Ísafold - 31.10.1906, Blaðsíða 2

Ísafold - 31.10.1906, Blaðsíða 2
286 ÍSALFOD Ferðapistlar frá Fmnlandi. Eftir síra Sigtrygg Guðlaugsson. II. (Fyrsti pistillinn er i Isafold 19. sept.). Jóhann hertogi Gustavsson Vasa sat í Aabo með miklum veg og prís. Hann gerði það að ráði föður síns að hann tók til að láta byggja austurhluta landsins, sem mjög var í auðn. f>ó urðu bændur aðþrengdir af aðlin- um og gerðu uppreist í lok 16. aldar, er lyktaði þann veg á dögum Karls IX., að aðalsvaldið féll, en yfirráðin færðust nú til Stokkhólms og samein- uðust í Svíþjóð. Hlutskifti landanna varð nú sameiginlegra en áður, en samband það var eigi hentugt vegna fjarlægðarinnar. Finnland var því mjög til gagns, er settur var þar lands- atjóri 1637, Per Brahe, mjög nýtur maður. Frá þeim tíma eru ýmsar þörfustu stofnamr Finnlendinga, t. d. háskólinn, sem reistur var í Aabo 1640 og varð brátt eins og hjartað, sem slagæðar Finnlands liggja frá. Eru það víst sannmæli, sem höggvin eru á fótstallinn undir standmynd af Brahe í Aabo: »Jagh war med Landett och Landett med mig wáal tillfreds<, Finnland var tíðum vígvöllurinn, þegar Svíar og Eússar áttust við. Svo var á dögum Karls X. Gustavs. En þycgstu eftirköstin urðu fyrir Finnland þau, að konungur seldi landið að léní í hendur sænskum höfðingjum, er sátu heima, en settu yfir það umboðsmenn sína, er þröngvuðu hag landsbúa á ýmsa lund, hnektu þjóðerni þeirra og tungu. Karl XI. tók af aftur lénin. f>að varð Finnum hið mesta happ. f>eirri réttarbót er það að þakka, að finskur aðall gerðist sfðarmeir atorkumikill frömuður viðreisnar landsins og sýndi alþýðu engan ójafnað. Undir lok 17. aldar gekk svo mikið hallæri yfir landið, að 100,000 manna biðu af bana. Eán og gripdeildir, brenn- ur og morð geisuðu yfir. Foreldrar lögðu sér til munns lík barna sinna. Áður en þjóðin hafði rétt við úr þeirri eymd og volæði, kom Karl XII. land- inu út í Norðurlandaófriðinn mikla 1714. f>á tóku Eússar landið herskildi hið fyrsta sinn. Með friðargerð í Ny- stad 1621 sleptu þó Eússar landinu mestöllu við Svía. Tuttugu ár hin næstu fóru til að endurreisa drottinvald Svía. Háskól- inn tók aftur til starfa, jörðin var yrbt og fólkið fjölgaði. Forlög Finnlendinga á 18. öld urðu að öðru leyti mjög svipuð sambands- þjóðar þeirra, Svía. f>að varð tíðinda á fyrsta áratug 19. aldar, að Napóleon mikli ánafnaði Finnland vin sínum og bandamanni, Alexander I. Eússakeisara, til þess að hefna sín á Svíum, er fengust ekki til að gera að hans vilja og meina Bret- um öll viðskifti við þann hluta megin- lands álfunnar sem aðra. Eússar réð- ust nú inn í landið með óvígan her. Finnar vörðuat af frábærri hreysti. En máttu eigi við margnum. Enda brást þeim fulltingi Svía. Alexander keisari fór þó eigi með landið sem hernumið Iand. Hann lét það halda stjórnlögum þeim, er það hafði áður, setti sjálfur lögþingi Finna í Aabo veturinn 1809 og nefndi sig stórfursta Finnlands. Afturhaldsalda sú, er gekk yfir álfuna alla eftir fall Napóleons, gerði og vart við síg í afskiftum Eússa- keisara af Finuum. f>ings var eigj kvatt nm langan aldur. Prentfrelsi var takmarkað. Finnum farnaðist þó furðuvel, og um miðja öldina hefst blómatímabil í finskum bókmentum. f>á eru þeir í broddi lífsins, þjóðskáld- in raiklu, Euneberg og Topelius. Alexander keisari II kvaddi þings 1863. Efnahagur þjóðarinnar blómgast. Hún stóðst vonum framar mikið hall æri, er yfir landið gekk árin 1865— 1867. Landssjóður keypti einmitt það ár (1867) fa8teignir höfðingjalýðsins og seldi bændum. Skömmu eftir það, er Alexander III er kominn til rikis, fer að bera á inn- limunarumleitun af Eússa hálfu og ágerðist þar til er eigi var annað sýnna en að eytt mundi öllu frelsi og sjálfstæði landsins. þar til er alt í einu breyttist veður í Iofti í fyrra haust og þjóðin varð aftur aðnjótandi svo ríflegrar sjálfstjórnar, að vel unir við. það má sjá á þessu stutta yfirliti yfir sögu Finna, að æfiferill þjóðar- innar hefir verið fremur hrjóstrugur og stundum þyrnum stráður. Landið er fremur kalt og uppskera bregzt þar oft. Landsréttindi sin og frelsi hafa þeir einait átt að meira eða minna leyti undir öðrum sér meiri og mátt- kari, oft orðið að verja það oddi og egg og átt lítið athvarf hjá drotnum sínum þegar að þrengdi. þó hafa þeir jafnan unnað landinu, sem befir •agað þá strangt með sín ísköldu él«, eins og kveðið er um annað land, aldrei mist sjónar á því, hve freLið er dýrmætt og sjálfstæðið ómissandi í Iífsbaráttunni. þegar íslendingur hugleiðir þetta, þá fer eigi hjá því, að honum finnist vera ættarmót með sinni þjóð og Finnum. þess vegna hefi eg sett hér þetta yfirlit. En æfikjörin skapa þjóð- iruar, lyndisfar þeirra og háttu. þegar eg kom til Finnlands, vissi eg í bráð- ina ekki hvernig á því stóð: mér fanst eg vera kominn heim til íslands aftur; mér fanst eg kannast miklu betur við það, sem fyrir mig bar, en þar sem eg hafði farið um áður á ferðinni. Eg sá þar gróa innan um grjótið býsna-margar blómjurtir hinar sömu sem heima. Mér varð starsýnt á háan klett við höfnina í Hangö. Eg sá heldur lítilfjörleg húsakynni og sumstaðar fremur fátækleg, þar sem eg fór um. En betur en þetta alt fanst mér eg kunna við fólkið. Háraliturínn ljósgulur, augun smá, andlitið fremur grannleitt, svipurinn dálítið þreytulegur, alvarlegur og athugull, málrómurinn hreinn, öruggur, orðin (finskan) skýr, hljómfögur og einatt með aðaláherzlu á fyrstu sam- stöfu, framkoman hæglát, jafnvel feimnisleg, eigi vel aðlaðandi fyrst í stað, en viðmótið því hlýlegra, sem viðkynningin verður meiri. þetta alt fanst mér eg kannast við að heiman. Og mér skíldist, að þar mundi felast bak við sú lund, er væri hvorki mjög ör né fljótfær, en ákveðin, þrautgóð og góðgjarnleg. Finnum hefir líka stundum verið líkt við landið þeirra, með lágUm ásum og þúsund vötnum, lygnum og djúpum. Og það hefir komið í ljós, að þeir eiga meira hjá sér en borið hefir á út í frá. Tungan þeirra, finskan, er mjög ólík öðrum Norðurálíutungumálum. Hún kvað vera mjög orðmörg og orðhög. Hún er afarfjölskrúðug að fallending- um. Nafnorð eru með 15 föllum. þau koma í staðinn fyrir forsetningar í öðrum málum. Talo þýðir bær, talon bæjar ; talossa í bænum ; talosta út úr bænum; tal- oon inni í bæinn; talolla við bæinn: talolta frá bænum o. s. frv. Orðin hafa jafnan aðaláherzlu á fyrstu samstöfu, aukaáherzlu á 3., 5., o. s. frv. Glöggur munur er gerður á löngum samstöfum og stuttum. Málið er auðugt um hljóðstafi og fyrir söng fanst mér það vel lagað. Sænskan hefir verið aðalmentamúl Finnlendinga og töluð af heldra fólk- inu; það var einkum sænskt. Alþýða skilur hana óvíða um land. Nú ryður finskan sér mjög til rúms í bókum, akólum og í stjórnarerindum. Heldur allur þorri Finna henni mjög fram. En í móti hefir staðið sá hluti lands- búa, er á sænska tungu mælir. Bindiiidismannatombóla. þær eru að mörgum finst orðnar að landplágu, tombólurnar hérna í Eeykja- vík. Tugum skifta þær á hverju hausti. Markmiðið er þar látið helga meðalið. Mörg þarfleg fyrirtæki fá litinn sem engan stuðning annars kostar. Sá leggur þeim margur 5 kr. styrk í lukkuhjólinu, sem lætur ekki 50 a. af mörkum hins vegar, ef beðið er beint um peninga. Taka verður fólk eins og það er. það er líkt og um álögur í lands- sjóðs þarfir hér og annarsstaðar. Tollar eru langt um dýrari en beinir skattar. En fólk lætur miklu heldur 10 kr. í tollum en 5 kr. í beinum sköttum. En úr því að eða m e ð a n verið er með þe8sar tombólur, er rétt, að hver hlynni að því með tombólugjöfum og tombóludráttum, sem honum er mest áhugamál. Fyrir því ættu nú bindindismenn og bindindisvinir að hugsa eftir tomból- unni hér á næstu helgi til stuðnings húskaupum G.-T.-reglunnar og um leið breyting annars áfengisveitingahússins hér í áfengislaust veitingahús m. m. Reykjavikur-annáll. Dáin 27. þ. m. ekkjan Ingibjörg Jónsdóttir, móðir Valg. heit. Breiðfjörð kaupmanns, 88 ára. Hjúskapur Árni Jónsson og yngismær Branddís (juðmundsdóttir (Bergststr. 31). Gnðmundur Davíðsson kennari við Barna- skólann, og ym. Málfriður Soffia Jónsdóttir (Laugaveg 68). Gnnnlaugur Magnússon og ym. Sofffa Jónina Bjarnadóttir (Grettiss. fj7). Öll 27. þ m. í Fríkirkjunni. Thorefélag. s/s Ingi kongur kom i gær frá útlöndum og Austfjörðum, með töluvert af vörum og allmarga farþega, kaupafólk austan að. Fer í kveld vestur um land og norður. Gullbrúðkaup. Talsímaskeyti frá Blönduós á hádegi í dag segir svo: Hér var í gær haldið gullbrúðkaup Páls hónda Ólafssonar á Akri og Guðrúnar Jónsdóttur. Um 70 manns i veizlunni. Gullbrúðkaupshjónunum afhentar að gjöf nál. 300 kr. frá sveitungum þeirra. Annað félag afhendi þeim að gjöf 50 kr. klukku. Þau eru nær hálfáttræð að aldri (74 ára). Meðal barna þeirra eru þeir Bjarni prestur í Steinnesi og Ólafnr skrifstofustjóri i Khöfn. Breytingin á Hvanneyrarskólannm, Eins og kunnugt er, verður Hvann- eyrarskólinn ekki búnaðarskóli eftir- leiðis, heldur bændaskóli. Um það er ekki að þrátta, þótt eg. og fleiri hyggi e k k i gott til þeirrar breytingar. En það er búið að kveða upp dóm- inn og honum verður fullnægt. En það er annað í sambandi við' þessa breytingu, sem eg ,vil leyfa mér að athuga lítið eitt. Jörðin Hvanneyri með allri áhöfn er boðin til Ieigu, eða með öðrum orðumf landsstjórnin beinir þeirri spurningu að mönnum, hvort þeir vilji ekki reka- búið fyrir eigin reikning. Hún vill sýnilega síður, að það verði rekið með' líku fyrirkomulagi og undanfarið. En hefir hún þá athugað það mál rækilega frá öllum hliðum? það er einkum ein hliðin, sem mér sýnist skökk og stendur hálfgerður stuggur af. Eg get ekki hugsað mér að nokkur maður tæki búið og jörðina á leigu f öðrum tilgangi en að g r æ ð a á þvír enda er það mjög sennilogt. Gerum nú svo, að maðurinn, senr happið hlyti, væri sluDginn gróðamað-- ur og jafnframt vel sérdrægur. Hanns' myndi geta dregið til sín mikið fó af búinu, jafnvel mörg þúsuud ^krónur,. án þess að á því sæi til muna. Gerum ráð fyrir, að hann seldi ávalt verðmætustu skepnurnar úr búinur hann gæti samt sem áður skilað jafn- miklum búpening að tölunni til, þeg- ar hann færi frá búinu eftir 2—3 ár. þetta er eitt dæmi; en fleiri mætti telja. F.g vona að mönnum geti skilist, að hér er um mikilsvert atriði að tefla: að eignin muni ganga úr sér og lands- sjóður bíða fjármissi, ef jörðin og búið* verður selt á leigu, líkt og fslenzka verzlunin forðum. Auk þess verður að líkindum hætt að vinna þar jarðabætur; en það er óþolandi; þó mikið sé búið að vinna að þeim, þá eru mörg handtök eftir,. nauðsynleg til þess, að jörðin geti framleitt alt það, sem náttúran hefir fólgið í skauti hennar. Eg hefi ekki tíma til að segja meira í þetta sinn, en vil beina þeirri ósk minni til allra hugsandi íslendinga, að' þeir taki málið til rækilegrar athug- unar; og jafnframt vil eg skora á landsstjórnina að gera sitt til, að það verði leitt til lykta á þann hátt, að afleiðingarnar verði til gagns landi og lýð til frambúðar, hvað sem líður stundarhag landssjóðs eða einstakra manna. Og því marki hygg eg muni bezt náð, eins og nú horfir, með þvír að sami maður reki búið áfram fyrir landssjóð, sem það hefir gert undan- farið með fágætri atorku og skörungs- skap, og hafi ástæður til að kenna bændaefnum að v i n n a bæði jarða- bótavinnu og fleira, er að landbúnaði lýtur. Staddur í Eeykjavík, 23. okt. 1906, Sigurjón Kristjánsson. Ingólfsmyndarsióðurinn. Kvenfé- lagið íslenzka (form. frú Katrin Magnússon) hefir sýnt af sér þá góðvild og þann höfð— ingsskap, að gefa i þann sjóð af fátækt - sinni ÍOO kr.

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.