Ísafold - 11.07.1908, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu sinni eðá tvisvar í
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 1 kr., er-
lendis 6 kr. eða 1 '/* dollar; borgist fyrir
miðjan júlí (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD
Uppsögn (akrifleg) bnndin riö Aramót, er
ógild nema komin sé til dtgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus viö blaöiö.
Afgreibsla: Austurstrœti 8.
XXXV. árg.
Reykjavík laugartlaginn 11. júlí 1908.
42. tölublað
1. O. O. F. 897249.
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 í spítal
Forngripasafn opiö á mvd. og ld. 11—12.
Ulutabankinn opinn 10—2 lft og ö1/*—7.
K.. F. U. M. Lestrar- og skriístofa frá 8 Ard. til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* síðd.
Landakotskirkja. Guösþj. 91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—21/*. .T*"z.kastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 og l -ó.'
Landsskjalasafnið á þbu., ímd. og Id. 12—1.
Lœkning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12,
NAttúrugripasaiii á sd. 2—3.
Tannlækning ók. i Tósthússtr. 14, l.ogS.md. 11- '
Faxaflöabáturinn Ingölfur
fer til
Borgarness júli 13., 19., 27. og 29.;
ágúst -j-, 9v 19- °g 28-
BtíSa 15.
Kcflavíkur og Garðs júlí 18. og 21.
og ágúst 1., 4,. 11., 22. og 30.
Satidgerðis ágúst 1., 12. og 23.
Erlend tíðindi.
Frá Marokko. Sunnan úr
Marokko er að frótta gersamlegar
ófarir Abdul Aziz soldáns, skjólstæð-
ings Frakka, en sigur hálfbróður hans,
uppreisnarsoldánsins Mulay Hafid.
Landsbúar halda nú hann fyrir réttan
höfðingja sinn, með því áð hann hefir
haldið innreið sína í helgan höfuðstað
ríkisins, Foz, og sezt þar að og tekið
við varðveizlu helgra dóma. Það er
Frökkum ljótur grikkur. Þeim er
tveggja kosta val, annaðhvort að halda
uppi hernaði gegn hinum nýja sol-
dáni, Mulay Hafid, og reka hann frá
völdum, eða kannast við hann löglega
að völdurn kominn og sleppa hendi
af Abdul Aziz. En landslýður fylgir
allur Mulay Hafid og er til þess al-
búinn að skera upp herör og gripa
til vopna í helgum móð gegn hinurn
. vantrúuðu hundum, Norðurálfumönn-
um, og létta eigi fyr en enginn þtirra
er þar ofanjarðar. — Við þetta er
Þjóðverjum skemt.
Bretar ogPjóðverjar. Nokk-
uð varð almenningi víða um lönd
órótt um stund fyrir nokkurum vik-
um við ögrunarorð, er höfð eru eftir
Vilhjálmi keisara á hertamningarmóti,
þar sem heitir Döberitz á Prússlandi.
Hann kvað Þjóðverja vera hvergi
hrædda hjörs í þrá, þótt svo færi, að
berjast yrði á tvær hendur í senn eða
fleiri. Þetta var skömmu áður en
þeir ætluðu að hittast úti fyrir Reval
á Rússlandi, móðirbróðir hans Játvarð-
ur konungur og Nikulás Rússakeisari;
og fór hann sem aðrir nærri um, að
þar mundi verða rætt um og ráð á
lögð um enn frekari einangrun Þýzka-
lands, sem eru hans ær og kýr, Ját-
varðar konungs. Ummæli keisara
voru birt rikistökuafmælisdag hans
hinn 20., en það var 15. júni, og
var svo virt af sumum, að honum
hefði gengið það helzt til stóryrð-
anna, að hann vildi láta eitthvað á sig
minnast þá sem endranær og það á sliku
merkisafmæli. Uggurinn hvarf bráð-
lega. En grunt er á honum jafnan,
með því að fáir geta losað sig við
þá hugsun, að saman hljóti þeim að
lenda áður langt um líður, Bretum og
Þjóðverjum. Bretum illa við, að
Þjóðverjar eflist það, einkum að her-
skipastól, að eigi hafi þeir í öllum
þumlum við þá, en Þjóðverjum finst
sér misboðið, sifeldu stjái við að kvía
þá inni.
Fl’á Rússum. Herskipastól
mestallan mistu þeir í viðureigninni
við Japan fyrir nokkurum missirum,
svo sem flestum er minnisstætt. En
nýjum flota ætla þeir sér að koma
upp hið allra bráðasta, þótt mjög
skorti fé til þess. Því nema mundi
það biljónum króna.
En nú hefir verið gerð grein fyrir
því nýlega á þingi í Pétursborg,
dúmunni, að ekki verði komist af
með minna en 4 biljónir eða miljarða
króna til þess að rétta svo við her-
varnir á landi og umbæta landherinn,
að jafnvígur verði Þjóðverjum. Alt
sé á tréfótum, er þar að hnigur, sem
margt annað í því fyrirferðarmikla ríki.
Þeir munu því fáum ægja að svo
stöddu, Rússar, öðru vísi en ef það
er fyrir bandalagið við Frakka og
vináttumál við Breta.
Frá Persum. Þar hefir verið
róstusamt í höfuðstaðnum undanfar-
ið, Teheran. Miklar skærur með
konungi hinum unga, Muhamed Ali,
og þinginu, sem faðir hans, Nasir-ed-
Eddin, kom á lcgg skömmu áður en
hann féll frá, en syni hans þykir vera
ill arfleifð; það er honum óstýrilátt
mjög, og þykir fleirum það fara mið-
ur viturlega að ráði síriu.
Það er síðast af þeim viðskiftum
að frétta, að konungur lét vopnað lið
umkringja þinghöllina, kósakka og
annað, og heimta framselda á kon-
ungs vald til dýflissuvistar helztu leið-
toga þingsins. En því var harðlega
neitað og tekið til að skjóta á her-
mennina út um glugga á þinghöll-
inni. Eitthvað féll af þeim. En
þá var fengið stórskotalið til að skjóta
á þitighölhna, og skifti þá skjótt um,
sem von var. Þingmennirnir urðu
að gefast upp, en þinghöllin rænd og
mörg spellvirki unnii? þar í grend. —
Það fylgir sögunni, að ekki muni
landslýður vera þroskameiri en það i
stjórnmálum, að heldur dragi hann
taum konungsvaldsins og herliðsins
eftir þessar aðfarir — ef þær fréttir
eru þá ekki orðaðar af sjálfum »hús-
bónda« lýðsins og hans mönnum.
Vér gerum þaö aldrei!
VII.
(Síðasta grein).
Frjáls þjóð í fðgru liindi.
Nærri því hvert skifti, sem Jónas
Hallgrímsson yrkir um ættjörðina,
verða fyrir honum tvö hugtök, sem
geta aldrei slitið sig sundur —: jrjáls
pjóð og jagitrt land-
Fagur er dalur og fyllist skógi,
og frjdlsir menn, þegar aldir renna.
Jónas hefir trú á landinu. Hann
trúir því að kynslóðirnar eftir hann,
þær verði jrjálsir menn, geti fylt skógi
íslenzku dalina, sem hann »söng inn
í sólskin og blóm«, eins og Þorsteinn
Erlingsson hefir kveðið unt hann.
Og þegar hann sér Þingvallahraun
þögult og dapurt, þá er það af því,
að horfið er úr landi »fólkstjórnar-
þingið frægt um heim.«
En hann blessar þjóðina fyrir að
hafa ekki týnt frelsisþránni í hörm-
ungunum, fyrir að
andinn lifir æ hinn sami,
þótt afl og þroska nauðir lami.
Sú trygð við sjálfstæðishugsjónina
býst hann við að verði landinu til
viðreisnar.
Það er óhugsandi að sú trygð verði
ekki endurgoldin.
Verði það ekki, þá er það af því
að þjóðin teflir trygðagjöldunum úr
hendi sér.
Hún á nú að reyna þar giftu sína í
haust við kosningarnar.
Velji hún þá menn, sem ganga að
Uppkastinu, menn, sem vilja skifta
landinu við Dani og láta þá fá gef-
ins 29/30 hluta af óðalseign vorri, en
oss sjálía halda eftir þangað til
vér lognumst út af svo sem þjóð,
sogumst niður í danska manniðu, og
íslenzkt þjóðerni fer eins og skuggi
yfir varir þeirra manna, sem nefna
það, — velji þjóðin þá menn, þá hef-
ir hún teflt úr hendi sér launum fyr-
ir alla þá trygð, sem hún hetir lagt
við sjálfstæðishugsjónina fornu. En
þau sjálfskapaviti vill enginn gera.
Eitthvert mesta böl hverri þjóð og
hverjum einstakling •— það er van-
traustið á sjálfum sér. Að treystasl
aldrei til að standa, nema að halla sér
upp að öðrum. Að treystast aldrei
til að sigla, nema að fara í kjölfar
annarra. Að treystast ekki einu sinni
til að liggja eða skríða öðruvísi en
aðrir hafa gert það. Að verða að
dagtröllum fyrir þá sök eina, að nú
vill enginn lengur vera nátt-tröll. Sízt
heilar þjóðir.
Það er þetta svívirðilega vantraust
á sjálfri þjóðinni og öllum hennar
kröftum og hæfileikum, setn nefndar-
menn og þeirra fylgifiskar eru sí og
æ að halda að henni.
Þeirra tíu boðorð eru öll eins: Þú
skalt ekki treysta sjálfri þér!
Þeir hafa sagt það sjálfir. Sagt
það, að þeir treysti ekki pjóðinni til að
standa á eigin fótum; hún yrði að
styðja sig við Danmörku.
En þjóðinni stendur nákvæmlega á
sama, hvers peir treysta henni til.
Hún treystir sérsjálj. Og það ríður
baggamuninn.
Hún treystir sér til að rækta land-
ið sitt ein, til að eiga það ein, til að
elska það ein.
Hún treystir sér til að láta spár
Jónasar Hallgrímssonar rætasf að láta
dalina verða fagra og fylla þá skógi.
Hún treystir sér til að halda á
merki Jóns Sigurðssonar — algerlega
hjálparlaust af Dönum, sem nú eru
að láta blöð sín svívirða hann, kalla
hann ofstækisfullan Danahatara o. s.
frv.
Hún treystir sér til að
prýða lengi landið það
sem lifandi guð ltefir fundið stað
ástarsælan —
eins og Jónas kvað.
En til eins treystir hún sér ekki.
Hún treystist ekki til að gera neitt
af þessu í böndum. Og því vill hún
k u b b a sundur gömlu fjötrana — þeir
eru farnir að slitna, tetrin — en ekki
leggja á sig aðra nýja, sem hún ræð-
ur ekkert við.
Oss þykir vænstum landið, það er
fegurst fyrir sjónum vorum, þegar vér
viturn, að vér höfumhjálpað náttúrunni
til að gera pað jagurt. Vér, en ekki
aðrar þjóðir.
En vér getum það ekki með nokkr-
um öðrum hætti en þeim, að verða
frjálsir menn, ganga með öllu óheítir af
annarrar þjóðar yfirráðum. Að öðrum
kosti ræktum vér ekki landið. Það
verða þá aðrir að gera fyrir okk-
ur. Aðrir að stjórna plógnum. Aðr-
ir að sá. Aðrir að fá uppskeruna.
Og ætli hún taki ekki heldur að
kólna úr því, ást vor á landinu?
H ú n hefir þó haldið við þjóðerni
voru fram á þennan dag. Skyldi hún
verða oss jafnhelg, þegar Danir eru
teknir að eiga landið með okkur?
Það þarf að fara að eitra fyrir þann
kotungshugsunarhátt, að álykta sem
svo: Vér eigum að vera í sambandi
við Dani, svo frantarlega sem það er
unt. í stað þess að segja: Vér eig-
um að losna við þá, svo framarlega
sem pað er unt.
Hugsið ykkur muninn á þvi, ef vér
befðum aldrei snúið á háls oss neina
útlenda konungs-snöru eða konungs-
ríkis.
Hugsið ykkur muninn á sjálfstjórnar-
tímabili voru eða því sem nú er.
Berið saman fossaflið í æðum þjóð-
arinnar þá, og valdagræðgis-istruna á
öllu því sálnasmælki, sem nú er að
kútveltast fy.rir fótum þeirra manna,
er merki þjóðarinnar hafa í höndum,
og telja það skyldu sína að halda því
uppi og bera það fram. Gera þar ekki
annað en flækjast fyrir.
Hugsið ykkur muninn á því, hvað
oss mundi vaxa mikið afl á því að
reyna d krajtana. Vera sjálfir í tölu
sjálfstæðra þjóða.
Hugsið ykkur, hve miklu fleiri og
Ullarsala,
Vegna þess að margir bændur hafa farið þess á leit, að við seljum
fyrir þá u 11 — hreitia og óhreina — á erlendum mörkuðum, tilkynnum við
hérmeð, að ullinni verður veitt viðtaka i húsi nefndu Kaupangur (næst við
Sláturhúsið) í Reykjavík frá þessum degi til 18. þ. m.
G. Gíslason & Hay.
meiri stórmenni vér gætum lagt til
heiminum, þegar aðrar þjóðir eru
hættar að tnuna eftir því, að vér sé-
um e k k i til. Þegar þær kannast
við oss í sinni þjóðatölu, og greiða
fyrir oss svo sem þær geta bezt, af
því að þær sjá það stórvirki, að vér
höfum haldið trygð við sjálfstæðis-
hugsjótiina, svo fámenn þjóð sem vér
erum.
Hugsið ykkur muninn, þegar hætt
er að beita ofríki og kúgun við þær
mannsálirnar, sem veikastar eru fyrir
og minst er í spunnið, eins og svo
oft er leikið.
Og með þeim hverfa ofríkismenn-
irnir, kúgararnir.
Hugsið ykkur þann mun, að hætta
að sjá hér á götunum í Reykjavík
þóttaleg andlit með yfirvaldssvip, sem
halla undir flatt, og löðra i hroka og
fyrirlitning á öllum nema sjálfumsér.
Sá, sem berst djarflega fyrir sjálf-
stæði landsins, hann vinnar trúlega að
því að græða þessi og önnureins þjóð-
félagsmein.
Og hann gerir meira.
Hann kemur þjóðinni fyr eða síð-
ar í skilning um, að henni þykir aldr-
ei landið sitt jafnfagurt og þá, að hún
elskar það aldrei jafn-heitt og þá, að hún
vill aldreisíðurmissaþað en þá — þegar
hún finnur að frelsisþrótturinn ólgar í æð-
um hennar, og blómknappur sjálf-
stæðisins er nýsprottinn út.
Þ a ð eru trygðagjöldin fyrir að hafa
ekki brugðist sjálfstæóis-hugsjóninni,
að hugsjónin rætist.
Og að þ v í viljum vér allir vinna,
Sjálfstæðismenn, í þessari stjórnmála-
baráttu, sem nú er nýbyrjuð, — að nú
loks verði íslendingar, eftir hálfrar
sjöundu aldar hörmungar, — nú verð-
um vér
jrjáls pjóð i jögru landi.
Bókmentafélagið.
Siðari ársfundur Reykjavíkurdeild-
arinnar var haldinn í Iðnaðarmanna
húsinu 8. þ. m.
Hið helzta, er þar gerðist var þetta:
Forseti skýrði frá athöfnum deild-
arinnar þetta ár, einkum bókaútgáf-
unni; hefði deildin þegar gefið út
Sýslumannaæfir III. b. 4. h., íslenzkt
fornbréfasafn VIII, 3 og 2. hefti af
Skírni (og 2 kæmu síðar á árinu, eins
og ákveðið er). Hann lagði og fram
ársreikning Hafnardeildarinnar og
skýrði frá fyrirhuguðum bókaútgáfum
þeirrar deildar (1. Lýsing íslands eftir
dr. Þorv. Th. I. b. 2. h.; 2. íslend-
ingasaga eftir B. Th. M. II. b. 3. h.,
3. Safn til sögu íslands IV. b. 2. h.
og 4. Saga Jóns Oiafssonar Indíafara
1. h.). Engin af bókum Hafnar-
deildarinnar væri þó enn hingað
komin.
Stjórn deildarinnar var öll endur-
kosin (forseti Knstján Jónsson háyfir-
dómari, skrifari Har. Nielsson cand.
theol. og bókavörður Morten Han-
sen skólastjóri), nema yfirkennari Geir
T. Zocga, er beiðst hafði undan end-
urkosningu sakir heilsubilunar. í
hans stað var kjörinn féhirðir Hall-
dór Jónsson bankagjaldkeri.
Nýir félagar hosnir á fundinum 9
(auk 70 á febrúar-fundinum).
En merkasta málið, er til umræðu
kom, var þó svonefnt »heimflutnings-
mál«. Um það mál hefir áður staðið
hörð og löng deila rnilli deildanna
um mörg ár (laust fyrir 1880 og nál.
1890); vildu flestir menn hér á landi
fá Hafnardeildina flutta heim og sam-
eina báðar deildirnar í eina hér í
Reykjavík. En fyrir mótspyrnu helztu
leiðtoga meðal Hafnar-íslendinga fekst
sú sameining ckki. Nú hefir málið
verið vakið upp af nýju af stúdent-
um í Höfn og hefir exam. juris Gísli
Sveinsson einkum gengist fyrir því.
Hann hreyfði því á júlí-fundi Reykja-
víkurdeildarinnar í fyrra, en forseti
hennar (Kr. [.) óskaði eftir, að Hafn-
ardeildinni væri sýnd sú kurteisi, að
málið væri hafið í þeirri deild, með
þvi að það væri hún, sem niður ætti
að leggjast.
Eftir þeirri bendingu hafa þeir og
farið, Hafnar-íslendingarnir, er nú eru
heiniflutningnum fylgjandi. En sam-
kvæmt bréfi, er nokkurir þeirra hafa
ritað Reykjavíkurdeildinni og lesið
var upp á fundinum, hafa þeir ekki
getað fengið það mál tekið fyrir þar
í deildinni fyrir mótspyrnu forsetans,
dr. Þorv. Thoroddsen, og nokk-
urra manna, er andvígir eru sagðir
heimflutningnum og mestu ráða þar
um bókaútgáfur og annað.
Forseti (Kr. J.) kvaðst líta svo á, að
með því að ekki mundi vera unt að
neita þvi, að mönnum þessum hefði
verið varnað að koma málinu undir
úrskurð Hafnardeildarinnar, yrði þessi
deild að taka málið til íhugunar, og
með því að nauðsyn bæri til að breyta
lögum félagsins í ýmsum greinum,
hefði stjórnarnefndin orðið ásátt um
að bera fram svo látandi tillögu:
að kosin sé nefnd, 4 félagsmenn,
með forseta sjálfkjörnum, til að
endurskoða lög félagsins, og sér-
staklega segja álit sitt um og
gera tillögur um, hvort nú sé
ráðlcgt að sameina báðar deildir
félagsins í eina heild. Nefndin
skal hafa lokið starfi sínu fyrir
árslok.
Um þetta mál urðu allmiklar um-
ræður, og leyndi það sér eigi, að
flestir ræðumenn voru heimflutning-
num sinnandi af alhug. Og var til-
laga stjórnarneíndarinnar samþykt tneð
öllum samhljóða atkvæðum, og í
nefnina kosnir, með forseta: lektor
Þórh. Bjarnarson, dr. phil. Jón Þor-
kelsson, prestaskólakennari Jón Helga-
son og bóksali Jón Ólafsson.
Óhætt er að fullyrða, að aldrei
hefir Reykjavíkurdeild félagsins staðið
með meiri blóma en nú. Fjölgun
télagsmanna er órækast vitni þess.
Aldrei hefir þeim fjölgað eins stór-
kostlega og fjögur síðustu árin (þau
ár öll hefir Kristján Jónsson verið
forseti). Mestan þátt í því á án efa
Skírnir hinn nýi, undir ritstjórn
þeirra Guðm Finnbogasonar og Ein-
ars Hjörleifssonar. Það er bókin,
sem mest er sókst eftir að lesa af
öllum félagsbókunum.
Fróðlegt er að líta yfir aðsókn að
félaginu undanfarin 20—30 ár. Árin
1881—84 ganga allmargir í félagið
(81: 25; 82: 16; 83: 58 og 84: 25),
en næstu ár þar á eftir miklu færn:
árin 1885—91 þetta frá 3 upp í 16;
en frá 1892—1904 enn færri, svo
sem hér segir:
1892
1893
1894
1895
1896
1897
1898
2
o
1
2
4
2
3
1899
1900
1901
1902
1903
1904
S
s
8
S
2
8