Ísafold - 08.09.1909, Blaðsíða 2

230
ISAFOLD
Muniö -15. september - b íðið!
Langstærsta, fjölbreyttasta og verðbezta
utsalan, sem enn hefir verið haldin hér
i bænnm, verðnr i ár i
verzluninni Edinborg.
Sóknargjöldin nýju.
i.
Mörgu er ekki trúað, sem er þó
sennilegra en það, að vér íslendingar
leggjum á oss núna árið 1909 nef-
skatt til prests og kirkju og þó er
nú svo komið, að þenna nefskatt
eiga allir menn að gjalda á íslandi,
karlar og konur, sem 15 ára eru og
eldri, og allir jafnan, 2 kr. og 25
aura hver maður, hvort sem árstekjur
hans eru 5 krónur eða 5 þúsund eða
hærri.
Hér er ekki farið i manngreinarálit.
Kristinni kirkju hefir frá öndverðu
gengið það frernur slysalega, að halda
eigin boðorð sín og eg minnist ekki,
að hún hafi nokkuru sinni öðlast náð
til, að þurfa minna að skekkja bókstaf
boðorða sinna, en hún hefir þurft að
gera hér, til þess þau bæru henni
fullan ávöxt i söfnuðinum.
Drengur eða stúlka, sem foreldrar
neyðast til að láta frá sér í fyrstu
vistina á 15. árinu, eftir ferminguna,
og ætiað er að vinna fyrir einhverju
kaupi eða þóknun til þess að eignast
eitthvað utan á sig, fá nú þann heið-
ur, að leggja jafnan skerf til viðhalds
guðs kristni á Islandi eins og biskup-
inn, sem hefir þó 5000 krónur í árs-
kaup auk 1000 kr. i skrifstofufé.
Þessi jafnaðarhugsjón hefir virzt svo
fögur i sjálfri sér, að ekki hefir þótt
ástæða til að fást um það, þó byrð-
arnar yrðu dálítið misjafnar í reynd-
inni. Það hefir því ekki þótt nein
frágangssök, þó ekkja með 4 börn,
og stúlku á 19. ári elzta, greiði nú
9 kr. í sóknargjöld, en nábúi hennar,
að kalla má, með 6000 kr. tekjur að
minsta kosti, greiði nú að eins 4 kr.
og 50 aura.
Ef til vill hafa frömuðir þessara laga
hugsað sem svo, að Jesú frá Nazaret
hefði þótt enn þá vænna um skerf
ekkjunnar ef hann hefði verið stærri,
enda hafa þeir nú unnið það, að eigi
þessi ekkja að leggja gjald sitt í guðs-
kistuna í heilu lagi, þá fær kistan þar
gullpening.
Annað mál gæti það verið, hvernig
fesú hefði líkað hann; en bæði er það,
að kirkjan á víst, að hann segir ekk-
ert um peniug þessarar ekkju, enda
óvíst að honum þætti hann svo mjög
stinga í stúf í þeirri kirkju, sem fyrir-
verður sig ekki fyrir að taka á móti
honum — þó það sé hans eigin kirkja.
En það þykir mér sennilegt, að
flestallir fátæklingar og smælingjar
þessa lands kunni ekki að meta þann
heiður að vera gerðir jafnir efna-
mönnunum til stuðnings guðsríki, eða
jafnokar embættismanna og kaupmanna
að áburðarþoli.
Hitt er annað mál, að fátæklingar,
unglingar og vinnufólk verða nú að
svitna undir þessu um stund, því svo
er um þessa byrði búið á baki þeim,
að þeir hnútar eru engan veginn auð-
leystir. Kirkjan er hér í bandalagi
við auðugri hluta þjóðfélagsins. Slíkt
bandalag er margreynt og hefir oftast
lánast vel og verið báðum til stórhags,
þar sem bandalag kristinnar kirkju við
smælingja þjóðanna hefir stundum orð-
ið henni peningaskaði og er því við-
sjárvert altaf.
Litilmagninn á það nú eingöngu
undir alþingi, hvort því þóknast, að
þessan byrði verði nokkuru sinni létt
af honum aftur.
Og útlitið er engan veginn glæsi-
legt.
Það eru öli líkindi til, að sú hvöt
eða nauðsyn, sem knúði siðasta alþingi
til að létta sóknargjöldunum á efna-
mönnunum og þoka .þeim yfir á
eignaleysingjana, verði ekki síður til
þess, að knýja næstu þingin, og þau
ef til vill ærið mörg, til þess að neita
öllum breytingum á þessum lögum.
Meiri hluti þingsins verður eðlilega
altaf úr efnaðri hluta þjóðarinnar, sem
fasteignatiund og lausafjár og svo offr-
ið liggur þyngst á.
Þetta mætti nú kalla ekki góðmann-
lega getsök, að þingmenn hafi haft
þann tilgang með lögunum, þeir sem
gáfu þeim atkvæði, að brinda með
því gjaldabyrðinni af sér yfir á efna-
leysingjana. En svo lengi sem nokk-
urn hugsanlegan tilgang er unt að
finna, þá á það að vera hverjum
manni óleyfilegt að geta þess til, að
löggjafi setji lög tilgangslaust og
hugsunarlaust.
Og nefskattinn lögleiddu þeir. Um
það verður ekki deilt.
En það má segja til afsökunar, að
þingið var mjög umsetið af freistar-
anum og það illilega og úr ýmsum
áttum. Það lítur svo út, sem öllum
þorra þingmanna hafi fundizt þessi
gjöld öll í heild 'sinni ranglát, þjóð-
inni til einskis gagns og öllum al-
menningi nauðungarkvöð. Þegar svo
er ástatt, er það skiljanlegra að hver
þoki af sér. Hér var svo auðvelt
fyrir mennina að verða sammála um
sameiginlegt gagn sitt. Það er altaf
freisting. Og hin freistingin var ekki
minni, hversu það var gjörsamlega
háskalaust vegna kjósendanna að létta
á eigin öxlum, því mikill hluti þeirra,
sem þessu var hrint yfir á, ungling-
arnir og vinnulýðurinn, á ekki kosn-
ingarrétt né kjörgengi til alþingis og
var því með öllu bjargarlaus til varn-
ar og getur engum hefndum fram
komið, hversu miskunnarlaust sem
hann er húðstrýktur.
í tilbót mátti eiga von á vísu þakk-
læti frá háu tlundinni víðsvegar um
land fyrir það, að nú var loks búið
að koma þessu óþokkasæla gjaldi á
þennan lýð, sem ómögulega gat
hrundið því af sér.
En eg heyrði mann segja í vetur:
»Eg þori að ábyrgjast, að prestinum
dettur ekki í hug að taka af mér
meira en helmingi hærra gjald í ár
en i fyrra, þar sem eg hefi verið at-
vinnulaus oftast og hefi engin ráð til
að borga það.«
Það getur verið mjög sennilegt, að
presturinn sjálfur gerði þetta einmitt
ekki, því allir vita það, að fjöldi presta
hefir gefið fátækum mönnum upp meira
eða minna af gjöldum og gerir vafa-
laust enn.
Það getur og vel verið, að bæði
prestana sjálfa og þá, sem lögunum
fylgdu á alþingi, hafi grunað, að
tnargur prestur, bæði sem brjóstgóð-
ur maður og trúboði Jesú frá Nazar-
et, mundi tæplega eiga hörku í sér
til, að ganga sjálfur að fátæklingun-
um, sem gjalda fyrir börn sín, eða
unglingunum og vinnukindunum, þó
ábyrgðarleysi alþingis gæfi því nógan
styrkinn til þess; það varð því að
losa prestana við að þurfa sjálfir að
kría aurana út úr þessum eignalausa
hóp. Alþingi setti þvi sóknarnefnd-
irnar í þetta fyrir prestana og kirkj-
urnar og er þeim trúað til að vægja
ekki. Það er unnið til, að þyngja á
gjaldendum um 6 kr. af hundraði
eða draga það af prestunum, svo þeir
þurfi ekki að eyða tíma sinum eða til-
finningum í gjaldheimtuna.
Dálítið er það nú skritið samt, að
góðum drengjum og nærgætnum er
ætlað að taka með rósamri samvizku
og möglunarlaust við þessum krónum
°g gleyma því, hvaðan þær eru, af
því þeir þurftu ekki sjálfir að horfa
á, þegar þær voru píndar út úr fá-
tæklingunum i kringum þá. En lík-
lega er það hugsað svipað þvi, sem
sagt er um Nikulás rússakeisara, sem
kvað vera brjóstgóður maður, að hann
geti með rósemi skrifað undir dauða-
dómana af því hann þarf ekki sjálfur
að horfa á hengingarnar.
í það skjól getur þvi enginn fá-
tæklingur flúið, að góðsemd prestsins
vægi honum hér. í þvi skjóli er nú
hár skafl; það er sóknarnefndin, knú-
in áfram með dagsektum og auk þess
séð svo fyrir, að flest af þessum fé-
leysingjum á ekki einu sinni kosn-
ingarrétt svo mikið sem til sóknar-
nefnda.
Auðsjáanlega hefir verið búist við
því, að menn myndu reyna að nota
trúfrelsisrétt sinn í stjórnarskránni til
þess að flýja undan þessari plágu og
stofna félagsskap með sér, sem nægði
trúarþörf þeirra, en þjakaði þeim minna
efnalega, og gat þá svo farið, að háu
tekjurnar yrðu einar eftir í þjóðkirkj-
unni og jafnvel í kristninni hér á
landi og varð því að byrgja það hlið,
enda brýtur enginn maður þann slag-
brand sem þingið setti þar. Því þó
þú gangir í kirkjufélag eða sért i því
en greiðir þar ekki fullar 2 kr. 25 au.
fyrir þig og þína, þá verður þú, eftir
orðum 2. gr. laganna, að greiða þjóð-
kirkjunni allan nefskattinn. Þar stend-
ur ekki einu sinni, að þú greiðir þjóð-
kirkjunni gjaldamuninn. Það stendur
skýlaust, að þú sért því að eins undan-
þeginn skattinum, að þú greiðir 2 kr.
25 au. í þinum söfnuði.
Hér er því beitt kúgunarlögum við
frísöfnuðina líka til þess eitthvað verði
þó eftir í þjóðkirkjunni til að gjalda.
Kirkjan eða kristnin hér á íslandi
er ekki að eiga undir því, að' verða
að laða menn að sér með fortölum
eða sannfæra þá með gildi kristinnar
trúar. Enda getur verið, að hún telji
sér það ekki skylt: »Þrýstu þeim til
að koma,« mun standa einhverstaðar.
í síðari hluta greinarinnar verður
örlítið minst á þær hugsjónir, sem
hér virðist vera stefnt eftir. .
Þorsteinn Erlingsson.
Veðrátta
vikuna frá 29. ágúat til 4. sept. 1909.
Rv. íf. Bl. Ak. Gr. | Sf. | Þh.
Sunnd. 8,6 6,6 2,6 4,6 2.5 6,0 9,2
Mánud. 7,6 6,7 7,0 5,0 2.5 645 7,2
Þriðjd. 8,6 3,8 8,5 6,4 2,6 6,8 7,3
Miðvd. 8,:< 8,6 9,4 8.6 9,5 5,7 7,0
Fimtd. 9,2 «.0 8.5 110 100 8,8 8.4
Föstd. 7,6 7,6 7 1 74 5.7 6,6 9,6
Laugd. 4,6 6,0 5,0 6,0 1,0 5,4 8,7
Rv. = Reykjavík; íf, = Isafjörður;
Bl. = Blönduós; Ak. = Akureyri;
ör. = örímsstaðir; Sf. = Seyðisfjörður ;
Þk. = Þórshöfn í Færeyjum.
Leonardo da Vinci Langt er síðan farið
og flugvélin. var að reyna að fljúga.
ítalski málarinn mikli
Leonardo da Vinci er einn af þeim,
er fyrstur reyndi að búa til flugvci.
Má þvi telja hann einn af forgöngu-
mönnum flugmeistara nútímans og
framtíðarinnar. Hann gerðist snemma
vélfróðut og hann reyndi að átta síg
á lögmáhnu um þyngd og fall og stund-
aði það af kappi. Þetta varð honum
og að miklu gagni þegar hann fór að
reyna að fljúga. I byrjun 16. aldar
bjó hann til flugvél eina litla og óá-
sjálega. Eins konar vængir voru festir
á bak þeim, er fljúga skyldi, líkt og
á fuglum, enda hafði Leónardo rann-
sakað flug þeirra nákvæmlega og bygt
á því vélarsmíð sina. Ekki lét hann
þó sjálfur í loft, heldur sendi hann
einn af samverkamönnum sínum. Vél-
in bilaði og maðurinn féll til jarðar
og stórslasaðist. Eftir það lét Leonar-
do mann þenna ekki skilja við sig og
hjúkraði honum sjálfur með hinni mestu
nærgætni.
Eitt af því síðasta, sem Leonardo
da Vinci hefir ritað, eru þessi orð:
Einhvern tíma kemur að þvi, að mönn-
unuin tekst að fljúga.
Leonardo da Vinci hefir.verið ein-
hver hinn fjölhæfasti spekingur, sem
heimurinn hefir átt. Auk þess að hann
var þessi málari sem hann var, var
hann lika stjórnfræðingur, stærðfræð-
ingur, eðlisfræðingur, mannfræðingur,
byggingameistari, skáld, myndhöggv-
ari, söngvari og hljóðfæraleikari. Mun
þó ýmislegt ótalið enn. Flest af því
er hann tók sér fyrir hendur, voru
áður óunnin svæði og alstaðar var
hann brautryðjandi. Það var hvort-
tveggja að honum lá alt svo að segja
í augum uppi og eins hitt, að hann
var óbilandi grjótpáll og sístarfandi.
Aðflutniugsbannið.
>Takmark og leiö«.
Nú er blaðið »Ingólfur« búinn að flytja
nokkrar greinar, frá þeim »sjálfstjórnar«-
mönnum, gegn aðflutningsbanninu. Eng-
inn getur annað sagt, en þær greinar
sóu kurteisar, og þess vegna mun þeim
verða gefinn meiri gaumur.
Eg hefi fylgst með málum, og af því
Ingólfsmenn eru góðkunnir og meira og
minna mikils metnir, þá finn eg enn
meiri ástæðu til að ávarpa þá, og fara
nokkrum orðum um stefnu þeirra.
Mér skilst, að »Sjálfstjórnar«-menn
hugsi sér sama takmark í bindindimál-
inu sem templarar, sem só útrymingu
áfengis til drykkjar. Hvorutveggja telja
ofdrykkjuna skaðlega og siðspillandi.
En það er leiðin að takmarkinu, sem
þá greinir á um. Hór er um tvær leiðir
að ræða; önnur virðist framkvæmanleg,
en hin virðist mór það alls ekki. Þá
fyrnefndu er þjóðin búin að samþykkja,
en það þykir »sjálfstj.«mönnum ekki
heppilegt og halda því fram, að sú leið
sé þvingun.
Við síðustu þingkosningar urðu 60%
atkvæða með aðflutningsbanninu, án þess
þóað konur eða flestir ungir menn fengju
að greiða atkvæði um málið.
Goodtemplarareglan hefir undirbúið at-
kvæðagreiðsluna mest. Húu hefir unnið
og haldið þessu málefni á lofti með ræð-
um og riti í 25 ár — fjórðuug aldar —
°g þjóðin hefir fylgst með málinu að
kalla öll þessi ár; má því ætla, að þjóð
in hafi vitað hvað hún gerði með atkv,-
greiðslunni 10. sept. s. 1.
Áreiðanlegt mun það vera, að flestalt
kvenfólk og yngri menn eru með að-
flutningsbanninu. Og komi öll þjóðin
fram með atkv. í þessu máli, mundi að
líkindum ekki vanta mikið upp á 90°/0,
sem væru með því.
Eigi að síður nefna »sjálfstj.«-menn
lögin um aðflutningsbannið »þvingunar-
lög«. En þá eru víst mörg lögin þving-
unarlög. Mætti líklega segja slíkt um
flest helztu málefni þjóðarinnar. Hvern-
ig var t. d. um kristnitökuna á íslandi ?
o. m. fl.
Ef ekki skal henda reiður á málfund-
um í laudinu, ekki byggja á atkvæða-
greiðslu og ekki taka tillit til hins s/ni-
lega þjóðarvilja, þá virðist flest ætla að
verða óábyggilegt. Það er bæði gamalt
og nytt og líklegast nauðsynlegt, að meiri
hlutinn ráði, og mörg lögin eru orði til
að eins vegna þess, að hann hefir knúð
þau áfram og það jafnvel þau mál, sem
snortið hafa frelsi einstaklingsins.
Hér kemur öllum saman um það, að
málefnið só gott og þarft; líka skilst
mór, eins og áður er drepið á, að menn
hugsi sér sama takmark; en þá virðist
það undarlegt, að nokkrir góðkunnir menn
skuli rísa upp, nærri því »eftir dúk og
disk«, og ætla sór að þvinga hugi og
eindreginn vilja meiri hlutaus.
»Sjálfstjórnar«menn segja, að terapl-
arar álíti þjóðina ekki færa um að út-
rýma vínnautninni með öðru móti, en
með aðflutningsbanni. Þetta er satt.
Templarar vita, að reynsla þjóðanna sann-
ar þetta. Eg held helzt að þeir menn,
sem eru á hinni skoðuninni, skilji ekki
til hlítar hin næmu áhrif vínsins, og
þess vegna treysta þeir ekki dómi sög-
unnar nó trúa reynslu þjóðanna.
Eg hef þá skoðun, að þjóðin hætti
aldrei að neita víns, meðan leyfilegt er
að flytja það til hennar, og það er víst
langt þangað til mentun og siðmenn-
ing nær algerlega taumhaldi á fýsnum og
girndum manna.
Að vera hræddur við, að síðar meir
rísi upp ný víuöld, er skammsýni. Þeg-
ar þjóðin er búin að lifa, segjum 15—20
ár undir baunlögum, mun henni ekki
koma til hugar að hleypa vínstraumn
um inn á sig aftur,
Og víst er um það, að þjóðin vill
hafa aðflutningsbann; því álít eg, að
leiðin sú, er templarar hafa haldið, só
hin eina rétta.
Vínnautnin veikir þjóðlíkamann.
Læknir notar jafnan það meðal, sem
hann telur áreiðanlegt, og vegna þess
álít eg ekki rótt að áfella templara fyrir
það, að þeir hafa farið vissustu leiðina.
Að bera saman vínnautn og tóbaks-
brúkun, er sitt hvað. Auðvitað leggur
Reglan eigi árar inn í bát, þótt aðfl.-
bannið komist á. Þvert á móti mun hún
hafa nóg verkefni í heiminum. Og templ-
arar vita, að tóbaksbrúkuu er óþörf. En
vín sviftir manninn vitinu, heilsunni og
hagsældinni. Því er útrýming vínsins
eitt hið nauðsynlegasta.
Að aðrar þjóðir líti á Islendinga sem
skrælingja, fyrir þá sök, að þeir koma
á aðflutningsbanni hjá sór, er hreinasta
blekking. Það munu ekki aðrir gera en
vínneytendur og vinir Bakkusar, og þeir
fara altaf fækkandi. Frá veglegasta sjón-
armiði mun það verða talin menning og
siðferðisþroski, að hafna nautn, sem
reynsla þjóðanna hefir sýnt frá önd-
verðu, að veikir og spillir þjóðfólaginu.
Hafi aðflutningsbannið slærn áhrif á
verzlunarviðskifti landsmanna við aðrar
þjóðir, þá virðist grundvöllur sá, sem
viðskiftaþörfin er bygð á, fremur óheppi-
legur, óhollur og jafnvel skaðlegur, og
virðist ekkert á móti því, að horium væri
þá breytt.
»Það er víðar Guð en í Görðum«, og
víðar menn og hjálpsemi en hjá Frökk-
nm !
Þótt eitthvað megi finna að á stöðum,
þar sem aðflutningsbann hefir verið und-
anfarið, veikir það ekkert gildi bannlag-
anna. Brot einstaklingsins veikir ekk-
ert gildi félagsins.
Fjárhagurin rýrnar alls ekki við bann-
lögin, því það er enginn svo fær, að
hann geti talið saman allar þær sorg-
legu fjáihæðir, sem víndrykkjan hefir á
margvíslegan hátt rænt þjóðina. Það
verður æfinlega bæði sýnilega og ósýni-
lega stór gróði hverri þjóð, að hafna al-
gerlega víninu.
Margir beztu og vitrustu menn þjóð-
anna hafa á öllum öldum kent þjóðun-
um að forðast vínið, kent þeim að forð-
ast hinar margvíslegu og skaðlegu af-
leiðingar þess, og þó hafa þjóðirnar
fram á þeunan dag ekki lært það til fulln-
ustu, og munu aldrei læra það til fulln-
ustu, að brúka vínið réttilega. Þess
vegna er það ekki rótt að uefna að-
flutningsbannið »þvingun« og »nauð-
ung«.
Eg get ekki skilið, að það, sem er ein-
staklingnum fyrir góðu og þjóðinni í
heild sinni, þurfi að verða »siðspillandi í
framkvæmdinni«. Þeir menn, sem því
halda fram, treysta ekki á siðferðisþroska
þjóðarinnar, ekki á löggæzlu o. s. frv.
Eg álít, að fleira só »örugt og holt
að menningartakmarki þjóðfólagsins«, en
sjálfsaginn. Aginn þarf oft og einatt að
koma frá öðrum, án þess að hann þurfi
að vera skerðing á persónulegu frelsi
rnauna.
Aðflutningsbannið er afleiðingaf margra
alda reynslu um það, að þjóðirnar geta
ekki lært að hætta að drekka vín, öðru
vísi en með því, að vínið só tekið frá
þeim.
Baldvin Bergvinsson.
Falskar tennur Dýralæknir einn á
og augu í Þýzkalandi hefir sagt
dýrum. frá því nýlega, að
hann hafi á einu ári
sett tilbúið glerauga I ekki færri en
200 hunda. Eigendur hunda, víðs-
vegar um heirn, eru fnrnir að bæta
hundutn augnmissi á þenna hátt líkt
og gert er við einsýna menn. Verð
á fölsku auga er frá 20—6o kr., eftir
því hve líkt það er sjálfu auganu.
Þess eru og dæmi nú á dögum, að
látin eru gleraugu í eineygða hesta
og það jafnvel hina frægustu veð-
hlaupara. Um vagnhesta er það orð-
ið all-algengt.
Enn íremur er farið að láta falskar
tennur í dýr. Dýralæknir einn í
New York segist hafa 40,000 kr. á
ári fyrir að skifta um tennur í hest-
um og köttum. Ensk hefðarfrú ein,
stórauðug, galt nýlega 500 kr. fyrir
nýjar tennur handa uppáhaldshundi
sinum. Fíll einn í dýragarðinum í
Paris þjáðist fyrir skömmu af tann-
pínu. Einn jaxlinn var holur og dýrið
var friðlaust. Þá var ætlunin að draga
út tönnina, en þegar til kom, hafði
dýralæknirinn ekki tæki til þess. Þá
setti hann tannfyllu (Plombe) i hol-
una í þess stað. Síðan er fíllinn eins
og nýr fill og kann sjer ekki læti
fyrir fögnuði.
Líkflutningur Gufuskipið »Shimosa«,
til Kína. er nýlega lét í haf frá
New York og hélt til
Kína, hafði 8000 farþega innanborðs.
Jafnlitið skip sem þetta hefir aldrei
fyr haft jafnmarga farþega. En þrátt
fyrir þessa ofurhleðslu á skipinu, hefir
enginn farþega kvartað, vegna þess,
að þeir voru allir dauðir. Kínverjar
halda, að þeir geti því að eins orðið
sáluhólpnir, að þeir beri beinin í föð-
urlandi sínu. Þess vegna borga allir
Kínverjar, sem hafast við erlendis, á-
kveðna fjárhæð til félags eins, er skuld-
bindur sig til þess, að flytja þá dauða
til Kína. Félagið hefir útbú í öllum
álfum heims. Einkum er þó mest að
gera i Ameríku, því að þar eru Kin-
verjar hópum saman, sem kunnugt
er. Félagið lætur oft grafa upp lík
Kínverja þeirra, er jarðsettir hafa verið
þar vestra og flytja þá til Hongkong,
en þar eru þeir grafnir á ný. Auk
þess er félagið skyldugt til þess að
láta 1 pd. af steiktu svinsketi i hverja
kistu, eina hálfsoðna hænu, og einn
skamt af hrísgrjónum. A þessum
forða þarf sérhver kinversk sál að
halda á ferðalaginu til föðurlandsins,
til þess að halda við kröftunum og
til þess að geta þolað sæmilega þessa
löngu sjóferð.