Ísafold - 08.09.1909, Blaðsíða 1

Kemm út ýmist eina sinni eftu tvisvar 1
vikn. Verft árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendiB 5 kr. eöa 1 •/« dollar; borgist fyrir
mibjan júll (erlendis fyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsðgu (Bkrifleg) bnndin vib áramót, er
ógild nema komln sé til útgefanda fyrir
1. okt. 'Og aaupandi akuldiaas vi® blabiC.
Afgreibsla: Austurstræti 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík miðvikudaginn 8. sept. 1909.
58. tðlublað
I. O. O. F. 909179.
AugnlæknÍDg ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—B Tjarnarg. 18
Forngripasafn opið A virkum dögum 11—l
íslandsbanki opinn 10—21/* og
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstðfa frá 8 árd. til
10 siðd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* siðdegis
Landakotskirkja. öuðsþj. 9»/2 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn ÍO1/^— 21/*. Bankastjórn við 12—1
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 12—8
Landsskjalasafnið á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i læknask. þriðjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið l1/*—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 8. md. 11—1
Iðnaðarmenn I
Munið eftir að ganga i Sjúkrasjóð iðnaðarmanna
— Sveinn Jónsson gjk. —
Heima kl. 6 e. m. — Bóknlöðustlg 10.
FaxaWMn IHGQLFUH
fer til
Borgarness sept. 8., 12.
Akra sept. 12.
Arsafmælið.
10. sept. 1908—10. sept. 1909.
Núna á föstudaginn eigum vér ís-
lendingar að minnast einhverra merk-
ustu og heillaríkustu tiðinda, er gerst
hafa með þjóð vorri.
Það er kosningasigur
Sjálfstæðismanna þ. ÍO.
sept. í fyrra.
Margra mánuða hörð, hlífðarlítil bar-
átta var á undan gengin alt liðlangt
sumarið. Margar skæðar smáorustur,
mörg beisk einvígi höfðu háð verið i
þeirri baráttu. En aðalorustan, sú er
skera átti úr, hvort sjálfstæði íslands
og fornum réttindum þess yrði borgið
eða þeim yrði á glæ kastað — hún
var háð þann io. september.
Öllum er kunnugt, hvernig þeirri
orustu lauk.
Hamingja íslands varð heilladrjúg
þann daginn — sem betur fór I
Sjálfstæðis-stormur þaut yfir landið
og þyrlaði af loftinu innlimunar-ský-
flókum þeim hinum svörtu, er teygt
höfðu álkuna upp á landsmálahimininn
um sumarið.
Sigursól íslenzks sjálfstæðisanda
braust gegnum innlimunarþykkildið
og helti glæstum geislum sínum á
landið og þjóðina.
Þessara miklu gleðitiðinda ber oss
að minnast þ. 10. sept., ekki ein-
ungis á þessu ári heldur og fram-
vegis, alveg eins og vér á ári hverju,
þ. 17. júní minnumst fæðingar Jóns
Sigurðssonar.
íslenzk sjálfstæðis-viðleitni hefir
aldrei unnið glæsilegri sigur, en þ.
10. sept. í fyrra. Og þótt enn sé
hvergi nærri búið að ná markinu,
vanst mikið á í fyrra, er svo vel
tókst, fyrir vasklega og ötula at-
göngu ýrnissa góðra drengja, að
spyrna á móti hinum hvassbrýndu
innlimunarbroddum, sem þjóðin þá
var beitt.
Það er pví áskorun vor til peirra
Islendinga, er unna Jrelsi lands sins,
að minnast sjáljstceðissigursins i Jyrra
og láta sjálfstæðismerki
þjóðarinnar blakta hátt við
himinn á ársafmælinu, þ. 10.
sept.
W. T. Stead.
[Hanu varð sextugur í síðasta mánuði.
Margir íslendingar kannast við hann,
sumir sem ritstjóra tímaritsins Review
of Reviews, aðrir sem manninn, er
ritað hefir ósjálfrátt Brófiti fráJúlíu.
Tímarit hans, n/nefnt, hefir nokkurum
íslendingum orðið bein nauðsyn að lesa,
þeim er hafa komist á það. Og ekkl
eru þeir allfáir, eftir því sem oss hefir
verið frá skýrt, sem vænst þykir um
Júlíu-bréfin af öllum bókum, sem nýlega
hafa komið út. En misjafnlega hefir verið
af homím látið hór á laiidi. Sumum
hefir verið talin trú um og hafa fullyrt
i vora áheyrn, að hann só »vitlaus<.
Fyrirspurn höfum vér og fengið um það,
hvort satt só, að hann só samvizkulaus
gróðabrallari, sem líklegur só til að hafa
skrökvað upp öllu sambaudi sínu við
Júlíu ! Slíkar sögusagnir eru bornar út
á þessu afskekta landi um einn af allra-
mestu og óeigingjörnustu mönnum ver-
aldarinnar. Engin vafi er á þvi, að í
þeim flokki er Stead, hvað mikið eða
lítið sem honum kann að skjátlast í
sumum skoðunum sínum. Danska blaðið
Köbenhavn flutti eftirfarandi af-
mælisgrein nm hann í sumar, eftir frk.
Lilly Læssöe:] E. H.
Eg hefi nú þekt William Stead rúm
tvö ár. Hann stóð við hér í bænum
eitthvað tvo daga á hinni miklu »friðar-
ferð« sinni. Okkur var þá boðið sam-
an til kunningja okkar; og eg bauðst
til að vísa honum veg heim í gisti-
húsið hans. Eg veit ekki, hvernig það
atvikaðist, að eg fekk þor til þess;
við höfðum ekki talað nema örfá orð
saman, og hann hafði verið stirfinn
og fálátur — fanst mér. Stirfinn og
fáláturl Eg komst brátt að raun um
það, að sízt af öllu verður það með
réttu borið á William Stead.
Á heimleiðinni töluðum við um hitt
og þetta, og hann spurði, hvort eg
vildi ekki koma upp með sér og drekka
tebolla með sér í gistihúsinu. Tvær
aðrar konur biðu þar eftir honum —
frk. Mönster, seni þá vor foringi Es-
peranto hreyfingarinnar hér í landi, og
frk. Falbe-Hansen, sem auðvitað kom
sem fulltrúi kvenréttindamálsins. Stead
hefir heitan áhuga á báðum þeim mál-
um. Nokkurir blaðamenn voru þar
líka, en þeim kom hann brátt af sér
— nú var hann orðinn þreyttur á
þeim, enda var það engin furða; hann
hafði ekki komist að neinu verki öðru
en því að láta þá spyrja sig, frá því
er hann lauk augunum upp um morg-
unian.
Við drukkum te saman, og mér varð
þessi fyrsti fundur inngangur að hlýrri
og stöðugri vináttu. Tíu dögum síð-
ar kom Stead aftur til Kaupmanna-
hafnar á leiðinni frá Rússlandi — hafði
þá átt tal við Gústaf konung og Rússa-
keisara í ferðinni. Við hittumst þá
aftur, og eg fór með honum sama
kvöldið á járnbrautarstöðina og veif-
aði til hans síðustu kveðjunni á pall-
inum þar.
Við hittumst ekki aftur fyr en tveim
árum síðar, nú í vetur, þegar eg kom
til Lundúna. En við höfðum á þess-
um tíma stöðugt skifst á bréfum, og
fyrsta húsið, sem eg stefndi til, þeg-
ar eg var komin til Lundúna, var
skrifstofa Steads i Mowbray House,
Norfolk Street, hliðargötu, sem liggur
frá »Strand« ofan að Temsánni. Mér
var vísað inn í »helgidóm« hans, stórt
og bjart herbergi, með ágætri útsjón
yfir hátignarlegt fljótið, sem svo að
kalla rennur fram hjá gluggunum. (Þar
er nú skrifstofa J ú 1 í u. Stead hefir
flutt sína skrifstofu í annað stræti.
Aths. pýð.J. Eldur logaði skært á arn-
inum. Stead dró tvo hægindastóla að
honum og gerði boð eftir tevatni, og
við röbbuðum saman, eins og við hefð-
um talast við daginn áður. Hann
sýndi mér fjársjóðu sína, bækur sínar
og ljósmyndir; þær eru í þúsunda tali,
á smáborðum, hillum og veggjum,
allar undirskrifaðar, allar frá vinum
hans og frá öllum löndum veraldar-
innar: rithöfundar, blaðamenn, lista-
menn, ráðgjafar, vísindamenn, prinsar,
prinsessur og drotningar, í stuttu máli
allir nafnkendir menn frá öllum lönd-
um halda hér alþjóðafund.
Við höfðum mælt okkur mót fyrir
fram, og fyrir því urðum við ekki
fyrir ónæði oftar en eitthvað tvisvar
sinnum þá klukkustund, sem eg stóð
við; því næst urðum við samferða dá-
lítinn spöl — Stead ætlaði um kvöldið
út í sveit til þess að heimsækja rúss-
neska furstafrú; eg man ekki betur
en að sonur hennar væri að smiða
loftbát, sem hann ætlaði að reyna að
fljúga í yfir Ermarsund.
Annars er ljóti troðningurinn i skrif-
stofum Steads, ef menn koma þangað
án þess að hafa um það samið áður.
Alt eru það menn, sem eiga einkamál
að reka við Stead; viðskiftamálin sjá
aðrir um. Mér þótti þá gaman að
setjast út í horn þetta »augnablik«,
sem Stead hélt, að það mundi drag-
ast, að við gætum byrjað á samræð-
unni aftur, og horfa á mennina, sem
fyrir augun báru, alveg eins og í sagna-
kveri — alls konar menn á alls kon-
ar metorðastigi, frá furstum, greifa-
frúm, prófessorum og þingmönnum,
og ofan til alveg óbreyttra manna,
sem ekki höiðu neinu af að státa.
Menn með nýjar uppgötvanir, menn
með stjórnmálaráðagerðir, rithöfundar
með bækur sinar, blaðamenn með
greinar sínar — en venjulegast var
þeim vísað á bug, þvi að Stead ritar
nær því alt sjálfur í Review of Re-
views —, friðarvinir, skáld og spirit-
istar o. s. frv., óendanleg runa. Og
meðan á þessu gengur, er talsíma-
tólinu hringt til þess að spyrja, hvort
húsbóndinn komi ekki heim að borða
í dag, því að nú er komið fram yfir
matmálstíma. Og skrifararnir eru alt-
af að koma inn með véiarrituð bréf,
til undirskriftar. Flest af bréfum sín-
um les Stead skrifara sínum fyrir, og
ekki skrifar hann undir nema helm-
ing þeirra. Ekki eru það nema nán-
ustu vinir hans, sem fá bréf frá hon-
um rituð með hans eigin hendi. Rit-
höndin er einkennileg, mjúk en rösk-
leg, 4—5 orð i einni runu, Og þá
ofurlítið stökk.
Auðvitað fær Sted mikið af veizlu-
boðum, á heimili manna og til al-
mennra gilda, og mikið af tilmælum
um að tala á samkomum o. s. frv.,
en tiltölulega sjaldan verður hann við
þeim tilmælum, venjulegast því að
eins, að hann hafi einhvern sérstakan
tilgang með því, eða haldi, að hann
geti gert eitthvert gagn með því. Einu
sinni, þegar eg var hjá honum, komst
eg alveg óviðbúin í »te«, sem nær
því alt er nefnt á ensku; í raun og
veru var það mjög rnikið alúðar-sam-
sæti, sem ráðgjafi Serba hélt í gisti-
höll einni. Þá var rétt komið að i-
skyggilegustu úlfúðinni með Serbuni
og Austurríkismönnum, og samkvæmið
var haldið í því skytii að ræða alvar-
leg stjórnmál. Stead fór með mig
umsvifalaust, og eg hlunkaðist þarna
inn í þetta bráðókunnug öllum og
öllu; en af því að það var Stead, sem
kom með mig, þá var mér tafarlaust
tekið með hinni hjartanlegustu góð-
vild. í samkvæminu voru mest Ser-
bar og Rúmeníumenn.
Annað skifti fór hann með mig í
allólíkt samkvæmi — á manngerfinga-
sambandsfund á heimili einu úti í sveit.
Honum hafði verið boðið þangað til
þess að ganga úr skugga um, hvort
alt færi fram svikalaust hjá miðlinum
eða ekki. En eg vil heldur segja frá
því eitthvert annað skifti.
Auk þess sem Stead hittir vini sina
í skrifstofu sinni, þykir honum gam-
an að fá þá heim til sin. Samkvæmi
hans á sunnudögum síðdegis eru al-
kunn. Stundum koma þangað ekki
nema fáir alúðarvinir hans; stundum
6o—70 manns; fleiri komast þar ekki
fyrir, því að húsið er ekki mjög stórt.
Stundum er þar að hitta helztu stjórn-
málamenn, svo sem forsætisráðherr-
ann Mr. Asquith, fjármálaráðherrann
Lloyd George eða hinn líberala of-
stækismann John Burns. Stundum
koma þangað leiðtogar kvenréttinda-
málsins, svo sem Mrs. Parkhurst og
hin yndislega dóttir hennar Christa-
bei. Þá eru einn daginn teósófar ein-
ir, spiritistar og miðlar, eins og Annie
Besant, Sinnett, Mr. King og Sinffi
Lovell. Og enn eru þar einn dag-
inn rithöfundar, listamenn, leikarar eða
vísindamenn.
Einn sunnudaginn koma menn sam-
an til þess að ræða um hinar merki-
legu, andlegu hreyfingar, eins og
»Christian Science*, »New Thought*
o. s. frv., sem þotið hafa áfram á síð-
ari tímum. Annan sunnudaginn til
þess að gera tilraunir með dáleiðslur,
niagnetisk áhrif, fjarskynjun o. þ. h.
Þriðja daginn les einhver frægur skáld-
sagna- eða leikritahöfundur part úr
óprentaðri sögu eða sjónleik, eða jafn-
frægur leikari sýnir eitthvað úr hlut-
verki sínu í leikriti, sem hann hefir enn
ekki farið með á leiksviðið, eftir eitthvert
þessara skálda — eða indverskur »Yogi«
sýnir dásemdir sínar, og menn horfa
á með mikilli undrun.
Einn dagurinn fanst mér nær því
allra skemtilegastur. Þá er dyrunum
lokið upp skyndilega og 20—30 ungir
stúdentar frá Oxford þyrpast inn og
umkringja Stead frá öllum hliðum, slá
á axlirnar á honum og koma með
skringilegar smá-athugasemdir, svo að
stofurnar kveða við af hlátursköllun-
um. Loks sezt hann niður, innan í
hringnum, og heldur dálitla ræði^.
Stúdentarnir hlusta á hann hugfangnir
og halda nær þvi niðri í sér andan-
um.
Meðan á þessu stendur eru þær
Mrs. Stead, lítil kona og móðurleg,
og dóttir hennar Estelle, hávaxin stúlka
og fríð sýnum, á ferðinni með te og
kökur.
Og að lokum fylgir Stead sjálfur
gestunum ofan stigann, lýkur upp
götuhurðinni og kveður menn úti á
þröskuldinum. Hann hirðir ekkert um
hríðarveður né frost. Hann fyrirlítur
höfuðskepnurnar hjartanlega og alla
reglulega lifnaðarháttu. Oft fer hann
yfirhafnarlaus út í kulda og stormviðri.
Aldrei hefi eg séð nokkurn mann
borða jafn-lítið, né láta sig jafn-litlu
skifta, hvað honum er boðið. Hann
situr oft við vinnu sína einni til tveim-
ur stundum eftir miðnætti, og skrifar
á hverjum morgni eina klukkustund,
án þess að hafa nokkurs neytt. Hann
ferðast nær því æfinlega á nóttum, er
einn þeirra öfundsverðu manna, sem
geta steinsofið í járnbrautarklefum.
En vera má,. að það sé einmitt
vegna þessa alls, að hann er; sextug-
ur, röskari og unglegri en margir þrí-
tugir menn. Ekki er það annað, sem
bendir á aldraðan mann, en fallegt,
þétt, hvítt skeggið og djúpar rákir i
enninu og milli augnabrúnanna.
Fyrir kemur það, auðvitað, að hann
reynir of mikið á líkams- og sálar-
krafta sina ; þá getur hann orðið þreytu-
legur og nærri því eins og skar. En
þá getur hann til allrar hamingju leitað
út á skemtigarð sinn á Hayling Is-
land, snúið um stund bakinu við sínu
hvíldarlausa, efnismikla starfi og auk-
ist að nýjum þrótt.
Miklu, miklu meira er af Stead að
segja, en nú er rúmið því miður þrot-
ið, og fyrir því ætla eg að lúka þess-
ari stuttu skyndilýsing með orðunum,
sem hann hefir ritað undir mynd sína:
»í samvinnu við þá alla, sem elska,
í þjónustu þeirra allra, sem þjást«.
Þýtt af E. E.
A ferðalagi
austur í sveitum eru m. a. Einar
ritstjóri Hjörleifsson og Hannes banka*
stjóri Hafstein.
íslenzkir kljómleikar
i Kaupmannahöfn.
Sveinbjörn Sveinbjörnsson, tónskáld
í Edínaborg, ætlar í þessum mánuði
að efna til hljómleika i Kaupmanna-
höfn — í Oddfellówahöllinni.
Þar verða sungin og spiluð lög
eingöngu eftir hann sjálfan — 12
alls — meðal annars, hátíðarljóðin
frá konungskomunni 1907, Lofsöng-
ur (Ó, guð vors lands), Sverrir kon-
ungnr, Söngvar úr »Týnda syninum*
eftir Hall Caine o. s. frv.
Helzta og bezta söngféiag Dana,
Cceciliajoreningen, kvað eiga að syngja
kórana alla, en Pétur Jónsson stud.
med. á að syngja einsöngvana. Svein-
björn fór með Pétur í vor til Frede-
riks Rung tónskálds og aðalsöngstjóra
við konunglega leikhúsið í Kaupmanna-
höfn. — Þar söng Pétur og fanst bæði
Sveinbirni og Rung til um rödd hans.
Rung hafði meira að segja heldur hvatt
Pétur til að gerast söngvari. Enginn
íslendingur hefir gert það að starfa
sínum hingað til.
Konungurinn, Friðrik 8., og fjöl-
skylda hans ætla að hlusta á hljóm-
leika þessa.
Vatnsveitan.
Sig. Thoroddsen verkfræðingur hefir
nýlega eftir áskorun nokkurra bæjar-
fulltrúa rannsakað vatnsveituskurðina
frá Rauðarárholti inn að Elliðaám, og
komist að þessari niðurstöðu:
i°. Víða er fylt í skurðinn með
stóru grjóti — hrönglað saman með
stórum opnum og millibilum, svo að
komast má sumstaðar langt inn með
mjórri stöng; sérstaklega ber á þessu
í Rauðarárholti.
2°. Víða virðist of grunt samkvæmt
útboðsskilmálunum ix/4—1 x/2 al. eða
jafnvel minna í stað 2 álna. — En
sumstaðar er ekki unt með fullri vissu
að komast að raun um þetta, nema
grafið sé niður að pfpunum á nokkr-
um stöðum, en eg prófaði að eins
með 2 álna langri stöng.
30. Norðan og vestan til í Bústaða-
holti er að eins 3—4 þuml. niður að
pipu í vatnsopi gegnum skurðhrygg-
inn.
4°. Austan til í Bústaðaholti eru
að eins 10 þuml. niður að pípu í
vatnsopi gegn um skurðhrygginn.
50. í gilinu fyrir austan Blesagróf
eru 3—4 vatnsop í skurðhryggnum,
og getur þar varla verið meira en 1
alin niður að pípum.
Þess skal getið, að verkið á þessum
kafla hefir enn eigi verið afhent. En
nákvæm rannsókn á því hvernig það
er af hendi leyst, fer að sjálfsögðu
fram, áður en tekið verður á móti því
af hálfu vatnsveitunefndarinnar.
Jón þórarinsson,
umsjónarmaður fræðslumála, er á
ferð allan þenna mánuð til þess að
líta eftir skólum víðsvegar um landið.
Hann fór héðan 1. sept. og er nú
kominn norður í Skagafjörð. Þaðan
heldur hann svo austur um Eyjafjörð
og ætlar lengst að Mývatni. Hans
er von heim aftur í öndverðum októ-
ber.
Slys.
Baldvin Gunnafsson (yngri) frá Höfða
varð undir vélarbáti, er hann var að
setja ásamt öðrum mönnum — beygð*
ist saman undir bátnum og var með*
vitundarlaus í fyrstu — en kendi af-
skapa kvala á eftir. Er þó í afturbata
(eftir Norðurl.),