Ísafold - 11.07.1908, Page 2

166
ISAFOLD
Það ár (1904) er afráðin hin nýja út-
gáfa Skírnis. En síðan hefir viðkoman
verið þessi:
1905 — 24 1907 — 57
1906 — 63 1908 ,— 79
Er gleðilegt til þess að hugsa, að
félagið er að vinna sér mikla hylli
meðal landsmanna; og jafnframt sýna
þessar tölur, að lestrarfýsn og áhugi
landsmanna á bóklegri fræðslu er óð-
um að vaxa. Þetta virðulega félag á
það lika skilið, að njóta ástsældar ís-
lendinga. Það hefir átt mikinn þátt
i því að halda við íslenzku þjóðerni
um nær því heila öld og glæða þjóð-
ernistilfinninguna. Það hefir fremur
flestu öðru haldið við hjá oss með-
vitundinni um það, að vér erum bók-
mentaþjóð. Og ef það er nokkuð,
sem gert hefir garð vorn frægan, þá
eru það bókmentir vorar að fornu
og nýju.
Minna má lesendur þessa blaðs á,
þá er ekki þegar eru orðnir félagar,
að gegn 6 króna árgjaldi fá félags-
menn allar bækur þær, sem gefnar
eru út af báðum deildunum árlega,
en bókhlöðuverð þeirra mun að jafn-
aði vera um 14—15 kr.
Félagsmaður.
Raddir frá almenningi
um
sambandsmáliö.
VIII.
Vonirnar um afrek hinna íslenzku
í sambandsnefndarmanna hafa brugðist
herfilega.
Kostir Uppkastsins hverfa fyrir göli-
unum sem á því eru.
Fáir hefðu víst búist við, að margir
hinna fremstu sona þessa lands létu
leiða sig svo í gönur, — létu leiða sig
til að fá landið sitt og frelsi þess
múlbundið um aldur og æfi..
En þann veg lita menn alment hér
um slóðir á úrslitin.
Skúli Thoroddsen á einn þakkir
skilið af sinni þjóð. Hinir létu yfir-
bugast.
En það hefir ekki verið sannfæring
þeirra um viðunandi úrslit, er hefir
riðið baggamuninn — þar um ber
nefndarálitið langt fram í tímann vitni;
það hefir verið hræðslan um, að eng-
ar réttarbætur fengjust, ef þeir höfn-
uðu því, sem nú stæði til boða.
Þetta er mannlegur breyskleiki, og
hann fyrirgefanlegur; því afstaðan var
vandasöm.
En hitt er ófyrirgefanlegt, að nefnd-
armennirnir skuli eftir heimkomuna
berjast með hnúum og hnefum fyrir
Uppkastinu og vilji nú alls ekki heyra
nefnda galla á því.
Með því er hætt við að þeir fyrir-
geri þeirri hylli, er þeir kynnu að
hafa áunnið sér ella.
Á þingmálafundi, er hér var hald-
inn 27. þ. m., var samþykt með öll-
um greiddum atkvæðum (28) svo lát-
andi tillaga i sambandsmálinu:
Fundurinn er mótmæltur ýrumvarpi
millilandanejndarinnar og telur nauð-
synlegt, til pess að lslendingar sampykki
pað, að viðurkenning ýáist ýyrir pví að
Island sé ýullveðja ríki og öll sameigin-
leg mál uppsegjanleg, að undnteknu kon-
ungssambandinu.«
Þetta, sem hér er fram tekið, þótti
mestu varða; en það er margt fleira
athugavert. —
Eg hefi haldið svo spurnum fyrir
um álit manna út um þessa sýslu á
frumvarpi eða uppkasti milliandanefnd-
arinnar, og er mér óhætt að fullyrða
að hér í sýslu kemst sá þingmaður
einn að, sem hefir samrýmdar skoð-
anir meiri hluta kjósenda og getur
gefið skýlaus loforð um fylgi sitt og
atkvæði í þá átt, sem ofanrituð fund-
arályktun ræðir um.
Og við næstu kosningar væri ósk-
andi, að enginn þingmaður kæmist að,
sem vill uppkastí þessu líf, eins og
það liggur fyrir. —
Patreksfirði 29. júní 1908.
P.
Misrótti.
l»riðja grein. — Svar o. fl.
Greinar vorar um misréttið í land-
inu, sem komu í blöðunum í janúar
og marz þ. á., hafa fengið lítils háttar
hnútukast úr vissri átt. En vér get-
um ekki séð, að það saki þær í r.ug-
um þeirra manna, sem vilja hugleiða
málið og líta á allar ástæður. Mun
því réttast að eltast ekki við þann
leik, heldur leggja málið í eins konar
gerðardóm þjóðarinnar, jafnframt því
sem því er beint til stjórnarinnar og
alþingis.
Um leið og vér hættum við biaða-
mál þetta, viljum vér víkja að þvi,
hvaðan misréttis-illgresið muni runnið
inn í löggjöfina, og hvort ekki muni
hægt að komast fyrir rætur þess.
Stjórn og þing semur að vísu lögin
og hefir mesta ábyrgðina á því, að
þau séu hlutdrægnislaus, sanngjörn og
réttlát. En á hins vegar þyngstan
dóm skilið, ef svo er ekki. Kjós-
endur til alþingis, einkum þeir sem
gerast leiðtogar þjóðarinnar að ein-
hverju leyti, eiga líka þátt í laga-
tilbúningnum og bera því tiltölulega
ábyrgð á sinu verki. Mönnum hættir
oft við blutdrægni i tillögum sínum
— ef til vill oss líka, þótt óviljandi
sé — því sjálfselska og eigingirni
villa mönnum sjónir og leiða þá af-
vega óviljandi og viljandi. Stjórn og
þing þyrfti sérstakrar varúðar að gæta
í þessu efni. Það liggja að visu
ýmsar hvatir og freistingar fyrir þeim
mönnum, eins og öðrum. Það er
mannlegt að vilja komast i góða stöðu
og því hvöt fyrir þá að fara þær leiðir,
er þeir sjá að eru slarkfærar til þess,
þegar réttlætistilfinningin er ekki nógu
sterk, og viljakrafturinn ekki einlægur,
eða nógu vel taminn við að yfirbuga
dýrseðlið í sjálfum sér.
Það er hvöt fyrir menn, sem vilja
vera í ráðgjafa stöðu, að koma sér við
Dani, meðan þeir skipa hann.
Það er hvöt fyrir hann að efla sinn
flokk sem mest á því að velja þá í
konungkjörnu sætin og aðstoðarem-
bættin, sem fylgja honum, meðan
þjóðin er á því þroskastigi, sem nú er
hún.
Það er hvöt fyrir þingmenn, að
fylgja stjórninni og meirihlutanum á
þinginu, ef þeim sýnist það vegur til
að geta átt von á einhverjum glefsum,
t. d. landritara, skrifstofustjóra, laga-
skólastjóra, landlæknis, bókavarðar,
fógeta, biskups og öðrum embættum,
eða eftirlaunum, ritstörfum, milliþinga-
nefndum, krossum o. s. frv.; en gott
er ekki, ef menn láta þessar hvatir
ráða fyrir stefnu sinni í málunum
eða hag almennings.
Sem betur fer eru þeir margir, sem
láta ekki þessar og því líkar freist-
ingar teyma sig afvega, og vafalaust
er fjöldi landsmanna, sem ekki vill
láta hlynna að sér með þeim hætti
að gera öðrum rangt til.
Vér erum því sannfærðir um, að
margir kaupstaðarbúar vilja iáta sveit-
irnar njóta jafnréttis, sanngirni og
alls réttlætis, og muni lítið síður en
oss ant um vor kæru og söguríku
sveitahéruð.
Vér vonum lika, að margir vilji líta
á ástæður vorar og taki þær til greina
við nánari athugun. En það er alt
mjög þakklætis- og virðingarvert.
En við þá menn erum vér vonlitlir
um að dugi nokkurar rökfærslur, sem
láta leiðast af hinum háskalega aldar-
anda, sem farið er að bera svo mikið
á hjá sumum mentamönnum, einkum
í kaupstöðunum að telja gott og gilt
að fara svo langt sér í hag, sem þeir
komast í viðskiftum við aðra menn,
hversu gikkslega, óheila eða lymsku-
fulla aðferð sem þeir hafa til þess.
Þessa »fínu ræningja*, sem stunda
það helzt, að hafa fé af öðrum mönn-
um, stoðar lítið að beita við réttum rök-
um, þegar um fjármál er að tefla.
Þeir fótum troða þau, hvort sem þeir
vinna að því að slá einstaka menn
eða heil héruð.
Misréttisöldurnar munu vera runnar
inn i löggjöfina frá þessum mönnum,
beint eða óbeint. Þær sverja sig í
ættina til þeirra.
Ekki er auðgert að afstýra misrétt-
inu. í þvi efni verður íslands óham-
ingju flest að vopni. Landsmenn
sjálfir geta þar um miklu ráðið, en
eru sjálfs síns böðlar.
Langlíklegasta ráðið mun vera það,
sem hinn frægi stjórnvitringur
Washington lagði löndum sínum
Bandaríkjamönnum og þeir hafa fylgt
jafnan síðan: að skifta nógu oýt um
ýorseta. Með því lagi er bezt um það
búið, að lýðveldi verði ekkl að ein-
veldi.
Eftirlaun þyrftu þá ekki að vera
mikil. Þjóðin getur haft þau eftir
vild sinni, eins og annað, ef hún að
eins vill það alvarlega.
Meðan sú regla er ekki tekin, verð-
um vér að vona, að löggjafar vorir
hafi alla sanngirni við landa sína, og
telji sér það sóma, að bæta úr göll-
unum, sem á eru orðnir.
Þá menn, sem vinna að misréttinu
í löggjöfinni og þar með eyðingu
sveitanna, og vilja ekki nú bata úr
pví, viljum vér biðja að hugleiða enn
eina af plágum vorum, og óskum að
þeir svari þremur spurningum henni
viðvíkjandi, sem vér leggjum hér
fyrir þá.
1. Til er hér á landi lítið og lág-
fætt dýr, sem tófa nefnist eða refur.
Þegar tófa kemur í kindahóp, þá
lætur hún vinalega við kindurnar,
veltir sér og viðrar sig upp við þær.
Þær trúa henni og elta hana; en þá
bítur hún þær í nefið eða hálsinn og
sýgur úr þeim blóðið. Síðan étur
hún alt sem ætilegt er af þeim. Fyrir
þetta er tófa dæmd af lífi, og er því
skotin eða gefið inn eitur o. s. frv.
Þetta er að vísu nokkuð harður dómur
fyrir tófu, af því hún er talin skyn-
laust dýr, og þekkir ekki hvaða af-
leiðing starf hennar hefir fyrir þjóð-
ina. Mundi nú samt ekki heimsku-
legt af þjóðinni að láta hana hafa
frelsi ?
2. Ef tófa hefði skynsemi, eins og
’sumir halda, vegna kænskunnar, sem
hún sýnir — og ef hún t. d. vildi
taka að sér að gæta kindanna og lof-
aði í því efni öllu fögru, svo að henni
væri trúað fyrir þeim, en hún sviki
loforð sín, biti kindurnar og sygi úr
þeim blóðið, eins og skynlausu dýrin,
hvern dóm ætti hún þá að réttu lagi
skilið ?
3. Mundi ósanngjarnt að lands-
sjóður legði fram styrk til að eyða
refum, svo að þær blóðsugut eyði ekki
sveitirnar og landið að meira eða
minna leyti?
Hin unga og upprennandi kynslóð
mun naumast þola það, að þeir menn,
sem völdin hafa eða ráðin, misbrúki
stöðu sína. Völt ráð verða hjá þeim
að gera þjóðinni sama sem ómögu-
iegt, að koma fram ábyrgð á hendur
æðstu valdhöfunum. Eða þó löggjaf-
arnir gangi í bindandi flokka til þess
að geta ráðið sumum málum eftir
vild sinni. Þjóðin hlýtur að sprengja
af sér einveldis- og ófrelsishlekkina,
fyr eða síðar, með einhverjum drengi-
legum og góðum ráðum.
Þjóðin á rétt á að vera svo frjáls
sem hægt er. Hún þarf að vísu lög,
fáorð og skýr, en umfram alt sann-
gjörn lög, sem hún getur sjálf sam-
þykt og þekt. Hún getur ekki gert
sér að góðu ótal flausturs-lagasmíðar,
er hún veit lítið eða ekkert um, en
er þó skipað að hlýða, að viðlögðum
þungum refsingum, hversu hlutdrægnis-
fult sem það er eða ranglátt, eftir ýms-
um ástæðum.
Hinar lögboðnu reglur þurfa að
gefa þjóðinni ýagra fyrirmynd til eftir-
breytni. Með þeim þarf að víta alt
ranglæti og hegna ekki síður þeim
sem voldugir eru en vesalir, svo að
þjóðin geti borið virðingu fyrir lög-
unum og traust til valdhafanna, og
geti breytt samkvæmt þeim eins og
siðuðum og góðum mönnum samir.
Mikill valdboðinn strangleiki lamar
viljakraft og framsóknarhug þjóðar-
innar.
Mikið frelsi, samfara trausti á hinu.
rétta og góða, göfgar mannsandann.
Upp með réttlaíið, ýrelsið og kar-
leikann til allra landsmanna.
Þá mun þjóðinni vel farnast.
Nokkrir Rangœingar.
-----3SG------
Ekki ríki.
Sæmilega glöggvan skilning munu
flestir landsmenn nú hafa fengið á
því, að Uppkastið sæla ætlar oss alls
ekki að verða ríki, heldur nokkurn
veginn sama og nú erum vér eftir
danskri skoðun: óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis. Þeim er kunnugt, hve
vandlega er sneitt hjá í öllu Uppkast-
inu sérhverju orði, er þá merkingu
gæti haft í sér fólgna, en nefndar-
mönnum hinum Islenzku sagt, eða þeir
látnir segja oss, að það og það eigi
að merkja ríki. Með öðrum orðum:
talað fyrst við pá eins og óvita, og
þeir látnir aftur tala við oss eins og
óvita eða þá ólæsa á mælt mál. Og til
enn frekari áréttingar fella þeir tillögu
Skúla um að setja inn í Uppkastið
orðin: ýullveðja ríki. Þeir voru þá,
Danir, búnir að fá svo mikið vald á
félögum sínum hinum íslenzku,
búnir að heilla þá svq fast,
að þeir standa upp með Dönutn í
möd tillögu Skúla I
Vér erum alt af að fá nýja og nýja
staðfesting þess, hvað Danir eru að
fara, — ef staðfestingar þyrfti við.
Nú fyrir skemstu er oss send klausa
úr Times í Lundúnum 21. maí þ. á.
með fréttapistli frá Khöfn um nefnd-
arálit sambandsnefndarinnar. Kunn-
ugir vita, að fréttaritarinn er maður
úr ritstjórn Berlings í Khöfn og mjög
handgenginn formanni nefndarinnar,
I. C. Christensen yfirráðgjafa. Hann
segir þvi vitaskuld einmitt það, sem
J. C. Christensen vill láta segja heim-
inum.
Og hvað er það?
Að íslendingar fái nteð Uppkastinu
aukna heimastjórn (home rule), en
nefnir ekki á nafn hvorki sambands-
ríki né sambandsland I
Það þarf ótrúlega einfeldni til að
trúa enn kviksyndinu og treysta eftir
alt þetta og því um líkt.
Mis-sæl er þjóðin.
Mis-sæl er þjóðin,
oss dónunnm dýr.
(J. Þ. Th.).
Hr. ritstjóri! Eg veit ekki, hvort
þér hafið tekið eftir því, að mildirík
hendi vorrar háu landsstjórnar — eg
var nærri því búinn að skrifa: hasælu I
— býtir ekki blessun sinni jafnt á
alla.
Hún skipaði fyrir skemstu menn í
embætti við 2 fyrirhugaðar kenslustofn-
anir, sem taka eiga til starfa hér í
haust.
Onnur er kennaraskólinn, en hin
lagaskólinn.
Þær eiga að taka til starfa báðar
sama daginn, 1. okt.
Frá þeim sama degi eru kennara-
skólaembættin veitt, eins og flestum
mun finnast sjálfsagt og eðlilegt.
En hin, lagaskólaembættin ?
Þau eru veitt frá 1. júli.
Kennararnir þeir, við lagaskólann,
eiga að fara að fá laun, og auðvitað
miklu hærri laun en hinir, pretn mán-
uðum áður en skólinn byrjar, áður en
þeir fara að vinna nokkurt handarvik
að embættinu ! Og hafa þó fengið
mörg þúsund króna styrk áður til
þess að búa sig undir embættin. En
kennararnir ekki 1 eyri.
En þeir vinna a n n a ð. Það er
satt.
Annar þeirra er um þessar mundir
á ferð og flugi um landið að afla sér
og öðrum kjörfylgis, austur og vestur,
suður og norður. En hinn situr
sveittur við að gylla Uppkasts-víra-
virkið dýra með skörulegum varnar-
skjölum í stjórnarblöðunum.
Vera má, að það sé enn meira
nauðsynjaverk, enn meiri vísinda-
menska en lagakenslunni fylgir.
En hvort það getur verið lögum
samkvæmt að verja lagaskólafjárveit-
ingunni til kosningasmalaferða m. m.
í stjórnarinnar þágu, — það gæti
hugsast að sumum kynni að finnast
álitamál.
Eða niátti þá ekki fara eins að við
kennarana, láta þá fá laun frá I. júlí
og láta þá vinna fyrir þeim með sama
hætti og hina?
En þeir eru ef til vill ekki af því
rétta sauðahúsi.
»Mis-sæl er þjóðin« o. s. frv. mega
þeir segja, veslings kennararnir.
Fáýróður.
Lýðlendu-gunnfáni.
Danir vilja náðarsamlegast veita oss
leyfi til að hafa íslenzkan kaupfána
hér innanlands, en banna oss alveg
að sýna hann öðrum þjóðum eða
utan landhelgi.
En gunnfána er goðgá í þeirra
augum að nefna að vér höfum annan
en Danir nokkurn tíma, t. d. ef svo
færi einhvern tíma, að vér kæmum
oss upp dálitlum her, sem yrði þá
líklegast varla minni að tiltölu en
danski herinn, — að tiltölu við fólks-
fjölda.
En hvað gera heimskingjarnir, sem
löndum ráða vestan Englandshafs,
Bretar ?
Þeir eiga að visu ekki hjálendur
neinstaðar og eru ef til vill fyrir það
minni háttar en Danir. En lýðlendur
eiga þeir hingað og þangað um heim-
inn.
Ein þeirra heitir Ástralía og er lítið
eitt minni en Norðurálfan öll, með
nokkurum miljónum manna. Hún
er orðin nýlega bandaríki, með líku
sniði og Bandaríkin í Norðurameríku.
Nú hefir ísafold borist nýlega frá
skilríkum manni erlendis eftirrit eftir
smáfréttaklausu úr enskum blöðum,
Daily Telegraph, Times 0. fl. 18.
maí þ. á:
The Australian flag instead of the
Union Jactc now flies from all military
ftagstaffs in the Commonwealth. An order
to this effect was passed by the Federal
Execntive Council last month in pursuance
of a resolution of the Eederal Parliament
carried a year ago. For some time past
the naval forces of the Commonwealth
have used the Federal flag.
Þetta er á íslenzku:
^Astralíuýáninn í stað hins brezka
(Union Jack) blaktir nú á öllum her-
manna-fánastöúgum í rikinu (Ástralíu),
Skipun um það var út gefin af sam-
bands-framkvæmdarstjórnarráðinu mán-
uðinn sem leið eftir ályktun sambands-
þingsins frá í fyrra. Nokkurn tíma
undanfarinn hefir herskipalið rikisins
(Ástralíu) notað sambandsfánann.
Sambandsfáni þessi er, segir heim-
ildarmaður vor, heiðblár að lit með 6
stjörnum og brezka merkið í öðru
horninu efra.
Kanada hefir einnig sinn herfána,
segir hann, bæði á sjó og iandi. En
ísland má ekki hafa kaupfána, því
síður herfána. Því er gert lcegra
undir höfði en enskum nýlendum.
Einn af átján.
Það er einn af átján óleysanlegum
mótsagna-rembihnútum nefndarmanna,
að þeir kykjast hafa gengið óánægðir
að Uppkastinu; mundu hafa viljað
láta það vera alt öðruvísi, ef þeir
hefðu einir mátt ráða. En viljað sam-
þykkja það, svo að þjóðin sjálf gæti
fengið að greiða atkvæði um það.
»Hafni hún því, ef hún vill. Taki
hún því, ef hún vill«.
Það er ekki á að sjá, að þeir séu
sérlega óánægðir með það núna orðið.
Þeir fara með ofsa og æsingi um öll
héruð, og reyna að hamra það inn í
heila hvers manns, hvað Uppkastið
sé dásamlegt.
Það er ekki þeim að þakka, hvað
lítið þeir vinna á.
Oceana hin þýzka,
skemtiskipið, kom í gærkveldi seint
og fer aftur í kveld, sömu leið hér
um bil sem Grosser Kurfúrst. Og
farþegatala hin sama, 320. En meira
en helmingur þeirra frá Vesturheimi:
Chicago, Boston, New York, Was-
hington.