Ísafold - 05.09.1908, Blaðsíða 2

218
ISAFOLD
Norðmenn taka af
skarið.
Uppkastiö inniimar
ísland.
Svo bregðast krosstré —
Svofelt símskeyti barst frá Kristjaníu
í gærkvöldi, tveim dögum eftir skeytið
mikla hér á undan, sent af sama manni
(dr. J. St.) :
Kristjaníu 4. sept. 1908, kl. 6 siðd.
Gjelsvik kveður Uppkastlð inn-
limun íslands og Morgenstjerne
ofstœkisfullan hœgrimann með
engri tiltrú.
Þar taka þeir af skarið !
Nú getur stjórnarlýðurinn farið að
hafa upp fyrir sér um Norðmenn allar
hinar sömu vammir og skammir, sem
hann hefir látið út úr sér um Uppkasts-
andstæðinga hér fyrir það, að þeir hafa
kallað Uppkastið innlimunarskjal og
þess háttar heitum, því að nú er svo
komið, að vér erum ekki einir um þau
nöfn.
Próf. Gjelsvik fer eins og öðrum góð-
um mönnum, að hann sér því fleiri
hættur á því að taka Uppkastinu, sem
hann kynnir sér það betur. Því meiri
gallagrip oss íslendingum til handa, sem
hann íhugar það lengur.
Og nú kveður hann afdráttarlaust
upp úr um það, að ef vór göngum að
frumvarpinu, þá göngum vér að því,
að ísland verði innlimað Danmörku.
— Og af því að Danir hafa í hendi sór
allar breytingar á Uppkastinu, þeir
hafa úrskurðarvaldið, pá stendur sú
innlimun um aldur og œfi, eða svo
lengi sem Danir vilja.
Það er svo að sjá af skeytinu, sem
próf. Gjelsvik hafi farið að hrekja um-
mæli Bredo Morgenstjerne um Upp-
kastið, mannsins, sem stjórnarblaðanefn-
urnar hór hafa verið að hampa öðru
hvoru framan í þjóðina svo sem ein-
dregnum stuðningsmanni frumvarpsins.
Hann mun hafa skrifað einhverjar lof-
klausur um það í eitthvert Kristjaníu-
blaðið í vor. (Hann er prófessor í lög-
um við háskólann þar).
En í skeytinu er svo mælt, að hann
só ofstækisfullur hægrimaður með engri
tiltrú.
Já, Bredo Morgenstjerne kannast allir
við síðan árið 1905, af framkomu hans
1 skilnaðarmáli Norðmanna og Svía.
Það er ekki of mikið sagt, sem mælt er
í skeytinu.
Hann var einhver hin íheldnasta sál,
sem bólaði á í allrl þeirri deilu. Hann
var einn þeirra örfáu Norðmanna, sem
var algerlega mótfallinn skilnaði við
Svía fyrir þremur árum 1905. Ritaði
af miklu ofstæki á móti þeirri stefnu.
Og það er ekki of mikið í lagt, þó að
hann sé talinn hafa litla iiltrú, því að
hann misti hana sem só alla árið 1905
fyrir afturhaldssama framkomu sína í
skllnaðarmálinu.
Og þó er þetta maðurinn, sem stjórnar-
blaðanefnurnar hór eru sífelt að vitna til
og bera fyrir sig.
Ef nafn hans ætti nokkuð að sanna,
þá væri það helzt það, að það sem hon-
um þætti gott og blessað, þætti viðun-
nnandi frjálslyndum mönnum hraklegt
og afleitt í alla staði, líkt. og Uppkastið.
Svo að það er einstaklega hlægilegt
að vera að vitna til þessa manns, eins
og innlimunarblöðin hafa verið að gera
út úr vandræðum.
Rétt í því vór erum að lúka við
þessar línur, berst oss nytt símskeyti í
hendur (frá Sveini Björnssyni, cand. jur.):
Khöfn 4. sept. 1908, kl. 9 siðd.
Morgenstjerne játar í
A ftenposten, að með Upp-
kastlnn verði ísland ófullvalda
(nsuveræn) og sambandið verði
ekki einu sinni realnnion.
Oft kemur góður þá getið er!
Svo Bredo Morgenstjerne hefir þá
snúist á móti Uppkastinu 1 Jafnvel hann
sór á því stórfelda galla, þegar hann
tekur að ihuga það betur.
Ja, þá eru gallarnir áreiðanlega ekki
litllr!
En hvað gera nú stjórnarblaðakútarn-
ir hér 1
Ekki geta þau nú farið að svívirða
Bredo Morgenstjerne eins og okkur hinna,
ofan á alla hjálpina í vor meðan hann
var ekki búinn að reka augun í innlim-
unarglufurnar á Uppkastinu. —
Svo bregðast krosstró sem önnur tró.
Nú ættu höfuðstaðarbúar ekki að
þurfa að velta því lengi fyrir sér, á
hvorn veginn alt er að snúast.
Þeir ættu að sjá það og skilja, að
Dönum og málaflutningsmönnum þeirra
hór heim mundi aldrei hafa tekist að
fá með Uppkastinu nema ö r 1 í t i ð
minnihluta brot þjóðarinnar, e f það
væri ekki eitt ginninga-ráðið, hvað þeir
skamta henni ákaflega nauman tíma til
umhugsunar og ákvæða.
Alt í kring um oss eru menn að sjá
æ betur og betur hinar stórmiklu hætt-
ur, sem þjóðin opnar faðminn fyrir, ef
hún gengur að frumvarpinu án þess að
gerbreyta því.
Alt í kring um oss eru hollvinir, sem
ráða oss frá því.
Róttlætistilfinning frænda vorra aust-
an hafs,
Ættjarðarást landa vorra vestan hafs.
Frelsisóskir og róttarvitund beztu
manna þjóðar vorrar sjálfrar.
Háttvirtu höfuðstaðarbúar!
Þér kannist við söguna af Gunnari á
Hlíðarenda, þegar hann varðist einn mörg-
um mönnum með bogann í hendi, en brost-
inn strenginn. Hann kvaðst aldrei sóttur
verða, meðan hann kæmi boganum við.
Bað Hallgerði að snúa sór streng af
lokki úr hári sér. En hún neitaði. Og
Gunnar v a r ð sóttur.
Sýnið þér nú einu sinni að þór elskið
landið yðar heitara en alt annað, að þór
viljið engu öðru bjarga fyr en ættjörð-
inni.
Hún verður aldrei sótt, svo lengi sem
hún kemur boganum við. Og boginn
er það, sem hún hefir hingað til varist
með erlendu valdi og yfirráðum meira
en sex aldir. Boginn er sjálfstœðisrétt-
urinn. En erlend þjóð hefir slitið streng-
inn. Og nú heitir ísland á yður til
hjálpar.
Þjóðin hefir aldrei þurft hjálpar yðar
fremur en nú, kæru háttvirtu kjósend-
ur. Frelsi hennar liggur við.
Snúið henni bogastreng, svo að hún
fái varist enn og verði ekki sótt.
Svo að dómur sögunnar taki ekki á yð-
ur of hörðum höndum.
Konurnar geta hjálpað til.
Æskumennirnir getahjálpaðtil.
A 11 i r geta lagt til einhvern skerf,
sem vilja.
Neitið ekki landinu um lokkinn!
Fyrirspurn.
Er heimilt að selja ósótthreinsuð föt eft-
ir berklaveika sjúklinga ?
Svar:
4. gr. laga 23. oktbr. 1903, um varnir
egn berklaveiki, mælir svo fyrir: Ef
erklaveikur maður deyr eða skiftir um
heimili, þá skal húsráðandi tilkynna það
héraðslækni eða sótthreinsunarmanni, sem
skipaður er af héraðslækni og skal hann
annast, að sótthreinsað sé tafarlaust á
heimilinu, að svo miklu leyti, sem þurfa
þykir, herbergi þan, er sjúklingurinn hefir
avalið i langvistum, svo og eftirlátin föt
og sængurfatnaður sjúklingsins. Þessa muni
má eigi senda í þvott eða aðgerð, selja,
gefa eða lána öðrum, fyr en þeir hafa ver-
ið sótthreinsaðir, og ekki má fá öðrum til
íbúðar herbergi, sem berklaveikur maður
hefir búið i, fyr en það hefir verið sótt-
hreinsað.
Frú Oda Nielsen.
Hennar er von á Vestu hingað til
bæjarins, 13. þ. m., þeirrar hinnar góð-
frægu leikkonu Dana. Og ætlar að
dveljast hór rúma viku; fer aftur á
sama skipi til útlanda 22. sept.
Þennan vikutíma, er hún stendur hér
við, ætlar hún að syngja fyrir höfuð-
staðarbúum nokkur kvöld í Bárubúð,
fyrsta skifti þriðjudagskvöld 15. þ. m.
(sjá augl. hór í blaðinu).
Hún er roskln kona, ári betur en
hálfsextug, gift Martinius Nielsen for-
stjóra Dagmarleikhússins í Khöfn, þess-
um, sem ætlar sjálfur að leika aðalhlut-
verkið í hinu nýja leikriti Jóhanns Sigur-
jónssonar, Óðalshóndanum.
Frú Oda Nielsen hefir farið víða um
lönd, þrásinnis til Noregs og Svíþjóðar,
til að syngja eða leika, og hvarvetna
verið tekið forkunnarvel. Svo að ekki
ætti það að verða síður gert hór, á sjálfu
gestrisnislandinu.
Stórmikil sæmd væri oss að mörgum
slíkum aufúsugestum, sem frú OdaNielsen
er. Væntanlega verða margir til að fagna
henni vel, og Leikfólagið til að gangast
fyrir því.
U ndirtektirnar.
Þessar eru fregnir af fundinum við
Lagarfljótsbrú 23. þ. m., greinilegri
en símfregnirnar síðast:
Fundurinn hófst kl. 5 e. h.
Jón Olajsson talaði fyrstur. Til-
gangur þess, sem hann sagði, var sá
einn að reyna að sannfæra menn um, að
vér hefðum engan rétt til neins, ís-
lendingar, og að Gamli-sáttmáli væri
enginn til, þ. e. a. s. hefði aldrei orð-
ið hér að lögum!
Menn undu hraklega málstað Jóns,
sem von var, og voru þá sumir að
kalla í hann og minna hann á íslend-
ingabrag, en Jón skaut við því skoll-
eyrunum.
Næstur talaði Jón í Múla af viðlika
fjálgleik.
Þá tók til máls Þorsteinn Erlingsson
og mæltist vel að vanda. Hann tætti
svo sundur ræður þeirra nafna, að
eigi varð heil brú í á eftir, en þing-
heimur klappaði Þorsteini lof í lófa í
ræðulok. Það er víst óhætt að segja,
að 9/10 fundarmanna hafx látið í ljósi
ánægju sina yfir óförum þeirra nafna
með þessum hætti, lófaklappinu.
Þá talaði næstur Sveinn Olajsson í
Firði. Honum mæltist vel og var
gerður góður rómur að ræðunni.
Þá töluðu þeir aftur, Þorsteinn og
Jón (Ól.), og beið Jón ávalt lægri
hlut.
Síðastur talaði sira Magnús Bl. Jóns-
son í Vallanesi. Hann talaði á móti
frumvarpinu af miklum krafti. Kvað
það skömm og hneisu þjóðinni að
taka tilboðum Dana opnum örmum
Jyr en þau væri i fullu samræmi við
réttarkröfur hennar. Hann skoraði á
kjósendur Suður-Múlasýslu að kjósa
þá menn eina á þing, sem æsktu gagn-
gerðra breytinga á Uppkastinu.
Jón Ól. kvað það ósatt — beint
ofan i sjálfan sig áður — að þeir
nafnar vildi eigi ýmsar breytingar á
frumvarpinu, en þeir ætluðu bara að
jara öðru vísi að pví að fá þær heldur
en hinirl
Síra Magnús spurði, hvort munur-
inn á aðferðinni væri ekki sá, að þeir
ætluðu að spyrja Dani f y r s t að því,
hvaða breytingar þeir mundu vilja
loja okkur að gera við Uppkastið —
til þess þeir gengi að því.
Jú, sagði Jón Olajsson.
En hæðnis-hljóð i öllum þingheimi
brauzt á. svipstundu fram. Mönnum
fanst þeir yrðu að launa Jóni svarið
með því að raula íslendingabrag —
höfundinum til dýrðar:
Enþeir fólar,sem frelsi vort svíkja,o. s. frv.
í Seyðisjjarðarbæ hefir síra Bjórn
Þorláksson því nær hvert einasta at-
kvæði. Svo eindregnir eru Seyðfirð-
ingar gegn innlimuninni.
Þaðan var símað í fyrra dag, að hinn
frambjóðandinn, dr. Valtýr Guðmunds-
son hefði sent kjósendum yfirlýsingu
þess efnis, að ekki kcemi til mála að
hann yrði með jmmvarpinu nema pvi
yrði gerbreytt. Upp á* annað skyldi
engum koma til hugar að kjósa sig.
En við þá yfirlýsing er mælt að
hann hafi mist með öllu fylgi þeirra
manna meðal Seyðfirðinga, er áður
ætluðu að greiða honum atkvæði.
Þann veg eru kosningahorfurnar
þar eystra. Sjálfstæðishugsjónin er
miklu vísari en Uppkastið að sigra
við kosningar um ait Austurland.
Kjósendum er yfirleitt orðið það
ljóst, hvílíkur þjóðarvoði felst í frum-
varpinu, nema því verði breytt.
Vísa kosningu er óhætt að segja
að þeir eigi hér í Gullbr. og Kjósar-
sýslu, þingmannaefni Sjálfstæðismanna,
Björn Kristjánsson kaupm. og síra
Jens Pálsson.
Málstaður þeirra hvarvetna hlotið
eindreginn byr á fundunum.
Annað þingmannsefni Uppkasts-
manna, Jón sagnfræðingur sem var,
hætti að sækja fundina, þegar hann
hafði þreifað á því til hlítar, að hann
hann hafði ekki nema skapraun af.
Hitt þingmannsefnið ekki eins vitur.
Og ráðgjafinn ekki heldur. Nema
á Lágafelli.
Þar beitti hann fvrir Uppkastið ein-
um skrifstofustjóranum sínum, — en
sat sjálfur hjá og horfði á, hvernig
hann fór að verða skussi.
í Suður-Múlasýslu er Jón óðalsbóndi
Bergsson á Egilsstöðum talinn af öll-
um öruggur um kosningu.
Sökum heilsulasleika hefir hann
engan þingmálafund getað sótt. En
eigi að siður er honum vís yfirgnæf-
andi. meiri- hluti atkvæða í sýslunni.
Heilar sveitir, og þær eigi allfáar, þar
sem því nær hver einasti kjósandi
fylgir þeim Jóni Bergssyni og Sveini
Ólafssyni. Svo er t. d. um Skriðdal,
Velli, Eiðaþinghá, Mjóafjörð, Norð-
fjörð, Beruness og Geithellna hreppa.
í hinum hreppunum eru atkvæðin
skiftari milli frambjóðendanna á víxl.
Þó meiri líkur til að bœði þingmanna-
efni Sjálfstæðismanna hljóti kosningu.
Þeir voru á ferð þar um kjördæm-
ið nú fyrir mánaðamótin, frambjóð-
endurnir þrír: Sv. Ólafsson, Jón frá
Múla og J. Ól. og héldu alls 11
þingmálafundi. Þorsteinn Erlingsson
var og í för með þeim og héldu þeir
báðir, hann og Sv. Ólafsson, vel uppi
málstað Sjálfstæðismanna gegn frekum
innlimunarboðskap þeirra nafnanna,
enda er mælt að fylgi þeirra hafi
stórum rýrnað við yfirreiðina, eink
um J. ÓI.
í Norður-Múlasýslu et Jón Jónsson
bóndi á Hvanná talinn hafa langmestan
kosningarbyr.
Fylgismönnum Einars bónda á Eiríks-
sfóðum fer og daglega fjölgandi, eftir þvi
sem málið skýrist betur fyrir kjósend-
um. Framboð hans var seinna ráðið
en Jóns, en þó talið sennilegast að
hann nái viðlíka miklu kjörfylgi.
Þeim fylgja Seyðfirðingar allir
(hreppsbúar), Loðmfirðingar, Borgfirð-
ingar og Jökuldælir, svo og þorri
Fijótsdæla og Fellamanna; en atkvæði
dreifð í Úthéraði, Vopnafirði og á
Langanesströndum. Þar nyrðra hafði
enginn frambjóðandi átt tal við kjós-
endur, annar en Jóhannes sýslumaður,
þangað til nú rétt fyrir mánaðamótin,
er þeir Jón og Einar héldu fundi með
Vopnfirðingum og Strandamönnum,
enda óx þeim þar fylgi að stórum
mun. Svo að kosningarhorfum Jóhann-
esar sýslumanns fer mjög hnignandi,
þrátt fyrir almennar vinsældir hans,
A Guttorm Vigfússon (fjórða fram-
bjóðandann þar) minnist enginn. Hann
virðist vera með öllu úr sögunni.
Þegar annað þrýt.ur. — Það var
heldur ófrýnileg sjón að horfa framan i
suma Uppkastsmenn, kveldið sem þeir vorn
að lesa fregnmiðann hér á götunum, fremsta
skeytið hér í blaðinu i dag. Þeir vissu
ekki hvað þeir áttu að gera af andlitinu á
sér. Þetta var svo illyrmislegur löðrungur
beint framan i þá.
Þá taka þeir sig til, nokkrir þeirra, og
hera það út um allan bæ, að skeytin muni
vera sett saman hér i bænum. Ristu ekki
dýpra þá en að gera ráð fyrir, að engum
dytti í hug að spyrja simann. Gera þó
loks þá vísindalegu uppgötvun eftir langa
mæðu — og byrja samhliða á þvættingi
um það, að Einar Benediktsson muni hafa
sett þetta saman i Kristjaniu og sent svo
heim. Yitanlega er slik aðdróttun um svo
mætan mann ekki ósvifnari heldur en marg-
ar aðrar dylgjur hvimleiðustu leppalúða
stjórnarinnar hér.
En öllum er velkomið að sjá skeytin i
skrifstofu ísafoldar og nöfnin undir. Vér
höfum getið nafna þeirra hér i blaðinu, er
skeytin hafa sent (dr. J. St., sem nú er
staddur i Kristjaniu og cand. jur. Sv. Bj.).
Á götu-fregnmiðanum i dag frá
Sjálfstæðisblöðunum þremur hefir misprent-
ast, að siðara skeytið væri frá Kristjaniu;
það er sent frá Kaupmannahöfn (af Sv.
Björnssyni cand. jur.).
Veðrátta
vikuna frá 30. ág. til 5. sept. 1908.
Rv. Bl. Ak. Gr. Sf. Þh.
s 2.0 1.5 3.0 2.0 5.3 10.3
M 7.0 6.9 7.0 3.5 6.1 9.4
Þ 5.2 1.6 5.0 0.1 6.2 7.7
M 3.2 1.1 4.4 1.0 3.2 7.1
F 6.1 6.4 5.0 2.5 3.0 5.6
F 8.4 9.0 8.6 5.0 7.3 6.3
L 6.5 7.7 9.0 6.0 10.4 8.6
Misprentað i síðasta blaði: fremstu
bls., 1. gr. 10. 1. a. 0.: heit f. heiti,
4. d., 3. 1. a. 0.: dreyfa f. dreifa og
í smáletursklausunni um Lombroso 2. bls.
1. d.: (prófessor i geðlækningafræði) þrem
mánuðum síðar f. þrem árum síðar.
Kngin síðdegismessa i dómkirk-
junni á sunnudaginn.
Allir atvinmiveitendur
í bænum muna að sjálfsögðu eftir
þeirri skyldu sinni, að gefa hverjum
kosningabærum manni, sem þeir hafa
að einhverju leyti yfir að segja, lausn
Jrá sfórjum sínum alþingis og aðflutn-
ingsbanns kjördaginn, 10. september
næstan.
Það er svo sjálfsagt, að hver mað-
ur fái að njóta kosningaréttar síns í
svo mikilvægu máli, sem nú er efst
á baugi með þjóðinni, svo sjálfsagt,
að hver og einn einasti atvinnuveit-
andi í bænum gefi öllum kjörbærum
mönnum lausn frá starfi sínu þann dag,
hverrar kjörmálaskoðunar sem hann
er sjálfur eða hans starfsmenn, að
annað mundi hvarvetna talinn glæpur
i öllum kjörfrelsis-löndum. Enda dett-
ur engum húsbændum það í hug
annarstaðar, þó að í minni málum sé en
þessum. Þeir vita sem er, að það er ekki
lengi að komast upp; fyrst manna í
milli — og þaðan ekki langt í blöð-
in.
Menn ættu að fá að losna frá störf-
um sinum kjördaginn, ekki síðar en
einni stundu fyrir hádegi; þá hefst
kosningin (kl. 12). Og að sjálfsögðu
má ekki ætla mönnum of litinn tíma
til kosninganna. Það er sama sem
að banna þeim þær með öllu.
Óviljaverk?
Það er sjálfsagt óviljaverk, að stjórn-
arhjörðin hér í bæ lýkur einni blekk-
ingargrein sinni, sem hún er að sá
hér út meðal almennings, á þessum
orðum : Hér er í húji heill Islands.
Þetta segir stjórnarhjörðin alveg
óviljandi; hún segir það satt.
ísland hefir aldrei þurft þess frem-
ur við, að gæfusamlega takist til við
alþingiskosningar, heldur en einmitt
nú, þegar verið er að ginna menntil
að glata réttindum landsins og semja
á það æfinlega fjötra í fyrsta sinn.
Ef ekki er átt við, að þjóðinni
standi bráður voði að pessu, vegna
pessa sé heill hennar í húfi, þá getur
það ekki átt við hitt, að henni standi
nokkur voði af því, að hafna Upp-
kastinu.
Henni stendur ekki meiri voði af
stöðulögunum nú heldur en henni
gerði í fyrra.
En Sjálfstæðismenn vilja ekkert
fremur en að þjóðin samþykki aldrei
stöðulögin, hvorki hin gömlu frá
1871 eða hin nýju frá 1908, Upp-
kasts-endemið alræmda.
Hann er annars of ógeðslegur,
munnsöfnuður stjórnarliðsins um and-
stæðinga sína þessa dagana, til þess
að aðrir en bláber skríllinn hugsi til
hans með öðrum hug en andstygð.
í þessum sama pistli til kjósenda
kalla þeir röksemdir allra manna á
móti frumvarpinu, þar á meðal hinna
þjóðkunnu norsku stjórnmálamanna:
advokat Fr. Voss og próf. Gjellsviks:
ósvífnar blekkingar, rangfærslur,
lygar, lagakróka, hártoganir og útúr-
snúninga.
Líklega eru ummæli B. Morgen-
stjerne, eftirlætisgoðs þeirra, talin
þarna með!
Biskupsembættiö.
Hallgrímur Sveinsson biskup sækir
um lausn frá embætti frá 1. október þ.á.
sakir heilsubrests. Hann hefir setið
í því embætti full 19 ár, vígður 30.
maí 1889.
Ranghermi er Þa^> aem borist
hefir hér út um bæinn, að norðan, að
hr. Björn Sigfússon á Kornsá sé að
nokkru hlyntur frumvarpi sambands-
nefndarinnar. Hann var undir eins 1
vor á móti því, og hefir verið í alt
sumar. Hann er maður of glöggur og
óbráður á sér til að sjá ekki jafn-
greinilegan voða, þegar gætt er að, —
og manna óháðastur því, sem er móti
sannfæring hans.
Þrír menn druknuðu
af bát frá Bakka.firði eystra, er Hólar
fóru þar um á norSurleið i síðustu ferð
(í ágúst). Skipverjar á Hólum fundu
bátinn á reki (á hvolfi?) og tvo menn
látna í honum; hinn þriðji hafði losn-
að við bátinn og að líkindum sokkið.
Mælt er, að menn þessir hafi verið
Jón nokkur Hall frá Höfn í Bakkafirði
og sonur hans seytján ára, en hinn
þiiðji sunnlenzkur, og er ekki getið nafns
hans; yfirleitt er fregnin óljós enn.