Ísafold - 09.05.1908, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni e5a tvisvar l viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er- lendis 5 kr. e5a l* 1/* dollar; borgist fyrir miöjan júli (erlendis fyrir fram). ISAFOLD Uppsögn (8krifleg) bundin yiö áramót, er ógild nema komin só til útgefanda fyrir 1. okt. og kaupandi skuldlaas viö blaöiö. Afgreiösla: Austurstrœtl 8.

XXXV. árg. Beykjavik laugardagirm 9. maí 1908. 24. tölublað
Misrétti.
1. O. O. F. 895158 V2.
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—8 í spital.
Forngripasafn opið á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2 V* og 51/*—7-
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siöd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Guósþj.91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. Bankastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 og 6—8.’
Landsskjalasafnið á þrd.T fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasain á sd. 2—8.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.og8.md. 11— '
Brunabótagjöldum er við-
taka veitt mánudaga og fimtudaga kl.
2^/2—5V2 í Austurstræti 20.
Tíðindin mikiu.
Blaðskeytabandalagið hefir fengið
frá því síðast 3. símskeyti um milli-
landanefndina.
Hið fyrsta var sent frá Khöfn mið-
vikudaginn kl. 5 síðdegis, og kom
hingað kl. 6,10. Það er svo orðað
sem hér segir (áður birt í fregnmiða):
Nefndarfrv. samþykt alt
vikufresti niðurstaða Ting-
valla.
Þá kom annað í gær, sent frá
Khöfn að hallanda hádegi, og kom
hér rúmri stundu siðar:
Althingi rofið kosningar ÍO
september thjóðfundur febr-
ar.
Loks kom hið síðasta í morgun,
sent frá Khöfn laust eftir dagmál, og
er svar við fyrirspurn frá ritstj. ísaf.
um þjóðfundar-ráðagerðina:
Athings februar tjoðfund-
ur sérumboð.
Hraðskeyti þessi öll, frá tíðinda-
manni Blaðskeytabandalagsins, flytja
það eitt og alt það, er millilandanefnd-
in sjálf hefir veitt heimild til að gera
kunnugt að svo stöddu. Hún hefir
bannað frekari frásagnir fyr en hún
birtir sjálf niðurstöðu málsins, og heitir
að gera það á vikufresti frá því á mið-
vikudaginn var, - með öðrum orð-
um : von á skýrslu liennar næsta mið-
vikudag, 15- Þ- mán.
Ekki er láandi, þótt forvitnin sé
mikil og óþolinmæðin að bíða þangað
tii, þótt ekki sé nema fáeina daga.
Hér er um stórtíðindi að tefla, meiri
en hér hafa gerst margar aldir, eða
réttara sagt: vænlegur aðdragandi til
slíkra tíðinda.
En miklu er hyggiiegra að bíða eftir
skýrslu nefndarinnar cn að taka of
mikið mark á einkaskeytum þeim eða
leyniskeytum, er hingað hafa borist
þessa vikuna, ýmist beint frá Khöfn,
eða frá Seyðisfirði og Akureyri. Þær
fréttir geta verið réttar. En vissa er
engin fyrir því, að svo sé. Og upp
er þar lostið því að minsta kosti,
sem nefndin hefir ætlast til að leynt
færi að svo stöddu, annaðhvort beint
af einhverjum neíndarmanni, eða þá
öðrum þar í Khöfn, sem einhver
nefndarmaður hefir sagt kunningja
sínum í fullum trúnaði. Hvorugu er
bót mælandi. Enginn veit, hvern
ógreiða hann getur gert með þvi tnál-
inu sjalfu. Það kann nefndin ein að
meta.
Mergurinn málsins í öllum fréttun-
um er þessi, sem miðvikudagsskeytið
virðist í sér geyma, að það sé
þingvallafundarstefnuskrá in
sem nefndin hefir samþykt.
Það merkir hvorki meira né minna
en
að ísland skuli vera frjálst sambands-
land við Danmörku í konungssam-
bandi við hana með fullveldi yfir öll-
um sínum málum; en
að þó megi fela Dönum að fara
með ýms mál fyrir íslands hönd með-
an um semur, þau er eftir ástæðum
landsins þykir gjörlegt, t. d. konungs-
erfðir, hervarnir, utanrlkismál, pen-
ingasláttu;
að um önnur mál skuli Islendingar
vera einráðir með konungi og verði
þau að sjálfsögðu eigi borin upp í
ríkisráði Dana;
að auk þeirra mála, sem nú eru
talin íslenzk sérmál, skuli áskilinn sér-
stakur íslenzkur þegnréttur;
að rétt til fiskiveiða í landhelgi hafi
íslendingar einir, og
að ísland hafi sérstakan fána.
Mikils og almenns fagnaðar mundu
þessi tíðindi fá öilum íslenzkum sjálf-
stæðismönnum, ef þeim mætti treysta
til íulls.
En það er varasamt að svo stöddu.
Því að vel gat tíðindamaður Blað-
skeytabandalagsins vitnað í Þingvalla-
fund, þó að ekki hafi nefndin fallist
á öll atriðin í stefnuskrá hans eða
þótt eitthvað hefði verið úr þessu
dregið.
Um það verður uggvænt nokkuð
svo alt þangað til nefndarálitið birt-
ist. Það því fremur, sem skeyti frá
Akureyri í gær segir einn nefndar-
manninn íslenzka (Sk. Th.) hafa ver-
ið hinum ósamþykkan, og í öðru
lagi er gefið í skyn í einkasímskeyt-
um hingað utan nefndar, að innlim-
unarákvæði felist í ályktun nefndar-
innar.
Þetta getur verið markleysa. En
valt er því að treysta þó að svo vöxnu
máli.
Biðin til miðvikudags er ekki nein
ókleif þraut
Síðustu símskeytin tvö, um þing-
rof og þjóðfund aðallega, virðist næst
að skilja svo,
að kjósendur eigi að jveita sérum-
boð fulltrúum þeim, er kosnii verða
10. sept. (alþingiskosninga-daginn) til
til að fara með sambandsmálið, með
því að það liggur í raun réttri utan
við verksvið alþingis eða alment um-
boð þess, og
að það þing, febrúarþingið í vetur,
skuli því nejna »þjóðfund«.
Hinu er ekki gott að koma heim,
að tvö þing eigi að halda í febrúar
næst, alþingi og þjóðfund.
Og hvar eru lög til að kjósa eftir
á sérstakan þjóðfund ?
Siódegismessa i dómkirkjanni & morg-
un kl. 5 (J. H.).
Frikirkjan. Messufall þar k morgun.
Prestur I ferð.
Við hámessu k morgun I dómkirk-
junni stigur kand. Sigurbj. Á. Gislason í
stól.
Franska herskipið kom hér 2. þ.
mán. fyrsta skifti þ. k., hið sama og áður,
Lavoisier.
Spítalaskip franskt, hið sama og i
fyrra, kom hér 1. þ. mán. Það heitir
Saint Francois d'Assise.
Strandferðirnar.
Aukaskip Esbjerg kom í gærmorg-
un austan um land úr Hóla-strandferð-
inni og með því allmargt farþega.
Hrepti bálviðri í Meðallandsvík á
miðvikudaginn, var lagt í rétt og
gekk svo 16 stundir. Þá slotaði veðr-
inu.
önnur grein.
Svar o. fl.
I.
Umkvörtunargrein vorri Rangæinga
um misréttið í landinu, sem út kom
í blöðunum i vetur, hafa margir tek-
ið vel.
En sumum mun þó vera í nöp
við hana, sem við mátti búast. Má
sjá það á Norðra 10. tbl. þ. á.,
Reykjavík 13. tbl. þ. á. og víðar.
Ekki er þó málið sjálft rætt þar, eða
neinu mótmælt með rökum, heldur
er vikið að þeim með rangfærslum
og skökkum getgátum. Má því ætla
að sumir vilji eyða máli voru með
likum hætti og Eyólfur Bölverksson
brennumálinu.
í Reykjavíkinni er sagt frá samtali,
er hnígur að undirskriftum undir um-
kvörtunargreinina. Það samtal bein-
ist að mér, Sig. Guðmundssyni, við
einn bóndann, því eg ferðaðist um sýsl-
una, þ. e. kom í alla hreppana, og
hitti í sumum (4) þeirra 2 — 3 bænd-
ur, en í sumum marga. Eg finn því
ástæðu til að mótmæla þessu samtali,
og lýsa það helberan ósanninda-upp-
spuna að því er mig snertir. Einnig
mótmœli eg algjörlega tilganginum, sem
þar er látinn vera með umkvörtunar-
skjalinu, samning þess o. s. frv.
Fiskiveiðar og Því hefit verið sleg-
landbúnaður. ið fram, eftir að nefnd
grein vor kom út, og oít áður, að
landbúnaðurinn njóti mikils stuðnings,
og ekki síður hinu, að Iítið sé hlynt
að fiskiveiðunum, en að mest gjöld
komi þó frá þeim til landssjóðs, (sjá
Reykjavík 3. tbl. þ. á., ísafold 5. tbl.
þ. á., Norðra 7. tbl. þ. á., Skirni bls.
155 f. á., Alþýðublaðið o. fl.).
Vér ræddum ekki um fiskiveiðarn-
ar; þær eru að nokkru leyti annað
en kauptúnin sem vér nefndum. En
fyrst þeir eru sí og æ að vitna í fiski-
veiðarnar og landssjóðstekjurnar af
þeim, þá er ekki úrhættis að benda á
grundvöllinn sem bygt er á í þessu
efni, því að jafnan
varðar mest til allra orða,
að undirstaðan rétt sé fnndin.
I Frey 1906, 5. tbl, er mjög góð
ritgjörð eftir hr. G. G. ráðunaut um
atvinnuvegi vora. Þar er sýnt fram
á, að hvalveiðamenn og fleiri útlend-
ingar greiði meira en helming af út-
flutningsgjaldi af fiski og lýsi, og að
það séu því að eins 32 aurar, sem
koma á skippundið af fiskinum. Hef-
ir þetta því litii eða engin áhrif á
fiskverðið hjá kaupmönnum, sem
greiða gjaldið.
Ráðunauturinn segir meðal annars:
— Eg hefi minst á þetta við allmarga
fiskikaupmenn. Þar á meðal einn
stærsta fiskikaupmann landsins, sem
verzlað hefir mjög tnikið með saltfisk
mörg undanfarin ár. Þeim hefir kom-
ið saman um, að peir tœkju ekkert til-
lit til útjlutningsgjaldsins, pegar peir
dkvaðu jiskverðið. Ohætt mun því
að fullyrða, að megnið af útflutnings-
gjaldinu af fiski og lýsi, ef ekki alt
gjaldið, beri að skoða sem gjald á
verzlunum, sem allir verzlunarmenn
þeirra borga að réttri tiltölu við verzl-
unarmagn þeirra hvers um sig.
Sé þetta rétt, þá greiða útflutnings-
gjald þetta í raun og veru útlending-
ar, kaupmenn og allir lar.dsmenn.
Er þá óhætt að minki gutnið af gjaldi
fiskiveiðanna til landssjóðs.
Önnur gjöld til landssjóðs koma
nokkuð óréttlátlega niður á landsmenn.
Vonandi tekst skattamálanefndinni að
benda á umbætur, en aðra vegi verð-
ur hún þá að finna en að íþyngja
sveitimum enn af nýju.
Ábúðarskatturinn er goldinti af
hverju jarðarhundraði, en húsaskattur-
inn af hverjum fullum 500 kr. í hús-
eignum einstakra tnanna, sem ekki
fylgja jörðu og ekki bera þinglesnar
veðskuldir.
Tekjuskatturinn af eign er réttmæt-
ur. Hann bera tekjur af eignum allra
landsmanna. En líklega borgast hann
betur af eignum sveitabænda, sem
lítið er annað en jarðeignir, og ekki
er hægt að draga undan framtali, held-
ur en af peningaeign, sem meira
er af í kaupstöðunum.
Tekjuskatturinn af atvinnu nær
ekki nema aðeins til þeirra, sem hafa
meira en 1000 kr. í tekjur af annari
atvinnu en landbúnaði og fiskiveið-
um. Margir kaupstaðarbúendur munu
því lausir við bein gjöld til lands-
sjóðs.
Lausafjárskatturinn, sem er lagður
á lausafjárhundrað, það er telja ber
fram til tíundar, bætir ekki úr skák.
Hann er goldinu af fénaði og af skip-
um, sem ganga til fiskiveiða. Þessi
lausafjárskattur er og verður illa þokk-
aður. Hann kemur mjög misjafnt
niður á landsmenn — auk þeirra sem
lausir eru við hann. Þar er t. d.
sama gjaid af 48 ám, sem gera í
Rangárvallasýslu rúmar 500 kr., og
af einu þitskipi, sem gerir upp undir
20,000 kr. Hann liggur beint á at-
vinnustofninum, og dregur því úr
allri framleiðslu, sem þörf er á að
styðja og efla, og hann liggur á at-
vinnustofni þessum hvort sem hann
er allur t skuld eða ekki, og hvort
sem nokkur beinn ársarður verður af
honum eða ekki. Loks er skattur
þessi svo erfiður viðfangs, að kostnað-
urinn að reikna hann af fénaði og
innheimta étur hann líklega upp allan,
og mikið meira, ef öll fundarhöld
bænda o. fl. út af honum eru með-
talin (vor-hreppaskil, haust-hreppaskil
og þing).
Tollarnir þykja sumum slæmir.
Þá er þó ódýrt að heimta saman, og
enda réttmætt að þeir sem eyða fé
landsins fyrir munaðarvöru, til óþarfa
eða skaða, greiði nokkuð í landssjóð.
Kaffi- og sykurtollinn er helzt álíta-
mál um hvort kemur réttlátlega niður.
Sveitirnar gætu brúkað minna af
þeirri vöru, en gera það líklega ekki.
Um sláttinn er þar víða hóflítil kaffi-
brúkun og enda á vetrum vegna kuld-
ans í óhituðum bæjum. Gestrisni
svonefnd f sveitum á iíka sinn þátt í
kaffibrúkuninni. Lága tolla á aðflutt-
um vörum, sem framleiða má hér á
landi, væri ekki hægt að segja rang-
láta.
Þá sjá margir hins vegar ofsjónum
yfir því hvað hlynt er að landbúnaði
með styrkveitingum. Og er þá oft-
ast vitnað í búnaðarstyrkinn og þ. h.
Þeir telja hann veittan landbúnaðinum
eða sveitunum. Þeir gá ekki að því,
að kauptúnin njóta þess fjár einnig
beint og óbeint, né hins, hversu æski-
legra er, að þau njóti þess fyrir að
rækta landið kringum sig heldur en
að flytja til sín frá útlöndum hey og
garðamat, kjötmat, mjólkurmat, smjör-
líki o. fl. með styrk úr landssjóði
(gufuskipaferðastyrkinum). Ekki líta
þeir heldur á það, að margir telja fram-
búðarvelliðan þjóðarinnar undir þvi
komna, að landið sé ræktað og yrkt
eftir föngum. Né hitt, að nú getur
landbúnaðurinn ekki kept við sjávar-
útveginn, eða við atvinnu þá, er lands-
sjóður veitir, og er því sumstaðar að
leggjast í valinn.
Fáir virðast líka gera mikið úr þeirri
sterku ástæðu, að jarðabæturnar gera
menn oftast að nokkru leyti fyrir
eftirkomendur eða landið, einkum i
sveitum. Arðurinn er seintekinn, og
í sveitum er sjaldan hægt að selja
ræktaða bletti skaðlitið, eins og í kaup-
stöðum. Jarðeigendur geta vanalega
ekki endurgoldið umbæturna nema
sér til skaða. Fyrir þetta er sérstök
ástæða til að styrkja jarðræktina.
Mikil björg og blessuti er það
óneitanlega, sem Ægir gefur; en dýr
er fórnin, sem hann tekur með köfl-
um, og þung er sorgin, sem af þvi
leiðir; því má gjarnan líta á það unt
leið og lagt er á móti styrk til jarð-
ræktar.
Annað atriði, sem Iengi ætlar að
verða vitnað í og líklega er rétt gert, er
fjárböðunarkostnaðurinn. Bændur i
Rangárvallasýslu háðu þó ekki um það
fé; því í henni hefir líklega enginn
kláði verið. O. Myklestad taldi að
sönnu kláða hér, en gat ekki rökstutt
það. Lakara mundi líka fyrir kaup-
túnin að fá kláðakindur til slátrunar
en heilbrigðar, þar sem urn það var
að tefla.
Hlunnindi Lítið er aftur getið um
kauptún- alt hitt, sem kauptúnin
anna. njóta aðallega og er þó
þess vert að nefna.
Auk hinna mörgu og stóru atriða
er vér bentum á i fyrri grein vorri,
má nefna: styrkveitingarnar til fiski-
veiðasjóðs, vélarbáta, bryggjugerða,
fiskimats 0. fl. eða fjárhæðirnar til
margs konar skóla i kaupstöðunum,
bókasafna og annarra safna, ýmissa fé-
laga, skemtana og fyrirlestra, eða til
dómkirkjuprestsins eða kirkjugarðsins
og organleikara í Reykjavik, eða
ábyrgðarinnar hennar vegua.
Ekki er heldur minst á hinar rík-
mannlegu atvinnugreinar, er landssjóð-
ur er látinn borga óspart, svo sem
feit embætti, eftirlaun og styrktarfé
til visinda og bókmenta, til opinberra
bygginga og jafnvel til brúargerða og
vega m. fl., og fá þó sveitirnar ótrú-
lega lítið af öllu þessu fé og yfir
höfuð litið af öllu fé landssjóðs.
í fjárlögunum sést að vísu ekki,
hvernig öllu eftirlauna- og styrktar-
fénu er varið. Líklega fær þó Rang-
árvallasýsla engan eyri af því. Marg-
ar smáu fjárhæðirnar eru tilfærðar,
en ekki hinar stóru. Þær sem ekki
sjást þar, nema þó meira en m þús.
kr.
Símajargið. Hið þunga farg, sem
figgur á þjóðinni útaf símanum, hefir
naumast verið lagt á hana vegna Rang-
árvallasýslu eða sveitanna. í fjárl.
eru 2 ára tekjur hans taldar 100 þús.
kr., en gjöldin meira en 545 þús. kr.
Mismunur frekar 445 þús. kr. Nýir
símar eru að vísu í þessu, en ekki
er gott að vita, hvenær þeim linnir
og kostnaðinum til þessa, ef ritsím-
inn ætti sér framtíð. En velti hann
um koll bráðlega, þá situr þjóðin
eftir með byrðarnar.
Til nýju síma-þverlínanna er eigin-
lega veitt öll áætlaða fjárhæðin og
þá dregið frá með þessum orðum :
— Hér af væntist frá hlutaðeig-
andi félögum, .... oftast um l/3 hluti.
Þetta er óvanaleg lagasmíði og lítt
skiljanleg. Svona réttarhá fekk þó
ekki aðallína suðurlands að vera. Hún
er því nr. 3 að verðleikum, enda ligg-
ur hún ekki til kauptúna. Eyratbakka-
þverlínan er einnig undir þessurn
tölulið.
Konungskoman í surnar bendir ekki
á neitt jafnrétti. Stjórn og þing brúk-
ar svo sem 2—3 hundruð þús. kr.
af almannafé handa gestum sínum,
sjálfum sér og ýmsum Reykvíkingum
aðaliega, en sníkir út 18 reiðhesta
kauplaust hjá Rangárvallasýslu, og
mikið af hestum viðar uiíi landið. í
næstu fjárlögum mun þjóðin fá að sjá
fjárhæðina, og þá sennilega að greiða
liana einhvern tima.
Heiðursmerkin svo nefnd, sem
stjórnin virðist hafa mætur á, benda
heldur ekki á það, að hún vilji jafnan
rétt i landinu. Það er að segja, jafn-
an rétt milli landshlutanna eða at-
vinnuveganna. Latidbúnaðurinn á þar
sem annarsstaðar ekki upp á háborðið.
Um misrétti milli þjóðmálaflokk-
anna tölum vér ekki um hér. Allur
sá sorgarleikur er einn fyrir sig.
Lítið réttlæti er það, að launa em-
bættismönnum landsins og uppgjafa-
embættismönnum þess svo hátt, að
kauptúnin, sem þeir eiga heima i,