Ísafold - 18.07.1908, Side 2

170
ISATOLD
— Meðan um semur. —
Jón Jensson hefir nýlega samið
tvær ritgerðir um sambandsmálið. Aðra
um Uppkastið. Hina um samsætis-
ræðu Skúla Thoroddsen 27. f. m.
Hér er ekki rúm í blaðinu til ítar-
iegra andmæla. En ritgerðunum verð-
ur mjög bráðla svarað rækilega annars-
staðar. Þ a ð er ekki hægt í stuttri
blaðagrein. Ekkiaf því hve röksemdir
höf. séu miklar. Ekki alveg. Heldur
af hinu, hve fullyrðingarnar eru gífur-
legar. Röksemdalausar fullyrðingar.
Höf. byrjar á því, »að nefndin öll,
að undanteknum Sk. Th. einum, hafi
verið sammála um, að ísiendingar fái
allar þær kröfur, sem frjálslyndustu
blöð landsins lýstu sig vilja gera til
nýrra laga um réttarstöðu íslands*, sem
sé í blaðamannaávarpinu.
V e i t ekki höf., að jafnvel það,
sem oss er ætlað að fá með þessu
frumvarpi, er svo óvíst, að beztu lög-
fræðingar landsins deila um það, hvað
í orðunum felist? Og til þess að
geta sagt þetta og bætt þvi við, sem
á eftir fer: að nefndin öll, nema
Sk. Th., »hafi tekið til greina allar
kröfur Þingvallafundarins 1907, eins
og frjálslyndi flokkurinn á þingi 1907
útlistaði þær í erindisbréfi, er hann
gaf mönnum þeim, er hann kaus í
nefndina úr sínum hóp«, — til þess
að geta sagt þetta, verður höf. að
meta engis sín eigin orð í erindis-
bréfinu, stíluðu af sjálfum hon-
u m: meðan um semur. Hon-
um finst það engisvert, hvort Dönum
eru falin mál vor m e ð a n u m
s e m u r, hvort það er gert svo lengi
sem v é r viljum, eða hvort það er
gert um ókomnar aldir, svo lengi sem
D a n i r vilja. Höf. hummar þetta
atriði fram af sér, þ ó a ð hann
v i t i, að út af því hefir mikið til
bardaginn risið.
Þegar höf. tekur að rekja kosti
frumvarpsins, þá er grundvöllur þeirra
kosta: algert réttleysi vort. En kost-
ina reisir hann hvergi á orðum frum-
varpsins sjálfs, heldur á tilbúningi
sjálfs sín og engu öðru.
Jafnrétti íslands reisir hann t. d. á
því, að »í 6. gr. er ísland látið viður-
kenna, að Danmörk megi sjálf ráða
sérmálum sínum eins og ísland.*
Hann segir, að jafnréttið komi hvergi
skemtilegar(l) fram en þarna.
Ef Jón Jensson læsi þessa ritsmíð
sína aftur, t. d. á morgun, þá mundi
hann ekki ná upp í nefið á sér fyrir
reiði.
Vér ætlum nú að gera honum þann
grikk, að prenta hér 6. grein frum-
varpsins:
JÞangað til öðrn visi verður ákveðið með
lögnm, er rikisþing og alþingi setja, og
konnngur staðfestir, fara dönsk stjórnar-
völd einnig fyrir hönd Islands með mál
þan, sem ern sameiginleg samkvæmt 3. grein.
Að öðru leyti rceður hvort landið öUum
sínum mdlum.
Þarna eru íslendingar látnir leyfa
Dönum að fara með þeirra eigin sér-
mál eins og þeir vilja 1
Höf. segir (bls. 5), að utanríkismál
öll verði því að eins sameiginleg eftir
25—37 ár, að þau varði ísland ekki
sérstaklega.
Hann veit sjálfur, að þetta er ósatt,
þar sem Uppkastið nefnir að eins
samninga við önnur ríki, að þeir verði
ekki gerðir nema með tilbeina (Med-
virkning) íslenzkra stjórnarvalda. Það
er eins og maðurinn viti ekki, að til
séu önnur utanríkismál, sem ísland
varða, heldur en þjóða-samningar.
Önnur utanríkismál segir hann, að
séu »meira að nafninu til vor mál,
heldur en þau séu það í raun og
veru.« Svona lítið gerir hann úr
þeim. Hann heldur þó vonandi ekki,
að konsúlamálin t. d. séu innanríkis-
mál. Og þó veit hann, að á kon-
súlamálunum(utanríkismálunum)sprakk
sambandið milli Noregs og Svíþjóðar.
D a n i r hafa a 1 d r e i fengið
tryggari málaflutnings-
m a n n fyrir sína hönd í sambands-
málinu heldur en Jón Jensson er nú
orðinn. Ef h a n n ætti að vera stað-
göngumaður þjóðarinnar, þá væri ekki
þjóðarhróðurinn mikill með oss íslend-
ingum.
Eftir Uppkastinu eigum vér að af-
sala oss Dönum í hendur nokkurum
hluta mála vorra um ókomnar aldir.
Þ a ð kallar Jón Jensson, að þeir
»losi oss við þann vanda, sem fylgir
vegsemdinni að vera sjálfstæð þjóð«.
Og hann kallar það grýlur og fjar-
stæður, að halda að Danir muni mis-
beita valdinu á þessum málum vor-
um. Hvað er langt síðan er Danir
h æ 11 u að misbeita valdi sínu á oss ?
). J. er sama um það, eða gerir ekk-
ert úr því, þó að frumvarpið heimili
þeim að misbeita valdi sínu á oss eins
og þeir vilja.
Höf. segir um sjálfstæðismenn, að
þeir hljóti að kannast við og h a f i
kannast við, að vér séum innlimaðir
í Danmörku með stöðulögunum 2.
jan. 1871.
Þetta hefir hann aldrei sagt áður.
Og ekki að eins það. Það er þvert
á móti öllum hans fyrri kenningum.
Árið 1903 samdi höf. smákver,
sem hann kallaði: Uppgjöf lands-
réttindanna, sama nafninu og sam-
sætisræða Sk. Th. hefir verið kölluð.
í því kveri segir hann, bls. 4., að sú
kenning, »að grundvallarlög Dana séu
gildandi á íslandi einnig á sérmála-
svæðinu«, hún hafi >ekkert við að
styðjast, hvorki í stjórnarskrdnni né i
lögunum 2. janúar 187iX Og á bls.
7 í saina riti segir hann, »að Danir
hafi nú ekkert að byggja sína skoðun
á nema ímyndanir sjálfra sín, sem
þeir kalla hlutarins eðli og þess kon-
ar nöfnum.«
Það kveður nokkuð við annan tón
nú.
Nú getur höf. aldrei sagt það með
nógu sterkum orðum, hvað vér sé
um miklir aumingjar, og eigum mikið
undir náð Dana. Hann vítir það
harðlega, að nú skulum vér ekki taka
því fegins-hendi, sem þeir rétta að
oss, og þakka meira að segja fyrir.
Hann færir reyndar engar sönnur á
þetta réttleysi vort og aumingjaskap.
Annaðhvort eru þær ekki til, eða
hann kemur þeim ekki upp fyrir
reiði.
Vér ætlum að eins að minnast ör-
fáum orðum á síðari ritgerðina, þá
um samsætisræðu Sk. Th.
Skúli hafði gert það að tillögu
sinni, að ísland væri nefnt í frum-
varpinu fullveðja ríki, og
mintist á það í ræðunni.
Jóni Jenssyni finst það skrítið, þar
sem orðið »land« er haft i fyrstu
grein í samræmi við Þingvallafundar-
ályktunina, og Skúli þá verið með
þvi. »Sk. Th. datt ekki í hug hug-
takið fyr en á elleftu stundu*, segir
)ón, »og þá var það um seinan að
hringla með orðalagið.«
Skilur Jón Jensson ekki annað eins
og þetta? Skilur hann ekki, að Sk.
Th. vill halda sér við ályktun Þing-
vallafundarins í öllu, og það er þess
vegna að hann lætur sér ekki fyrst
annað detta í hug en orðið »land« ?
Hvað verður svo ? Þ a ð sem sé, að
Sk. Th. sér, að þegar fram liður, þá
er farið að bregða út af þjóð-
fundarkröfunum. Hann sér, að ís-
land muni ekki verða sjálfstætt riki,
eftir þessu frumvarpi. Vér afsölum
nokkrum málum vorum Dönum á
vald um ókomnar aldir, en þjóðfund-
ur ákveðið, að vér gerðum það ekki
nema m e ða n um semdi, þ. e.
svo lengi sem vér sjálfir vildum. Þegar
Sk. Th. sér af þessu og mörgu öðru, að
Danir ætla að smeygja sér undan þvi, að
gera landið að fullveðja riki, þ á vill hann
hafa fullveldið skýrt og vafningalaust
ákveðiði frumvarpinu. Sé það ekki nógu
skýrt tekið fram að e f n i n u til, þá
er að gera það með o r ð u m. En
það kallar J. J. að sé »um seinan að
hringla með orðalagið.«
Hve nær er það um seinan, að
reyna til að bjarga ættjörð sinni, ef
hún er stödd í voða, eins og hún
hefir sjálfsagt verið fyrir sjónum Sk.
Th.? Hve nær er það um seinan ?
Svarar fón Jensson þvi ekki með oss,
að það sé þá fyrst um seinan,
þegar ekkert verður lengur að gert —
þegar útséð er um,að henniverði
bjargað ?
Vér sjáum ekki betur en að það
sé samvizkulaus léttúð, að kalla þessa
tilraun hr. Sk. Th. þvi nafni, að ver-
ið sé að »hringla með orðalagið.*
Nær það nokkurri átt, að menn, sem
sitja í nefnd t i 1 þ e s s að semja
um stjórnartilhögun þjóðar sinnar um
ókomnar aldir, megi ekki, hve nær
sem er, krefjast af hinum samnings-
aðiljunum sem allra mestra réttinda til
handa landi sínu og þjóð ? —
Skúli Thoroddsen hafði sagt í ræðu
sinni, að Danir forðuðust öll þau
hugtök, sem sýndi það, að ísland væri
fullveldi; þeir töluðu aldrei um land-
helgi Islands, heldur landhelgina við
ísland eða landhelgi ríkisins.
Jón Jensson segir: *Það vœri merki-
leg aðfinsla petta, ej hún vari sönn.
En hún er ósönn.t
Vér skulum ekki þrátta lengi um
það. Vér skulum fletta upp i Bláu-
bókinni. Og þá sér Jón Jensson, að
aðfinslan er merkileg.
5. gr. frumvarpsins endar á þess-
um orðum:
Med Hensyn til Fiskeri paa Sö-
territoriet saavel ved Danmark som
ved Island o. s. frv.
Þetta er í ísl. þýðingunni:
Um fiskiveiðar í landhelgi við Dan-
mörku og ísland o. s. frv.
Hvað vill hann hafa það betur, að
talað sé um landhelgi við ísland ? En er
ekki hægra að eigna ríkinu landhelg-
ina með pvi orðalagi heldur en eftal-
að væri um landhelgi Islmds, og hún
eignuð því landi og engu öðru? —
Stundum hefir höf. ekkert til síns
máls annað en þverhöfðalegan útúr-
snúning á orðum andstæðings síns.
Hvað segið þér um annað eins og
endinn á síðari ritgerðinni, þeirri um
ræðu Sk. Th.?
Skúli hafði sagt þessi orð í ræð-
unni:
Og um það eigum vér að hugsa
samvizkusamlegast í þessu máli: að
vér gerum ekki niðjum vorum örð-
ugt fyrir.
Vér skiljum ekki annað en að hver
maður, sem er eitt augnablik laus við
æsingar, hann sé á sama máli, hver-
jum flokki sem hann fylgir í stjórn-
máium.
En hvað segir meistarijón? Hvað
spinnur hann út úr þessari setningu
Sk. Th? Svo látandi niðurlag á
ritgerð sinni:
»Sk. Th. segir að lokum, að hann
hugsi nú svona »samvizkusamlega«
vegna niðjanna. Það var líklegra að
það væri fyrir aðra, en ekki fyrir sjálf-
an hann, að hann hugsar svonall«
Eftir þetta fer Jóni Jenssyni það
vel, að ganga niðurlútur.
Horfur í Mýrasýslu.
Undir tillögu þá á Galtarholtsfundin-
um, sem prentuð var hér í blaðinu og
andvíg er millilandafrumvarpinu ó-
breyttu, skrifuðu þessir menn:
Jón hreppstjóri Signrðsson á Haukagili.
Jón hreppstj. Tómasson 1 Hjarðarholti.
Jón hreppstj. Guðmundsson á Valbjarnar-
völlum.
Gísli prestur Einarsson i Hvammi.
Þórður læknir Pálsson i Borgarnesi.
Böðvar oddviti Jónsson i Einarsnesi.
Sigurður kand. Sigurðsson i Arnarholti.
Hallgrimur óðalsbóndi Níelsson á Grims-
stöðum.
Sveinn sýslunefndarm. Nielsson á Lambar-
stöðum.
Guðmundur óðalsb. Ólafsson á Lundum.
Haraldur Bjarnason bóndi á Álftanesi.
Stefán prestur Jónsson i Staðarhranni.
Hermann bóndi Þórðarson á Gislastöðum.
Jón bóndi Björnsson á Ölvaldsstöðum.
Sigurður bóndi Jónsson á Haugum.
Jón bóndi Samúelsson á Hofsstöðum.
Það segja kunnugir menn, að víst
megi telja, að margur góður maður í
Mýrasýslu muni hneigjast þar að, sem
þessir menn fylgjast allir að, enda
var fjöldi manna á fundinum, sem
vildi hafa skrifað sig fyrir. tillögunni
með þeim, þó því yrði ekki við kom-
ið þar i svo fljótum svifum. Það er
og bert hér, að sumir hreppstjórar
eru ekki þau lítilmenni, að þeir telji
sér skylt að lötra í spor sýslumanns
síns hvert sem hann fer.
Og óhætt er stjórnarliðinu nú, að
setja spurningu við tryggleik Mýra-
sýslu sér til handa, og það stóra
spurningu 1 p.
Undirtektirnar.
Hrakfarir snæfelska mikilmennisins.
Hann byrjaði yfirreið sína á Eyja-
hreppi, þingstaðnum þar, Þverd, 7. júli,
með þvi að í þeim hluta kjördæmisins,
Hnappadalssýslu, hefir hann átt sér
löngum hina allra-undirgefnustu áhang-
endur. Þar hitti hann fyrir Bjarna
frá Vogi, og varð þar litill fagnafund-
ur, með því að B. kvaðst hafa hugsað
sér að verða honum samferða um
kjördæmið. Og það efndi hann pretta-
laust. Þar á Þverá gekk mikilmenn-
inu (L. H. B.) alt að óskum — það
samþykt, er hann vildi vera láta, með
26: 1 atkv., þ. e. 2 X 13 atkv. gegn 1.
Næsti fundur var á Búðum, 9. júlí,
mjög hentuglega völdum stað sakir
einstakrar höfðingjahollustu þess
manns, er þar ræður fyrir, en almenn-
ingi miður hentugum, og fundardagur
sá sýnilega valinn vegna þess, að
þann sama dag var prestskosningar-
fundur í Ólafsvík, og keppinautur
mannsins, héraðsprófasturinn (síra S.
G.), því forfallaður. Þar á Búðum
marðist fram með 1 atkvæðis mun
honum geðfeld tillaga. Atkvæðin urðu
13 með, en 12 á móti. Og hafði
verið lengi leitað að manni í þrett-
ánda atkvæðið. — Þeir kannast orðið
við heilla-töluna þá, stjórnarliðar.
Þá er næsti fundur í Olajsvík, dag-
inn eftir, 10. júlí.
Þar vill að vanda þingmaðurinn
fyrv., L. H. B., ráða því, hverjum sé
falin fundarstjórn. Það átti að vera
hans aldyggur þjónn, héraðslæknir
Halldór Steinsson. En ekki fekk
hann nema örfá atkvæði, og var í
þess stað kosinn nær í einu hljóði
Einar Markússon kaupmaður.
Þetta var bókað af því er á þeim
fundi gerðist:
Lárus H. Bjarnason setti fundinn
og skýrði frá, hver tilgangur^ hans
væri. Fundarstjóri kosinn Einar
Markússon kaupm., skrifari Sigurður
prestur Guðmundsson.
Lárus Bjarnason útlistaði hverja
grein samningsfrumvarpsins; lýsti
ágæti þess, og sýndi fram á, hver
hagnaður það væri fyrir íslendinga, að
ganga að samningnum.
Að ræðu sinni lokinni gekk Lárus
af fundi og sást þar ekki framar.
Sigurður prófastur Gunnarsson fór
því næst í gegnum alt frumvarpið og
lýsti kostum þess og göllum, og kvað
þá svo yfirgnæfandi, að hann vonað-
ist til, að enginn kjósandi íslendingur
láti reyra sig þeim viðjum, sem af
samþykt frumvarpsins hlýtur að leiða.
Bjarni Jónsson frá Vogi tók í sama
streng; kvaðst ekki geta gert mikið
úr kostunum; en með samþykt frumv.
væri bæði sá lagalegi og sögulegi
réttur fallinn úr höndum vorum, og
þvl ógjörningur að ganga að því
óbreyttu.
XÍrni Magnússon mælti á móti
frumv. og lýsti óánægju sinni yfir fram-
komu millilandanefndarinnar.
Því næst var borin upp svolátandi til-
laga frá Sigurði prófasti Gunnarssyni:
Fundurinn telur að vísu jrumvarp
sambandslaganejndarinnar geyma ýmsa
kosti, en hafi pó hins vegar svo mikla
galla, að órdðlegt sé að ganga að pvi
án mikilvagra breytinga, er fari í pá
átt, -að tryggja landinu jullveldi yfir
öllum slnum málum.
Samþykt með 40 atkv.; enginn á
móti.
Fundi slitið.
Einar Markússon. Sig. Guðmundsson.
Þess er getið í öðrum skrifum vest-
an að, að L. H. B. hafi ekki gengið
af fundi þegar í stað að aflokinni sinni
ræðu, heldur hafi síra Helgi Árnason
verið tekinn til máls, og það annan
veg en honum (L.) líkaði, enda sá
hann fyrir sitt óvænna. —
Þá var fundur degi síðar á Grund
í Eyrarsveit. Þar var kominn Guðm.
Eggerz, hið setta yfirvald Snæfellinga.
Þóttust menn skilja, að það væri að
undirlagi L. og þyrfti hann að hafa
hann þar sem víðar fyrir fundarstjóra.
Það fekst og fyrirstöðulaust. Sá byr-
jaði fundaratjórnina á því, að láta þess
getið, að hann hefði verið beðinn að
skýra frá, að Lárusi hefði verið af-
hent áskorunarskjal um þingmensku-
framboð með 46 nöfnum kjósenda úr
Eyrarsveit! En ekki voru þar komnii
nema 13 eða 14 af því liði, en 22
kjósendur alls af báðum flokkum.
Af fyrnefndum 13 eða 14 áskorunar-
mönnum greiddu þó að eins 8 at-
kvæði tillögu Lárusar með óbreyttu
Uppkastinu; hinir drógu sig út úr á
undan atkvæðagreiðslu. Tveir greiddu
atkvæði á móti; nokkurir, sem annars
voru andvígir frumvarpinu, greiddu
og heldur eigi atkvæði. Lárusar-
smalar tíðka að vanda að fara um
sveitir bæ frá bæ til þess að narra
menn að rita undir áskorunarskjöl.
Einkurn eru til þess hafðir hrepp-
stjórar og oddvitar. Þó eru þar frá
heiðarlegar undantekningar, eigi all-
fáar nú orðið. (Þetta er úr bréfi frá
einum fundarmanni).
Þá er þessu næst að segja af fundi
í Stykkishólmi 12. júlí. Afhonumhefir
ísafold fengið svo látandi skýrslu:
Árið 1908 sunnudaginn 12. júlí
var samkvsemt fundarboði frá fyrver-
andi alþingismanni L. H. Bjarnason
fundur haldinn í Stykkishólmi til að
ræða um sambandsmálið milli íslands
og Danmerkur.
Fundarboðandi setti fundinn og
stakk upp á fundarstjóra sýslumanni
G. Eggerz, er var samþyktur með
23 atkv. gegn 22.
Ritari var kosinn Hjálmar Sigurðs-
son.
Þá tók til máls fyrverandi alþingis-
maður L. H. Bjarnason, er hélt langa
og snjalla ræðu, og skýrði málið frá
sinni hlið og sinna fylgismanna.
Þar eftir talaði prófastur Sigurður
Gunnarsson um málið, og sýndi fram
á ýmsa mikilvæga aguúa á frumvarp-
inu og nauðsyn þess, að breytingar
yrðu gerðar á því.
Næstur talaði kand. Bjarni Jónsson
frá Vogi, langt erindi og snjalt, á móti
frumvarpinu.
Fleiri umræður urðu um málið
bæði með og móti. Að endingu
komu fram þrjár tillögur:
Nr. 1. Fundurinn álítur heppilegast
að engin ákvörðun verði tekin í sam-
bandsmálinu að þessu sinni. Feld
með 43 atkv. móti 29.
Nr. 2. Fundurinn er hlyntur frumv.
millilandanefndarinnar. Feld með 44
atkv. móti 28.
Nr. 3. Fundurinn telur að vísu jrumv.
sambandslaganejndarinnar geyma ýmsa
kosti, en haja pó jajnjramt svo mikla
galla, að óráðlegt sé að sampykkja pað,
án mikilvagra breytinga, er Jari í pá
átt að tryggja landinu Jullveldi yfir
öllum sínum málum. Samþykt með
43 atkv. Mótatkvæða var ekki leitað.
Þar eð fundarstjóri fór af fundi
meðan á síðustu atkvæðagreiðslu stóð
og tók með sér fundarbók, varð fund-
urinn eigi lengri.
Stykkishólmi 13. júli 1908.
Hjálmar Sigurðsson,
fundarskrifari.
Við undirskrifaðir kjósendur til al-
þingis í Snæfellsnessýslu vottum hér
með, að það sem að framan er skráð,
sé samkvæmt því, er fram fór á fund-
inum.
Torfi J. I ómasson. Jón xi. Fgilsen.
Bjórn Sveinsson. Guðm. P. Bœfvngsson.
Sveinn Jónsson. Jósajat Hjaltalín.
Hannes Andrésson. Hjalti Jónsson.
Jón Jónasson.
Af hátterni hins setta yfirvalds
(G. E.) á fundinum er ísafold skrifað
það frekara, að hann hafi rokið burtu
og náð með sér fundarbókinní, meðan
fundarskrifari var að tala og varaðist
ekki slíkt tiltæki, sem varla var von.
Fundarmönnum ofbauð önnur eins
ósvinna; hún mun ekki hafa bætt
fyrir Uppkastsmönnum, ofan á marg-
víslega rangsleitni, undirskriftasmölun
með skuldbindingum um að kjósa
hinn fyrverandi þingmann og engan
annan o. s. frv.
Eftir þessar ófarir þaut L. inn í
eyjar og þaðan upp á Skógarströnd,
kvaddi þar til fundar, en þar kom
annaðhvort einn eða enginn að sögn.
Við það bregður hann sér inn í
Dali, með því að haft hafði hann
í heitingum við Bjarna frá Vogi að
hafa það kjördæmi undan honum.
Hafði stefnt þar til fundar í Búðardal,
úr Suðurdölum, nágrenninu við valds-
manninn á Sauðaíelli. En kvisast