Ísafold - 07.10.1911, Blaðsíða 1

KemTU út tvisvar l viku. Verö árg. (80
arkir minst) 4 kr. erlenúia 6 ki. eða 1 */*
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlondis
fyrir fram).
ISAFOLD
Dcpsðgn (sbrifleK) bnndin vib iramót, ei
óglld nem. komln Bi til útgefanda Jfyrir
1. okt. eg aaependi sknldlaas vib blabib
Afgreibsla: Anstnrstreeti S.
XXXVm. árg.
Kcykjavík 7. okt. 1911.
62. tölublað
l. O. O. F. 926109
Bókasafn Alþ. lestrarfél. Pósthússtr. 14 5—8.
Þjódmenjasafnið opib & sd^ þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—21/* og 51/*—7.
K. P. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sbd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* sibdegis.
Landakotskirkja. Guösþj. 9*/* og 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10*/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2‘/a, öVí-B1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 siðd.
helga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i Þingholtsstræti 23 þribjd. og
föstd. 12—1
Náttúrugripasafn opib l1/*—21/* á sunnudögum
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 A mánud. 2—8.
Ókeypis augnlækning i Lækjargötu 2 miöviku-
daga 2—3.
StjórnarráÖ8skrifstofurnar opnar 10—4 daglega.
Sýning gripa Jóns Sigurössonar i Safnahúsiuu
opin kl. 12—2 hvern dag.
Tannlækning ók. Pósth.str. 14 Ð mánud. 11—12
Vifilsstabahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Taxafíóagufubáí. Itigóífur
Til Borgarness io., 13., 18., 24.
og 29. okt.
Til Sandgerðis 15. okt.
Til Garðs 21. okt.
Gjalddagi Isafoldar var
15. júlí.
Jón Sigurðsson
og sambandið.
11.
Villigötur Valtýs.
í síðasta hefti Eimreiðarinnar ritar
Dr. Valtýr þrjár greinar um Jón Sig-
urðsson. Tvær þessara greina, »J. S.
og jarlsstjórnin« og »J. S. og sam-
bandið*, eru mjög athugaverðar, sér
staklega hin síðari. Jarlsstjórnarhug-
myndin liggur ekki fyrir nú sem
stendur, og er því óþarft að ræða það
mál. En sambandsmálið, eins og það
hefir legið fyrir tveim síðustu þing-
um, liggur enn fyrir, og grein Valtýs
um J. S. og sambandið er rituð i
þeim tilgangi, að fá menn til að trúa
því, að uppkastið sæla hafi uppfylt
allar óskir Jóns Sigurðssonar og er
því nauðsynlegt að athuga hana ná-
kvæmlega.
Samband það, sem Jón Sigurðsson
vildi koma á milli íslands og Dan-
merkur, segir Valtýr að hafi verið
veldissamband, sem hann í svigum
kallar »Statsforbindelse«. Hann segir
ennfremur á bls. 216, að samband
það, sem stöðulögin stofnuðu til, hafi
verið veldissamband, en sá heljargalli
hafi verið á þeim lögum, að þau hafi
aldrei verið samþykt af fulltrúaþingi
íslendinga.
Það er nú víst öllum ljóst, að
þennan »heljargalla« stöðulaganna
hefði Jón Sigurðsson vel getað gert
að engu, með því að koma því ti
leiðar, að fulltruaþing íslendinga sam-
þykti lögin, en i þess stað lætur hann
þingið mótmœla þeim. Jón taldi sem
sé stöðulögin örgustu innlimunarlög,
og það er harla ólíklegt, að hann hafi
viljað þess konar samband, sem þau
stofnuðu til.
»Samband« það, sem stöðulögin
stofnuðu til, var alls ekki veldissam-
band, heldur innlimun, sem vel má
kalla »Statsforbindelse«, eins og upp-
kasts-»sambandið«, sem ráðgert var a:
millilandanefndinni.
Valtýr segir að innlimun detti nú
engum manni i hug, en þetta er ann-
aðhvort vísvitandi rangt eða Valtýr
veit bara ekki hvað innlimun er. -
Það er víst alveg rétt, að um eitt
skeið hefir Jón Sigurðsson hallast að
veldissambandi, en það samband heitir
á dönsku »StatsforéiíMÍ«. Það er
samskonar samband og er á milli
þýzku sambandsríkjanna. Valtýr seg'
ir nú, að í veldissambandi sé að eins ann-
ar (einn) sambandsaðilinn ríki en hinn
eða hinir) aðeins rikishluti eða veldis-
hluti.
í þessu er annað orðið rétt en hitt
vitleysa.
í veldissambandi eru annaðhvort
allir sambandsaðilarnir ríki eða eng-
inn þeirra. Þeir eru allir hlutar úr
því veldi, sem þeir til samans mynda,
en enginn þeirra er (ríkis-) hluti úr
neinum hinna.
Það var nú hugmynd Jóns, að ís-
land, Danmörk, Holsetaland og Lau-
enborg mynduðu veldissamband.
Þjóðfuudurinn 1851 lýsti þvi yfir,
að íslendingar fyrir sitt leyti væru
fúsir að ganga í þetta samband, og
skyldi að sjálfsögðu konungur og
konungserfðir vera sameiginleg mál,
en önnur mál gátu orðið sameiginleg
með sérstökum samuingi. Hver þess-
ara veldishluta áttu siðan að hafa sína
sérstöku löggjöf fyrir sig, en fyrir al-
mennu málin vildi Jón að sett yrði
eitt sérstakt sameiginlegt fulltrúaþing.
(Sbr. tillögur Þjóðfundarins og tilvitn-
un Eimreiðarinnar í N. F. XVI, 91—
92, á bls. 211—212 í Eimr.).
Dr. Valtýr kemst svo að orði í
Eimr. bls. 208—209: »Var lengi
vel svo til ætlast, að íslendingar skyldu
senda fulltrúa á ríkisping Dana1) til að
taka þátt í löggjöf um sameiginleg
mál og þá jafnframt leggja fram fé til
almenura ríkisnauðsynja (N. F. VIII,
18; IX, 61; XII, in; XVI, 91), en
seinna var frá því horfið um sinn og
íslendingum að eins geymdur réttur
til hluttöku í þessari löggjöf, enda
skyldu þeir þá heldur ekki gjalda,
meðan svo stæði. En svo að íslend-
ingar færu þó ekki á mis við alla
hluttöku í meðferð hinna sameigin-
legu mála, vildi Jón Sigurðsson, að einn
af hinum íslenzku ráðherrum skyldi
jafnan sitja í Kaupmannahöfn, og eiga
sæti í rikisráðinu, til þess þar að vera
erindreki og svaramaður íslands . .
Ef þetta væri alt rétt meðferð hjá
Valtý, þá gæti væntanlega engum
dulist það, að Jón hefir verið gall-
harður innlimunarmaður. Að senda
fulltrúa á ríkisþing Dana hafa engir
aðrir viljað en þeir, sem álitu, að ís-
land væri og ætti að vera innlimað.
Valtýr vitnar í Félagsritin á fjór-
um stöðum til þess að sanna, að Jón
hafi haldið fram þessari innlimunar-
kenningu, en fletti maður upp þess-
um tilvitnuðu stöðum, þá sést:
að í N. F. VIII, 18 er ekki minst
einu orði á að senda fulltrúa
þing Dana,
að í N. F. IX, 61 er Jón að rita á
móti grein, sem komið hefir í Reykja-
víkurpóstinum, en í peirrigrein hefir
einmitt verið stungið upp á pvl, að
senda menn á ríkisping Dana, og
ræðst Jón mjög eindregið á móti
þeirri tillögu,
að í N. F. XII, iii er það eitt sagt
um þetta efni: »að i málefnum
þeim, sem kynni að verða sameig-
inleg fyrir þjóð vora við Dani
eða menn í öðrum hlutum veldis
konungs vors, verði þess gætt, að
vér í afgreiðslu þeirra mála höf-
um fullkomið jafnrétti við þá«, og
getur hver maður sagt sér sjálfur,
hvert jafnrétti væri, þótt vér hefð'
um nokkur atkvæði í ríkisþinginu
að í N. F. XVI, 91 segir Jón: »En
í öllum almennum rlkismálefnum
ætti hann (þ. e. ríkishlutitin ísland)
hlutdeild í hinum tilvonandi full-
trúaþingum*.
En rétt á eftir er talað um rikisþing
Dana sem verandi til, og er því auð-
sætt, að tilvonandi fulltrúaþing geta
ekki verið sama sem rikisþing Dana,
sem þegar er til, heldur væntanleg
sambandsping fyrir alla Sambandsríkis-
hlutana, sem Jón gerði ráð fyrir að
yrði: ísland, Danmörk, Holsetaland
og Lauenborg. Og á bls. 103 er
þetta þing nefnt allsherjarþing, og þess
getið, að stjórnin (þ. e. Danir) vilji
ekki leyfa, að ísland sendi fulltrúa á
?að, og vita þó væntanlega allir, að
)anir höfðu ekkert á móti því, að
vér sendum fulltrúa á ríkisþing þeirra.
En framan af þessum ummælum um
allsherjarþingið (efst á bls. 103 í N.
F. XVI,) hefir Valtýr klipið tilvitnun,
sem er neðst á bls. 102 (bls. 212 í
Eimr.) og er því alveg óhugsandi, að
íann hafi ekki séð þar, að alls ekki
var átt við að senda fulltrúa á ríkis-
ping Dana, og það er alveg óskiljan-
legt, að jafnkunnugur maður ritum
Jóns og Valtýr er, skuli dirfast að slá
því fram i opinberu riti, að Jón hafi
baldið fram slíkri kenningu. Og ef
Valtýr hefði ekki áður unnið sér til
óhelgis i stjórnmálum, þá ætti slíkt
samvizkuleysi í riti, sem hér að fram-
an er lýst, að gera hann óalandi og
óferjandi.
Þegar útséð var um það, að Holt-
setaland og Lauenborg yrði í sam-
bandinu, er líklegt að Jón hafi fallið
frá því að hafa þetta sambandsþing,
en það er tilbúningur Valtýs, að Jón
hafi gert sig ánægðan með, að íslandi
væri aðeins »geymdur réttur til hlut-
töku« i löggjöfinni um sameiginlegu
málin.
í ritgerð sinni í Andvara I, um
stjórnarskrá íslands, segir hann á bls.
114:
»í frumv. alþ. 1873 var það tekið
fram um þessi mál, líkt og á Þjóðf.,
á alþ. 1867 og á þingvallafundi 1873’),
að ísland skyldi hafa konung og kon-
ungserfðir saman við Danmörku, og
að nokkrar tilteknar greinir úr grund-
vallarlögum Dana, sem snerta kon-
unginn, skuli vera lögl. á íslandi, en
það skyldi vera komið undir sam-
komulagi, hver önnur mál ætti að
vera sameiginleg, og á hvern hátt ís-
land skyldi taka pátt í peim. Hér er
bent á samband við Danmörku með
jafnréttishugmynd «.
Á bls. 116: »Það lítur hlífðarlega
út, þar sem lofað er, að ekki verði
krafist af ísl., að það leggi neitt til
hinna almennu þarfa ríkisins . . . . en
þess ber þó að geta, að með þessu
er ísland svift atkvæði í merkilegum
málum«.
Á bls. 117: » . . . en það mætti
ekki minna vera, heldur en að vér
fengjum að hafa ýrjálst alkvaði um
þann hluta af hinum svokölluðu al-
mennu ríkismálum, sem beinlínis
snerta ísland*. — Þetta frjálsa atkv,
segir hann að megi ekki virða hlut-
fallslega við fólksfjölda, því það sé
ekkert jaýnrétti, og hann endar grein-
ina á þvi, að petta purfi að laga sem
Jyrst.
Af þessu sést berlega, að hann
vildi að vér takjum pátt í hinum al-
mennu ríkismálum, þótt það hefði
kostnað í för með sér, og að hann
vildi að vér hefðum jajnt atkvæði í
þeim málum og Danir, frjálst atkvæði,
jafnrétti.
í þessu skyni vildi hann að ísland
hefði erindreka (ekki ráðherra), er ætti
aðgang að ríkisráði Dana og hefði
fult atkvæði um öll sameiginlegu mál
in, þannig að lög um þau næðu því
að eins fram að ganga, svo bindandi
væri fyrir ísland, að hann gæfi þessu
samþykki. (Samanber ályktanir þjóð-
fundarins).
Það er mjög svo eftirtektarvert, að
þessi erindreki átti að bera ábyrgð
fyrir alþingi íslendinga og vera einn
af ráðherrum landstjórans, en i ríkis
ráðinu átti hann ekki að vera sem
ráðherra, heldur erindreki íslands.
Með þessu fyrirkomulagi var það fylli-
lega trygt, að ekkert gæti orðið að
lögum, sem alþingi vildi ekki vera
láta — hvorki í »sérmálunum« né f
»sameiginlegu« málunum, en á hinn
bóginn var erindrekinn algerlega
óháður öllum dönskum lögum, þótt
hann sæti i ríkisráðinu, vegna þess að
hann átti þar ekki sæti sem ráðherra
konungs og í krafti grundvallarlaganna
dönsku, heldur sem erindreki íslands
i krafti sambandssáttmála íslands og
Danmerkur.
Rikisráðsseta sú, sem Jón Sigurðs-
son taldi svo heppilega, að hún væri
»meira virði en 7 þingmenn«, var
þannigalt önnuren »stássstofusnobberi«
Valtýs og Heimastjórnarmanna fyrir
dönsku valdi.
Valtýr byggir mikið á þessum um-
mælum Jóns: «Island verður ekki
neitt ríki eftir þessu (tillögum þjóðf.),
heldur sérstakur ríkishluti. . .« (N. F.
1856 bls. 98—99). En þegar þess er
gætt, að þessar tillögur (þjóðf.) gera
ráð fyrir þvi, að rikið yrði að eins
eitt sambandsríki: Ísland-Holsetaland-
Lauenborg-Danmörk, að þessir sam-
bandshlutar væru allir jafn réttháir og
að þeir hefðu eitt sameiginlegt sam-
bandsþing annað en ríkisþing Dana,
fyrir sameiginleg mál, þar sem réttur
einkis þeirra yrði fyrir borð borinn,
að ekkert einstakt pessara landa yrði
kallað ríki, og að þau öll væru jafn-
fullvalda«, þá er það augljóst, að
ríkisnajnið hefir litla þýðingu. En að
J. S. hafi ætlast til þess, að Danmörk
yrði heldur ekki ríki, sést af ýmsum
tilvitnunum Valtýs í rit Jóns, t. d.:
á bls. 212 i Eimr. tilvitn. í N. F.
XVI, 102, 110 og XXI, 33, þar sem
hann nefnir Danmörk »einn part rík-
isins og ríkishluta« alveg eins og ís-
land. —
Sú staðhæfing Valtýs, að J. S. hafi
viljað þannig lagað »samband«, að
annar sambandsaðilinn (Danmörk)
væri »ríki«, en hinn að eins ríkis-
hluti eða veldishluti*, eins og hann
kemst að orði i Eimr. bls. 214, er
því rakalaus tilbúningur, gerður í því
skyni, að telja mönnum trú um, að
J. S. mundi hafa sætt sig við upp-
kastið sæla, sem, eins og allir vita,
stofnaði til slíks sambands.
En þessi ósannindasamsetningur
Valtýs er svo klaufalega úr garði
gerður, að óhugsandi er að hann verði
til annars en að auglýsa hina riku
löngun hans og uppkastsmanna til
þess að sigla undir fölsku flaggi, er
þeir vinna það til, að rangfæra svo
mjög orð J. S. og meiningar, að svo
geti litið út sem þeir séu samherjar
hans.
Kvenréttindin
og
Heimanstj órnarmennirnir.
1) Leturbr. mín.
1) Það litur ekki út fyrir að hann hafi
talið gerðir þess fundar eintóma markleysu,
þótt Yaltýr og Heimastj.m. haldi þvi fram,
annars mundi hann varla setja hann jafn-
hliða Þjóðf. og þinginu 1867.
Blöðin síðustu hafa flutt ávarp »til
íslenzkra kvenna* frá »Sambandsstjórn
Kvenréttindafélags íslands*, þess efnis,
að skora á kvenþjóðina að beita á-
hrifum sínum á næstu kosningar i
þá átt, að þeir einir þingmenn verði
kosnir, sem vissa er fyrir að sam-
þykki stjórnarskrárfrumv. síðasta þings
óbreytt. í þessu frumv. er, sem kunn-
ugt er, kvenfólki veitt Jult jajnrétti
við karlmenn i^ pólitískum málum,
kosningarréttur og kjörgengi, svo það
er eðlilegt að þær stuðli að því, að
þeir menn einir verði kosnir, sem
treysta má að samþykki það án breyt-
inga. Þessi ótti kvenfólksins fyrir
þvi, að frv. verði breytt, eða það tafið
á einhvern hátt, á sjálfsagt rót sína
að rekja til þeirra háværu radda, sem
nú eru farnar að heyrast úr »Heiman-
stjórnar«herbúðunum, um að sam-
þykkja ekki stjórnarskrána óbreytta.
Og kvenfólkið má vissulega vera
verulega hrætt við þessar raddir úr
pessari átt, því þaðan á það litils góðs
að vænta. Oftast þegar það hefir ein-
hversstaðar komið opinberlega fram,
eða verið opinberlega með, t. d. í
samsætum eða á mannfundum, þá
hafa Heimanstjórnarblöðin farið um
það lítilsvirðingar orðum, sagt, að »þar
hafi verið samankomið mest af kven-
Jólki og börnum« o. s. frv. Með öðr-
um orðum skipað því á bekk með ó-
vitum eða hálfvitum. Eg fór að at-
huga í alþ.tíð. nýju framkomu þing-
manna i sambandi við kvenréttindin
stjórnarskránni. Einna fyrst varð
þar fyrir mér hin makalausa kven-
frelsistillaga Jóns frá Múla, þar sem
farið er fram á, að að eins fertugt
kvenfólk fái réttinn þegar í stað, en
hitt svo smámsaman á næstu 15 ár-
um. Um þessa tillögu urðu ærið
skiftar skoðanir, og það raunar nokk-
uð af báðum flokkum, en feld var
hún, sem betur fór, þó ekki »í einu
hljóði«, svo sem Skúli Thoroddsen
sagði að hún ætti skilið.
Þeir þingmenn, sem fastast mæltu
móti því, að kvenfólk fengi jafnrétti
við karlmenn, voru: Jón Ólafsson,
Jón frá Múla, Eggert Pálsson og Sig-
urður Sigurðsson. Þrír rammir Heiman-
stjórnarmenn, og Sigurð mun nú
einnig mega telja til þeirra, að minsta
kosti þykist hann nógu lengi búinn
að vera Sjálfstæðismaður.
Kristján Jónsson ráðherra er einnig
mjög veill í þessu atriði, þó hann
kinnokaði sér að ganga beint á móti.
Segir að það felist »rétt hugsun* á
bak við tillögu Múla-Jóns o. s. frv.
Og allir vita hvar »Ingólfur«, berg-
mál Kr. J., stendur í þessu máli.
Þeir þingmenn aftur á móti, sem
töluðu hvað eftir annað mjög ákveð-,
ið og einarðlega máli kvenfólksins,
voru: Bjarni Jónsson frá Vogi, Skúli
Thoroddsen, Sigurður Gunnarsson og
Björn Sigfússon.
Alt ákveðnir og einlægir Sjálfstæðis-
menn.
Það væri nógu fróðlegt og eftir-
tektarvert fyrir kvenfólkið að lesa ræð-
ur þessarra manna, er mæltu með og
móti réttindum þess. Eg set hér að
eins örfá sýnishorn á víxl, rúmið leyfir
ekki meira.
Bjarni frá Vogi: »Á breytingartil-
lögu á þskj. 264 (það er breytingartil-
lögu Jóns frá Múla) furðar mig mest.
Þar er stungið upp á þvi, að konur fái
fyrst kjörgengi (og kosningarrótt) fert-
ugar, og þær, sem nú eru yngri, verði
að bíða akveðinn tíma. JafnsjálfsögS
mannróttindi og kosningarrótt hafa kon-
ur altaf í sjálfu sér haft jafnt og karl-
menn, og að skila þeim ekki þeim rótti
þegar, og öllum í einu, í þvi er engin
sanngirni nó róttlæti.
.......hór er um skýlausan rótt
kvenfólksins að ræða, þótt við höfum
ekki viðurkent hann fyrr en nú, þótt
þær að sjálfsögðu hefðu átt að vera
búnar að fá hann fyrir löngu.((
Jón Ólafsson: »Um tillögu háttv.
samþingismanns míns (J. J.) er það að
segja, að eg tel hana skynsamlega, ef á
það er' litið, hvernig kvenþjóðin notar
þennan rótt sinn, sbr. bæjarstjórnar-
kosningarnar hór í Reykjavík síðast. —
Það hlýðir ekki að konur fái þennan
rótt hvort sem þær eru færar um að
hafa hann eða ekki, og því er róttast
að veita þeim hann smámsaman. Og þótt
eg só kvenhollur, þætti mór ekkert gam-
an að því, að mega búast við einum 20
konum á þing alt í einu«.
Skúli Thoroddsen: Honum farast
svo orð um tillögu Jóns frá Múla. »Þessi
tillaga ætti að falla hór í einu hljóði.
Það eru nú milli 20 og 30 ár síðan fyrst
var farið að hreyfa þessu máli í blaði
mínu, og á þingvallafundinum 1888.
1891 var borið upp frumv. um þetta á
þingi. Síðan hafa komið fram áskoranir
um þetta mál hvaðanæfa, fyrst frá ísa-
fjarðarkaupstað. Raddirnar um þetta
mál hafa æ orðið háværari, svo að líta
verður svo á, að þetta só alment áhuga-
mál........Það er engin ástæða til að
fresta þessu máli, allir játa, að hér er
kvenþjóðinni óróttur ger í pólitískum
skilningi, og þótt hið sama viðgangist
annarsstaðar, þá er það ekki betra fyrir
það. Það er því brýn skylda að bæta
úr þessum órótti nú þegar, og það til
fulls, eins og konur eiga heimtingu á.«
Jón Jónsson frá Múla: . . ... eg
tel kosningarrótt og kjörgengi kvenna
vera til ills, heldur en til góðs....
Eg hafði talið mór skylt að styðja hverja
þá tillögu, sem frestaði eða drægi úr
þessu gönuhlaupi með útfærslu kosn-
ingaróttarins, ogþá einkum að því,
er tekurtilkvenfólksins^.1)
‘) Leturbreyt. hér.