Ísafold - 21.01.1911, Blaðsíða 2

14
ISAFOLD
Gísfi Sveinsson og
Vigfús Einarsson
y f i r d ó m 8 I ö g m e n n.
Skrifstofutfmi II1/,—I 0| 5-6.
Þingholtsstræti 19. Talsfmi 263
Ráðherra erlendis.
Gróusögur Heimastjórnarliða.
Það má heita brent fyrir, að nokk-
uð sé rétt af þvi, sem Heimastj.(l)- '
blöðin hafa látið síma sér handan um
haf um orð ráðherra vors og athafnir
erlendis.
Bein ósannindi, ranghermi eða hár-
toganir.
Á þá bókina er það lært alt.
Enn hefir andófsblöðunum orðið
býsna skrafdrjúgt um erindi, er ráð-
herra flutti við 2 józka lýðháskóla, og
lagt honum i munn ýms stjórnmála-
ummæli, sem engin er tilhæfa fyrir.
Það er satt í þessum fréttaburði, að
ráðherra flutti erindi við háskólann í
Askov eftir tilmælum Jacobs Appels
kenslumálaráðherra. En erindið var
alls eigi stjórnmálalegs efnis heldur
um: Da$legt líj á íslandi, og má af
því ráða sannleiksgildi Heimastj.(l)
símskeytanna. — Annað erindi flutti
ráðherra við lýðháskóla þann, er Arne
Möller veitir forstöðu (í Veilby hjá
Árósum), sama efnis, og notaði tæki-
færið þar til að þakka Möller fyrir
hlýleg afskifti hans af íslandsmálum.
— Þá er upp talið.
Af Atlanzeyjafundinum hefir ísafold
herriit hið helzta. Ráðherra kom þang-
að eftir boði Árna Möllers lýðháskóla-
stjóra, til að hlýða á erindi hans um
ísland; varð ófyrirsynju fyrir heimsku-
legri árás af háifu Stórdanans Schacks
höfuðsmanns og svaraði þeirri árás
svo sem vera bar og skýrt hefir verið
frá hér f blaðinu. Skýrslur danskra
blaða um fundinn eru misjafnlega ná-
kvæmar, en ýms blöð skýra þó all-
nákvæmlega og rétt frá. Einu danska
blaðinu segist svo frá, að Schack hafi
fengið »en velfortjent Dukkert* hjá
ráðherra, og bendir það til, að hann
hafi eigi feitum gelti riðið frá þeirri
viðureign.
Viðtal það, er ráðherra átti við
blaðið Politiken, hefir verið mjög
ranghverft i skeytunum, svo sem
vænta mátti. Til þess að alþjóð gef-
ist kostur á að sjá hve mjög þar hefir
hallað verið réttu máli, þýðum vér
orðrétt það sem þar er eftir ráðherra
haft og stjómmál snertir:
Þjóðkunnur danskur blaðamaður og
velmetinn, Kr. Dahl, sem hér kom
konungssumarið, hitti ráðherra að máli,
skömmu áður en hann lagði á stað
frá Khöfn og beiddist viðtals.
Ráðherra svaraði, að hann hefði
raunar gert sér að reglu að synja öll-
um dönskum blaðafréttasnötum viðtals
vegna þess, að dönsk blöð misskildu
eða rangfærðu það sem upp væri látið
við þau; en með þvi að Dahl væri
kunnugri íslenzkum högum en alment
gerist og skilorðari mundi hann láta
tilleiðast í það sinn.
Blaðamaður spyr:
— Viljið þér svara mér því: Hvað
er hið sanna um Lösrivelses-flokkinn
(skilnaðarfl.) ?
— Að hann á lítið sem ekkert und-
ir sér. Ef fólk hér í landi lítur öðru-
vísi á, þá er það um að kenna sam-
vizkulausum fréttaburði í dönsku
blöðin.
— Frá íslendingum?
— Já. íslendingum heima og hér.
Bogi Melsteð cand. mag. hefir t. d.
komið ranghermum í Berling. Hann
er nú sjálfsagt gramur út af þvi, að
íslandssögustyrkurinn loksins er strik-
aður út i fjárlögunum.
— En er meiri hluti þings enn á
því, að rýmka svo sambandið við
Danmörku, að eigi verði nema kon-
ungssamband (persónusamband).
— Að því stefnum vér. En þareð
danska stjórnin hefir eigi tekið álykt-
un síðasta alþingis til greina og ekki
komið fram með neina miðlunarttillögu
— lít eg svo á, að það mál eigi helzt
að liggja milli hluta fyrst um sinn.
Eg held eigi, að fitjað verði upp á
því á næsta þingi. Raunar mundi
líklega mega koma á einhverri miðl-
un ef gerð fengist hin og þessi til-
slökun frá Dana hálfu í konungssam-
bandssáttina. En það er eins og eg
sagði, bezt verður að láta mál þetta
liggja í þagnargildi fyrst um sinn.
Að öðru leyti vikur viðtalið ein-
göngu að lagafrumvörpum (stjórnar-
frv.), sem leggja á nú fyrir þing og
getið er annarsstaðar í blaðinu.
— Og hvenær megum við eiga
von á að sjá yður aftur hér í Khöfn?
— í maímán. eða júnfmán. Ef
fjandmenn mínir verða þá ekki búnir
að sálga mér áður, bætti ráðherra við
hlæjandi. t
Loks hefir minnihlutabl. orðið tið-
rætt um viðtal ráðherra við ritstjórnir
nokkurra danskra blaða — yfirlýsingar
af hans hálfu um »þegnskap og holl-
ustuc o. s. frv.
Það er hæft í þessum skeytasögum,
að ráðherra hafði dagana áður en hann
fór frá Khöfn hitt að máli ritstjóra nokk-
urra blaða þar í Khöfn eða þeir hann,
og þá barst á góma eitthvað um lát-
laus ranghermi og markleysuhjal
danskra blaða um hvað eina, sem
gerðist hér og til stjórnmála tæki, eða
raunarhvertheldur væriþað eða annað,
oghafðihanntjáðþeim,að ef þeir vildu
fara með rétt mál væri þeim iíman
handar að leita sér frétta hjá öðrum
eins manni og Jóni Krabbe skrifstofu-
stjóra, einkar vönduðum manni og að
allra kunnugra dómi jafnvinveittum
Dönum sem íslendingum, og því sizt
hætt við að halla mundi í hverra garð
sem væri.
Það var vissulega eigi ófyrirsynju,
að ísafold brýndi það fyrir góðum
mönnum, að leggja eigi að órannsök-
uðu máli. trúnað á símfregnir þær, er
Heimastj.(l)bl. pantafrá Khöfn.
Þetta sinni, sem ella, hefir reyndin
orðið sú, að ekki er heil brú í frétta-
burðinum. Alt verið til þess unnið
að þjóna Heimastj.(l)-lundinni og hlýða
fyrsta og æðsta boðorðinu í barna-
lærdómi Heimastj.(!)manna:
Hvað sem öðru líður þer að smána
stjórnina og atyrða, botnlaust og
endalaust, hvernig sem hún vinnur
verk sitt, vel eða miður vel, viturlega
eða óhyggilega, samvizkulega eða
ódyggilega.
-----1-----
Gjafir og áheit til JReykja-
víkurdeildar Heilsuhælis-
félagsins árið 1910.
Frá kennaraskólanum . . . kr. 70.00
— A. Sorvig............•— 10.00
— Mr. R.................— 4.50
— ón. stúlku í Reykjavík — 5.00
— sjómanni..............— 5.00
— ón. i Reykjavík .... — 5.00
— N. N..................— 2.00
— ónefndum..............— 10.00
— ónefndum..............— 1.00
— Þórði Erlendssyni,
Hverfisgötu 58 .... — 10.00
— Sveinbirni Sveinssyni,
Sveinskoti.............— 3.00
Reykjavík 10. jan. 1910.
Eggert Claessen,
p. t. gjaldkeri.
Búnaðarnámsskeiðin.
Að Þjórsártúni var haldið búnaðar-
námsskeið í síðustu viku frá 9.—14.
jan. Búnaðarráðunautarnir Einar Helga-
son og Sig. Sigurðsson fluttu þar er-
indi um ýms búnaðarefni. Ennfremur
fræddu þeir Einar E. Sæmundsen
skógræktarmaður og Jón Jónatansson
búfr. nemendur um marga hluti.
Síðasta daginn var haldið afarfjöl-
ment samsæti með ræðuhöldum og
hvers konar fagnaði. 200 manns
voru þar.
Bandaskólanámsskeið það, sem halda
á um mánaðarmótin (30. jan.—6. febr.)
á Hvanneyri, fá færri að sækja en
vilja. Ekki hægt að koma fyrir fleir-
um en 5°-
Þingmálafundir
í Reykjavík.
í næstu viku verða haldnir 4 þing-
málafundir hér í höfuðstaðnum, sem
þingmennirnir, þeir Jón Þorkelsson
dr. phil. og Magnús Blöndahl boða til.
Út af fundum þessum hafa orðið
bréfaviðskifti milli Fram-félagsins og
þingmannanna, er oss þykir rétt að
birta orðrétt.
Stjórn Fram reit þingmönnum 14.
jan. á þessa leið:
Vér nndirritaðir stjórnendur heimastjórn-
arfél. »Fram« leyfum oss að vænta þess að
háttvirtir alþingismenn hagi þingmálafnnd-
um þeim, er væntanlega verða haldnir hér
í Reykjavík, áður en alþingi kemur saman
i næsta mánuði, þannig að skoðun kjós-
enda i fnndarmálum, hver sem hún er, geti
komið sem bezt fram.
En til þess að nokkur von geti orðið
um það, teljum vér nauðsynlegt, úr þvl að
ekkert fundarhús er til, er nándarnærri taki
kjósendur, að minni hlutanum eða Heima-
stjórnarfélaginu »Fram* fyrir hans hönd
verði gefinn kostur á jafnræði við meiri
hlutann, um skiftingu kjósenda niður á
fundinn, um afhendingu aðgöngumiða að
fundunum, verði slikir miðar notaðir, um
dyragæzlu i fundahúsunum og málfrelsi á
fnndnnum og atkvæðateljara.
Skyldi skiftingin á kjósendum milli fund-
anna takast svo, að þröngt yrði um ræðu-
menn meðal þeirra, er sókn eiga að til-
teknum fnndi, teljum vér rétt, að hvor flokk-
ur um sig tilnefni jafnmarga málsvara, hvor
af sinni hendi.
Vér leyfum oss að vænta svars fyrir 19.
þ. m.
Virðingarfylst
Lárus Bjarnason, Jón Jónsson,
Pétur Zóphoniasson, Sveinn Jónsson,
Pétur Þorsteinsson.
Þessu bréfi svöruðu þingmennirnir
svo:
Til heimastjórnarfélagsins »Fram«.
Bréfi yðar frá 14. þ. m. til okkar leyf-
um vér okkur að svara á þessa leið:
Við munum sjálfir sjá um, að kjósendnm
bæjarins verði skift sem jafnast niður á
þingmálafundi þá, er i hönd fara (þing-
málafundardeildir), án alls flokksgreinar-
álits.
Við munum sjálfir láta sjá um afhend-
ing á aðgöngumiðnm að fundunum — ef
aðgöngumiðar verða notaðir — og leggja
rikt á um, að þeir verði afhentir öllum
kjÓ8endum réttvislega og jafnt án allrar
flokksgreinar.
Við munum sjálfir ráða þá eina menn
til dyragæzlu á fundunum, er við teljum
þar vel til fallna, og réttvÍBÍr sé og llkleg-
ir til þess að halda á reglu.
Málfrelsi hala á fundunum auðvitað all-
ir kjósendur jafnt af báðum flokkum, hver
í sinni fundardeild, með þeim takmörkun-
um, sem timans vegna og góðs skipulags
kunna að verða settar.
Við sjáum ekkert á móti þvi, að tilnefndir
sé i hverri fundardeild (fundi) atkvæðatel-
jarar af báðum flokkum, þyki þess þörf.
Við teljum það rétt, að hver fnndardeild
hjálpist við þá ræðumenn, er hún hefir á
að skipa meðal þeirra manna, er sókn eiga
þangað, og sé málsvarar jafnmargir af báð-
um flokkum.
Reykjavik 17. janúar 1911.
Jón Þorkelsson, Magnús Blöndahl.
Þingmálafundir.
í A.-Skaftafellssýslu hefir
Þorl. Jónsson alþingismaður i Hólum
haldið 2 þingmálafundi í síðastliðnum
mánuði, annan í Nesjum, hinn að
Stafafelli.
Vér höfum fengið ágrip af fundar-
skýrslunum.
Á Nesjafundinum var í sjáljstceðis-
málinu samþyktar eftirfarandi 2 til-
lögur:
Sjáljstceðismálið:
a. Fundurinn er samþykkur gjörðum
siðasta alþingis í sambandsmálinu.
(Samþykt með 22 atkv. gegri 3).
b. Fundurinn vill ekki að neitt spor
sé stigið, er geti orðið fullu sjálf-
stæði landsins til hnekkis i fram-
tiðinni. — Viðurkennir ekki stöðu-
lögin sem réttargrundvöll stjórnar-
skipunar vorrar, og vill að ráðherra
íslands sé óháður ríkisráði Dana.
(Samþykt með 27 samhljóða atkv.).
Ráðherraskifti. Þór. Sigurðsson bar
fram svolátandi tillögu:
Vegna þess að fundurinn lítur
svo á, að ráðherra hafi misbeitt
valdi sínu, með afsetning á gæzlu-
stjórum Landsbankans frá 1. jan.
1910, og eins að nokkru leyti með
samningi við gufuskipafélagið Thore,
óskar fundurinn að ráðherra Björn
Jónsson viki úr embættinu, helzt í
byrjun næsta þings.
Tillaga þessi var Jeld með 22
atkv. gegn /.
Kom þá fram önnur tillaga svolát-
andi:
Fundurinn telur heppilegast, eftir
atvikum, að engin ráðherraskifti
verði hér á landi fyr en nýjar kosn-
ingar hafa fram farið og eftirlaun ráð-
herra eru afnumin.
Sampykt með 23 samhlj. atkv.
Af Stafafellsfundinum er oss ritað
um 2 mál, er þar komu fyrir:
1. Um stjórnarfar:
a. Fundurinn viðurkennir ekki stöðu-
lögin sem réttargrundvöll stjórnar-
skipunar vorrar og vill að ráðherra
vor sé óháður ríkisráði Dana. Ný
sambandslög milli íslands og Dan-
merkur telur hann sjálfsagt að sæli
sömu meðferð og breytingar í stjórn-
arskránni (þurfi samþykt tveggja
þinga, og sé hið síðara nýkosið).
Samþykt með öllum greiddum at-
kvæðum.
b. Verði breyting gjörð á skipun efri
deildar vill fundurinn að aílir með-
limir hennar séu eldri en 40 ára,
hafi þingsetu í 12 ár, og séu kosnir
með hlutfallskosningum um land
alt. — Samþ. með 5 atkv. gegn 1.
c. Fundurinn telur heppilegast eftir
atvikum, að engin ráðherraskifti
verði hér á landi fyr en nýjar kosn-
ingar hafa fram farið og eftirlaun
ráðherra eru afnumin, sem hann
telur mjög mikilsvert atriði.
Samþ. með 12 samhljóða atkv.
2. Skattamál:
Fundurinn er algjörlega mótfall-
inn eignaskatti eftir mati skatta-
nefndar og yfirleitt nýjum sköttum
beinum ínema aukning erfðafjár-
skatts), en hneigist fremur að því,
að auka tekjur landssjóðs með toll-
um og einkaleyfum.
Samþ. með 18 samhljóða atkv.
í Norður-Þingeyjarsýslu hafa verið
haldnir 4 þingmálafundir og þar sam-
þyktar ágætar tillögur í sambandsmál-
inu á 3 fundunum — en á 1 inn-
limunartillaga. Var það langfámenn-
asti fundurinn. Ein 8 innlimunarat-
kvæði voru greidd alls á öllum
fundunum.
Snæfellsnessýsla. í Stykkishólmi
var þingmálafuudur haldinn 10. þ. m.
Nákvæm skýrsla af honum kemur i
næsa blaði. Aðeins skal þess getið,
að óánægjuyfirlýsing sú, út af gerð-
um ráðherra í bankamálinu, sem minni-
hlutablöðin guma svo mjög af, var þá
fyrst borin upp, er Jullur priðjungur
Jundarmanna var jarinn aj Jundi þá
er fundurinn hafði staðið i2lf2 klst.
Fundarmenn þessir, sem eigi voru við-
staddir, er bankamálstillagan var upp
borin hafa eftir fundinn mótmælt til-
lögunni skriflega — og tjáð sig mundu
hafa fylgt tillðgu þingmannsins. Eru
þeir 19 alls er skriflega hafa mótmælt
tillögunni, en á fundinum greiddu at-
kvæði móti henni 15 manns, en 22
greiddu atkvæði með henni. Að réttu
lagi hafa því á fundinum verið 22 atkv.
með óánægjuyfirlýsingunni, en 34 móti
henni.
Þeim mun þvi ráðlegast að pegja
um Stykkishólmsfundinn, virðulegum
andófsblöðum.
Borgarfjarðarsýsla. Þingmálafundir
nýverið haldnir í Hálsasveit og Reyk-
holtsdal; — fylgdu fram ákveðnum
sjálfstæðistillögum.
ísafjörður: í gær haldinn fundur
á ísafirði af Sigurði alþm. Stefánssyni.
í sambandsmálinu samþykt tillaga
um að kvika i engu frá stefnu þeirri,
er ofan á varð á siðasta þingi.
í stjórnarskrármálinu samþ. ítarleg
tillaga um margar breytingar — þar
á meðal það nýmæli, að kjósa skuli
3 e n d u r s k o ð e n d u r lands-
reikninganna með hlutfallskosn-
ingum 1 sameinuðu þingi.
í bankamálinu var svofeld tillaga
samþykt með 31 atkv. gegn 16.
Jafnframt þvi að lýsa yfir, að fund-
urinn telur rannsókn d hag Landsbank-
ans hafa verið nauðsynlega og réttmœta
— skorar hann d þingið að athuga sem
vandlegast og óhlutdrœgast alla með-
ferð á fé bankans og rdðstafanir stjórn-
arinnar honum viðvíkjandi, en gjora
ekkert, sem rift geti dbyrgðartilfinningu
þeirra, sem þar eiga yfir að rdða.
í Jánamálinu samþ. tillaga um stað-
arfána.
Landsreikningurinn
1908/1909.
Kýrin sú, landskýrin, þ. e. lands-
sjóðstekjulindin, hefir orðið furðu-nyt-
há árin þau, ekki minna en fjórðungi
mjólkurhærri en við var búist.
Fjárlagavaldið hafði áætlað tekjurn-
ar 2 milj. 163 þús. kr., en þær urðu
hátt upp í 3 milj., eða 2;milj. 889
þús.
Tekjuliðirnir flestir farið til muna
fram úr áætlun, sem hér segir:
Fiski- og lýsistollur var áætlaður 200
þús., en varð 396 þ.
Pósttekjur 120, en urðu 201.
Símatekjur 100, en urðu 152.
Áfengistollur 330, en varð 372.
Tóbakstollur 280, en varð 313.
Tekjuskattur 36, en varð 70.
Aukatekjur 90, en urðu 125.
Ábúðar og lausafjárskattur 86, en
varð 105 þ.
Hlutdeild landssjóðs í gróða íslands-
banka varð 28 þús. —
Gjöldin urðu hius vegar óviða hærri
en við var búist.
Hlutdeild ríkissjóðs í fiskilagasektum
og önnur óviss útgjöld höfðu verið
ráðgerð að eins 10 þús., en sá liður
varð 127 þ.
Alþingiskostnaður m. m. 67 þús.,
en varð 100 þús.
Póstgjöld 181, en varð 214.
Kenslumál 312, en urðu 343.
Tekjuajgangur eftir fjárhagstímabilið
(1908/09) 306 þús., í stað þess að
búist hafði verið við 25 þús. kr. tekju-
halla.
Eign varasjóðs var í árslok 1909 rúm
D/s milj. kr. (1,538,000).
Og peningajorði landssjóðs nam þá
300,000 kr.
Víst er það furðu-góður búskapur.
(Þetta er lesið saman úr reiknings-
lagasamþyktarfrumvarpi því, er stjórn-
in leggur fyrir alþingi f vetur).
Fjárlögin næstu.
Af f)árlagafrumvarpinu stjórnarinnar
um árin 1912—1913 eru þau góðu
tíðindi að frétta, að eftir þvf á f árs-
lok 1913 að eins að vanta 11 */2 þús.
kr. á að tekjur hrökkvi fyrir gjöldum.
Hvort þingið skilur nú eins við
þau lög, er vant að vita.
Gjöldin, sem eru gjörð mjög lik
því sem þau voru árin 1908—1909,
eða rúmlega 2 milj. 900 þús., fara
mjög óviða fram úr þvf sem nú ger-
ist, þetta fjárhagstimabil.
Nýr kostnaður er ráðgerður 25 þús.
kr. styrkur handa heilsuhælinu á Vífils-
stöðum, og 10 þús. hvort árið til
þessara 5 flutningsbrauta: Borgarfjarð-
ar, Húnavatns, Skagafjarðar, Reykja-
dals og Grimsness. Þá eru og ætl-
aðar 6 þús. hvort árið til framhalds
Mosfellssveitarvegi og 7^/2 í Kefla-
víkurveginn, en 12 þús. síðara árið
til að brúa Hverfisfljót og Brunná i
Skaftafellssýslu.
Nýrra síma er ekki ætlast til að
kostað verði annarra en talsíma frá
Borðeyri til Búðardals 14 þús. og frá
Borgarnesi til Stykkishólms 38 þús.
Tekjur landssjóðs 1912—1913 eru
áætlaðar yfirleitt eftir reynslu 5 ára
undanfarin, eins og siður er, og getur
það ekki óvarlegt heitið. Nema áfengis-
tollur búist við að hverfi alveg úr
sögunni 1913.
Fjáraukalög
árin 1908/1909 og 1910/1911.
Nokkurn ábætir þarf landsbúið þau
ár, eins og það á vanda til, fram yfir
vandlega gerðar fjárhagsáætlanir. Hann
er nú áætlaður um 187 þús. kr. öll
árin þau 4, eða tæp 50 þús. hvert
þeirra, og eru aðalfjárhæðirnar fyrri
árin tvö rúm 20 þús. í flutningabrautir,
15 þ. handa geðveikishælinu á Kleppi
(fjós og vatnsveita), 13 þús. i póst-
göngur og 12 þ. i nýjan vita á Reykja-
nesi.
Síðari árin tvö er aðalkostnaðurinn
40 þús. i loftskeytasamband milli Vest*