Ísafold - 23.10.1909, Page 1

Komui út ýmist einu sinni eöa tvisvav l
viku. Yerö Arg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis B kr. efla 1J/s dollar; borgiat l'yrir
mibjan júlí (orlendis fyrir fram).
ISAFOLD
UppBÖgn (skrífÍÐg) bundin vib Aramót., bt
ógild nema komln só til útgefanda fyrir
1. okti. og aaupandi skuidlaus vib blabib.
Afgroibsla: Austurst.roati 8.
XXXVI. árg.
Reykjavík laugardaginn 23. okt. 1909.
70. tðlublað
I. O. O. P. 9110298 V2
Augnlækning ók. 1. og 3. þrd. kl. 2—3 Tjarnarg. 18
Forngripasafn opið á virkum dögum 11—12
íslandsbanki opinn 10—21/* og 5
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstðfa frá 8 árd. til
10 síðd. Alm. fandir fsd. og sd. 8 x/« siðdegis
Landakotskirkja. öuðsþj. 91/* og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 104/*—12 °K
Landsbankinn 101/*—21/*- Bankastjórn við 12—1
Landsbókasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—3
Landsskjalasafnið á þri. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i læknask. þriðjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opið l */*—2^Jt á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 3. md. 11—1
Iðnaðarmenn I
Munið eftir að ganga í Sjúkrasjóð iðnaðarmanna
— Sveinn Jónsson gjk. —
Hoima kl. 6 o. m. — Bókhlöðustíg 10.
Suðurskautsleitir.
Leiðangur Shackletons-
Það liggur við, að enginn muni
eftir hinni frækilegu suðurskautsleit
Shaekktons liðsforingja hins brezka í
fyrra. Norðurskautsfundur fieirra
Cooks og Pearys gagntekur svo hugi
allra, að Shackleton hvílir í gleymsk-
unnar dái, að heita má.
En för hans er mjög merkileg og
þykir oss því hlýða að skýra nánar
frá henni og suðurskautsleitum þeim,
sem á undan eru gengnar.
Það var Englendingurinn James
Cook, sem fyrstur manna sigldi um-
hverfis jörðina um Suðurhafið og
sýndi þar með og sannaði, að hug-
myndir þær, er menn höfðu gert sér
um feikilegt meginlandflæmi við suð-
urskaut voru rangar. — Dálítið meg-
Shackhton suðurýari.
inland er í kringum skautið — það
sannaði Ameríkumaðurinn Wilkes.
Þessu næst fann Bretinn James Ross
árin 1840—1841 flóa þatin, sem heit-
inn er í höfuð honum, Rossflóann.
Sá flói gengur inn að suðurskauts-
landinu. Ross fann einnig eldfjallið
Erebus, sem ei 12000 feta hátt.
Síðan liðu 50 ár, án þess að nokk-
uð verulegtværigert að suðurskautsleit.
A seinasta tug 19. aldar er enn
farið á stúfana suður á bóginn — og
1898—1900 komst Norðmaðurinn
Borchsrrevink suður í Rossflóa, lengra,
en nokkur hafði komist áður. Tveim
árum seinna (1902) komst Scott kap-
teinn ennþá lengra suðureftir, sem sé
á 82V* stig suðurbreiddar og fann
nýtt land fyrir austan Rossflóann, er
hann skírði Játvarðar VII land, eftir
Bretakonungi.
Einn af förunautum Scotts og hinn
áhugamesti þeirra allra var Shackleton
liðsforingi. Hann lét ekki staðar nema
við þá ferð heldur fór í nýjan leiðang-
ur i fyrra. Er hann nú kominn heim
aftur við betri orðstír en nokkur ann-
ar suðurfari. -
Shackleton hefir fundið suður-segul-
skautið, hann hefir komist upp á eld-
fjallið Erebus og honum hefir tekist
að gera landabréf af nokkrum hluta
strandlengjunnar við Suðurskaut. —
Loks hefir hann komist miklu sunn-
ar, en nokkur annar: á 88,23 stig
og eru þá ekki meira, en einar 24
míiur á sjálft suðurskautið. — Mest
er samt varið í hinar landfræðiiegu
uppgötvanir hans. Hann komst sem
sé upp á ísbreiðu þá, er lykur um
heimsskautið, fór upp eftir henni, og
lét eigi staðar numið fyrri en á íseyði-
mörku einni, er var 10,000 fet á hæð
— og sá þá, að eyðimörk þessi fór
smáhækkandi og þóttist þess fullör-
uggur, að hún mundi ná alveg upp
á heimskautið. Þessi uppýótvun Sehackle-
tons rceður að ýullu og 'öllu suðurskauts-
gátuna.
Shackleton hefir með þessu sannað,
að kringum suðurskautið er hálent
meginland þakið jökli, og hann hefir
mælt hæð landsins. Héðan af er ekki
meir urn það vert að komast á sjálft
suðurskautið, en það var eftir norður-
för Nansens á »Fram« 1896 að kom-
ast á norðurskautið. Nansen uppgötv-
aði þá alt að heita má, sem landfræð
inni kemur við viðvíkjandi norðurskauti,
þótt eigi kæmist hann alla leið á sjálf-
an staðinn. Sama hefir nú Schackleton
gert hinum megin á hnettinum.
Sá er munurinn á suður- og norður-
skauti, að á suðurskautinu er örugt
og traust land undir fótum. En um
norðurskautið fórust Negra þeirn, er
þar var með Peary, orð á þessa leið:
»Það flutti sig um 450 fet, bölvað, á
meðan eg stóð við á því«! ísjakana
rak seni sé.
Schackleton hetir þegið virðingar
miklar, síðan hann kom úr ferðqlagi
sínu. T. d. var hann gestur Játvarðs
Bretakonungs í höllinni Balmoral á
Skotlandi, vikutíma um daginn.
Nú sem stendur er hann að ferð-
ast um alla Norðurálfu til þess að
flytja erindi um ferð sína, sýna mynd-
ir frá henni og þiggja veizlur og virð-
ingarmerki, og hefir hann nýlega ver-
ið í Kaupmannahöfn, svo sem getur
um í síðasta blaði.
Danska ráðuneytið
fallið.
(Símfr. frá Khöfn 22. okt. '09).
A fundi fólksþingsins í gær var
samþykt vantraustsyfirlýsing á ráðu-
neytinu danska, og baðst þá Holsteinn
Hkiðrugreiýi yfirráðgjafi þegar lausnar
fyrir alt ráðuneytið.
Tilefni vantrausts-yfirlýsingarinnar
voru einhver hörð ummæli, sem
Holstein yfirráðgjafi hafði um hægri-
menn. Reiddust þeir því og sórust
í bandalag við Jafnaðarmenn og Gjör-
bótamenn og fekst þann veg meiri
hluti atkvæða fyrir vantraustsyfirlýs-
ingunni.
Ráðuneyti Holsteins tók við völd-
um í miðjum ágúst og hefir þannig
orðið að eins rúmra tveggja mánaða
gamalt.
Síldveiðarnar
í Eyjafirði eru nú búnar. Sumar-
veiðin er 150,000 tunnyr, segir Norð-
urland, en var i fyrra 200,000 tn.
Aftur er síldar-verðið miklu hærra í
ár, en í fyrra, enda þótt verkfallið í
Svíþjóð að verzlunarfróðra manna
dómi liafi spilt töluvert fyrir verðinu.
Þjóðólfur
kvað vera seldur hr. bankaritara
Pétri Zoplioníassyni og er sagt, að hann
muni taka við ritstjórn hans írá næstu
áramótum.
Jóhannes Jósefsson, glímukappi
og félagar hans.
Ef Jóhannes Jósefsson hefði lifað á
söguöld vorri, þá væri af honum mikil
saga. Eflaust mundi hann ungur hafa
lagst í vtkingu, herjað víða um lönd
og haft hvervetna sigur. Má vera, að
hann hefði getið sér góðan orðstir með
Væringjum suður í Miklagarði. Slíkt
mundi hafa þótt mikill frami og sög-
ur af ferðum hans og hreystiverkum
sagðar á alþingi.
Tímarnir breytast. En víkingalund-
in deyr ekki út með öllu fyr en þjóð-
areðlið deyr. Neistinn lifir undir fel-
hellunni, eins og óljós draumur. Og
óðar en varir blossar hann upp, verð-
ur að íþrótta-eldmóði, sem læsir sig
um fagurskapaða limi æskumannsins
og knýr til aflrauna.
Svo er um Jóhannes. Hann hefir
öll einkenni þeirra manna, sem mikl-
ir kappar þóttu með forfeðrum vor-
um: ágæta líkamsburði, frábæran firn-
leik í margs konar íþróttum, en fyrst
og fremst þau andans eitikenni, sem
veita hvorulveggja vöxt og viðgang:
metnaðinn fyrir sína og þjóðarinnar
hönd, kappið og harðfylgið. Á ör-
skömmum ttma hefir hann öllum öðr-
um fremur hrundið tslenzku glímunni
til nýs vegs og gengis heima. Og
nú fer hann með félögum sínum land
úr landiogsýnir glímuna öðrum þjóð-
um við ágætan orðstír. Eg hefi fyrir
ntér fjöldamargar úrklippur úr ensk-
um, skozkum, dönskum, norskum og
þýzkum blöðum, sem getið hafa urn
sýningar þeirra félaga. Og það er
gaman að sjá, að þessi för þeirra er
sigurför íslenzku glímunnar hvar, sem
hún kemur, og það er mesta furða
hve fljótt svo alóþekt íþrótt vinnur
hylli-
En engu rninna lof en glíman sjálf
fær sjálfsvörn sú, er Jóhannes hefir
fundið upp og að mestu hvílir á grund-
velli glímunnar. Hann sýnir hvernig
með þessum varnarbrögðum má verjast
árásum hnífstungumanns, boxara, eða
þriggja vopnlausra manna í senn.
Þeir félagar hafa verið hér í mán-
uð og á hverju kvöldi sýnt íþróttir
sínar í Zirkus Busch, mesta »padreimi«
borgarinnar. Undir eins fyrsta kvöld-
ið fengu þeir hlýjustu viðtökur, og
allan mánuðinn hefir glímunni verið
tjaldað sem aðaltálbeitunni. Glíman
fær lofsamleg ummæli í eitlhvað 20
Berlínarblöðum, sem eg hef séð, og
»Lokal Anzeiger«, eitt helzta blaðið,
hikaði ekki við að telja hana bezta
atriðið af öllu, sem sýnt var í Zirkus
Busch. Myndir hafa komið af þeim
í nokkrum blöðum.
Mikið þykir um það vert hve glím-
an sé tigulleg líkamsíþrótt, hreyfing-
arnar ’fagrar og vel fallnar til líkams-
þroska. Glímumennirnir og framkoma
þeirra falla vel í geð. Sem dæmi set
eg þessi ummæli úr »Sport-Welt«, 14.
september:
»Gaman var að íslendingunum og
íþróttum þeirra. Beinvaxnir, knálegir
menn, ekki ofhlaðnir vöðvum og fitu
svo sem fitukepps-kempur og boljak-
ar, heldur íturvaxnir með mjúkum
limum: fagrir tígulegir líkamir, fimir
sem kettir, og þó yndisþokki í hverri
hreyfingu. Sjálfsvörn þeirra fellur
mönnum mjög vel i geð. Hún er
ekki eins svakaleg og Jiu-Jitsu, sem
oss hefir um langa hríð verið mis-
þyrmt með, en engu síður örugg.
íslendingamir eru viðfeldnir menn og
ennþá blátt áfram í framgöngu. Von-
andi er, að þeir varðveiti enn langa
hrið á leiksviðinu sitt eðliega lát-
bragð«.
Nú fara þeir félagar til Pétursborg-
ar og verða ef til vill í Rússlandi i
vetur. Heimurinn stendur þeim op-
inn. En hvar sem þeir koma, beina
þeir um stund hugum áhorfendanna
til íslands. Og þegar þeir fara, skilja
þeir eftir endurminningu um táp-
mikla, islenzka æskumenn, og ein-
kennilega íþrótt. Að baki þeim sjá
áhorfendurnir hilla upp þjóð, sem þeir
að vísu vita lítil deili á, en þeim finst
hún muni vera ung, og hraust og
íturvaxin — og standa á gömlum
merg.
Það er á æskunnar valdi hvort sú
verður reyndin.
Berlín, 10. okt. 1909.
Guðtn. Finnbogason.
10. september 1908
Þann dag var bjart um lög og láð, —
pá lýsti’ aý viljans báli
pess ýólks, sem veit sitt vald og ráð
og vakir djarýt tneð hug og dáð
og sigurmátt í máli.
Þann dag skal rnuna tneðan skín,
vor móðir, tignarkrónan pín
úr stceltu segulstáli!
Þá urðu tið vor œðaslög
aý óttáblöndnum kvíða.
En — »pjóðarheill er hœstu lög!«
pað heróp dundi voldugt mjög
utn ýylking landsins ýríða
Og sólin gegnutn blikti brauzt
er brimsterk kvað við gleðiraust
ýrá strönd til heiðarhlíða:
»Hún skal, hún skal i ýramtið ýrjáls
vor ýrœga, tigna móðir,
tneð sólgylt tnen við svanaháls,
tneð sigurhreim hins fagra máls, —
vor góða, g'óýga tnóðir!
Hún skal ei kenna höýt né hkkk, —
og hrein hún skál aý vínsins ýiekk,
vor ýyrirmyndar-móðir!«
Sú stund á langdrægt lyptimagn
er larir pjóð að skilja,
hvað henni’ er drýgsta heill og gagn,
— að hraðast brunar sigurvagn
í kraýti vits og vilja.
Þá vaknar sjálýstraust, von og trú
og viljinn reisir sterka brú
á gljúýrum glaýra-hylja.
Fram, ýram I — með sama sonarhug
til sigurmarksins háa!
Fram, ýram, að visa böli’ á bug
með bjartar vonir, nýjan dug
og líýshv'öt fieyga, ýráa!
ýá, sækjum ýram, unz sólin skccr
á sigurýánann Ijóma slcer
við heiðið himinbláa!
GUÐM. GUÐMUNDSSON.
Samábyrgðarstjóri.
Framkvæmdarstjóri fyrir Samábyrgð
íslands til vátryggingar á fiskiskipum
er skipaður eftir lögum 30. júlí 1909
í fyrra dag (21.) til 5 ára verzlunar-
stjóri Jón Gunnarsson i Hafnar-
firði.
Auk hans sóttu: Árni Jóhannsson
biskupsskrifari; Einar Gunnarsson
kand.; Ingólfur Jónsson verzlunarstjóri;
Jón A. Egilsson f. kaupmaður; Jón
Laxdal f. verzlunarstjóri; Matthías
Þórðarson skipstjóri; Sigfús Bergmann
kaupm. í Hafnarfirði; og Sigurður
Eggerz sýslunuður.
Siðlaus þjóð
og mestu ræflarnir.
í 34. tölublaði Ingólfs er ritstjórn-
argrein með yfirsskriftinni: »G o o d-
templara-ávarpið«. í grein þess-
ari eru einkum tvö atriði, sem eg
finn ástæðu til að gera örstuttar at-
hugasemdir við, enda þótt eg sé hvorki
goodtemplari né bindindismaður.
Þar segir meðal annars svo: »Og
þeir, er settu krossinn við jáið í fyrra,
þeir hafa þá þar með lýst þvíyfir, að
íslendingar væru siðlaus pjóð«. Þessa
setningu byggir ritstjórinn á ástæðum,
sem á undan eru komnar í greininni
og hann hefir slegið föstum, sem
órækum sannleika. En ritstjórinn gæt-
ir þess ekki, að i sömu greininni sem
hann fárast svo mikið um staðhæfing-
ar ávarpsins, með þessari tilvitnuðu
setningu, gerir sig sjálýan sekan í stað-
hcefingu. Haun staðhæfir sem sé, að
þeir, sem settu krossinn við jáið í
fyrra, hafi veri þeirrar skoðunar, að
vínnautnin væri þjóðarböl, í peirri
merkingu, sem ritstjórinn kggur á pað
orð (sbr. orðin: »svo almenna töldu
þeir óhófsemi í þessu efni«, fyr í
sömu grein). En hér fer ritstjórinn
villur vegar. Eg er sannfærður um
það, að þorri þeirra manna, er settu
krossinn við jáið, hefir ekki talið tí-
unda hvern fulltíða mann í landinu
drykkjumann, hvað þá heldur fleiri,
hefir alls ekki litið svo á, að þjóðin
væri svo djúpt sokkin niður í ofdrykkju-
bölið, að hana yrði að telja meðal sið-
lausra þjóða. Þeir, sem settu kross-
inn við jáið, hafa vafalaust hugsað
eitthvað á þessa leið: Áfengisnautnin
veldur árlega talsvert mörgum ein-
staklingum þjóðarinnar mikils tjóns,
gerir á hinn bóginn engum manni
neitt verulegt gagn; áfengið ber því
að skoða skaðlegan og dýran óþarfa,
sem bezt er að losna við, ef unt er;
því öllum skaðlegum óþarfa ber að
útrýma, ef því verður við komið. —
Að þessari niðurstöðu komst eg, eftir
langa umhugsun og allítarlegar um-
ræður við ýmsa menn, er mæltu ým-
ist með eða móti bannlögum; og að
þessari niðurstöðu hygg eg, að all-
flestir játendur bannlaganna hafi kom-
ist, en alls ekki að þeirri niðurstöðu,
að mikill meiri hluti þjóðarinnar væri
ofurseldur ofdrykkju og þar af leið-
andi þjóðin siðlaus þjóð. — — —
Þá kem eg að síðara atriðinu.
Neðarlega í öðrum dálki greinar-
innar segir svo: »Það eru þeir menn-
irnir, sem minst hafa siðferðisþrekið, er
verða ofdrykkjumenn. — Það eru ekki
mannvænlegustu og efnilegustu meun
þjóðarinnar, heldur mestn ræflarnir«.
Hér fer ritstjórinn með háskalega rangt
mál. — Vér skulum gæta þess hvencer
drykkjuskapur manna verulega byrjar
og hvernig þeir þá standa að vígi
gagnvart þeim áhrifum, sem að þeim
berast. Allflestir byrja að neyta víns
þegar þeir eru unglingar, á aldrinum
irá 14—20 ára, sumir meira að segja
fyrir innan 14 ára aldur. Nú vita allir
það, að vilja- og sálarþrek hefir ekki
náð fullum þroska fyr en menn eru
komnir yfir tvítugs aldurinn, og það
talsvert yfir hann, og þarf ekki annað
því til sönnunar, en að betida á lög-
gjöfina, sem á margan hátt gengur út
frá því sem gefnu. Einnig vita allir
það, að einn af lökustu eiginleikum
vinsins er, að það veiklar mótstöðu-
aflið, rýrir viljakraftinn og sljófgar
siðferðistilfinninguna. Þessir eiginleik-
ar eru auðvitað máttarminni, þegar þeir
fást við fullþroskaðan mann en við
óþroskaðan ungling. Af því leiðir, að
unglingur, sem hefði getað orðið þrek-
mikill og viljasterkur, verðttr oft og
tíðum að ræfli vegna þess, að vilja-
kraftur hans og siðferðisþrek fær ekki
að dafna og þroskast í næði fyrir skað-
vænlegum áhrifum vínnautnarinnar.
Það er því móðgandt sleggjudómur að
segja það, að allir þeir (alt of mörgu)
efnis-, gáfu- og gæðamenn, sem fallið
hafa fyrir ófögnuði ofdrykkjunnar, hafi
verið ýœddir ræflar. Slík staðhæfing
ber að minsta kosti ekki vott um mikla
lífsreynslu né mannþekkingu.
Hægðarleikur væri að nefna mörg
dæmi málstað mínum til stuðnings,
en eg geri það ekki, því það væri
særandi ónærgætni gagnvart mörgum
ágætismanni bæði lífs og liðnum.
B.