Ísafold - 22.04.1908, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisyar i
viku. Yerí) árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða l1/* dollar; borgist fyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD
Dppsögn (skrifleg) bundin við áramót, er
ógild nema komin só til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus vib blabib.
Afgreidsla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 22. apríl 1908.
19. tðlublað
I. O. O. F. 894248 V,.
áagnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 í spítal.
Forngripasafn opið á mvd. og ld. 11—12.
Fllutabankinn opinn 10—2 ^/a og 51/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 síðd. Alm, fundir fsd. og sd. 81/* síðd.
Landakotskirkja. Guðsþj.OVa og 6 á helgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 104/a—12 og 4 5.
Landsbankinn 10^/a—21/*. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 og 6—8.'
Landsskjalasafnið á þrdM fmd. og ld. 12—1.
Lækning ók. í læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripa^am á sd. 2—8.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.ogS.md. !!-■_
Brunabótagjöldum er við-
taka veitt mánudaga og fimtudaga kl.
2 i/2_5i/2 í Austurstræti 20.
Peningavandræðin.
Þeim þokar niður lítils háttar, banka-
vöxtum í löndunum, sem islenzku
bankarnir eiga viðskifti við aðallega
eða nær eingöngu, og færa þá þeir,
bankarnir hérna, niður vexti hjá sér
alveg eins, báðir samtaka og samtím-
is. Þeir munu bjargast mest á lán-
um þaðan, og geta því ekki lengra
farið.
En sú niðurfærsla liðkar sama sem
ekki neitt eða alls ekki um peninga-
markaðinn, hvorki þar né hér.
Þar er lengi verið að rétta við eft-
ir bankaófarirnar í vetur í Khöfn og
hinar og þessar misfellur aðrar, er þá
urðu almenningi kunnar.
Annar bankinn þeirra tveggja, er
þá komst í þrot í bili, reynist haía
glatað öllu sínu hlutafé, 12 miljónum,
og öllum sínum varasjóð, og skuldar
þar að auki nál. 5 milj. kr. Það er
Detailhandler-bankinn. Hlutabréf hans
seldust í áliðnum f. mán. á 5 8/4 af
hundraði, en síðan alís ekki. Hinn,
Grundejer-bankinn, var að vísu betur
staddur rniklu; en niður í 24^/2 af
hndr. voru hlutabréf hans komin, er
síðast höfum vér spurn af.
Þetta kemur til muna við suma
stærri bankana, er lánað hafa þessum
hálfhrundu bönkum allmikið fé, auk
þess sem þeir hafa 5 saman tekist á
hendur 10 milj. kr. ábyrgð fyrir þá,
móts við aðrar 10 milj. ur rikissjoði,
til þess að íirra almenning enn til-
finnanlegra tjóni.
Undirrót þessa er, eins og oft vill
verða, heldur djarflegt gróðabrall og
oíraun fjárhagslegs máttar og megins
ýmissa fésýslutnanna og atvinnurek-
and.a. Meðal auiars er þess getið um
þá Khafnarborgara, er hafa sér að
atvinnu húsagerð, að þeir hafi kostað
til nýrra húsa, er ekkert fæst eftir,
alt að 200 miljónum króna. Þar af
fullyrða fjárhagsvitringar, að sem svar-
ar 100 milj. kr. í minsta lagi muni
engan arð bera nokkurn tíma. Því
fé muni vera á glæ kastað fyrir fult
og alt.
Öðrum þræði eru danskir fasteigna-
menn, sem mælt er að lánað hafi hjá
öðrum þjóðum fyrir milligöngu sinna
sérstaklegra peningalánsstofnana einar
700 miljónir króna, einkum Englend-
ingum og Frökkum, en þar kviknað
uokkur tortrygni og lántregða fyrir
álitshnekki þann, er óeðlilega háir
bankavextir gera landinu, — undar-
lega háir við það, sem gerist annars-
staðar eða með höfuðþjóðum álfunn-
ar.
Þessu líkt er ástandið annarsstaðar
á Norðurlöndum, í Svíþjóð ekki sízt
og sömuleiðis í Norvegi.
Þessa gjalda íslenzku bankarnir,
þótt ekki hafi til unnið, og það með
tvennum hætti. Þeim verða lán afar-
dýr og torfengin þar, sem svona er
ástatt og í garðinn búið, og í annan
stað verðbréf þeirra torseld, meðan
svo stendur.
Hér hefðu ekki orðið nein vand-
ræði á ferðum, ef Landsbankinn hefði
getað fengið kaupendur að þeim 2
milj. í nýjum skuldabréfum, er siðasta
þing veitti houum heimild til að gefa
út, eða Hlutabankinn fengið kaupend-
ur að þeim 2 miljónc.11 í nýjum hluta-
bréfum, er þá var og fengin lagaheim-
ild fyrir. Hann þóttist heppinn að
geta selt i vetur þessa 1 miljón í
bankavaxtabréfum. En það hrekkur
skamt.
Hvorugur þessi veltufjárauki kemur
að notum fyr en eftirspum fer að
verða eftir þeim verðbréfum erlendis.
En það verður naumast fyr en þar
greiðist til mikilla muna úr peninga-
hag almennings og bankavextir lækka
stórum. Þess er engin von, eftir öll-
um atvikum og ástæðum.
Það hefir lengi vakað fyrir mönn-
um, sem sjálfstæði vort bera fyrir
hrjósti, fjárhagslegt ekki síður en
stjórnskipulegt, hve ólíkum mun betra
væri fyrir oss að eiga oss fjárhagsbak-
hjarl vestan Englandshafs en austan.
Þar ætti bankarnir að hafa sín aðal-
viðskifti, koma verðbréfum sínum par
á markað og geta pangað flúið í lán-
tökuþörf. Þar eru nú, í Lundúnum,
bankavextir 3 — 3 l/a af hundraði, í
stað 6—6 x/2 af hdr. í Danmörku og
Skandínavíu.
En því er nú ver og miður, að
ekki er auðhlaupið að þeim vistaskift-
um.
Svo mikill sem er ókunnugleikinn
danski á oss og vorum högum, þá
eru þó til þar og annarsstaðar um
Norðurlönd nfikils megandi menn,
sem vita töluverð deili á mörgu hér,
er lýtur að fjárhagsástandi þjóðarinn-
ar. En þar, í brezka fjármálaheim-
inum, varla nokkur maður.
Sænfilega hagfelt viðskiftasamband
við enska banka er að svo stöddu
ófáanlegt af þeirri ástæðu, enda kem-
ur heim við kunnugra manna frásögn,
sem á því hafa vakið máls lítillega.
Vér erum í enskra bankaburgeisa aug-
um bæði ofursmáir og auk þess ut-
an við mentaðan heiin, sem þeir kalla,
peningaheiminn. Eina leiðin væri
sjálfsagt að ná sér í öflugan og mik-
ils háttar meðalgöngumann. En hver
getur þá ábyrgst, að sú meðalganga
mundi ekki verða svo dýr, að hún
æti upp hagsmunina? — Sízt er við
því að búast, að gripið verði til þess
bakhjarls, nú í snatri, er hin fyrri
bilar. Slíkt á langt í land, þarf ræki-
legan undirbúning.
Nokkrar ýkjusögur munu ganga um
þessar mundir af lántregðu í bönkun-
um hér. En töluverð er hún vafa-
laust þó, og — ekki nema eðlileg,
eftir öllum ástæðum og atvikum.
Landsbankinn veitir að sögn alment
lánbeiðendum einhverja úrlausn, oft
sjálfsagt mjög smáa. Hinn mun fær-
ast fult eins mikið undan nýjum lán-
um, en hefir þó stutt alt til þessa
meiri háttar fyrirtæki með stórlánum,
t. d. botnvörpuútgerðina íslenzku og
vélarbáta; sömuleiðis landbúnaðarfyr-
irtæki. Landsbankinn mun vera enn
aðalathvarf þilskipaútvegarins gamla.
Hin mikla árgæzka til sjávarins fel-
ur að svo stöddu í sér einu vonina
um bráðlega viðrétting peningahörg-
ulsins í bönkunum, ef sjávarvaran
helzt i góðu verði og selst fijótt.
Að öðru leyti er útlitið næsta ískyggi-
legt, og batnar ekki fyrir ásakanir
um það, sem enginn getur við ráðið.
Bæjarbruni.
Mánudag 13. apríl brann bærinn á
Víðivöllum í Skagafirði allur nema
baðstofan, — .þar á meðal forntnerk
stofa, Víðivallastofa, útskorin. Kvikn-
að hafði út frá eldavél. Alt óvátrygt.
Skaðinn mörg þús. Efnaheimili.
Bóndinn heitir Sigurður Sigurðsson.
Maður bjargaðist nauðulega úr dyra-
lofti: fleygði út rúmfötum og sjálf-
um sér ofan á þau 2 mannhæðir.
81kturhÚ8 Suunlendinga.
1.
Eins og kunnugt er orðið, hafa
bændur hér sunnanlands komið sér
saman um, eftir rækilega ihugun, að
stofna sláturfélag og reisa sláturhús í
Reykjavík, fyrsta sameignar- og sam-
vinnu-sláturhús hér á landi.
Sláturhúsinu var komið upp í sumar
sem leið, og það tók til starfa 1. okt.
Sjálfu húsinu og fyrirkomulagi þess
hefir áður verið lýst hér í blaðinu.
Húsið mun hafa kostað uppkomið
rúmar 18 þús. kr. með brunni, vatns-
veitu um það frá honum og skolp-
ræslu til sjávar. Lóðin undir því og
sem því fylgir kostaði nálægt 22
þúsund kr.
Sláturhúsið er í alla staði vel vand-
að og fullnægir þeim kröfum, sem
gjörðar eru annarsstaðar og gjöra
verður til slíkra stofnana.
Frá þeim tíma er það tók til starfa
og til nóvemberloka var slátrað í því
nálægt 10,000 fjár. — Síðan hefir
verið slátrað í því fram að þessum
tíma rúmum 30 stórgripum.
Hér er skýrsla um kindatöku úr hver-
jum hreppi fyrstu 74/2 vikuna:
1. Mýrdal 34
2. Asahreppi 399
3. Fljótshliðarhreppi . . 419
4. Holtamannahreppi . . 278
5. Hvolhreppi .... 289
6. Rangárvailahreppi . . 392
7. Biskupstungnahreppi . 1009
8. Gaulverjabæjarhreppi . 343
9. Gnúpverjahreppi . . 276
10. Grafningshreppi . . . 172
11. Grímsneshreppi . . . CO O
12. Hraungerðishreppi . . 475
13. Hrunamannahreppi . . 726
14. Laugardalshreppi . . 252
15. Sandvíkurhreppi . . . 169
16. Skeiðahreppi .... 328
17. Villingaholtshreppi . . OO
18. Þingvallahreppi . . . 315
19. Ölfushreppi .... 221
20. Kjalarneshreppi . 209
21. Kjósarhreppi .... 300
22. Mosfellssveit .... 493
23. Andakilshreppi . 348
24. Hálsasveit 245
25. Lundarreykjadalshreppi 104
26. Reykholtsdalshreppi 528
27. Skorradalshreppi. . . n7
Samt. 9277
Langflest er féð úr Arnessýslu, eða
alls 5123 kindur, — enda hefir hlut-
deild í þessum félagsskap verið þar
almennari og meiri en í hinum sýsl-
unum. Ur Rangárvallasýslu hafa
komið í sláturhúsið samkvæmt skýrsl-
unni 1777, úr Borgarfirði 1340, og
úr Kjósarsýslu rúmt 1000 fjár.
Kjötið af fénu var selt í bæinn, en
nokkuð saltað og sent út. — Það
munu hafa verið sendar út nálægt
290 tunnur af kjöti. Þar af var búið
að selja er síðast fréttist 255 tunnur.
Kjötið í þeim seldist sem hér segir
að mestöllum kostnaði frádregnum,
i kr.:
nr. 1 80 tunnur á 68
nr. 2 100 — á 60
nr. 3 7S — á 58
Kostnaðurinn á hverja tunnu alment
talinn að vera 8—9 kr., þegar alt er
reiknað, ílátið, salt, flutningur, sölu-
laun og vinnan að salta. Frá þessu
verði kjötsins, sem hér er tilfært, er
þó ekki dregið nema verð ilátsins,
flutningur og sölulaun.
Bezta kjötið seldist á 74 kr. tunn-
an, og er það langhæst verð, sem
fengist hefir fyrir íslenzkt kjöt, svo
menn viti.
Sláturhúsið hefir síðan það tók til
starfa keypt fé fyrir 110 þúsund kr.;
en svarað út til félagsmanna 99,620
kr. Kostnaðurinn við rekstur slátur-
hússins, vinnulaun og fleira nálægt
7% til jafnaðar af allri fjárhæðinni;
en allur kostnaður utn 9°/0.
í haust var svarað út af áœtluðu
verði fjárins eða hverrar kindar 4/5
hlutum þess. Afganginum var svo ráð-
gjört að skifta upp síðar, þegar búið
væri að selja kjötið og ganga frá
reikningunum. Fyr var það ekki
hægt, með því að óvíst var um,
hvernig það mundi seljast, sem sent
var út úr landinu, og hver kostnað-
urinn yrði á resktri hússins. En á
aðalfundi félagsins, sem haldinn var
10. þ. m., var skift milli félagsmanna
nálægt 2/g hlutum af þessum 4/5 hlutum,
sem eftir stóðu af hinu áætlaða verði,
og þótti það gott.
Meðal útgjalda sláturhússins eru
talin nálægt 2000 kr., sem tapaðist á
innmatnum í haust. Þetta tap stafar
af því, að innmaturinn gekk ekki út,
og ollu því meðfram mikil veikindi í
bænum um það leyti, sem aðal-
slátrunin fór fram.
II.
Ymsir hafa orðið til þess hér í
Reykjavík að hallmæla þessari slátur-
hússtofnun, og sumir hafa kent hana
við einokun. Eigi er mér samt kunn-
ugt um, við hvað það hefir að styð-
jast, nema þá tóma ímyndum þeirra
hinna sömu og ókunnugleika. Ekkert
er í lögum Sláturfélagsins, er bendi í
þá átt, að það sé eða eigi að verða
einokunarfélag En félagið hefir þann
nfikilsverða tilgang, sem að áliti flestra
skynbærra manna á ekkert skylt við
einokun, að vanda sem bezt alla með-
ferð kjöts og annarr-i afurða slátur-
fénaðar.
í sambandi við þennan tilgang er
það og markmið félagsins að bæta
verkunina á því kjöti, sem saltað er
og selt, hvort heldur það er gjört
hér eða erlendis.
Það situr illa á kaupmönnum, ekki
hvað sízt þeim er farið hafa með kjöt-
söluna að undanförnu, að tala um
einokun í sambandi við Sláturfélagið
og sláturhúsið. Þeir hafa nú haft
með höndum verkun og sölu á ís-
lenzku kjöti um langt skeið. En
hvernig hefir það gengið ?
Það er kunnugra en frá þurfi að
segja, að meðan svo var, að þeir voru
einir þar um hituna, var öll meðferð
og verkun kjötsins yfir höfuð mjög
bágboriti. Kjötið, sem saltað var og
sent út, var tíðast meira og minna
gjörspilt með of sterkri söltun, og
álit þess á útlendum markaði þar með
stórhnekt og spilt.
ÖIl þau ár, sem kjöttökukaup-
mennirnir höfðu yfirráðin yfir kjötinu,
verkun þess og aölu, kom þeim aldrei
til hugar að gjöra neitt verulegt, sem '
manndáð væri í, til þess að bæta
verkun þess og útvega betri markaði
fyrir það erlendis. Þá brast þar bæði
vit og vilja. Þeir gerðu sig ánægða
með gamla sleifaralagið, sem verið
hafði og var á þessari verzlun, og
hugsuðu um það eitt, að ná sér niðri
í verzlunarviðskiftunum við sveita-
bændur, ef svo bar við, að þeir sköð-
uðust á kjötsölunni.
A síðustu árum er það að eins einn
kaupmaður, sem eg hefi heyrt getið
um að gjört hafi tilraun til að bæta
verkun kjötsins hér og útvega betri
markað fyrir það. Það er R. Riis á
Borðeyri.
Um kjötkaupmennina hér í Reykja-
vík er það að segja, að sumir þeirra
hafa þessi síðustu ár komið sér upp
sláturhúsum og bætt með því nokkuð
úr hinum frámunalega sóðaskap og
kæruleysi, er áður viðgekst við slátrun
hér. Fyrstur til þess varð Jón Þórð-
arson kaupmaður, er jafnan hefir látið
sér vera ant um góða sölu ísienzkra
afurða.
En gagngerð breyting til batnaðar
á öllu því, er Jýtur að slátruninni og
meðferð og verkun kjötsins, er fyrst
nú að komast á bér með sláturhúsi
bænda.
Minna má á það í sambandi við
einokunarhjal manna hér, að fyrir
nokkrum árum voru veittar af þing-
inu 2000 kr. til að styrkja stofnun
sláturhúss o. s. frv. Búnaðarfélagið
átti að hafa umsjón með notkun fjár-
ins, og í tilefni af því sneri það sér
til bæjarstjórnarinnar í Reykjavík og
bauð henni meðmæli sín um styrk af
þessu fé til þess að koma upp mynd-
arlegu sláturhúsi. En bæjarstjórnin
vildi ekki eða þóttist ekki sjá sér
fært að leggja út i þetta fyrirtæki.
Loks eru það bændur sjálfir, sem
taka málið að sér, ræða það og undir-
búa og koma því í framkvæmd. Fyr-
ir þetta eiga þeir heiður og þokk
skilið hjá hverjum þeim manni, er
ann þessu máli, og lætur sér ant um
sóma lands og þjóðar.
Um verðið á kjötinu frá sláturhús-
inu er það að segja, að það hlýtur,
eins og eg hefi áður haldið fram, að
miðast við það verð, sem fæst fyrir
vel verkað sams konar kjöt héðan á
erlendum markaði.
Þetta kjöt, sem sent var út í haust,
seldist á 25—30 aura að frádregnum
öllum kostnaði. Það var nokkuð
hærra verð en sams konar kjöt var
selt fyrir hér í bænum í haust er leið.
En þess er einnig að gæta, að salan
á þessu útflutta kjöti hepnaðist mæta-
vel.
Annars eru kjötsöluhorfurnar nú því
miður ekki góðar. Stafar það bæði
af nfisjafnri verkun á kjötinu sem sent
var út í haust héðan af landi, og því
hve mikið barst að af kjöti, en mark-
aðurinn fyrir íslenzkt kjöt takmarkað-
ur enn sem konfið er.. E11 eina ráðið
til þess að bæta úr þessu: laklegri
sölu á kjötinu altnent, og þvi hve
markaðurinn er lítill fyrir það, er að
koma upp sláturhúsum alstaðar þar
sem það á við og ástæður leyfa,
samfara vandaðri meðferð A kjötinu,
betri verkun og greinilegri flokkun pess
eftir gœðum.
Sláturhús eru nú komin upp hér i
Reykjavík, á Akureyri og í Húsavík.
í ráði er að stofna á þessu ári slátur-
hús á Sáuðárkrók, Blönduósi, Hvamms-
tanga og Seyðisfirði eða Búðareyri.
Einnig hefir komið til orða að stofna
sláturhús á Vopnafirði, ísafirði og
jafnvel í Höfn í Hornafirði.
Sláturfélag Suðurlands hefir í huga
að koma upp sláturhúsi í Borgarnesi,
eins konar útbúi frá sláturhúsinu hér.
Eru Borgfirðingar og Mýramenn mjög
áfram um það* sem eðlilegt er, og
virðast ekki ætla að láta neina erfið-
leika aftra sér, hvorki neitun bank-
anna hér um peningalán eða neitt
annað.
Það má því svo að orði kveða, sem
almennur áhugi meðal bænda um alt
land sé vaknaður á því, að koma
verkun og meðferð kjötsins og sölu
þess í viðunanlegt horf. Bændur hafa
tekið málið að sér, og með því er
það konfið á góðan og réttan rek-
spöl, er horfir landi og lýð til veru-
legra heilla.
Sigurður Sigurðsson.
• • »■I ■
Hólum hlekst á.
Föstudaginn langa hefir strandferða-
bát Hólum hlekst á í Hornafiaði, lent
á sandeyri þar, líklega á innsigling,
og ekki losnað aftur. En óskemt var
það, er sent var til Eskifjarðar að sírna
fréttina hingað. Gufuskipið frá
Wathnes-erfingjum var fengið .á Seyð-
isfirði að skreppa suður til hjálpar,
að ná úr skipinu vörum ef á þyrfti
að halda. Það heitir Edda. Ekki
annars getið en að farþegar hafi bjarg-
ast viðstöðulaust.
Valurinn danski fór austur á Horna-
fjörð í fyrra dag til frekari aðstoðar,
ef svo skipaðist, fyrir tilmæli afgreiðslu-
manns félagsins hér og með samþykki
landritara.