Ísafold - 24.07.1909, Blaðsíða 1

Komui út ýmist oina sinni eða tvisvar i
viku. Ver?) árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eöa l1/* dollar; borgist fyrir
mibjan júli (erlendis fyrir fram).
1SAF0LD
Uppwögn (skrífleg) bundin vib Aramót, er
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og &aupandi skuldlaus vib blabib.
Afgreibsia: Austurstrœti 8.
XXXVI. árg.
Beykjavík laugardaginn 24. júlí 1909.
47. tðlublað
I. O. O. F. 90869.
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—3 i spítal
Forngripasafn opiö á v. d. 11—1.
íslandsbanki opinn 10—2 */a og 61/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 slM. Alm, fundir fsd. og sd. 8 x/* siM.
LandakotBkirkja. ftubsþj. 9l/a og 6 á holgidögum.
Landakotsspítaii f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—ö
Landsbankinn 10 */*—21/*. F**rkastjórn vi?) 12—1.
Landsbókasafn 12—3 og 6 -d.
Landsskjalasafnið á þx<i.f fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúragnpasafn (i landsb.safnsh.) á sd. I1/* — 21/*.
Tannlækning ók.í Pósthússtr. 14, l.ogð.md.ll—
Péí 1. Thorsteinsson
Lækjartorg
R eykj avík
kanpir gegn peningum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. 1 af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einnig
dún, selskinn o. fl.
Iðnaðarmenn I
Munið eftir að ganga i Sjúkrasjóð iðnaðarmanna
— Sveinn Jónssou gjk. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlöbustíg 10.
fer til
Borgarness júlí 26.
Ferðamannaland —
framtíðarland.
Ferðamanna-heimsóknir eru nú tald-
ar svo mikilsverðar ýmislegum þroska
þjóðanna, að nú á dögum vilja fæst
lönd vera án þeirra. Hvarvetna er
leitast við að laða tíl sín ferðamanna-
strauminn; það er markmið, sem um
stendur alþjóðar-samkepni.
Hvernig stendur á þeirri eftirsókn?
Hvers virði eru þessar heimsóknir?
Þess virði meðal annars, að þær
eru orðnar ómissandi þáttur í fjár-
hagslegu lífi flestra landa. Það fé,
sem inn kemur með ferðagestum í
landið, í viðskiftum á járnbrautum,
gufuskipum, hótelum, kaffihúsum og
við kaup á ýmsum varningi sem aflað
er í landinu sjálfu, svo sem iðnar-
munum, listiðnaðar og heimilisiðnaðar,
það fé hefir aukið svo stórum fjár-
hagslega velmegun fjölda þjóðfélags-
stétta, að sumstaðar eru ferðagestafé-
lög styrkt af ríkinu; og sá styrkur
þótt greiðast aftur með háum vöxtum.
Þess virði enn fremur, — og það
er hugsjónalegri hlið málsins —, að
þær dreifa út glöggri og staðgóðri
þekking á landinu flestu öðru frem-
ur, og maklegum sögum af einkenni-
legum og fögrum landsháttum þess;
þær stofna og efla sambönd við-
skifti og vináttú milli þjóðanna, veita
nýjum og óstöðnum áhrifa-straum inn
í þjóðlifið, auðga og breyta til. Og
því eru þær smáþjóð að þarfari og
hollari, sem henni er víðfrægt nafn
og góður orðstír metnaðarmunur. Það
hafa Svíar og Norðmenn skilið fyrir
löngu. Enda er fátt talið hafa gróð-
ursett innilegri samúð með þeim í
öðrum löndum en einmitt hinn mikll
ferðamannastraumur, sem heimsækir
þau lönd á hverju sumri, og á ekki
öðru að mæta þar en virkta-viðtökum,
gestrisni og vinsamlegu atlæti, svo að
sagan verður ekki borin öðru vísi en
vel þegar heim kemur. Og heimilin
eru mörg, og liggja vítt.
Óvíða væri þó þjóð jafn mikils virði
heimsóknir útlendra ferðamanna sem
hér á landi. Yfir engri mentaþjóð
heims grúfir jafn fáránleg vanþekking
eins og oss. Þekking á landinu get-
ur varla heitið að nái út fyrir ísland,
nema með einstaka fræðimanni eða
ferðagesti, sem hingað hafa komið,
helzt frá Þýzkalandi. Bræðraþjóðir
vorar þekkja auvirðilega litið til lands-
ins, hvað þá aðrar. Hugmyndir heims-
ins um landið eru hugmyndir um eitt-
hvert lítt byggilegt ísflæmi; hugmyndir
heimsins um þjóðina eru hugmyndir
um einhvers konar skrælingja.
En hvað er þá að þekkja?
Hvað höfum vér að bjóða útlend-
um ferðagestum?
Getum vér staðist hina alþjóðlegu
samkepni um ferðamannastrauminn ?
Það væri meira en nóg verkefni
fyrir hinn nýja viðskiftaráðunaut, þótt
ekkert gerði annað en fræða heiminn
um þetta.
Milli Englands og Noregs—Sviþjóð-
ar fara árlega fram og aftur stórir
straumar af ferðagestum og á Eystra-
salts-ströndinni þýzku liggja þýzkir
ferðamenn þúsundum saman á sumrin
og — láta sér stundum leiðast. Og svo
skyldi ekki annað þurfa til að stefna
straumnum til íslands en segja þeim
rétt frá landi og lýð, fræða þá um
hve hér væri margt og mikið að sjá
— meira að sumu leyti en nokkurt
annað land hefir að bjóða.
Það er satt, hér vantar eitt af því
sem flest lönd prýða: skógana. Þeir
gera ferðalífið miklu unaðslegra. En
hingað ferðast þó gestir aðallega til
að sjá nýja fegurð í nýju landi. Og
hér er náttúran sérkennileg. Hún er
íslenzk eins og fólkið.
Hingað gæti þeir ferðast, sem vildu
sjá land með hvortveggja í einu: viltri
og hrikalegri fegurð, og spaklegri og
sólblíðri nátturu, land, sem hlær í
gosum, grætur í fossum, en bros þess
er sveitasæla.
Ur Evrópu og Ameríku sækir fiest
efnafólk — nær eingöngu efnafólk —
til Noregs og Sviþjóðar, þúsundum
saman. Það veit ekki af íslandi. Það
leitar huganum að áhrifum af náttúr-
unni. Það veit ekki að hér eru hraun
og hellar og hverar og gjár og gljúf-
ur og jöklar og fossar og fjöll, — að
hér eru hlíðar og hvammar og heið-
ar og dalir og firðir og vötn og ár
og eyjar og sólarlag, — að hér er
fegurð og menning og saga, — að hér
er víkingaöldin svo nærri, af því hér
verður ekki farin mílu-breiður blettur
svo, að ekki minni eitthvað á forna
frægð, sterkar og örlagaþrungnar ástríð-
ur, — að hér er nýtt starfsvið vís-
indamönnum og ný og öflug áhrif
listamönnum og skáldum, — að hér
er hreint og hressandi loftslag, — að
hér er í stuttu máli land, — sem
þeir er þekkja koma til hvað eftir
annað, sömu gestirnir, af þvi að alt
af koma þeir heim með ný og ný
áhrif. Og það er hið rétta ferða-
mannaland.
Þingvellir — Geysir — Gullfoss og
héruðin sem leiðin liggur um þangað
austur, — það er a!t sem flestir ferða-
gestir sjá. Fæstir fegurstu vötnin (Mý-
vatn, Hvítárvatn), fæstir íslenzka
jökulsýn, fæstir Surtshelli eða Borg-
arfjörð ofanverðan, eða Fljótshlíð með
Þórsmörk, fæstir norðlenzka dali, fæst-
ir Ásbyrgi, flestir minst af íslenzkri
fegurð. Eða árnar sumar. Hvílíkur
heimur af vanmetinni fegurð. Og
meira en fegurðin ein. Fiskisælar smá-
ár hér á landi eru sem bezt fallnar
til flugnabeitu-veiða, sem Englending-
ingar, þeir er fiska sér til skemtunar,
hafa svo miklar mætur á. Skemti-
veiðar í norskum ám eru ekki lítils
virði fyrir Noreg sem ferðamanna-
land. Þær þyrfti ekki að vera það
heldur hér. —
Vér getum ekki vænst hingað ferða-
gesta þjóðinni til verulegs gagns með-
an ekki er meira gert en nú er til að
beina hug þeirra til landsins. í öllum
ferðamannalöndum eru til öflug félög
sem hafa eingöngu með höndum þetta
mál. Hér er ekkert. Þar er haft vak-
andi auga á öllu, sem geti aukið hóp-
inn meira þetra árið en hitt. Hér er
bókstaflega setið lokuðum augum og
auðum höndum, meðan hinn evróp-
iski ferðamannastraumur, sem sækir
til fjallanna á Norðurlöndum, er í ár-
legum vöxtum. Útlendir blaðamenn,
sem hér hafa komið, spá því, að til
hins dásamlega jökul-hringsýnis ís-
lands muni stefna landkönnunarþrá æ
fleiri og fleiri enskra og þýzkra ferða-
gesta. En þessir ensku og þýzku ferða-
gestir vita ekki af neinni dásamlegri
jökul-hringsýn á íslandi.
Hér þarf að rísa upp félag eða fé-
lög sem taka að sér þetta mál. Það
skiftir svo miklu um framgang þess.
Mjög líklegt að þau gæti komist í
sambönd við sams konar félög á Norð-
urlöndum. A væntanlegri ferðamanna-
skrifstofu félagsins yrði að vera látin
i té öll fræðsla um landið, sem ferða-
gestir óskuðu, og vel og skipulega
skráð lýsing á merkisstöðum landsins
og hagkvæmum farleiðum. Þá þyrfti
að beina ferðum útlendinga víðar um
land.
Það má gera betur, þegar útlendir
ferðamenn eru farnir að komast upp
á eitt, sem þeir þurfa að læra: en það
er að fá sömu mætur og landsmenn
á góðum, islenzkum reiðhesti. Þeir
þurfa að verða reiðmenn eins og við
og þykja vænt um klárana. Láta ekki
þá ánægju ónotaða, sem fæst á fall-
egum spretti. Að minsta kosti þang-
að til járnbrautir koma, sem ekki yrði
mjög langt að bíða, ef eðlilegur vöxt-
ur kæmi í ferðamanna-heimsóknina, —
eðlilegur eftir náttúrufegurð landsins
og aðsókninni annars staðar.
Et ferðamannastraumnum yrði beint
til íslands, þá er eitt víst: hann mundi
draga samgöngurnar í vorar hendur.
Fjárhagslegur hagnaður yrði ekki hvað
sízt að því fé, sem inn kæmi á gufu-
skipum. £n sá auður væri óhugsandi
í öðrum vösum en landsmanna.
Persneskur siður. Það er siður i Pers-
Tdrasvampur. landi við jarðarfarir,
að hverjum manni
í líkfylgdinni er fenginn svampur í
hönd við líkhúsið. Er ætlast til, að
menn noti hann til þess að þerra
burt saknaðartárin. Um það leyti er
guðsþjónustan er á enda, gengur einn
af ættingjum hins látna hringinn í
kring með krystalsskál í hendi og
hvíslar að hverjum manni: »Eruð
þér hættur að gráta?« Síðan eru all-
ir beðnir um tárin. Kreista þeir úr
svömpunum vandlega ofan í skálina
og maðurinn þakkar fyrir þessa dýr-
mætu dropa með mestu virktum.
Þeit eru síðan geymdir sern helgi-
dómur. Menn álíta sem sé, að tár-
um þessum fylgi undrakraftur og að
þau séu eftirlifendum allra meina bót.
Skák er mest tefld í Kanada, en minst
á Rússlandi og Spáni.
Fjölfiafasta Það er Helena Ítalíudrotn-
drotning ing vafalaust. Hún er
Evrópu. málari, myndhöggvari,
skáld, fiðluleikari og tölu-
vert góð á öllum sviðum. Auk þess
er hún hugprúð og hjartagóð, eins og
allir þekkja frá jarðskjálftanum i Mess-
ina.
Ekkjur eru mjög mikils metnar í
Kína sökum þess, að menn
halda, að mennirnir þeirra sálugir biðji
fyrir þeim á himnum. En giftist þær
aftur, er úti um dálætið. Það er
talið ganga glæpi næsl, að giftast
tvisvar í Kína.
Leifar af villimannaeðlinii.
Eg sat hér um daginn við að lesa
minnihluta-blöðin. Eg þarf naumast
að lýsa því, sem þar bar fyrir augun
og læsti sig frá augunum inn í hug-
ann. Ókvæðisorð út af engu, alger-
lega tilefnislausar getsakir, ósannindi,
sem enginn fótur var fyrir — þetta
var efnið, eins og kunnugir munu
fara nærri um. Sumt af róginum
innlendur iðnaður. Sumt aðfengin
vara, úr útlendum blöðum og tima-
ritum, frá óvitrum og, að því er virt-
ist, miður vönduðum mönnum. Alt
illa ritað, andlaust, klunnalegt, klúrt.
Ekkert bragð að því, annað en ill-
girni-bragðið.
Eg fór að spyrja sjálfan mig, hvers
vegna eg væri að lesa þetta. Hvort
það væri ekki skömm að fara svona
með tímann. Hvort það væri ekki
illgjörð við sjálfan mig að láta þrýsta
þessu inn í hugann. Hvort það væri
ekki einstakasta flónska að leggja á
sig þá þjáning að finna “il andstygð-
ar, í stað þess að lesa eitthvað fallegt,
sem vekti unað, eða eitthvað fróð-
legt, sem auðgaði andann ^ð nýjum
hugsunum, eða eitthvað skemtilegt,
scm gerði lundina létta. Og eg gat
líka farið út í blessað sumarloftið,
horft á heiðan himininn og spegil-
sléttan, glampandi sjóinn og fagurblá
fjöllin og iðgræna jörðina, og fengið
töðulykt og fuglakvak í ofanálag.
Ætli það væri ekki nær?
Og eg stóð upp og hugsaði með
mér, að nú skyldi eg haga mér eins
og maður og lauga hugann í fegurð-
inni eftir allan óþverrann.
Þá var komið inn til mín með
stranga af eftiriætis-blaði minu. Það
er enskt. Það vinnur að því af mik-
illi kappsemi og enn meira andríki
að gera mennina frjálsa, leysa af þeim
þá fjötra, sem þeir eru alt af að leggja
á sig sjálfir, fjötra hleypidómanna,
vanþekkingarinnar, ofstopans, illvilj-
ans, sjálfselskunnar. Það er eitt af
mestu siðmenningaröflum með brezkri
þjóð.
Eg hætti við að fara út, og fór að
lesa þessi blöð, sem mér höfðu verið
færð. En það var eins og eg hefði
þeirra ekki full not. Óbragðið frá
hinum lestrinum sat í huganum. Eg
gat ekki gleymt blöðunum, sem eg
hafði verið að lesa áður. Alt, sem
eg var nú að lesa, minti mig ein-
hvern veginn á þau, jafn-fjarskylt
þeim og það var.
Eitt af því, sem eg las, var kyn-
legur kafli úr ársskýrslu til löggjafar-
þingsins í Ástraliu frá yfirvaldsmanni
Breta í Papúu. Þar segir svo:
»Stundum er örðugt að líta á málin
frá sjónarmiði Papúumanna, og fyrir
því varasamt að spá í eyðurnar um
það, hvað úr þeim kunni að verða.
Eg get þess til dæmis, að tveir menn
úr fjöllunum hinumegin við Rigo
komu fyrir rétt hjá mér. Þeir voru
sakaðir um að hafa skotið spjótum
að lögreglumönnum, og þeir játuðu
á sig glæpinn. Eg skýrði fyrir þeim
með nokkurum túlkum, að þetta mættu
þeir aldrei gera oftar. Mér brá þá í
brún; mennirnir báðu um að verða
hengdir. Eg spurði, hvers vegna þá
langaði til að láta hengja sig. Mér
var svarað því, að eina ánægja þeirra
væri sú að skjóta spjótum að lög-
reglumönnum, og þar sem eg segði,
að þetta mættu þeir aldrei gera oftar,
þá vildu þeir ekki lifa. Það er ekki
að því hlaupið að setja sig í hugan-
um í spor slikra manna, og enn örð-
ugra er að gera sér í hugarlund,
hvernig þeir muni verða, þegar tnenn-
ingin er komin inn í þá.«
Þegar eg las þetta, fór eg að hugsa
um, hvort nokkur ástæða væri til þess
fyrir okkur íslendinga að undrast þetta
villimanna-eðli, sem hinum brezka
valdsmanni í Papúu þykir svo kyn-
legt. Við höfum reyndar ekki af
spjótalögum að segja. Lögin hafa
vanið menn af þeim. En er ekki
alveg sama villimanna-eðlið í þessutn .
hamsleysis-skömmum, sem eg hefi
verið að lesa, um ráðgjafann og þá
menn, sem með einhverjum hætti
sýna það, að þeir eru honum sam.
mála, eins og í spjótalögum ósiðaðra
manna í Papúu? Er ekki nákvæm-
lega sama hugarfarið hjá hvorum-
tveggju mönnunum? sagði eg við
sjálfan mig. Erum við ekki innan
um villimenn, þegar við komum
nærri þessari blaðamensku?
Líklegast hugsa nú flestir sér þess-
ar skammir vera af alt öðrum toga
spunnar en manndrápa-tilraunir villi-
mannanna, sagði eg enn fremur við
sjálfan mig. Þeir eru ekki að berjast
um neitt. Þeir eru að eins að full-
nægja þessari hálfskringilegu löngun
til þess að skjóta spjótum að lög-
reglumönnum. En blaðamenn minni
hlutans eru að berjast við að ná
völdunum aftur, munu menn segja.
Og til þess nota þeir það ráðið, sem
þeir telja líklegast. Það kemur ekki
málinu við, hvað úr því ráði verður,
ef það er lagt á siðgæðisvogina. En
þetta er bardaga-aðferð nútíðarmanns-
ins eftir völdum, sem villimaðurinn
hefir enga hugmynd um.
Og eg fór að hugsa um samtal,
sem mér hafði verið sagt af, við einn
blaðamann minnihlutans. Honum var
bent á þnð af einum af flokksbræðr-
um hans, að þessar skammir sann-
farðu engan skynsaman mann. Þær
gætu verið hættulegar. Þær æstu
skynsama menn til mótspyrnu o. s.
frv. Þá átti blaðamaðuritin að hafa
svarað, að blöðin séu ætluð múgnum,
og hann fari eftir stórum orðum, en
leggi það ekki á sig að leita sann-
leikans í neinu máli. Markmiðið sé
að æsa hann upp, því að um hann
muni nokkuð við atkvæðagreiðslu; en
ekki hitt, að sannfæra skynsama menn.
Þetta bendir að vísu á, að alt sé
gert með hugsuðu ráði, að sið nútíð-
armanna. En sé þetta ekki látalæti,
fyrirsláttur, til þess að hafa manninn
af sér, þá er það vafalaust sjálfsblekk-
ing. Og ailir vita, að nóg er til af
henni. Mennirnir halda ekki þetta í
raun og veru, þó að þeir vilji telja
sér trú um það. Allir vita, að blaða-
lesendur hér á landi eru ekki sá múg-
ur, er lætur ærast af bersýnilegum
rangfærslum og staðlausum illindum.
Sá hugsunarlaus múgur, sem blaða-
maðurinn á að hafa gert ráð fyrir,
er ekki til hér á landi. Og þar sem
eitthvað er til af venju fremur fáfróð-
um mönnurn og lítilsigldum, má
ganga að því vísu, að þeir verði aðal-
lega fyrir áhrifum af þeim nágrönn-
um sínum, sem meiri hafa þekking-
una og greindina. Svo að það væri
óðs manns æði, sem engum er ætl-
andi, að hugsa sér að fara fram hjá
skynsömum mönnum og reisa allar
sínar vonir á hinum óskynsamari.
Skammirnar eru ekki fram komnar
af hugsuðu ráði. Þær eru eingöngu
ánægja hlutaðeigandi blaðamanna. Og
sú ánægja er alveg sama eðlis eins
og ánægja Papúumanna. Hún er
leifar af villimanns-eðlinu.
Eg hélt áfram að lesa i enska blað-
inu. Eg rakst þar á frásögn utu alls->