enginn maður slíkt til sín beyra þar
um slóðir að minsta kosti. Nú fá
færri jarðnæði en vilja. Og þeir sitja
jarðirnar yfirleitt eins og þær þola
frekast. f>eir kváðu eiga allstór sauða
bú nú orðið þar í upphreppunum.
Vinnufólksekla nokkur þar sem annars-
staðar, en stórbagaleg ekki þó. Bænd-
ur leggja mikið á sig og sitt skyldulið.
Ekki kannske meira í skorpunum en
áður gerðist. En jafnara miklu. Og
stökkva akki frá heimilum sfnum allar
vertíðir, eins og áður tíðkaðist. f>að
eitt fyrir sig er mikil framför. En
syni sína senda þeir til sjávar margir
undir eins og árinni valda eða mat fá
að sjóða á fiskiskútu. f>að legst von-
andi niður lfka smámsaman. f>ví
aldrei blómgast atvinnuvegir hér al-
mennilega fyr en á kemsc hæfileg
greining atvinnubragða og nauðsynleg.
Fyr fylgir og vinnubrögðunum naum-
ast nægileg alúð, — mér liggur við að
segja: einlæg ást. En svo þarf að
vera, ef vel á að farnaBt og landið að
blómgast til hlítar.
f>að sagði mér gjörhugall Eyrbekk
ingur, að öllu betur vegnaði almenn-
ingi þar síðan er sjávarafli fór að
verða þar stopull, en tekið til að
hugsa meira um landið og að sýna
jörðinni sóma.
B ú f r æ ð - Enginn vafi er á því,
j n g a r n i r. að mjög eru búnaðar-
L a n d r æ k t a r- framfarir á þessu
stórvirki. svæði að þakka bú-
fræðingum vorum,þótt
lítið geri margir úr þeim eða hafi gert
til skamms tfma. Ráðunautar Lands-
búnaðarfélagsins hafa getið sér ágætan
orðstfr. f>eir hafa og, eða Landsbún-
aðarfélagið, lagt sérstaka rækt einmitt
við þennan hluta landsins, Suður-
undirlendið. f>að e r svo framfara
vænlegt í landbúnaði, jafnvel án Flóa-
áveitunnar og Skeiða, hvað þá heldur
ef bún kæmist á eða þ e g a r hún
kemst á, með þeim stórstígu framför-
um, sem því stórvirki munu fylgja.
Og ef þar færi á eftir önnur áveitan
austar betur, úr Rangá eystri og Fiská yfir
sandana á Rangárvöllum og harðvellið
í Hvolhreppi, eins og hinn ungi, stór-
huga sýslumaður Rangæinga hefir látið
sér detta f hug og margan sundlar við
nú, en enginn getur þó að svo stöddu
ábyrgst að ókleift sé.
Verðhækkun Vonin um Flóa
j a r ð a. áveituna og jafnvel
járnbraut austur
yfir fja.ll er fario nú þegar að hleypa
upp verði á jörðum f Flóanum. Kot,
sem fengust fyrir fám árum fyrir sama
sem ekki neitt, eða varla vildi neinn
maður eiga, eru nú varla föl fyrir
minna en hálfa eða heila þúsund kr.
eða þaðau af meira. Eitt höfuðbólið
þar, sem selt var fyrir 9 árum á 15
þús. kr., með hjáleigum og timbur-
íbúðarhúsi á heimajörðinni, og þótti
mikið, er nú ekki falt fyrir minna en
40—50 þús. kr.
Sá maður yrði ekki blásnauður,
sem verið hefði svo framsýnn, að
eignast nú fyrir 10—12 árum kot í
Flóanum, er þau fengust fyrir lítið
sem ekkert.
H ö f n e ð a Eg ráðgerði í aths.
jarnbraut. aftan við 1. pistihnn,
að minnast á hafnar-
gerð á Eyrarbakka. Nú hefir annar
maður (V.) gert það miklu betur og
rækilegar en eg mundi gert hafa
(ísaf. 10. þ. m.). Eg hleyp því yfir
það, með þeim ummælum þó, að það
væri hinn mesti fáráðlingsháttur, að
rannsaka ekki vandlega hafnarstæði,
bæði þar og á Stokkseyri (sbr. ísaf.
17. þ. m.), áður en lagt er út í að
gera járnbraut austur yfir fjall fyrir
einar 3 milj. kr. að eins t i 1 bygða
þar eða sem þvf svarar, ekki meiri
not en að henni yrðu svo stuttri; það
er nokkuð líkt og að gera brú út í
miðja á, en ekki lengra.
Ekki skiftir það máli, á hvorum
staðnum höfnin er heldur höfð, Eyrar-
bakka eða Stokkseyri. Sjálfsagt að
taka þá höfnina heldur, sem minna
þarf fyrir að hafa í bráð og lengd, og
líklegri er að koma að notum.
Varast skyldi og þá heimsku, að
j ætla sér að gera höfn, á hvorum
staðaum sem væri heldur, jafn-vel úr
garði eins ogtíðkast í mikils háttar verzl-
unarborgum erlendis, þar sem ekki
skortir fé og hundraðfaldur mannfjöldi
hefir hafnarinnar not. f>að er oss
fullnóg og verður lengi vel, að höfnina
megi nota meinbugalaust i hverju því
veðri, er fært er um útsjóinn, eins og
hr. V. tók fram í sinni grein. Og
vitaskuld það með, að skipum sé við-
líka óhætt inni á legunni sjálfri, hvaða
veður sem koma, eins og gerist á þeim
höfnum öðrum, sem hér eru allgóðar
taldar.
Gjalda verður og varhuga við því,
að Reykjavfk ráði of miklu um þetta
mál, — Reykjavík með sín 15 atkvæði
af 40 á þingi, auk 2—3 á næstu grös-
um, og með þá ímyndun, að hætt er
við, að hafnargerð austanfjalls horfi
beint höfuðstaðnum til hnekkis. Slík
stórmál sem þetta ber að leggja á þá
vog, er reiðir annars vegar hagsmuni
landsins alls, en ekki eins héraðs eða
kaupstaðarfélags. |>ví ábyrgðar-byrðina
er landinu öllu ætlað að bera. Auk
þess sem ósannað er, að Reykjavfk
stæði eigi jafnrétt, þótt bætt yrði
dálítið úr hafnlaysinu á Suður-undir
lendinu.
(Niðurl. næst) B. J.
Ritsíinafiéttir erlendar
til ísafoldar.
Khöfn ,9/10 kl. 849 árd,-
Kcisarinn og Bismarck.
Nybirtir æfiþættir Hohenlohe fursta
eftir hann sjálfan hafa að geyma og
ljósta upp ýmsu sem Ieynt átti að fara
um það, er Bismarck var látinn fara-
frá völdum (1890). Keisarinn æfur.
Ógnaröldin á línsslamli.
Nú er við það kannast, að mistekist
hafa að bæla niður óaldarástandið þar,-
Landsstjórn í Brúnsvík.
Stungið er upp á millibilsstjórn þar.
Fáninn íslenzki.
Blaðið Vort Land Ieggur á móti sór-
stökum íslands fána meðan sambandið
stendur (milli íslanda og Danmerkur).
Heimboö ríkisþingmanna.
RíkÍ8þingið hefir þegið heimboðið'
frá alþingismönnum.
Danmork og Austurasía.
Valdemar prinz, N. Andersen, Deunt-
zer og Gliickstadt leggja á stað í dag.
til Austurasíu.
*
'Jf, sfc
Hér mun vera átt við Hobenlohe-
Schillingsfiirst, þriðja ríkiskanzlara
þýzkalands (frá 1894) og áður jarl í
Elsass-Lothringen, dáinn fyrir nokkr-
ura árum. það hefir lengi verið á
margra vitorði, að Vilhjálmur keisari
II rak Bismarck frá völdum (1890),
þ. e. skipaði honum barðri hendi að
segja af sér. En því hefir hann viljað
leyna. Nú munu þessir æfiþættir
Hohenlohes hafa flett greinilega ofan
af atferli keisarans þá.
Blaðið Vort Land í Khöfn er ein-
dregið hægrimannablað, mjög hand-
gengið H. Matzen prófessor. Líklega
hefir símskeyti héðan flutt frétt um
ályktun Stúdentafélagsins hér í fána-
málinu, og er blaðið þá að svara þvf
nýmæli.
Auscurasíuför Valdemara prinz o. fl.
stendur í sambandið við Austurasíu-
félagið mikla í Khöfn, sem er nú að
færa út kvíarnar á nýjan leik. þeir
eru í stjórn þess meðal annarra,
Deuntzer prófessor, fyrrum yfirráðgjafi ;
N. Andersen etazráð, stórauðugur
kaupmaður í Khöfn; og Gliickstadt
baukastjóri (Landmandsb.).
Póstar og póstskip.
Hún mun koma sér vel, viðbótin
nýja við minnisskrá Isafoldar, allra-
fremst í blaðinu, ágripið fyrir
Reykjavíkaf ferðaáætlun landpósta
og póstskipa til ársloka. Má vera, að
hún þyki óvaningum heldur ógreið
úrlestrar, svo örstutt sem hún er. En
mjög fljótt munu þeir komast upp á
að gera sér hana tama; enda veitir
fráleitt neina fyrirstöðu þeim, sem
mikið nota póstsamgöngur.
Sjötugsafmœli
íyrrum landshöfðingja Magnúsar
Stephensen var á fimtudaginn,
18. þ. m. þess var minst með alvana-
legri fánaviðhöfn í borginni, en frekara
ekki. Enda mun hann vera sjálfur
ófíkinn í þess háttar.
Hann er ern og heilsugóður. Hann
hefir verið mikilhæfur maður að ýmsu
leyti, og er stjórnarandstæðingum
hans jafnt sem öðrum ljúft að árna-
honum góðrar elli.