Ísafold - 13.01.1912, Blaðsíða 2

6
ISAFOLD
Vefnaðarvöruverzíun
Tf).Tf)orsteinsson, tngóífsf)voíi
Verzlunarstjóraskifti.
Vefnaðarvöruverzlun minni í Ingólfshvoli veitir forstöðu frá 15.
janúar hr. Haraldur Árnason, er áður var rekandi verzl. Dagsbrún,
í stað hr. Geirs Thorsteinsson; eg vonast til að heiðraðir viðskifta-
vinir sýni þessum nýja manni sömu velvild og sýnd hefir verið
verzluninni undir fyrverandi verzlunarstjóra.
Sökum breytinga á búðinni hefir hún verið lokuð undanfarna
viku, en verður aítur opnuð miðvikudag 17. þ. m.
Virðingarfylst
Tf). Tfjorsfeinsson, Ingóífsfjvoíi.
Eins og sjá má á ofangreindri yfirlýsingu hefi eg tekið við
stjórn Vefnaðarvöruverzlun Th. Thorsteinsson að Ingólfshvoli. —
Eg vonast til að hinir gömlu viðskiftamenn þessarar verzlunar sýni
mér þá sömu velvild og fyrirrennara mínum. Auk þess vonast eg
til að sjá þar mína mörgu og góðu viðskiftavini frá fyrri tímum.
Virðingarfylst
Jfaraídur firnason.
Vefnaöarvöruverzfun
Tl).Tf)orsfeinsson, lngóífsí)voíi
Bókaraskipunin enn.
Ingólfur læzt enn vera að færa rök
fyrir því, að lagabrot ráðherra við
bókaraskipunina hafi ekki verið laga-
brot. Vér sýndum fram á það í síð-
asta blaði, að 18. okt. þ. á. gaf ráð-
herra reglugjörð þá, er um ræðir í
3. gr. landsbankalaganna frá 9. júlí
1909, sem tekur af tvímælin um það,
að þegar um er að tefla slík málefni
sem tillögu um bókaraskipun, hlýtur
að ráða tillaga bankastjóranna, ef þeir
eru á einu máli, en ekki tillaga gæzlu-
stjóranna. Reglugjörðin er gefin sam-
kvæmt boði laganna frá 1909, og þvi
jafngild lögum.
Rök Ingólfs, sem eiga að hnekkja
voru máli, eru þessi: Reglugjörð,
sem ráðherra setur, getur eigi breytt
lögum; ef reglugjörðin fer í bága
við lögin, gilda lögin, en ekki reglu-
gjörðin; hér sé reyndar eigi ósamræmi
milli laganna og reglugjörðarinnar, því
reglugjörðin nái eigi til bókaraskip-
unarinnar.
Vér skulum ganga inn á þá kenn-
ingu, að reglugjörð sett af ráðherra
verði að lúta lögunum, ef hún fer
beint í bága við þau. En hér liggur
eigi slíkt fyrir; þvert á móti.
Nú segir Ingólfur: Reglugjörðin
nær ekki til bókaraskipunarinnar aj
því að í i.gr. laganna segir: »í stjórn
landsbankans eru tveir bankastjórar
... . og tveir gæzlustjórar . . .« En
i 4. gr. laganna segir, að ráðherra
skipi bókara eftir tillögum banka-
stjórnar. Vér þræðum röksemdaleiðslu
Ingólfs hér, svo lesendurnir geti hjálp-
að oss til að finna heila brú i henni
— ef hægt er. Vér getum það ekki.
3. gr. bankalaganna hljóðar svo:
»Bankastjórar annast dagleg störf
bankans og annast þau tneð aðstoð1)
gæzlustjóra. — Nákvæmari fyrirmæli
um satnbandiðJ) milli bankastjóra sín
í milli og bankastjóra 0% gcezlustjóra
verða ákveðin í reglugjörð1), er ráð-
herra setur*.
Lítum nú á röksemdaleiðsluna.
1. gr. segir að 2 bankastjórar og 2
gæzlustjórar séu bankastjórn, en banka-
stjórn (þ. e. 2 bankastj. og 2 gæzlu-
stjórar) leggur til um bókaraskipun
samkvæmt 4. grein laganna. í þess-
um bókstaf hangir Ing., en tekur ekki
afleiðingarnar af að hanga í bókstafn-
um; þvi þær hljóta auðvitað að verða,
að samþykki allra 4 þurfi til þess, að
bankastjórn geti lagt nokkuð tÚ, netna
eitthvað sé ákveðið um, hvernig vilji
bznkzstjórnar á að koma fram, ej
ágreiningur er, og hverir ráði þá. En
um þetta siðasta atriði stendur ekkert
beint ákvæði i lögunum; í stað þess
vísar 3. grein laganna til reglugjörðar,
er ráðherra setji.
Þessi reglugjórð á að ákveða rneðal
antiars hvernig jratti eigi að kotnavilji
bankastjórnar, ej ágreiningur er. Um
þetta atriði ákveða lögin í 3. grein,
að reglugjörð, er ráðherra setur, skuli
vera lög.
Hver eru nú orð reglugjörðarinnar?
í fyrstu grein stendur:
»Bankastjórarnir skulu annast dag-
leg störf bankans og stýra þeim;
störfum skifta þeir milli sín eftir því
sem þeir álíta hagkvæmast fyrirbank-
ann.
Gæziustjórarnir eiga að hafa um-
sjón með, að lögunum um Lands-
bankann og veðdeild hans sé fylgt,
og farið sé eftir ákvörðunum þeim,
sem settar eru í þessarri reglugjörð; er
þeim því eigi aðeins heimilt, hvenær
sem er, að vera viðstaddir f bankan-
um til þess að hafa eftirlit með störf-
unum þar, heldur einnig skylt, svo
oft sem þörf er á, og sérstaklega þeg-
ar bankastjórarnir annar eða báðir,
kveðja þá á fund með sér, til þess að
ræða þau málefni sem snerta bankann
og bankastjórar óska álits þeirra um«.
I áttundu grein stendur:
»Bankast|órarnir útkljá báðir í sattt-
einingu pau tnálejni, sem varða bank-
ann, en greini þá á, ræður at-
kvæði þess gæzlustjórans, er fyr var
kosinn, sé hann viðlátinn, annars at-
kvæði hins gæzlustjórans«.
Hér er enginn vafi. Enda ræðst
Ingólfur eigi í að »skýra« reglugjörð-
ina.
*) Letarbrtyt. vorar.
Er nú líklegt að að sá maður sem,
þá er hann ekki er í ráðherrasætinu,
skipar æðsta lögfræðisembætti í land-
inu, skilji ekki svona einfalt mál?
Vér trúum því ekki. En hví er þá
ráðherrablaðið að flytja slíkt rugl, sem
»rökin« i Ingólfi? Hví getur ráðherra
ekki kannast við brot sitt? Hví þarf
hann að sýna hér meiri feimni en
þegar hann beitti valdi sínu til að
hindra það að æðsti dómstóll landsins
dæmdi í hans eigin sök?
í 3. gr. laganna er það og ákveð-
ið að starf gæzlustjóranna er að
eins aðstoðar-starf við bankastjórana.
En bankastjóramir bera aðallega ábyrgð
á allri stjórn bankans og hljóta því
um leið eðlilega að ráða því, hverir
séu starfsmenn hans.
Ingólfur hefir sjálfur fundið það á
sér, að rökin voru veik. Þvi hann
slær varnaglann með því að koma
nú með þá kenningu, að full heimild
sé fyrir ráðherra að skipa bókara tnóti
tillögum þeirra, sem tillögurétt hafa.
Þegar blaðió er komið i ógöngur,
ætlar það að grípa til þeirra öþrifa-
ráða, að halda því fram, sem það áð-
ur þorði eigi, og enginn skynberandi
maður mun fallast á. **
Frá Hafnarfirði.
HaJskipabryggja. Bæjarstjórnin hefir
samþykt að gera eknli hafskipabryggjn i
Hafnarfirði á þessn 4ri, fram af Gesthnsa-
klöpp innan við vitann vestan til í firðin-
nm að norðanverðn. Uppráttnr og mæl-
ingar hafa verið gerðar af palli fyrir vör-
nr og vörnhúshyggingar npp af bryggjunni.
Þessi vörnpallnr hefír verio nndirbúinn í
vetnr, með því að mikið grjót hefir verið
rifið npp og flntt á staðinn, og mun það
vera rúmir 700 teningsfaðmar; hefir pallnr
mikill verið bygðor fram í sjóinn, er á að
steypast npp með vorinu þeim megin, er
veit að sjónnm. Hefir almenningnr haft
stöðnga vinnn við það, það sem af er vetr-
innm. Sjálf á bryggjan að vera úr stanr-
nm, sem á að reka niðnr. Uppdrættir ern
þegar gerðir af hryggjnnni og maðnr ráð-
inn til að standa fyrir smiðinni, og útboð
hefir verið gert á efni til bryggjunnar.
Skólarnir. í skólnnnm ern: i barna-
skólannm 150 börn og í alþýðn og gagn-
fræðaskólannm í Flensborg 72 nemendnr,
ern 30 úr Hafnarfirði, 3 úr Beykjavik, en
hinir úr 14 sýslnm af þeim ern 28 i heima-
vist.
Fjárhagsáætlun
Hafnarfjarðarkanpstaðar 1912.
Tekjnr:
1. 1 sjóði við árslok . . kr. 5000 00
2. Tínnd af fasteign og iansa
fé —- 80 00
3. Hreinsnnargjald . . . — 1100 00
4. Sótaragjald — 250 00
5. Hundaskattur .... — L50 00
6. Tekjur af vatnsveitunni — 3150 00
7. Tekjur af rafljósastöðinni — 3794 00
8. Tekjur barnaskólans (úr
landsjóð & Thorkilliis. — 1200 00
9. Lóðaleiga — 1100 00
10. Óvissar tekjnr .... — 150 00
11. Niðurjöfnunargjald . . — 9767 00
Samtals kr. 25741 00
Gjöld:
1. Lann starfsmanna:
a. bæjarstjóra kr. 600 00
b. bæjargjald-
kera... — 450 00
c. lögreglnstj. — 800 00
d. ljósmóðnr . — 100 00
e. sótara . . — 250 00
f. salernahr. . — 110000
— kr. 3300 00
2. Götulýsing — 600 00
3. Tii barnaskólans . . . — 5547 00
4. Húsnæði fyrir bæjarstj. — 150 00
5. Vextir 0g afborganir af
lánum — 2000 00
6. Til fátækraframfærslu . — 4000 00
7. Til viðhalds vegum . . — 1100 00
8. Til vatnsveitunnar:
a. árlegur rekst
urskostn.. , kr.3150 00
b. aukning . . —100000
— 4150 00
9. Til rafljósastöðvarinnar — 3794 00
10. KoBtnaður við fasteignir
bæjarins — 100 00
11. óviss útgjöld .... — 1000 00
Samtals kr. 25741 00
Er þvi jafnað 9767 kr. á 435 gjaldendur,
af þeim bera 352 frá 2 kr. að 20 kr., 61
frá 20 kr. að 45 kr,, og aðeins 21 gjald-
andi 50 kr. og þar yfir. Hæst útsvar
hefir i krónnm: Edinborgarverzlnn 1400,
P. J. Tborsteinsson & Co. 500, Bookless
Bros & Co 500, Eisar kanpm. Þorgilsson
425, Ágúst kanpm. Flygenring 400, Kanp-
félag Hafnarfjarðar 230, Magnús Jónsson
sýslnm. 186, Þórðnr Edilonsson læknir 165,
Sigfús Bergmann kanpm. 160, G. Jónasson
og Halldórsson verzlnn 140, Jörgen Hansen
kanpm. 90, Þórarinn Egilson 65, Ögmnnd-
ur Signrðsson 65, Hafliði Þorvaldsson verzl-
nnarstjóri 60, Jón Jónsson frá Langnm 60,
Bergur Jónsson skipstjóri 55, Finnnr Gisla-
son seglsanmari 55, Janns Jónsson Præp.
hon. 55, Evanger útgerðarmaður 50, Haf-
steinn Jónsson verzlnnarm. 50, Ólafnr V.
Daviðsson umboðsmaður 50.
Alþýðufræðsla stúdentafél.
Á fundi stúdentafélagsins i gær-
kveldi var kosin nefnd til að sjá um
alþýðufræðslu stúdentafélagsins þetta
ár. Kosnir voru : dr. Jón Þorkelsson
(endurk.), Guðm. Magnússon prófess-
or (endurk.), Matth. Þórðarson þjóð-
menjavörður (endurk.), Þórður Sveins-
son geðveikralæknir (endurk.)og Guðm.
Finnbogason dr. phil.
Afmælissjóður Heilsuhælis-
ins. Tiilögunni i síðasta blaði um
að nota afmæli sín til að minnasl
Heilsuhælisins hefir verið mæta vel
tekið bæði í orði og verki. Þann 9.
jan. kom ónejnd kona og færði ritstj.
ísafoldar 10 kr. afmælisgjöf og í dag
kom 2 kr. gjöf frá Valgerði Guðna-
dóttur í Breiðholti og mun von á
fleirum bæði í dag, á morgun og á
mánudaginn.
Væntanlega láta menn nú eigi sitja
við byrjunina eina góða — heldur
gæta þess, að framhaldið verði að
sama skapi.
Fróðleikssafn ísafoldar.
1.
Panama-skurðurinn.
Heimsins langmesta mannvirki.
Snemma var tekið til að s k r afa um
að gera skipaleið yfir um grandann
milli Norður- og Suður-Ameríku, úr
Atlanzhafi 'vestur í Kyrrahaf, og kom-
ast hjá hinni afarmiklu lykkju á
leið skipa, er ætla héðan úr á!fu og
t. d. á austurströnd Kyrrahafs norðar-
lega, eða í gagnstæða átt, og verða að
fara fyrir suðurodda Ameríku. Það
lengir að mælt er leið skipa, er ætla
frá Liverpool til San Francisco, um
hvorki meira né minna en fullar 1100
mílur danskar eða 9,700 rastir, um-
fram hitt, ef komast mætti gegnum
nýnefndan granda þar sem hann er
mjóstur, en það er þar sem stendur
á grandanum bærinn Panama Kyrra-
hafsmegin, en Colon hinum megin.
Það var að afloknu öðru stórmikils
háttar samgöngumannvirki, nú fyrir
rúmum 40 árum, Súez-skurði, úr Mið
jarðarhafi yfir í Rauðahaf, er þjóðin,
sem það afrek hafði unnið og mikl-
aðist af, Frakkar, létu sér ekki i aug-
um vaxa að ráðast í að gera Panama-
granda sömu skil sem Súezeiði.
Þeir tóku til starfa fyrir réttu 31 ári,
með forgöngu einmitt sama mann-
virkjameistarans, sem stóð fyrir Súez-
skurðargreftinum og Ferdinand Lesseps
hét.
En þeir höfðu ekki athugað eða úr
því gert sem skyldi, hve afarmiklum
mun örðugra var að fást við Panama-
eiðið, vegna þess, að þar þurfti að
saga sundur fjöll eða töluverðar mis-
hæðir, á einum stað jafnvel 300 feta,
en hvergi minna en um 200 fet yfir
sjávarmál; en hitt eiðið, við Súez,
marflatir sandar, vötn eða fen.
Súezskurður kostaði um 300 milj.
kr. I fyrstu gerð og umbætur á hon-
um löngu slðar fjórða miljónahundr-
aðið.
Þeir höfðu áætlað kostnaðinn til
Panamaskurðarins miklu lægri en
nokkurt vit var i, eða tæpar 600 milj.
kr., en voru svo bráðlátir, að þeir
réðust I að byrja, er reittar höfðu
verið saman að eins 400 milj. kr.
Það voru farnar í skurðgröftinn að
sögn um 1000 milj. kr., er Frakkar
gáfust upp að miklu Ieyti, eftir 8 ár
(1889),að minna en hálfnuðu verki — að
meðtöldu þó því, er óráðvandirféglæfra-
menn höfðu haft af félagi því, er verkið
hafði að sér tekið. Út úr þeim að-
förum öllum urðu hin mestu hneykslis-
málaferli og stórskemdir á mannorði
margra frægra stjórnmálamanna IParís.
Að nafni tii var þó haldið áfram
við skurðgröftinn nokkur ár enn. En
ekki var það nema gagnslítið kák;
og árið 1902 urðu Frakkar fegnir að
selja alt saman Bandaríkjamönnum
fyrir tæpar 150 milj. kr., að meðtöldum
einkaréttinum til skurðgraftarins og
öðrum hlunnindum, er Frakkar höfðu
fengið sér veitt hjá þjóðhöfðingjum
og löggjafarþingum, þeim er löndum
réðu á grandanum.
Tveimur eða þremur árum síðar
tóku Bandarikjamenn til að lúka við
skurðgröftinn. Þeir höfðu þá fám
missirum áður fengið nokkurn veginn
full umráð yfir landinu beggja megin
skurðarins, með þeim hætti, að þeir
studdu fylkið Panama í Kólúmbíuríki
til uppreistar, er lánaðist svo vel, að
það gerðist sjálfstætt riki haustið 1903,
og nefnist siðan Grandinn eða Granda-
lýðveldi (Republica del Isthmo), og
fengu að launum liðveizlu sinnar full-
veldi yfir væntanlegum Panamaskurðiog
bökkum hans vel breiðum um aldur og
æfi, auk þesssem þeir greiddu hinu ný-
dubbaða riki 10 milj. dollara eða 3 6
milj. kr. í peningum. Það kom sér
vel fyrir frumbýling.
Það var hæðin yfir sjávarmál, með
miklum mishæðum, er mestum olli
örðugieikum við Panamaskurðargröft-
inn, ásamt straumhörðum elfum og
gljúfróttum beggjavegna á grandanum.
En eigi voru Frakkar lítilhugaðri en
það, að þeir ætluðu sér fyrst að gera
skipaleið um hann þveran marflata.
Þá þurfti fyrst að höggva eða saga
skarð í landið um mjóddina með öll-
um þess mishæðum alt niður að sjáv-
arfleti, og þá að dýpka mararbotn um
20—30 fet, til þess að gengt yrði
stærstu hafskipum.
Þá var áætlað, að um 500 milj. kr.
tnundi þurfa til að fullgera skurðinn
og það mundi takast á 9 árum. Nú
er mælt, að kostnaðurinn muni sjálf-
sagt nema 1000 milj. kr.
Hér má segja, að skifti um hver á
heldur. Nú er fullyrt, að skurðurinn
muni fullger jafnvel nokkuru fyr eða
á miðju ári 1913, að 3 missirum liðn-
um héðan í frá.
Það var nærri því eins og Frakkar
hugsuðu sér væna stórviðarsög, tví-
skeftu, og stæði annar sögunarmað-
urinn í bænum Panama, en hinn i
Colon, Atlanzhafsmegin á grandanum,
og söguðu milli sin skarð í grandann.
Fullar 55 rastir hefði sagar ögnin sú
þurft að vera á lengd, eða nokkuð á
8. milu, og sögunarmenn það tröll-
auknir, að verið hefðu þeir mörg þús-
und manna makar hvor. Að því búnu
þurfti svo að fá væna pála og járn-
karla að pæla upp botninn þar til
er komið væri 20—30 fet niður fyrir
sjávarmál, ogloks dávænar rekur til að
moka burtu öllu þvi, er losað var.
Það hefðu þurft að vera til muna
vænni rekur en tröllkvennanna, sem
segir frá í Heljarslóðarorustu að
Napóleon keisari lét moka frá fólk-
inu af götunum í Paris, til þess að
keisarahjónin kæmist leiðar sinnar við-
stöðulaust, og »tvístruðu öllu i háa lofit
yfir húsog hallir, eins og þegar maður
mokarúr hlössum á haustdegi og dreifir
mykjunni út yfir þúfur og hóla«.
Að öllu gamni sleptu skal þess getið,
að Frakkar sáu brátt, að ekki var
nokkurt viðlit að gera skurðinn öðru
vísi en með flóðgáttum og fleytikvi-
um, með því að lyfta þarf skipum
ekki minna upp frá sjávarmáli en
áttatíu og fimm fet; og hafa Banda-
ríkjamenn auðvitað haldið því lagi
áfram. Og segir hér nokkuð af fleyti-
kviunum og flóðgáttunum eins og þær
verða þegar umferð hefst um skurð-
inn. Hver fleytikví er í 2 hólfum,
1000 feta löngum og 110 feta breið-
um. Fleytikviahólfin má fylla sjó á
fjórðungi stundar. Þá þarf að hleypa
meira en 80,000 tunnum (120 potta)
út eða inn á þeirri stuttu stund. Um-
búnaðurinn.sem til þess þarf, er gerður
af geysimiklu hugviti og með gifurleg-
um kostnaði.
Þegar lýkur flóðgáttunum og fleyti-
kviunum á eystri helming leiðarinnar,
tekur við stöðuvatn af manna hönd-
um gert og þó ekki minna en 10
fermílur. (Stærsta vatn á Islandi, Þing-
vallavatn, er rúmar 2 fermilur). Með
því mikilfenglega mannvirki er unnið
tvent i einu: skipum gerð þægileg
farleið um töluverðan kafla af allri
vegariengdinni yfir grandann og los-
ast við skemdir af mjög illri og straum-
harðriá,Chagreselfi;hennier veitt í þetta
vatn. Vatnsstæðið er enn þurt, ekki annað
en dalur, af manna höndum ger með-
fram. Þegar hann er orðinn að stöðu-
vatni, verða í honutn fagrar eyjar og
hólmar hingað og þangað, viði vaxnir
og öðrum geysifrjómiklum jarðargróðri,
með þvi að þetta er nær miðju hitabelt-
inu. En eyjar þær og hólmar eru
fjalla tindar eða fella, er uppi standa
úr stððuvatninu.
Fyrir vestan vatnið tekur skipaskurð-
urinn við aftur, og liggur þar gegn-
um 300 feta hátt fjall og 2 mílná breitt,
er kiofið hefir í verið skarð fyrir
hann með svo mikilfenglegum spreng-
ingum, að farið hefir til þess 1 miijón
punda af sprengitundri (dynamit) á
hverjum mánuði 3 árin siðustu.
Þá fer að halla undan fæti vestur
af, og taka við af nýju flóðgáttir
og fleytikviar alla leið til sjávar.
Öll er leiðin yfir grandann 5 5 rastir
eða rúmar 7 mílur danskar, og er talið
að fara muni mega hana á gufuskipi á
12 stundum. En af þeim tíma fari
3 stundir i fleytikvíarnar.
Af þessu mun mega marka, að
Panamaskurðurinn verði hið langmikil-
fenglegasta mannvirki í heimi, þegar
hann er fullgerður.
Leiðr. I blaðino 23. des. hefir misprent-
ast i greininni Hufðingleg gjuf: 40 fyrir 4.
í siðasta blaði stóð, að lúðrasveit Eiriks
Bjarnasonar hafi leikið á lúðra upp við
latinuskóla á gamlaárskvöld, en átti að vera
lúðrasveit Ungmennafélaganna. sem tekið
hefir sér nafnið Harpa.
Aliiance Francaise,
félag það, er stofnað var í haust
hér í bænum til þess að vinna að