Ísafold - 06.09.1911, Síða 3

Ísafold - 06.09.1911, Síða 3
ISAFOLD 215 Jón Sigurðsson og skilnaðurínn. ---- Niðurl. Það má nærri geta, að dr. V. G., svo kappgjarn sem hann er og í annan stað margfróður og bókvís, hefir ekki legið á liði sinu að telja og tína fram öll þau rök, sem til eru fyrir því, hve »f]arstæð« skilnaðarhug- myndin var Jóni Sigurðssyni. Það má telja víst, að ekkert sé sparað og engu gleyml, því er sýnt geti og sannað þennan megna óhug hans á skiínaði við Dani;svo mikið er dokt- ornum urn að gera að láta hann lyrirdæma þá stefnu og þá menn, er henni kynnu að fylgja, fyr eða síðar. Og hvaða ummæli hefir þá doktor- inn fyrir sig að bera1 Hvert er rök- semda-safn hans 1 umræddri Eimreiðar- grein ? Aðallega einar tvcer tilvitnanir. Hina fyrri er að finna á bls. 220 (sbr. bls. 21S), þar sem höf. lætur Jón fyrirdæma skilnaðarstefnuna sem ihreinasta barnaskap* — á hverjum tíma sem er og hverju sem framfer um stjórnmál vor að öðru leyti. En sá galli er hér á gjöf Njarðar, að um- mælins, em vitnað er til, eru alls ekki ejtir Jón SiqurÖsson, þó að svo liti út hjá doktornum, heldur eru þau tekin úr »Vikverja« (I, 31) — þau eru urn- sögn blaðsins um það, er gerðist á Þingvallafundinum 1873, en ekki orð Jóns. Blaðið var alls ekki hans mál- gagn, heldur íhaldsliðsins, að vísu ekki honum óvinveitt, og þótti gott alt hvað hægt var að bera hann fyrir í miðlunarátt. Ummælin verða því ekki tekin sem væru þau Jóns eigin orð, og þá er tilvitnunin marklaus. Hin tilvitnunin (bis. 220—21) er til Nýrra félagsrita VIII, 18—19. En par er ekki vikið að skilnaði né honum anclajt einn orði — og vísa eg til ummælanna sjálfra, því til sönn- unar. En á þessu byggir doktorinn for- dóm þann og fúkyrði, er hann lætur lón Sigurðsson beina í garð þeirra manna, er á skilnað hyggja: Þeir eru y>skilnaðargosari: — ekki teljandi »/ flokki ærlegra íslendinga«—tósjdlj- rdðir pjóðjjendur, stórhcettulegir sjdlj- stceði landsins« — hafandi ekkert *vit á stjórnmálum« — o. s. frv. Vafalaust munu allir samdóma um það, að hvergi sé að finna réttari og sannari lýsing skoðana Jóns Sigurðs- sonar en i bréfum hans; í engum ritum hans korni þær betur i ljós — eins og hann bar par í brjósti, þó að hvarvetna ræddi hann og ritaði af frábærri hreinskilni. Það horfir sem sé einatt svo við i »erjum dagsins*, að ekki þykir hlýða að segja opinskátt allan hug sinn — fylstu kröfur og ítrustu óskir. Hitt byrvænlegra í baráttunni, að beitast af afli fyrir því, sem von er að vinn- ist í þeim og þeim áfanga. En i einkabréfum til vina og vanda- manna þaif ekki að draga dulur á vilja sinn og óskir — frekar en í al- úðlegum vina-viðræðum. Þar kemur hugurinn hömlulaus í Ijós. Litum þá á, hvernig Jóni Sigurðs- syni farast orð um skilnaðinn i bréf- um sínum. — Eg set hér nokkra smákafla úr þeim, sem eg hefi rekist á við mjög fljótlegan yfirlestur — kafla, sem meira og minna ákveðið steyta við staðhæfingum doktorsins og kollvarpa þeim1). Bréf nr. 76; Khöfn 29. sopt. 1850, til Páls amtm. Melsteds. Þar er tilrætt nm hertogadæmin og væntanlega sundnrliðnn þeirra frá Danmörkn. Þar segir svo: »Alt getur skeð, og því held. eg sé þess hetra, sem við vœrum lausari við garðana þar » Gröf«. Bréf nr. 95; Khöfn 30. sept. 1853, til Gísla Hjálmarssonar læknis: »Ekki lizt þeim hér á þessa pólitísku hlikn, sem þeim þykir draga npp með »Heelstaten«. Það gildir líka einn, ef við bara gœtum los- ast svo, að við gœtum sem mest verið sjdlfráðir um okkar mál og gilt einu hvað Danir gjörðu«. Bréf nr. 192: Khöfn 1. jan. 1865, til sira Þorgeirs Guðmundssonar.a) Þar er að ræða nm grein i norsknm blöðnm, »sem tvi- mælalanst heldur fram skilnaði Islands< (frá Danmörkn) og var sú grein gerð að nm- ræðnefni i danska blaðinn >Fædrelandet«. Um það segir J. S.:2) »Eg veit ekki hvort það er í alvörn, að »Fæðrelandet« eignar oss grein þessa, en það er ljóst, að ráðlag blaðsins gegn oss likist mjög þvi, er það beitti Slésvikinga, og er þvi ekki óliklega til getið,að málalokin verði hér hin sömu, svo að næsti limurinn, sem Danmörk missir, verði ísland, eingöngu vegna hins I frámunalega skorts á frjálslyndi þjóðræðis- I flokksins danska«. Bréf nr. 197: Khöfn 13. mai 1865, til , Gisla læknis Hjálmarssonar: . . . >Fyrir manna sjónnm er ekki annað likara en að Danmörk losni i snndur; en þetta hefir I reyndar fyr átt sér stað á likan hátt, og ! getnr enginn sagt annað, en að ástandið þá | hafi verið i sumn verra en nú. Það vœri þvi tími fyrir okkur nú í þessari tíð að manna okkur upp\ en mér lizt tvisýnt hvernig gengur, þvi mér skilst að delerinm tremens (áfengis-brjálsemi) sé nú farið að verða conditio sine qua non (einkaskilyrði) til þess að geta heitið skynsamnr maðnr á voru landi«. Bréf nr. 211: Khöfn 17. april 1866, til sama: . . . »Eftir minn áliti er það vit- lanst, að reyna að hlífast sem mest og i- mynda sér að Danir fyrir eðallyndi sitt af- standi alt hvað þeir sjái okknr fyrir beztu. Þeir eru að minni þekking fult eins harðir og ósveigjanlegir eins og hverir aðrir og verri, þar sem þeir hafa maktina, og það er ekkert annað ráð, en að koma sér svo fyrir, að þeir sjái það eina bezta fanga- ráð að sleppa okkur. Þetta getum við, og þetta œttum við að gera«. Bréf nr. 250 ; Kvlk 10. ágúst 1869, til Sighvats Grimssonar Borgfirðings : . . . . »Það er nú að visn satt, að frelsisvon vor af hendi Dana er ekki mikil, en það mun svo lengstum verða, að þeir mnnu vilja hafa á oss tangarbald, sem mest þeir geta; en það erum við sjálfir, sem verðum að sýna þeim, að þeir geti ekki haldið okk- ur öðruvísi en okkur semur til, og þetta vona eg að landar okkar læri smámsaman, hvort sem eg lifi lengnr eða skemur.« Bréf nr. 287: Khöfn 25. sept. 1872, til Torfa Bjarnasonar skólastjóra: Þar ræðir nm væntanleg ráðgjafaskifti i Danmörku: »En þó svo yrði, þá mundi ekki vera svo sérlega mikil von nm, að okkar mál kæm- ist áfram; eg er lika á þeirri trú, að við fánm það hollast, sem við spennum út smá- saman, með þvi að reyna að ná framför og velmegun og samtökum hjá okkur sjálfum, l) Ekki er ástæðulaust að geta þess til, að við útgáfn bréfanna knnni að hafa fall- ið úr þeim einmitt þan nmmælin (fleiri eða færri), sem hér værn þyngst á metum — sbr. útstriknn kvæðis Þ. Erlingssonar úr Skirni fyrir þá sök, að þar var nefndur » Land varnarhólmi«. s) Bréfið er ritað á dönskn. þangað til við sprengjum af okkur smokk- inn, og þá getum við farið úr því, sem við viljum sleppa, eins og úr reiðsokkum eða skitnum reiðbuxum. En til þess þarf töluverðan snerpumnn* . . . Á þvi sem hér hefir sagt verið og sýnt, er það hverjum manni augljóst, að Jón Sigurðsson hefir haft skilnað i huga, engu siður en »skilnaðargosar vorra daga* — farið um hann nokk- urn veginn jafn-ákveðnum orðum og nokkur hefir síðan gert. Álit hans er með öðrum orðum hið sama sem Sjálfstæðisflokkurinn lýsir á Þingvelli 1907 og gerir að sinni stefnuskrá: að svo framarlega sem eigi náist samningar um það, að ísland verði frjdlst sambandsland með Danmörku — í reyndinni sama sem Jrjdlst og Jullvalda riki með konungi sameiginlegum með Dönum — þá sé eigi annað Jyrir höndum en skilnaður. »Annað virðist naumast af orðum hans ráðið«. Hún er harla fávísleg sú kenning innlimunarmanna, að Jón Sigurðsson stæði í stað í stjórnmálunum, þótt lifað hefði til þessa dags — stæði i sömu tröppunni enn, þeirri er hann náði hæst; — að hann hefði látið þar staðar numiðl Nei, það er enginn efi á því, að landið, sem þá vakti i huga hans sem Jrjdlst sambandsland — það væri nú orðið Jrjdlst og Jullvalda ríki, ef hann hefði enzt til og mátt ráða. Ingvar í Dal. Straumferju Helga. Valtýs- sonar á nú að reyna á Brúará i Biskupstungum. Straumferjan er smið- uð i Hafnarfirði i sumar. Stærð: 7 álna löng, 3 al. br. og 20 þml. á hlið ; en þar fyrir ofan tekur við x/2 alinnar járnhandrið. Ber um 4000 pd. eða 5—7 hestpunga, en rútnar að eins 2—3 hesta auk ferðamann eða um 20 fjár, enda var sú stcerð áætluð i sam- ráði við stjórnarráðið. — Ferjan er mjög sterk, öll tvöföld með þéttum plankabindingi og eikarstefnum. Ferjan var flutt austur yfir fjall á vagni og sett á Brúará milli Reykja- ness í Grimsnesi og Skálholts í Bisk- upstungum. Eru þar frekir 40 faðm- ar yfir ána. Var ekið austur Hellisheiði og Flóa- braut, upp Skeið alt að Stóru-Laxá, og var ferjan sett þar á flot, róið niður Laxá og út í Hvitá, farið fram hjá Iðu og fram fyrir Skálholtstung- ur, siðan »siglt« upp Brúará gegn all- miklum straumi — upp að Reykja- nesi. Fór fullur dagur í vatnaferð þessa, og reyndist ferjan vel, bæði fyrir árum og undir seglum í allúfn- um straumsjó, t. d. í ármótum Hvít- ár og Brúarár í stinnum vestanvindi. Ferjan var reynd þar eystra, með- an á uppsetningunni stóð, ferjað yfr- um fólk og hestur og gekk alt mjög vel. Verður hún sýnd almenningi þar eystra í sláttarlok og siðan afhent hreppsnefnd til fullra nota. Landakotsskólinn byrjar 1. sept. »Landakotsskólinn byrjar i. septem- berc, stendur i ágústblöðunum á hverju ári. »Landakotsskólinn byrjar i. sept- emberc, segja börnin við þau, sem ganga i barnaskóla Reykjavíkur. »Hann byrjar þó i. september Landakotsskólinn«, segir fullorðna fólkið, »og hættir þó siðat en hinn; eg læt börnin mín þangað«. Þetta er satt. Hann byrjar i. sept- ember. Okkur þykir nú vænt um skólann okkar, barnaskóla Reykjavíkur; við trúum honum fyrir börnum okkar, og ávextirnir af skólastarfinu, skólagöng- unni reynast ákjósanlega góðir ár eftir ár, að dómi merkra manna, sem sett- ir eru til að dæma um frammistöðu barna okkar að vorinu. Við getum ekki verið án skólans, hann er hægri hönd heimilisins, hann er gróðrarstöð æskumannanna. Við getum ekki einir leiðbeint börnunum, ekki gróðursett einir. Skólinn verður að hjálpa okkur. Og hann verður að standast sam- kepni annara skóla hér. Það gerir hann að vísu, nema hvað stutt er kensluárið hjá honum í samanburði við aðra skóla hér. Einnig kvað Landakotsskólinn vera að vinna lofstírinn i hannyrðum. Og skólakrílið hans Ásgríms er farið að byrja i. sept. Ásgr.skóli ogLandakotsskólinn gætu engan veginn kept við barnaskólann, ef barnaskólanum væri stjórnað vel. »Er skólanefndin dauð eða sefur hún«?, hugsa margir. Hún er það sem á að halda uppi virðingu og áliti skólans út á við. Hún á að láta skólann keppa. Hún á að láta skól- ann verða okkur að sem mestu liði, sem notum hann. Við barnamennirnir erum í vand- ræðum með börnin okkar, einkum þau yngri, bæði haust og vor. Hvað við vildum fegnir leggja fram eyrisvirði til þess að börnin okkar mættu vera lengur í skólanum á vor- in og fengju að koma fyr á haustin. Eg þekki til dæmis, að Landakots- og Ásgrímsskóli eru notaðir af mörg- um vegna þess, að þeir taka við börn- unum svo snemma og skila þeim seint. Og þó þessum skólum sé í mörgu áfátt, móts við barnaskólann, vinna menn til að láta börn sín þangað vegna lengdar skólaársins. Tilgangurinn með línum þessum er sá, að benda skólanefnd barnaskól- ans á það, að hér í bæ eru fjölmargir, sem óska lengdar skólaársins. Vildi skólanefndin hreyfa þessu máli innan nefndarinnar og koma fyrir bæjarstjórn með tillögur um lenging skólaársins, þá er tilgangi mínum náð. Bæjarskólinn á að vera á undan í öllu. Enginn skóli á að geta kept við bæjarskólann. Þannig á skóla- nefndin að hugsa. „Klúbbarnir“. Tveir yfirréttardómar. Á síðastliðnu hausti risu upp hér í bænum svokallaðir »klúbbar«. Þeirra voru tveir mestir. Nefnast þeir »Borgarklúbburinn< og »Skemtiklúbb- ur Reykjavikur*. Formaður hins fyr- nefnda »klúbbs« er Emil Strand, Norðmaður að uppruna, en hinn A. P. Bendtsen, danskur maður. Sam- kvæmt félagslögutn »klúbbanna« áttu þeir að hafa opinn samkomustað fyrir félaga sina þar sem þeir gætu komið saman sér til skemtunar, til blaða- lesturs og tímarita m. m.; skyldi jafnframt vera veitingar á samkomu- staðnum fyrir félagstrenn og vissa gestatölu, sem hver félagi mætti taka með sér. Var svo talið af ýmsum, að hér væri verið að fara kringum áfengis- löggjöfina, »klúbbarnir« væri í raun- intii ekki annað en opinberir veitinga- staðir þar sem áfengisveitingar væri um hönd hafðar af formönnum »klúbbsins«, enda svo ákveðið í fé- lagslögunum, að allur arður og halli af veitingunum skyldi lenda hjá þess- um formönnum. Kærðu nokkrir Good-templarar svo stjórnir »klúbba« þessara fyrir ólöglegar áfengisveiting- ar. Urðu málaúrslit þau fyrir lög- reglurétti, að Emil Strand og með- stjórnendur hans voru sýknaðir. Bendtsen var aftur dæmdur í 250 kr. sekt fyrir ólöglegar áfengisveitingar, Báðum þessum dómum var skotið til yfirréttarins. Féll dómur yfirrétt- arins í báðum málunum síðastliðinn mánudag. Úrslitin urðu þar þau, að báðir »klúbb«-formennirnir, Strand og Bendtsen, voru sektaðir fyrir ólögleg- ar áfengisveitingar, Strand um 100 kr., Bendtsen um 150 kr., en með- stjórnendur þeirra sýknaðir. Hvort þeir hlíta úrslitum yfirrétt- arins eða ei er ókunnugt. En ef þeir sætta sig við dóminn mun það vera sama sem að »klúbbar« þessir hætti — að minsta kosti undir því formi, sem nú er. Bæjarfógeti innsiglaði þegar á mánu- daginn allar þær birgðir, sem fund- ust í »klúbbunum«; höfðu þær verið eigi alllitlar í öðrum »klúbbnum«. --------------------- Einar skáld Hjörleifsson byður sig fram til þingtnensku í Borgarfjarðarsýslu móti Kr. J. ráð- herra. Atvinna. Frá byrjun október til miðs maí vantar duglegt fólk, 2 karl- menn og 2 kvenmenn, á heimili í nánd við Reykjavík. Gott kaup. Upplýsingar gefur Þórður L. Jóns- son kaupm., Þingholtsstræti 1, Rvík. Stofa með húsgögnum til leigu (sérinng.) Uppl. Frakkastig 12 (uppi). Kven^jal hefir tapast á leið til Reykjavíkur frá Lögbergi. Skilist í Þingholtsstræti 11. 36 37 38 Borgari. 39 40 ið lengi nokkuð, að fyrir mörgum ár- um var einum sýslumanni hér á landi, merkismanni að öðru leyti, vikið frá embætti fyrir peninga vanskil, og stóð sú frávikning um tvö ár. Það getur því ekki verið nein óhæfa þó frávikn- ing gæzlustjóranna standi á annað ár. Eg skýrði frá þvi á fundi í Ed. fyrir nokkrum dögum, hverjar voru ástæð- urnar til þess að stjórnin hvarf frá því áformi, að setja hina fráviknu gæzlustjóra inn um áramótin. Vitan- lega hafði traust stjórnarinnar til þeirra ekki vaxið, hún vissi að þeir myndu halda uppteknum hætti, en um nýárið áttu að verða bankastjóraskifti, og var þá nokkur trygging fyrir því, að þeir mundu ekki vinna bankanum tjón, enda myndi rannsókninni þá að mestu lokið. Var það þvi áform stjórnar- innar að láta þá aftur taka til starfa um nýár, en frá því var horfið eftir ráðum dönsku bankamannanna. Sumir hafa legið bankastjórninni á hálsi fyrir að taka við þessum bankamönnum og leyfa þeim að rannsaka bankann. En það var ofur eðlilegt, að Landmands- bankinn í Khöfn, sem átti um eina miljón hjá Landsbankanum, vildi sjá það með eigin augum, ef svo mætti segja, hvort bankinn, eftir margra ára meingallaða stjórn, væri eigi orðinn svo illa staddur, að réttast væri að slíta sambandinu við hann. Það var ekkert vit í því að amast við þessum mönnum. Hefði stjórnin neitað þeim um að rannsaka bankann, þá gat litið svo út, sem stjórnin áliti ástandið svo slæmt, að ekki væri rétt að þeir fengju að kynna sér það, og þá hefði Land- mandsbankanum auðvitað orðið tífalt annara um að senda mennina, og jafn- vel fleivi. Samt gera andstæðingar mínir það að dauðasök, að eg leyfði þetta. Það hefði verið miklu fremur dauðasök, ef eg hefði neitað um það, og líklega hefðu andstæðingar mínir legið mér á hálsi fyrir það, þó þeir segi annað nú. Bankanum gat staðið hætta af þvi, ef rannsóknin hefði ekki verið, og var því sjálfsögð skylda stjórnarinnar að leyfa hana. — Ástæð- an til þess að stjórnin hætti við að setja gæzlustjórana að aftur um nýár, var sú, að er þessir dönsku banka- menn heyrðu að það var í ráði, þá sögðu þeir, að ef það yrði gert, yrðu þeir að leggja það til við umbjóðend- ur sína, að slitið væri þegar í stað viðskiftasambandi Landmandsbankans við Landsbankann, og þetta merkti það, að láninu hefði verið sagt upp fyrir- varalaust og gengið eftir skuldinni. Landsbankinn hefði þá óhjákvæmilega orðið gjaldþrota. Það var til að af- stýra þessari hættu, að gæzlustjórun- um var ekki hleypt að bankanum aft- ur. Er eg skýrði frá þessu í Ed. reis upp annar gæzlustjórinn, þm. Borgf. (Kr. J.), og lýsti þetta ósannindi. Það er leiðast hans vegna, því eg get sannað, að hann ber mér saklausum ósannindabrigzl. Eg hefi hér vottorð þriggja manna um það, að þetta er satt, og skal eg leyfa mér að lesa það upp fyrir háttv. deild. Það er á þessa leið: »Vér undirskrifaðir vorum heyrnar- vottar að þvi, að hinir dönsku banka- stjórar, er hér komu í fyrra vetur til að rannsaka ástand landsbankans, send- ir af stjórn Landmandsbankans í þess- um erindum, sögðu svo rétt áður en þeir sneru heimleiðis, að ef hinir gömlu gæzlustjórar, er hafði verið vikið frá um stundarsakir 22. nóv. 1909, yrðu látnir taka við því starfi aftur eftir áramótin, svo sem heyrst hefði ávæningur um, þá teldu þeir, hinir dönsku erindrekar, sér skylt að leggja það til. við sína umbjóðendur, stjórn Landmandsbankans, að slitið væri þegar í stað viðskiftasambandi hans, Landmandsbankans, við lands- bankann í Reykjavík. Reykjavik 23. febr. 1911. Ó. G. Eyjólfsson. Björn Kristjánsson. Björn Sigurðsson«. Þetta, að Landmandsbankinn vildi kynna sér ástand þessa viðskiftanauts síns, stafaði meðfram af því að því hafði verið komið í dönsk blöð, að frávikningin væri sprottin af pólitisk- um fjandskap ráðherra við bankastjór- ann fyrverandi, að ráðherrann væri hatursmaður hans út af stjórnmálum. Hinir dönsku bankamenn sannfærðust undir eins um það, að þetta væri al- gerlega ósatt; að í þessu máli hefðu engar pólitiskar hvatir ráðið, heldur hefði frávikningin verið alveg nauð- synleg. — Hér lifðu andstæðingar stjórnarinnar lengi á þvi, að dönsku bankamönnunum hefði verið lagt svo fyrir, að tjá eingöngu umbjóðendum sínum, hvernig ástand landsbankans væri. Þetta var satt, enda ofur-eðli- legt. En fyrir því var það, að þó mér og öðrum væri kunnugt um nið urstöðu þá, er þeir komust að með rannsókn sinni, þá var oss meinað að gera hana heyrinkunna ; við urðum að þegja og þagað hefi eg ril þessa dags, þó oft hafi verið mikil freisting til að tala. Bankamennirnir komu til Hafn- ar í janúar og var skýrsla þeirrasam- in í þeim mánuði og send stjóru Landmandsbankans. Er hún hafði les- ið skýrsluna var hún stjórninni hér algerlega samdóma um, að frávikning bankastjóranna hefði verið nauðsynleg til að forða bankanum frá því að sökkva enn dýpra niður í fenið. Síðan var skýrslan lokuð niður, nema hvað nokkrum dönskum fjármálamönnum meiri háttar var leyft að sjá hana í trúnaði. Það hefir verið borið fram hér, að stjórnin hafi með aðgerðum sínum í bankamálinu spilt trausti bankans er- lendis. En þetta er gersamlega rangt. Traustið á bankanum varð einmitt meira eftir en áður, og er það meðal annars skoðunargerð hinna dönsku bankamanna að þakka. Hitt mun og sannara, að veila hafi verið orðin á trausti til bankans, meðan hin gamla bankastjórn réð fyrir honum. Því eyddi hin nýja landsstjórn með þvi að vera röggsamleg, að skipa nýja stjórn við bankann. Hitt er annað mál, að verið getur að kaupmenn einkum smákaupmenn hafi haft minna traust í Daumörku hin síðustu miss- iri en áður, en það stendur ekkert í *

x

Ísafold

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.