Ísafold - 22.08.1908, Page 1

Kemur út ýmist einu sinni eða tvisvar i
viku. Verð árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eða 1 */* dollar; borgist fyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bundin vib áramót, er
ógild nema kornin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaupandi skuldlaus vib blabib.
Afgreibsla: Austurstræti 8.
XXXV. árg.
Reykjavik laugardaginn 22. ágúst 1908.
52. tölublað
I. O. O. F. 898219,
úugnlækning ók. 1. og B. þrd. kl. 2—8 i spítal
Forngripasafn opib á mvd. og ld. 11—12.
Hlutabankinn opinn 10—2 V* og ö1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 */* ðiód.
Landakotskirkja. Guðsþi'. 91/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspftali f. sjúkravitj. 10 V*—12 og 4—5.
Landsbankinn 10 */*—2*/*. ,R>*3.kastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—8 ogr l -6.'
Landsskjalasafniö á þ»a., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasain á sd^2—8.
Tannlækning ók. i Pósthússtr. 14, l.ogB.md. 11-
Faxaflöabáturinn Ingölfur
fer til
Borgarness
ágúst 28.
Keflavikur og Garðs
ágúst 30.
Sandgerðis ágúst 23.
Frídapf vefzlun.
19. ágúst 1908
Reikningar — ókvittaðir — sendist
Arna Jónssyni í Völundi fyrir 25. þ. m.
Tvennir eru tímarnir.
Það var fyrir 5 árum, árið 1903.
Jón sagnfræðingur var að semja
Islenzkt pjóðerni.
Hann segir sjálfur frá í formála
þeirrar bókar, að hann sé reiðubúinn
að verja allar skoðanir sínar, sem þar
komi fram, »verja þær með oddi og
egg, ef til þess kemur, því að þær
eru sprotnar af langri 00 itarlegri
rannsókn og íhugunn.
Ein af þessum skoðunum, sem
hann ætlar að verja með oddi og
egg, ef til kemur, er — rannsókn
hans á Gamla-sáttmála.
Ef hann ætlar að standa við þetta
varnar-heit sitt, þá vitum vér ekki
hve nær »til þess kemur«, ef ekki nú.
En hann hefir lofað þar upp í erm-
ina sína.
Það er ekki að eins, að hann þoli
ö ð r u m að fótumtroða skoðanir sín-
ar i þessu máli. Hann bregst þar
sjálfur hugsjónum sínum svo raunalega
illa; það er ekki lengur sama frelsisóp-
ið, sem heyrist til þeirra, og í Islenzku
pjóðerni forðum —; það er orðið að
íslenzku útburðar-væli.
Þeim skoðunum á Gamla-sáttmála,
sem þessi maður hefir komist að með
»langri og ítarlegri rannsókn og íhug-
un«, eftir því sem hann segir sjálfur
frá, lýsir hann svo meðal annars í
ísl. þjóðerni (bls. 107):
Ȓs!endingar gangast undir prent
með þessum sáttmála: að gjalda kon-
ungi skatt, þingfararkaup og þegn-
skyldu; að viðurkenna æðsta dóms-
vald konungs í vissum málum, og að
halda trúnað við konung. Þetta þrent
er þó jafnframt bundið þeirn skilyrð-
um, að konungur haldi við þá trúnað
aftur í móti, og að hann gangi að
þeim kröfum, sem til skilið er í sátt-
málanum*.
Og hann bætir við:
»Með þessum sáttmálsgreinum hafa
forfeður vorir þózt tryggja þjóðinni
svo víðtæk og óskorin réttindi í samband-
inu við Noreg, að sem næst gekk
fullu frelsi og sjálfstæði, enda er svo
dýrt að kveðið í niðurlagi sáttmálans,
að landsmenn skuli lausir allra mála
við konung, ef út af sé brugðið skil-
málunum af hans hálfuc.
Undarlega bregður við um þennan
mann, þegar Uppkastið kemur til sög-
unnar.
Þjóðin ann svo mjög fornum lands-
réttindum sípum, að það er óhugs-
andi að hún gangi að nokkrum samn-
ingi við Dani á öðrum samnings-
grundvelli en Gamla-sáttmála. Ekki
til neins að fara því á flot.
Því ríður á að telja þjóðinni trú
um, að Uppkastið sé einmitt reist á
þessum sama grundvelli. Og af því
að Uppkastið er hraklegt, þá verður
að gera Gamla-sáttmála enn hraklegri
fyrir augurn þjóðarinnar.
Það er þetta, sem Jón sagnfræðing-
ur hefir verið að reyna síðustu vik-
urnar.
Ef vér afsölum oss utanríkismálum
í hendur Dönum, þá erum vér komn-
ir út af grundvelli Gamla-sáttmála.
Eina ráðið til að fá þjóðina til
þessa afsals, er að telja henni trú um,
að með Gamla-sáttmála höjum vér af-
salað oss utanríkismálunum í hendur
annari þjóð.
Hvar er svo rúmgott í öllum fyrri
skoðunum Jóns sagnfræðings á Gamla-
sáttmála, að þetta komist þar fyrir?
Fyrrum rektor B. M. Ólsen samdi
fyrir nokkrum mánuðum ritgerð í
Andvara: Um u,pphaj konungsvalds á
Islandi. Það var áður en Uppkastið
kom til sögunnar. Þar kemst hann
svo að orði (bls. 68 sérpr. Sbr. 39.
tbl. Þjóðólfs, svar dr. Jóns Þorkels-
sonar):
»Það liggur í augum uppi, að all-
ar skuidbindingar íslendinga i þessum
sáttmála eru eingöngu miðaðar við
persónu konungsins, og að þeir ganga
honum sjálfum á hönd, en ekki Nor-
egs ríki. Enginn Norðmaður, annar
en konungur sjálfur, hefir eftir sátt-
málanum neitt yfir íslendingum að
segja. Það má jafnvel segja, að Norð-
menn séu afskiftir i þessum sáttmála
gagnvart Islendingum, sem fá ýms ný
hlunnindi í Noregi, en Norðmenn
engin á íslandi. Annars eru Norð-
menn og íslendingar hvorir öðr-
um öháðir, og hafa ekkert
annað sameiginlegt en kon-
unginn. Sambandið milli landanna
er hreint persönusamband*.
Nú segir B. M. Ó. í blaðagreinum,
að vér höfum afsalað oss utanríkis-
málum og hermálum i hendur Norð-
mönnum með Gamla-sáttmála.
Hvort er nú meira að marka?
Skoðanir þessara manna meðan þeir
rita með það eitt fyrir augum að leita
að því, sem sannast verður fundið og
réttast. Sprotnar af langri og ítarlegri
rannsókn og íhugun og rökstuddar
svo að ekki er um að villast. Hvort
er meira að marka, þær eða hinar,
sem eru svo undarlega fljótar að fæðast,
órökstuddar með öllu og svo þveröf-
ugar við alt það, sem þeir hafa sjálfir
sannað áður að hlýtur að vera rétt?
Það getur ekki verið alveg gert af
sama hug hjá J. sagnfræðing, að ber-
jast nú með oddi og egg á móti því,
sem hann hefir áður heitið að verja
með oddi og egg, ef til kæmi, berjast
fyrir því, að erlend þjóð nái á oss
sömu yfirráða tökunum, sem hann
hefir hælt forfeðrum vorum á hvert
reipi fyrir að hafa afstýrt — það get-
ur ekki verið alveg gert af sama hug,
segjum vér, og þessi fallegi kafli er
skrifaður, brot úr formálanum fyrir
ísl. þjóðerni:
»Enn fremur mun eg leitast við að
sýna fram á, hvernig æ 11 j a r ð a r-
ástin og þjóðernistilfinn-
i n g i n vakna hjá íslendingum með
stofnun allsherjarríkis á íslandi, hvern-
ig þær proskast og dajna við sjáljstjórn-
ina og sporna lengi vel á móti öllum
tilraunum Noregskonunga til að ná
yfirráðum á íslandi, þar til flokka-
drættir og ósamlyndi, persónuleg vald-
Jýsn einstakra manna og taumlausar
ástríður bera þær að lokutn ofurliði
og knýja íslendinga til að ofurselja
sjálfa sig og frelsi sitt útlendu stjórn-
arvaldi. En um leið mun verða bent
á, hvernig enn lifir pó ejtir sjáljstæðis-
neisti í brjósti pjóðarinnar, sem hamlar
henni jrá að ojurselja sig skilyrðislaust
og örjar hana til að halda jast við og
vernda í lengstu lög sin Jornu landsrétt-
indi. Þessi sjáljstæðisneisti sloknar aldrei
til Julls. Hann blossar upp öðru hvoru
og knýr þjóðina til að streitast á móti
kúgun og valdboði hinna útlendu
höfðingja öld eftir öld. Þjóðernistil-
finningin deyr aldrei út. Hún rénar
að vísu og dofnar annað veifið og
lætur að eins örlítið á sér bera, en
reisir þó stöðugt höfuðið á milli og
lœtur heyra sína gjallandi viðvörunar-
röddu, þegar sem mestur voði
vofir yíir þjóðinni*.
Hvenær hefir þjóðernistilfinningin
látið betur heyra sína gjallandi við-
vörunarröddu heldur en einmitt nú ?
Er það ekki mark þess, að hinn mesti
voði vofi yfir þjóðinni? Og er það
ekki »persónuleg valdafýsn einstakra
mannac, eins og Jón sagnfræðingur
talar um, sem nú er einna ófyrirleitn-
ust nm að bera ofurliði íslenzka ætt-
jarðarást og þjóðernistilfinning?
Er ekki verið að fara fram á, að
þjóðin ofurselji sig með öllu annari
þjóð?
Er ekki verið að kannast við full-
valda rétt vorn til að semja aj oss
ríkisréttindi vor — en neita þó sjálf-
um fullveldisrétti þjóðarinnar ?
Finst Jóni sagnfræðing að spá Jón-
asar Hallgrímssonar, sem hann hefir
sjálfur kosið að einkunnarorðum á
bók sína ísl. þjóðerni, — finst hoti
um hún vera að rætast? Það er
þessi gullfallega vísa:
Veit þá engi, að eyjan hvíta
á sér enn vor, ef fólkið þorir
guði að treysta, hlekki hrista,
hlýða réttu, góðs að bíða ?
Er pað að treysta guði, að taka því
sem nú er í boði? Er það traust á
réttlátum og góðum guði, að heil
þjóð skuli nema staðar á hálfnaðri
leið að lullveldismarkinu, þegar hún
veit hvar það er, sér frelsisroða horf-
inna alda varpa á það birtunni og
standa boðinn og búinn til að lýsa
henni þangað? Er það traust á guði
að eigandi landsins, þjóðin, gengur
að þeim kostum eftir alt saman, að
annar ábúandi og allir hans niðjar,
miklu auðugri og voldugri, skuli hafa
allar nytjar af hans eigin óðalseign
til móts við hann >g hans niðja að
tiltölu? Mega ekki einu sinni hlynna
neitt að jörðunni öðruvisi en ejtir
samkomulagi við þennan óviðkom-
andi ábúanda. Er það traust á guði,
að verða feginn að sigla með nokkur
spyrðubönd í hlut heim í grýtta og
hættulega innlimunar-vör, pó að vér
eigum rétt á að fara alfrjálsir um alla
landhelgi vora hringinn í kring, óheftir
af allra þjóða yfirráðum?
Er pað að hrista aj sér hlekkina, að
taka frumvarpinu? Engum Uppkasts-
manni dettur í hug að bera á móti
því, að ef Uppkastið verður að lög-
um, þá höfum vér þar með afsalað
oss sögulegum rétti til að vera full-
valda ríki. Það verður í jyrsta skijti,
er vér sampykkjum sjálúr á oss yfir-
ráðajjötra erlendrar pjóðar.
Er pað að hlýða réttu, ef vér göngum
að þvi ? Nei, hlíti þjóðin því, þá hlít-
ir hún ekki réttlætinu. Það er eng-
inn maður til með allri þjóðinni,sem
finnur ekki, að hún á sögulegt og laga-
legt tilkall til meiri réttar en þess,
sem Uppkastið veitir. Oss er
neitað um rétt vorn nema að
nokkru leyti. En nokkur hluti réttar
er óréttur. Nokkur hluti réttlætis er
ranglæti. En réttlætinu einu eigum
vér að hlýða — öllum hluta þess.
Er pað að biða góðs, að samþykkja
Uppkastið? Höfum vér nokkurn
tíma haldið að svona hrakleg mundu
bardagalokin verða? Jiefir þjóðin ekki
mátt þola meira og bíða lengur, að
hún þurfi nú að glata gæfu sinni á
að þiggja það, sem skamtað er
svona úr hnefa til að reyna, hvað hún
er lítilþæg — hvað henni hefir farið
aftur frá þvi er hún átti með sig sjálf.
En eyjan hvíta á að eiga sér ajtur
vor.
Raddir frá almenningi
um
sambandsmalið.
XIV.
Jökuldal 29. júli 1908.
Almenn óánægja hér með frum-
varp millilandanefndarinnar. Furða,
að jafn góður drengur og vitur sem
sýslumaður okkar, skyldi binda sig
svo fast við frumvarpið, að hann
greiddi atkvæði móti breytingatillög-
um Skúla Thoroddsen, sem hefðu
bætt frumv. svo stórkostlega, að þá
gátu allir íslendingar fallist á það, og
var það þó ekki gallalaust að heldur.
Frumvarpið er ó t æ k t af því fyrst
og fremst, að utanríkismál og her-
varnir eru óuppsegjanleg mál.
I öðru lagi af því, að orðalag text-
anna er svo ósamhljóða og frumvarp-
ið svo óljóst, að um það má þvæla
og þæfa á ýmsa lund, svo úr verði
tóm botnlaus hringiða.
í þriðja lagi af því, að dómsfor-
seti hæstaréttar skuli vera sjálfkjörinn
oddamaður nefndar þeirrar eða gjörð-
ardóms, er ekki getur komið sér sam-
an um oddamanninn, sem skera á úr
um það, hver mál séu sameiginleg
með löndunum eða ekki, ef út af
því rís ágreiningur.
Og í fjórða lagi af því, að fullkom-
ið jafnrétti íslendinga í Danmörku og
Dana á íslandi er óuppsegjanlega
ákveðið í frumv.
Fleiri galla frumvarps þessa hirði eg
ekki að nefna. Þessir nægja til að
sýna, að það er ekki á vetur setjandi.
Eða hver vill binda öldum og óborn-
um slíkan bagga að vel athuguðu máli?
XV.
Við tsafjarðardjúp 8/8 1908.
Mikið er nú ritað og rætt um sam-
bandsmálið, og vel sé þeim, sem bezt
skýra fyrir almenningi það voðatafl,
sem teflt hefir verið í vetur með
landsréttindi íslands og sjálfstæði þjóð-
arinnar. Að undanteknum fáeinum
stjórnar-dindlum minnist enginn mað-
ur hér á uppkats-ófétið öðru vísi en
með megnri gremju, og fáir hugsandi
menn og sannir íslendingar munu
vera fylgjandi þeim ósóma.
En því var eg hissa á, hve mörg-
um var hverft við, þegar innlimunar-
frumvarpið kom í dagsbirtuna. Eg
hélt þó að engan þyrfti að undra fram-
komu stjórnarmanna í þessu máli
fremur en öðrum, þann, sem með
tímanum hefði fylgst og séð hvaða
ráðum var beitt til að komast í veg-
semdina, hvaða menn voru valdir í
félagsskapinn og hvaða ritstjórar og
blöð völdust til að halda honum uppi.
Það gat hver skynsamur maður vitað
fyrir fram, hvað gerðir slíks stjórnar-
félagsskapar mundi hollar landi og
lýð, hvort heldur unnið var utan lands
eða innan.
Hér hefir sjaldan heyrst mikill burt-
farartónn í mönnum, en nú má ósjald-
an hryra hann, ef stjórnarmönnum
taksit að fá sambandslaga-frumvarps-
foraðið staðfest óbreytt. Það er víst,
að unga fólkið, og margir hinna eldri,
munu kunna illa við sig undir stíg-
vélahælum hinna dönsku, þegar þeir
fara að vaða hér uppi til lands og
sjávar.
Skringilegir glapstigir.
Margur hefir furðað sig á hinni
miklu glámsýni Jóns Jenssonar, er
hann leit á Uppkastið sæla í vor, en
vitaskuld minna á hinu, að hann þarf
að »standa við« það sem hann sagði
þá, úr því að hann hafði einu sinni
kveðið upp úr um það, — þó að
heilskygnir menn hafi alla tíð síðan
verið að reka sig á og sannfærast um
æ fleiri stórgalla á því. Hér í blað-
inu var fyrir skemstu gerð nokkur
grein fyrir hvernig standa mundi á
þeirri hrapallegu missýning. Norður-
land hefir nú (8. þ. m.) skýrt það
mál fult eins rækilega, sem hér segir:
Ekki leynir það sér í ritlingi Jóns
Jessonar, hvernig á þvi stendur, að
honum er svo ant um, að vér tökum
þessu, sem nú er i boði, og að það
miklast honum svo, langt um alla
skynsemi fram.
»Réttindaafsalið« frá 1903, sem hann
hefir svo mikið talað um, er enn að
vefjast fyrir honum. Honum finst,
að vér höfum þá kastað öllum vorum
rétti á glæ, og að nú megum vér
þakka fyrir, að hafa annað eins og
þetta upp úr krafsinu.
En nú vill svo skringilega til, að
jafnframt því, sem Hannes Hafstein
kemur með þetta samnings-tilboð frá
Dönum, færir hann ómótmælanlega
sönnun fyrir því, að ríkisráðs-kenn-
ingar Jóns Jenssonar hafa verið rang-
ar. Eftir þvi sem málið horfir nú
við, hefir »réttinda-afsalið« ekki verið
annað en heilaspuni, eins og allir leið-
togar Heimastjórnarflokksins og Fram-
sóknarflokksins héldu fram 1902 og
1903.
Kenning Jóns Jenssonar var, eins
og menn muna, í stuttu máli þessi:
íslandsráðherrann getur ekki flutt
íslandsmál i ríkisráði Dana annan veg
en samkvæmt dönskum grundvallar-
lögum. Þegar vér samþykkjum það
stjórnarskráratriði, að ráðherra vor eigi
að flytja mál vor í ríkisráðinu, þá
viðurkennum vér þar með, að hann
sé danskur grundvallarlagaráðgjafi.
Og það er sama sem að vér viður-
kennum innlimunina.
Jón Jensson hefir stöðugt verið að
fullyrða, að þann veg hljóti hver dansk-
ur maður að líta á það, sem gert var
1903.
Svo kemur þetta Uppkast 1908.
Nú er oss sagt velkomið að taka ráð-
herrann út úr rikisráðinu, án nokk-
urrar grundvallarlagabreytingar. Með
öðrum orðum: Danir viðurkenna nú
nákvæmlega það, sem Heimastjórnar-
og Framsóknarflokkarnir héldu fram
1903, að hinn nýi Reykjavikurráðherra
sæti alls ekki í ríkisráðinu samkvæmt
grundvallarlögum Dana, heldur sam-
kvæmt stjórnarskrá íslands.
Þessi viðurkenning er ef til vill
merkasta atriðið, sem fengist hefir
framgengt í nefndinni. Vér höfum
fengið sannanir þess, að hinn málsað-
ilinn, Danir, litur alls ekki svo á, sem
vérhöfum áfsalað oss neinum réttindum
1903, og allar hrakspár Jóns Jensson-
ar um afleiðingarnar af þvi margum-
talaða réttinda-afsali eru orðnarað engu.
Ef vér höfum átt nokkurn rétt fyr-
ir 1903, þá eigum vér hann enn.
Og eftir því getum vér hagað oss
og eigum vér að haga oss.
Jóni Jenssyni hefir orðið svo mik-
ið um það, að Hanneá Hafstein hefir
komið sérkreddum hans í sambands-
málitiu fyrir kattar nef, að hann hefir
nú gengið i bandalag við Hannes Haf-
stein um nýtt, ómótmælanlegt rétt-
inda-afsal.
Svo skringileg getur villan orðið,
þegar menn hafa á annað borð kom-
ist út á glapstigu.
Prestvígsla.
Sunnndaginn 16, þ. m. vlgði prestaskóU-
forstöðumaður síra Þórhallur Bjarnarson í
veikindaforföllum biskups cand. theol. Guð•
mund Einarsson prest til Nesþinga.