Ísafold - 06.09.1911, Blaðsíða 2

214
ISAFOLD
Gtsti Sveinsson og
Vigfús Einarsson
yfirdómslögmenn.
Skrifstofutími II1/,—11 og 5—6.
Þingholtsstræti 19. Talsimi 263
Eftir þessa yfirlýsingu lýsti Rose-
bery lávarður, erkibiskupinn af Kant-
araborg og fleiri andstæðingar frutn-
varpsins yfir því, að þeir yrðu að láta
sér lynda að styðja frumvarpið.
Einn lávarður, Hugh Cecil, kallaði
það landráð að ráða konungi til slíks
sem útnefningu nýrra peers til þess
að útvega frumvarpinu fylgi, og krafð-
ist þess, að höfðað væri sakamál gegn
Asquith forsætisráðherra. Halsbury
og Salisbury lávarðar börðust gegn
frumvarpinu fram á siðustu stundu.
Áfengissala á Sigluflrði.
Lögreglustjórinn á Siglufirði, Vig-
fús Einarsson, hefir gengið röggsam-
lega fram gegn ólöglegri áfengissölu
þar í kaupstaðnum.
Hann hefir nýlega sektað Þorvald
Atlason um ioo kr., auk málskostn-
aðar fyrir ólöglega áfengissölu.
Ennfremur hefir hann sektað bryt-
ann á Watresskipinu »Courierc um
300 kr. fyrir ólöglega áfengissölu.
3 aðrir eru undir ákæru sömuleiðis
fyrir ólöglega áfengissölu. Nokkrir
menn grunaðir um tollsvik.
(Eftir símskeyti).
Látnir
eru nýlega í Danmörku tveir merk-
ismenn, Peder Madsen Sjálandsbiskup
og P. G. C. Jensen hæstaréttarmála-
flutningsmaður og landsþingsmaður
(hægrimaður).
Síldarverksmiðjur á Siglu-
flrði. Norðurland skýrir frá þvi,
að settar hafi verið á stofn á Siglu-
firði í sumar' 4 síldarverksmiðjur, allar
útlendar. Þá minstu á Norðmaður,
að nafni Thormod Bakkevig; stendur
hún á kaupstaðarlóðinni. Austan fjarð-
arins er Evanger, einnig norskur mað-
ur, að reisa afarstóra verksmiðju, sem
eigi verður fullger fyr én í vetur; til
hennar leggur þýzkur auðmaður, Mor-
gan að nafni, mikið fé. Hinar tvær
verksmiðjurnar eru á sjó úti. Heitir
önnur »Arktisk Fiskeoliefabrik«, danskt
hlutafélag, og er Goos sildarútgerðar-
maður forstjóri þess félags. Hin heitir
»Ægir«, hlutafélag með norsku og
amerísku fé. Um 40,000 tunnur höfðu
verið saltaðar um 20. ágúst af 100,000
tunnum alls, sem þangað til höfðu
veiðst á Siglufirði. Gefa verksmiðj-
urnar 3—4 krónur fyrir tunnuna. —
Verksmiðjurnar vinna úr síldinni lýsi
og eggjahvítuefni. Eggjahvituefnið er
notað annaðhvort í fóðurmjölskökur
eða blandað öðrum efnum og búinn
til úr því áburður.
Óefað gera verksmiðjur þessar gagn.
Þær kaupa síld þá, sem veiðist fram
yfir það sem seljanlegt er til mann-
eldis. En þeirri sild hefir áður orðið
að fleygja í sjóinn. Það sem af er
þessu sumri hafa þannig verið greidd-
ar á 3. hundrað þúsund króna fyrir
sild, sem annars hefði verið fleygt í
sjóinn.
31
orðuð séu sem leyfi. Til þess var
skipuð 3 manna nefnd — verkið fljót-
legra fyrir 3 heldur en 1 eða 2. í
nefndina voru skipaðir 3 valinkunnir
sæmdarmenn og eins fróðir um pen-
ingamál og frekast var kostur á hér.
Út af þessu var þá undir eins vakinn
geysiþytur á þingi, margar ræður
haldnar, mörg digurmæli töluð og
skáldleg orð. Mikið talað um háska
þann, sem bankanum væri stofnað í
með þessu, o. s. frv. Atti með þessu
að bæla niður rannsóknina með þing-
legu ofríki og láta hætta við hana.
Því hefir verið haldið fram hér i
dag með óskiljanlegu áræði, að bank-
anum hafi verið stofnað í háska með
þessari ráðstöfun, bæði utan lands og
innan, en á það hefir ekki verið minst
einu orði, hvaða háski hefði getað
stafað af þvi, ef bankinn hefði verið
látinn óskoðaður, ekki betra orð en
fór af stjórnseminni og reglunni þar.
Eg leit svo á, að það væri einkaskil-
yrði fyrir því, að bankinn kæmist í
gott álit aftur, að svona skoðun færi
fram. Reyndist þessi orðrómur um
ólagið á ónógum rökum bygður, þá
var betra að það kæmist upp, heldur
en að óorðið héldi áfram. Hvernig
sem á þetta mál var litið, þá var það
/
Miðstjörn Sjálfstæðisflokksins
leyfir sér, eftir að hafa ráðfært sig
við ýmsa kjósendur í hlutaðeigandi
kjördæmum, að mæla með og biðja
menn um að greiða atkvæði þessum
frambjóðendum, og skorar á flokks-
menn að bjóða sig ekki fram á móti
þeim. .
í Reykjavík: fón Þorkelsson dr. phil.,
Magnús Blöndahl.
í Gullbringu og Kjósars.: Björn
Kristjánsson bankastj., Jens Pálsson
prófast.
í Borgarfj.sýslu: Einar Hjörleifs-
son rithöfund.
í Mýrasýslu: Harald Nielsson pró-
fessor.
I Snæfellsn. og Hnappadalss.: Sig-
urð Gunnarsson próf.
í Dalasýslu: Bjarna Jónsson frá
Vogi.
í Barðastr.sýslu: Björn Jónsson
fyrv. ráðherra.
í Vestur-ísafj.sýslu: síra Kristinn
Daníelsson.
í Norður-ísafj.sýslu: Skúla Thor-
oddsen ritstjóra.
í Strandasýslu: Ara Jónsson cand.
jur.
í Húnavatnssýslu: Björn Sigfússon
umboðsmann og Hálfdan Guðjónsson
prófast.
í Skagafj.sýslu: Jósef Björnsson
bónda og Ólaf Briem umboðsmann.
A Akureyri: Sigurð Hjörleifsson
ritstjóra.
í Norðurþingeyjarsýslu: Benedikt
Sveinsson ritstjóra.
í Norður-Múlasýslu: Björn Halls-
son bónda á Rangá og Jón Jónsson
bónda Hvanná.
í Suður-Múlasýslu: sira Magnús Bl.
Jónsson Vallanesi og Sveinn Ólafsson
umboðsm. Firði.
Á Seyðisfirði: Kristján Kristjáns-
son lækni.
í Austur-Skaftafellssýslu: Þorleif
Jónsson bónda Hólum.
í Vestur-Skaftafellss.: Gísla Sveins-
son yfirdómslögmnnn.
Seinna verður auglýst um framboð
i kjördæmum, sem hér eru ótalin.
---------------
Bréfdúfa.
Kr. Gíslason kaupmaður á Sauðár-
króki símaði 24. þ. m. til »Norður-
lands«, að föstudaginn 4. þ. m. hefði
svört bréfdúfa komið að Fjósum í
Svartárdal í Húnavatnssýslu. Dúfan
hafði hringi á báðum fótum. Á hægri
fæti hennar var málmhringur með þess-
ari áletrun upphleyptri:
N. U. R. T.-S. 11 < 96 03.
Á vinstri fæti var gúttaperkahringur
með áletrun: 191. Málmhringurinn
situr fastur á fætinum, en gúttaperka-
hringurinn var svo víður, að honum
mátti ná af fætinum. Dúfan er kyr
á Fjósum og gerir ekki tilraun til að
fara þaðan.
(Norðurl.).
32
sjálfsagður hagur fyrir bankann, að
þetta væri gert, enda var fjöldi manna
og allir óvilhallir, sæmilega greindir
menn á því. Auðvitað urðu nánustu
vinir og vandamenn bankastjórnarinn-
ar óðir og uppvægir, töluðu um, að
þetta væri póhtísk hlutdrægni af mér
og að eg væri að steypa bankanum í
óálit utan lands og innan. Mótstaða
þessi var að sjálfsögðu að vettugi virt,
enda sýndi það sig, að engin vanþörf
var á þessari skoðun. Niðurstaða
rannsóknarnefndarinnar sýndi það
bezt. Það fór líka svo, að ekkert
vantraust kviknaði á bankanum, hvorki
utan lands né innan, nema hvað nokk-
urir menn, sem eg hefi áður sagt um,
að hafi verið flokksmenn andstæðinga
minna, reyndu að gera hræðsluaðsúg
að bankanum með því að bera út
mestu öfgar um, hvað mikið væri
tekið út úr honum og fá menn til
að taka fé sitt úr honum. Nokkurir
fóru ef til vill sjálfkrafa, það skal eg
ekki um segja, en yfirleitt reyndust
Htil brögð að úttekt úr bankanum.
Einn mikilsháttar embættismaður
úr andstæðingaflokknum sagði fyrsta
kveldið eftir nefndarskipunina, að bú-
ið væri að taka úr bankanum 90
þúsund krónur. En það var ekki
Tryggvi Gunnarsson
gefur skýrslu.
Hann fann sig knúðan til þess karl-
inn, að hroða inn í nefndarálit minni
hluta Landsbanka-rannsóknarnefndar
neðri deildar aðdróttun til nýju banka-
stjóranna um, að þeir hefðu gefið
falska skýrslu. — Þessi aðdróttun hans
hefir nú verið rekin aftur og ónýtt,
honum til litillar sæmdar, sem og
»Norðlending« þeim, sem tranaði
henni fram í Lögréttu á dögunum og
sagt er að sé Halldór Jónsson banka-
gjaldkeri.1)
I þessu sama nefndaráliti, sem er
með þeim ósköpum fætt, að annar
nefndarmaðurinn, sem undirskrifar,
þorir ekki að ábyrgjast að undirstað-
an undir því sé rétt, og skrifar undir
með þeirri athugasemd, að sú ábyrgð
hvíli að öllu leyti á Jóni Ólafssyni, í
því er skýrsla frá Tryggva Gunnars-
syni, um <Ólafsvíkurlánið«.
Skýrsla þessi er í aðalatriðum ekki
sérlega merkileg, en sýnir þó það, að
aðalástæðan til lánveitingarinnar var
sú, að fyrri lánardrotnar lántakandans
höfðu svo ilt álit á hag hans, að þeir
ætluðu að gefa honum eftir helm-
ing skuldarinnar við þá, ef þeir fengi
hinn borgaðan!
— Og bankastjórnin var öll sam-
mála um að veita þetta lán og átti
það að vera til þess að bjarqa tveim
sveitum.
— Það er einkennileg aðferð til
þess að bjarga tveim sveitum, að
flækja þeim inn í ábyrgð fyrir stór-
láni til fyrirtækis, sem var dauða-
dæmt.
Ef lánið hefði ekki verið veitt, þá
er 'mjög efasamt, að hinir erlendu
lánardrotnar heíðu séð það til nokk-
urs að fara að ganga að einstökum
mönnum i verzlunarfélaginu, enda al-
veg óvíst að þeir hafi borið nokkra
ábyrgð gagnvart þeiro lánardrotnum.
Og til þess að bjarga þeim úr þess-
um óvissa voða, leiddi bankastjórinn
þá í þann vissa voða að takast á hend-
ur ábyrgð á 30 þúsund króna láni við
Landsbankann, og þetta gerði banka-
stjórnin af eintómri mann-gæzku og
viti.
Þetta eru nú aðalatriðrskýrslu þess-
arar, sem Tryggvi gefur bankastjórn-
inni til afsökunar í þessu máli. .
En aukaatriði er það, að Tryggvi
lætur það skína í gegn, að það hafi
verið óhyggilegt af núverandi banka-
stjórn að bjóða ekki í húseignir þessa
félags, er þær voru boðnar upp.
Hann segir að húseignir þessar hafi
ver:ð lagðar út íslandsbanka fyrir 4500
kr. sem hafi verið hæzta boð »af því
stjórn Landsbankans hafði enga ráð-
stöfun gert til að sjá um ha% bank-
ans«.2)
En afleiðingin hafi verið sú, að ís-
landsbanki hafi getað gert þeim mun
hærri kröfu í búið !
En nú var svo ástatt með þetta bú,
f>að þykir rétt að geta þessa orð-
róms til þess að H. J. geti borið hann til
baka, ef ósannnr skyldi vera.
’) Letnrbr. min.
að það var alt veðsett Landsbankan-
um, ýmist með fyrsta veðrétti eða
öðrum, svo það var ekki til neins
fyrir íslandsbanka að gera kröfu. —
Að minsta kosti gerði það Landsbank-
anum ekkert til, því að sú krafa hefði
altaf orðið á eftir kröfum hans sem
veðhaja.
Tryggvi skýrir sjálfur fráþvííþess-
ari sömu skýrslu, að allar eignir bús-
ins hafi verið veðsettar bankanum, en
það er til þess að sýna hve vel lánið
hafi verið trygt.
Um hitt getur Tryggvi ekki, hvað
mikil skuld hafi hvílt á húseignum
þessum, sem seldar voru, til íslands-
banka, og mætti ætla að því væri
slept til þess að menn gætu ráðið þvi
hvað þeir hugsuðu sér þá upphæð
stóra. — En það voru með vöxtum
alt að 22,000 kr., svo að til þess að
sleppa skaðlaus hefði Landsbankinn
orðið að bjóða einmitt þá upphæð,
sem íslandsbanki seldi eignina fyrir,
og hefði þá Landsbankinn að eins
gert sig að innheimrumanni fyrir ís-
landsbanka.
Þar sem allar eigur búsins voru
veðsettar Landsbankanum og krafa ís-
landsbanka í þrotabúið því ekki gat
skaðað Landsbankann neitt, þá hefði
það verið bláber heimska að fara að
bjóða í þessar húseignir i kapp við
íslandsbanka, nema því að eins að
þær hefðu verið eitthvað talsvert meira
virði en skuldin til íslandsbanka —
en það reyndist ekki að vera.
En auðvitað hefir Tryggvi Gunn-
arsson ekki orðað skýrslu sína á
þennan hátt til þess að gefa falska
skýrslu, þótt framsetningin óneitan-
lega gefi tilefni til að skilja skýrsl-
una sem aðdróttun til nýju banka-
stjórnarinnar um hirðuleysi á hags-
munum bankans.
Annars er lítið að græða á skýr-
ingum þeim, sem þeir Tryggvi og
Eiríkur hafa gefið á því að ýms lán
bankans tapast. •— Eða hvað segja
menn um annað eins og þetta:
»Lánið var veitt til að gera út
fiskiskip. Eigendur svikust um að
borga af skuldinni og ábyrgðarmenn
urðu gjaldþrota.* — Þetta er útskýr-
ing þessara herra á því hvernig standi
á því, að eitt 5000 króna lán tapað-
ist (sbr. alþ.t. Á., bls. 1473).
Mundi nú ekki á þenna sama hátt
mega gefa skýringu á því, að jafnvel
400 þúsundir hafi tapast, ef það á að
vera fullgild afsökun fyrir bankastjórn-
ina að lántakendur hafi svikist um að
borga og orðið gjaldþrota. — Slíkt
má öllum gera meina þeir Eiríkur og
Tryggvi. —
-----B®6----
Smjörsalan.
Skýrsla J. V. Faber & Co. i New-
castle 22. ágúst segir svo um smjör-
markaðinn, að verð á smjöri nafi verið
hærra þá en nokkurntíma ; ágústmán-
uði síðustu 30 árin. Ástæðan til
þessa er mjög mikill þurkur í lönd-
um þeim, sem framleiða smjör, svo
þau þurfa sum, t. d. Þýzkaland, sjálf
að ftytja inn smjör. Frá íslandi hefir
eigi komið neitt smjör þó nýlega
nema lítil sending frá Norðurlandi í
vikunni þar á undan; naut það að
nokkru góðs af verðhækkuninni.
Búist við að sendingar sem von var
á með Sterling og Botníu mundu ná
í góða markaðinn og seljast háu
verði, líklega meira en 1 kr. 10 au.
á skipi (fob). Gott útlit næstu vik-
urnar, því áríðandi að senda nú sem
mest smjör.
Misminni ráöherra.
Á fundi, sem haldinn var að Stein-
dorsstóðum í Reykholtsdal laugard. 26. f.
mán., lót eg þess meðal annars getið,
að konungsvaldíð hefði tvívegis n/lega
unnið þann sigur hór á landi, sem það
hefði ekki átt að vinna.
Annað skiftið, þegar hr. Kristján
Jónsson varð ráðherra. Það hefði verið
ósigur fyrir þingið, þar sem meiri hluti
þess — að minsta kosti þjóðkjörinna
manna — hefði bent, á annað ráðherra-
efni. E11 það hefði verið sigur fyrir
konungsvaldið; hr. Kr. J. hefði orðið
ráðherra fyrir þá sök eina, að hann var
konungi hugþekkari en hitt ráðherra-
efnið.
Hitt skiftið hefði konungsvaldið unnið
meiri sigur en æskilegt hefði verið,
þegar konungur hefði neitað um frest-
un síðasta þings, jafn-bersynilegt og það
virðist vera, að konungkjörnum mönn-
um væri ekki ætlað að sitja fleiri en 3
regluleg þing.
Ráðherra vófengdi það, að fram á
þingfrestun hefði verið farið við konung.
Benti á, að fyrverandi ráðherra, hr. B.
J., hefði ekkert uppi látið um það efni.
Eg kannaðist við það, að fyrv. láð-
herra hefði enga grein þess gert; það
væri ekki siður ráðherra, ef þeir hefðu
orðið nauðbygðir til þess að láta undan
þoka fyrir konungsvaldinu, að kæra
konung fyrir þinginu. En mér virtist
það bersynilegt, að þessa hefði verið
leitað við konung, því að þingflokkur
fyrv. ráðherra hefði beint falið honum
með flokkssamþykt á þinginu 1909 að
fá þingfrestuninni framgengt.
Þessa frásögn mína kvað ráðherra með
öllu ósanna; engin slík flokkssamþykt
hefði verið gerð. Hann hefði borið sig
saman um þetta við síra Sigurð Stefáns-
son á þinginu í vetur, og þeir hefðu,
að mór skildist, fengið óyggjandi vitn-
eskju um það, að þessi flokkssamþykt
væri engin til.
Eg gat ekki sannað mitt mál á fund-
inum.
En eg geri það nú.
í flokksfundabók Sjálfstæðisflokksins
(bls. 25) stendur svolátandi samþykt,
gerð á fundi 6. maí 1909 :
„Samþykt með öllum atkvœðum gegn
1 að fela rdðherra að fœra þingttmann
1911 þannig, að þingttmi hinna konung-
kjörnu vœri útrunninn er þing byrjar«.
Þessi samþykt er gerð á fundi, sem
allir óforfallaðir flokksmenn hafa að sjálf-
sögu sótt, því að á þessum fundi var,
auk þessar ályktunar, ákveðið, hver
verða skyldi forseti sameinaðs þings í
stað Björns Jónssonar og varaforseti
sameinaðs þings í stað Skúla Thorodd-
sens, hverja kjósa skyldi í verðlauna-
nefnd Jóns Sigurðssonar, hver verða
skyldi endurskoðunarmaður Landsbank-
ans, hverja kjósa skyldi í bankaráð ís-
landsbanka og yfirskoðunarmenn lands-
reikninganna, og loks, hvern kjósa
skyldi gæzlustjóra Landsbankans í efri
deild.
Að endingu skal eg geta þess, að
fundargerðin er með rithendi síra Sig-
urðar Stefánssonar, og að hann hefir
skrifað undir hana sem ritari flokksins.
Mig furðar á því, að hæstvirtan ráð-
herra skyldi geta mismint svona. En
hvað sem því líður, er það bersýnilegt,
að hann hefir í þessu efni farið með
rangt, en eg með rótt mál.
Eg heyrði það á eftir fundinum, að
sumum kjósendum lók hugur á að fá
að vita, hvor okkar ráðherra hefði sagt
þeim satt um þetta. Fyrir þvf bið eg
ísafold fyrir þessar línur.
1. sept. 1911.
Einar Hjörleifsson.
35
farið; vinir bankastjórnarinnar hefðu
safnað liði í skjaldborg umhverfis
bankann og aftrað afsetningunni. Einn
ódæmavirðulegur þingmaður kvað hafa
raupað af því nýlega, að hann gæti
fengið skarlanat. til að gera alt sem
vera vildi, jafnvel að ráða núverandi
ráðherra af dögum. Ef slíkur maður
hefði verið viðstaddur þann dag, mundi
hafa verið fylkt liði í kring um bank-
ann og aftrað því, að skipanir stjórn-
arinnar væru framkvæmdar (um frá-
vikning bankastjórnarinnar um stund-
arsakir). Að frávikningin hafi verið
um stundarsakir, sést í tilvitnaðri laga-
grein í bréfi stjórnarráðsins; það var
látið duga að vísa til hennar. Þetta
segi eg af því, að mér hefir verið
borið á brýn, að eg hafi látið mála-
færslumann lýsa því yfir í sóknar- eða
varnarskjali, að frávikningin væri fyr-
ir fult og alt. Eg hefi aldrei haldið
öðru fram en að frávikningin hafi
verið um stundar sakir. Og úr því
að ekki var gert það sem fyrirhugað
var um eitt skifti, að hleypa gæzlu-
stjórunum að um nýárið, þá hlaut
frávikningin að standa um ótiltekinn
tíma, jafnvel fram til þings.
Eg skal geta þess til dæmis um, að
frávikning um stundarsakin getur stað-
33
nema sem svaraði 9—10 þús. Þessar
taumlausu ýkjur áttu auðvitað að ýta
undir almenning til að taka fé sitt úr
bankanum, og ef þessu hefði verið
trúað, mátti mynda hræðsluaðsúg að
honum. Jafnvel einn af bankaþjón-
unum, sem fylti flokk andstæðing-
anna, var á þönum út um bæinn í
bankatímanum með frásögur um það
á strætum og gatnamótum hvaða ó-
hæfu verið væri að gera, hvilíka ósvífni
hinn nýi ráðherra væri að fremja og
að verið væri að steypa bankanum á
höfuðið. Og þetta var hann að gera
í miðjum starfstíma bankans. Eg
býst auðvitað við, að það hafi verið
að fornspurðri bankastjórninni, en
hún hefði átt að hafa eftirlit með því,
að bankaþjónarnir væru ekki burtu í
starfstímanum. Og það lægi því miklu
nær að ímynda sér, eg segi ekki að
svo hafi verið, að þetta væri gert með
ráði einhvers úr bankastjórninni —
manninum hafi verið gefið frí í því
skyni. Þetta starf var svo rekið ó-
sleitilega í nokkra daga, þangað til
tókst að bæla niður og eyða allri
hræðslu. Það hefir verið sagt hér í
dag, að andstæðingarnir hafi líka gert
sitt til að girða fyrir að aðsúgur yrði
gerður að bankanum. Eg trúi vel, að
34
það sé satt um þá suma hverja, en
það er ekkert til að hrósa sér af. Það
j hefði verið ósæmilegt og ósvífið, ef
þingmenn hefðu stutt að því, að að-
súgur væri gerður að bankanum; til
i þess urðu nógir aðrir menn og þeir
unnu óspart. En árangurinn varð
; minni en ráð var fyrir gert.
Einhver þingmanna sagði það ný-
lega, að ráðherra hafi verið knúður til
þess af sínum flokki, að gera yfir-
lýsingu á þinginu síðast til að bæla
niður aðsúginn. En þetta er bara
I venjulegur skáldskapur, eins og vant
! er úr þeirri átt.
Eg skal nú fara fljótt yfir sögu og
j víkja til dagsins, sem bankastjórninni
i var vikið frá um stundarsakir. Margir
hafa talað um það, að það hafi verið
gert mjög sviplega. Sú skröksaga
jafnvel búin til, að bankastjóranum
hafi ekki verið leyft að ljúka við að
skrifa undir útgjaldaskipun að víxli.
Það hefir líka verið talað um það, að
| þeim hafi ekki verið gert viðvart um
það, að það ætti að víkja þeim frá.
En það er ekki vanalegt, að starfs-
I mönnum og embættismönnum sé gert
j viðvart um það áður. Það þykir ekki
hlýða að ónýta þannig ráðstafanir
1 stjórnarinnar. Allir vita hvernig hefði