Ísafold - 27.01.1912, Blaðsíða 3

ISAFOLD
19
Það er með öðrum orðum, að til
sveita hér á landi fletta allir smiðir
með flettisög, en í kaupstöðum með
-— rófuskotti!
Eg hefi fjölyrt um þetta ómerkilega
smíðatól til pess, að sýna fram á,
hver munur verður margsinnis á, að
pýða orð af öðrum málum, eða skapa
Þau af sjálfs síq hyggjuviti: neyta
þeirrar margsinnis einu réttu aðferðar,
ef ekki á úr að verða hinar verstu
ambögur, íjarstæður og hröngulyrði.
Því er oft varpað íram til varnar
þeirri frámunalegu flónsku, að úr því
að sá eða sá hlutur heiti svo og svo
á öðrum málum eða 'óllum málum,
— segja þeir margsinnis, stundum af
tómri vanþekkingu, — því megi þá ekki
nefna þá sama nafni á íslenzku. Meðal
annarssé»metrakerfið« svo nefntkomið
um allan heim og þar með nöfnin á
því, þótt frönsk séu. Hvað sé oss
þá vandara um en öðrum þjóðum.
En er þetta rétt?
Eg held nú síður en svo.
Heimsins fjölmennasta stórveldi,
Bretaríki, fullur fjórði hluti alls mann-
kynsins,eða meira eti 400 milj.manna,
notar enn alt annað »kerfi« (yards
°- s- ffv.); Kínaveldi, nær annar 4.
hluti, sömuleiðis. Fjórða ríkið í fjöl-
mennis-röðinni, Bandaríkin i Vestur-
heimi, með 90 milj. manna, notuðu
brezka »kerfið« fyrir fám árum að
minsta kosti og nota sjálfsagt enn.
Nærri má geta, að þessi stórveldi
öli saman hafa ekki frönsk nöfn á
hlutum, sem þau nota ekki eða hafa
ekki lögleitt hjá sér.
»Metrakerfið« svo nefnt var lögleitt
í Danmörku og þar með hin frönsku
nöfn ckki fyr en eftir aldamótin
síðustu; en það er pað, sem verður í
margra landa vorra munni sama senr
að það sé komið á um allan heim, og
nöfnin á því, hin frönsku, sömuleiðis.
Danaveldi, — dinska stórveldið -— er
1 þeirra augum og þeirra munni sama
sem allur heimurinn hér um bil, og
einber ósvinna af oss að haga sér
ekki eftir því: að feta ekki í fótspor
»dönsku mömmu« þar sem annars-
staðar.
Eg man eftir frá mínum æskuárum,
fyrir hálfri öld, gamalmenni á níræðis-
aldri, sem lýsti uppeldis-aga þeim, er
hann hefði att við að búa á sinum
tima, a ofanverðri 18. öld, þannig vöxn-
um, að hann hefði átt snoppung vísan
hvað lítið sem hann brá út af hátt-
semi húsbónda síns, í smáu sem stóru.
Til dæmis gekk hann einu sinni heim
frá sjó aðra leið en hann, húsbónd-
inn, stytti sér leið og varð honum
nær jafnfljótur, þótt lagt hefði siðar
á stað. Húsbóndinn beið hans á hlað-
tnu og rak honum rokna kjaftshögg
fyrir það, að hann hafði ekki íetað í
fótspor hans, húsbóndans, heirn frá
sjónuml Eins þykir sumum mönn-
um vor á meðal, einkum heldri mönn-
um svo nefndum, vér hafa unnið til
snoppungs, ef vér fetum eigi í fót-
spor Dana i smáu sem stóru. Þeir
segja dönsku mömmu óðara eftir, ef
út ai því ber. Svo sjálfsagt finst þeim
að»dependeraaf þeim dönsku«, svo sem
Sveinn heit. Sölfason vildi vera láta.
Segi Danir riieter og liter og kíló-
%ram, er í þeirra manna augum óþekt-
arósvinna af oss, að gera það ekki
líka!
Þeir flýta sér »að segja eftir«, ef vér
Islendingar erum með þær eða því
um likar firrur, — sjálfstæðisútúrdúral
Eins og þegar vér gátum á sínum
Bma t. d. ekki notað orðið teleqraj,
eldur tókum upp á þeirri tiktúru, að
alla það shna, ritsíma, talsíma. Þeir
stór-hneyksluðust á því, á þeirri hús-
bónda-óhollustu.
Það gekk ekki lítið á, þegar tekið
7r,uPp á þeim óvanda, að segja
tdegraj. Það var danska
arókin frá 4896, sem tók það upp.
1 1 x ^ ^ um einhvern hinn há-
,ær a,Sta emSættismann vorn, að hann
,.n7 s'a^tst á því og reiddist þvi svo
a e£a’ hann grýtti bókinni í
^ ’ er hann fletti henni upp í
yrsta skifti og rak sig á það nýyrði.
«ann sagði sjálfur frá þvi, svo setn
vott um smekkvísi sína. Kvað hafa
egi við, að hann yrði að borga bók-
P ,110 hefði skemst það hjá sérl
n nu er svo komið, jafnvel fyrir
honum, hvað þl ö6ronii að elt/ e,
borið við að nota annað orð en shni
um það áhald, fréttafleyginn, sem
einu sinni var svo nefndur, fyrst i
stað.
Síminn hefir steindrepið tele.grafinn.
Af hverju r
Af því að sími er miklu fallegra
orð, miklu þýðara, miklu hæfara til
samsetninga.
Eg ætla það hafa verið sama smekk-
visis-spekinginn, sem þoldi ekki að
heyra nefnda r'öst i r.tað kilómeters.
Kaus miklu heldur það fjórkvæða orð
en hitt, sem er ekki nema einkvætt.
Það var islenzkt, en hitt fransk-danskt
og þvi miklu »fínna«. Auk þess
kannaðist hann ekki við rastar heitið
á öðrum hlut en straumamótum i sjó,
fyrir annesjum. Og þó hefir Fritzner
orðabók nær 20 dæmi um vegalengd-
armerkinguna á orðinu röst, lesin sam-
an úr Fornmannasögum, — ekki
ómerkari ritum (mörgum bindum), —
Fagurskinnu, Flateyjarbók, Gulaþings-
lögum o. m. fl.
Hún er ósmá, auðsveipnin við Dani
ogeftirbreytnis-auðmýktin, er þeir eru
annars vegar.
Eg man eftir því um einhvern
meðal helztu höfðingja lands, er bind-
indishreyfingin var að komast á hér
fyrir 20—30 árum, og fjöldi manna
gerðist templarar, að hann kvað sér
ekkert þykja fyrir þvi, ef ekki væri
dönsku sjóliðsforingjarnir á varðskip-
inu danska, sem hann mætti til að
hafa samneyti við -og mundu una
áfengisleysinu afarilla, jafnvel skopast
að því; pað fanst honum vera óbæri-
leg tilhugsun! (Niðurl.) B. J.
Tíðindasmælki
handan um haf.
— Blaðið Politiken í Khöfn veitti
aðfangadagskveld jólaglaðning 1500
fátæklingum i bænum. Allur sá mann-
sægur fekk góða máltíð, með kaffi á
eftir og kökum, og ennfremur ein-
hverja nytsama jólagjöf lítils háttar,
svo sem peysu, trefil, vetlinga, jóla-
bók eða leikfang. Hátíðarhaldið fór
fram í Oddfellowhöllinni (samsöngva-
höllinni).
Tólf þús. (11,000) kr. hafði Poli-
tiken reitt saman handa fátæklingum
og sjúklingum í Khöfn fyrir jólin.
— Þýzkur rektor og dóttir hans
létust í jólaföstunni úr sulti, að dómi
læknis, er skoðaði líkin. Þetta var í
Tokewitz skamt frá Dresden. Skömmu
siðar fanst undir rúmi hans vindla-
kassi, er í voru verðbréf, er námu
300,000 rm., sama sem 270,000 kr.
og höfðu þau feðgin arfleitt dýra-
verndunarfélag í Berlín og Breslau
að því sem þau áttu eftir sig.
— Það hefir orðið að færa frelsis-
styttuna á Vesturbrú í Khöfn spöl-
korn austur á við í götunni (3 r/10
stiku) vegna brautarstöðvarinnar nýju,
og var hyrningarsteinninn undir hana
á nýja staðnum lagður 14. f. m., með
mikilli viðhöfn. Hún verður komin
upp aftur i marzmánuði. Það eru
120 ár síðan hún var reist upphaflega
til minja um bændalausnina þá, á of-
anverðri 18. öld.
— Nýverið hefir tekist að korna á
loftskeytasambandi milli Karlskrona í
Svíþjóð og Eiffelturnsins í Paris,
Massilíu suður við Miðjarðarhaf, Pola
í Istríu við Adriahaf og Sebenic 1
Dalmatíu. í fyrra átti það að vera
ókleift milli Reykjavíkur og Vest-
manneyja.
Lítið i gluggana
á sunnudaginn
Lítið í gluggana
á sunnudaginn
Brauns verzlun
Talsimi 41 ^HðHlbOV^ Aðalstræti 9
Hin árlega stóra
3 daga vildarkaupa-
útsala
stendur yflr aöeius mánudag 29., þriðjudag 30.
og miðvikudag 31. janúar.
10l-50°|o afsláttur.
Aðeins 3 daga á ári hverju liafa skiftavinir mínir tækifæri til þoss að
njóta þessa dæmalausa kostaboðs.
JIB. Útsötudagcma 2r búðitt opitt frá M. 9—3 og 4—S.
Brauns verzlun ^ Hamborg''
Aðalstræti 9. Talsimi 41.
Lítíð í gluggana
á sunnudaginn
Litið i gluggana
á sunnudaginn
Finnbogason hafði yfir, eftir Selmu
Lagerlöf heitir: Peningakista
k e i s a r a f r ú a r i n n a r og er suildar-
falleg. — Þá flutti Sigurjón Pétursson
brennheitt ’nvatningarerindi til fólks um
að fara heilsusamlega með sig og temja
sór fimleika (Mín aðferð), og gæta hófs
í mat og drykk, en e k k i í því að teyga
í sig hreint loft. S/udu þeir Sig
urjón og Benedikt Waage síðan M í n
a ð f e r ð. Ef alþingi vildi einusinni
verja vel fó landsins, ætti það að gera
þessa tvo ungu menn út til þess að
sýna 5>Mfna aðferð« í hverri sveit lands-
hornanna milli. Það fé mundi vaxta sig
vel. Það er uuun að sjá svo fallega
skrokka, sem þeirra Benedikts og Sigur-
jóns. Er annar (Bened.) ímynd lipur-
leiks og mýktar í öllum hreyfingum,
hinn (Sigurj.) styrkleikans ímynd —
þrótts í hverjum vöðva.
Að lokum var sýndur smá-gamanleikur
danskur, sem skólapiltar lóku fyrir 10
—12 árum, og þá var nefndur »Volmer
í Sórey«. Leikendur voru systkinin 3
frá Laufási: Dóra, Björn og Tryggvi,
jungfr. Soffía Siemsen, jungfr. Sigurbjörg
Ásbjarnardóttir, Guðbrandur Magnússon
prentari og Magnús Tómasson verzlm. —
Þótti áhorfendum auðsjáanlega gaman,
enda farið með leikinn fjörlega og feimnis-
laust, ekki sízt af Tryggva Þórhallssyni.
Hefirðu heyrt það fyr ?
Reykjavikur-annáll.
Bíó. í kvöld og næstu kvöld verður
sýnd mynd af gömlum kunningja Reyk-
víkinga. Það er frænka Charleys,
sem hefir verið leikin hór í leikhúsinu
kvað oftir annað og fólki þótt ákaflega
gaman að.
Englandsfiskurinn. í síðasta blaði
hefir misprentast um söluverð á fiski
»Skúla fógeta« 18034 pd. sterl, í stað
10 3 4 pd., en villir þó engan, með því
að rótt er snúið í íslenzkt krónutal.
Guðsþjónusta. í dómkirkjunni kl.
12 síra Bj. J. (altarisganga), kl. 5 síra
Jóh. Þork. (sjómannaguðsþjónusta). -
í fríkirkunni kl. 12 síra 01. Olafsson.
Ungmennafélagsskointunin til ágóða
fyrir Sundskálamj (og Skíðabrautina) í
fyrrakvöld var ágætlega sótt og tekið með
miklum fögnuði. í bændaglímunni gekk
Sigurjón af öllum dauðum og stóð einn
uppi að lokum. — Sagan, sem Guðm.
— Hröðustu jdrnbrautarlestir hér í álfu
hafa komist að jafnaði 80 rastir á kl.stund.
Það er sama sem n»r 11 ll3 míla. En í
Bandarikjum hafa þær komist 210 rastir á
kl.stund á fremur stuttum kafla. Það er
Bama sem 29 milur. Þá væri ekki verið
lengur en ‘/4 (fjórðung) stundar héðan upp
að Þingvöllum. Hér í álfu þykja 4 mílur
á kl.stund fullgóður járnhrautarhraði. Þá
þyrfti nær 2 stundir austur að Þingvöllum.
— Pöntunarfélög hafa verið til full 60
ár á Englandi. Tala félagsmanna i þeim er
nó sögð 2,600,000, í 1000 félögum. Hluta-
eign i þeim er 618 milj. kr. Siðasta ár seld-
ust i þeim vörur fyrir 1984 milj. kr. Gróð-
inn nam 217 milj. kr.. og var það fé greitt
hluthöfum út í hönd i félagsárslok. Sam
félag allra fyrnefndra 1000 félagsdeilda
rekur 40 verksmiðjur, er veita vinnu 19,000
manna.
— Lifgjöfin. Jón Yidalin, er sumir
kölluðu Indíafara og var bróðir Geirs
biskups Vidalin (t 1823), kvaðst eiga lifið
i honum. Hann gerði þá grein fyrir því,
llppboð.
Opinbert uppboð verður haldið á Korpúlfsstöðum í
Mosfellssveit, fimtudaginn 1. febrúar næst komandi, kl.
1 eftir hádegi, og þar selt: 5 kýr. nokkur þúsund pd.
af heyi og nokkur búsáhöld.
Langur gjaldfrestur gefinn.
Öllum þeim sem heiðruðu minningu og út-
för móður okkar sál. iórunnar Magnúsdóttur,
með nærveru sinni, vottum víð alúðar þakkir.
Einnig vottum við öllum þeim hjartans þakk-
læti er hjúkruðu henni i veikindunum.
Börn og tengdabörn hinnar látnu.
Harmóníumskólinn
(Stapfs)
kominn aftur í
Bókverzlun Isafoldar.
að sömu nóttioa, sem Geir fæddist, i Lauf-
ási — þeir voru synir Jóns prófasts Jóns-
sonar Vidalíns, — hefði kýr alið kálf þar
á búinu, sem hefði verið skorinn eftir nokk
ura daga. En eg bað hann föður okkar
svo vel að gera það fyrir mig, mælti hann, að
láta ekki skera hann Geir. Ug hann gerði
það fyrir min orð, að láta hann lifa.
Þvi á eg í honum lifið og enginn annar.
Espólín segir svo um Jón þenna Vfdalin,
aö hann hafi verið maður gildlegur og
lengi stýrimaður á Iadiaförum, og marg-
an straum vaðið, verið sundmaðnr mikill,
og knálegur að öllu. Hann átti dóttnr, er
Sigríður hét, og giftist Sigurði Thorgrims-
sen landfógeta.
— Pdll Ólafsson kvað þessa stökn um
fjörð eiun á Austurlandi, er hann mun hafa
haft litlar mætur á, eða mannfólkinu þar:
Það er eklci þorsk að fd
i fiessum firði.
Þurru landi eru þeir d,
en einkis virði.
Tilkynning.
Hér með gefst almenningi til vit-
undar að eg hefi keypt trésmíðaverk-
smiðjuna á Laufásveg 2, og rek hana
hér eftir undir mínu eigin nafni, og
vona eg, að hinir heiðruðu viðskifta-
vinir mínir láti mig njóta viðskifta
sinna eins og áður.
Reykjavík 25. janúar 1912.
Eyvindur ÁrnaKon.
Hús og tún.
Hið svo nefnda Brynjólfshús
við Laugaveg fæst leigt eða keypt á
næstkomandi vori. Húsinu fylgja 4
dagsláttur af erfðafestulandi. Þar af
rúmar 2 dagsláttur ræktaðar i tún.
Upplýsingar gefur kaupm.
Björn Ouðinundsson, Rvík.
Nokkrar stúlkur geta enn
fengið tilsögn í að taka mál og sniða
kjóla hjkSigríði OlaJsdóttnr, Ingólfsstrý.