Ísafold - 13.03.1912, Page 1

út fcvisvnr l viku. Vorh Arg. (80
arkir miust) 4 kr. ericmdi& 5 k>. eOa 1 */»
doilar; borgist- fyrir mibiaix júlf (erienðis
t'yrir íram).
Uppsögn (skrifleg) bundin yib Aramót, ei
óglld nema komm só til útgefanda [fyrli
1. okt. og aaepandi skuldiaus rib blabib
AfgreiDsla: Austurstrs&ti 8.
XXXIX. árg.
I. O. O. F. 931539
AlþýDufél.bókasafn Pósthúastr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid.2—8
íslandsbanki opinn 10—2 */■ °8 51/*—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd,—10 sDd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 V* siDdegis.
Landakotskirkja. öuDsþj. 9 og 6 á holgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2‘/a, 6»/i-8»/«. Bankastj. viD 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—3
LandsbúnaDarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
LandsféhirDir 10—2 og 5—6.
LandsskjalasafniD hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opiD 1»/«—2»/« á sunnudögum
StjórnarráDsskrifst.ofurnar opnar 10—4 daglega.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
VifilsstaDahæliD. Heimsóknartimi 12—1.
ÞjóDmenjasafniD opiD á sd., þrd. og fmd. 12—2
Jliðurjöftnmarskráin 1912
fæst hjá bóksölum.
Verð: 25 a.
Bæjarskrá Reykjavíkur
er ómissandi handbók fyrir
hvern mann.
Fæst hjá bóksölum. Verð kr. 1.50.
Eitt ár.
í dag er liðið eitt ár frá þvi að ráð-
herra var hafinn i valdasessinn fyrir
fulltingi»heimastjórnar« manna, en þvert
ofan i allar þingræðisreglur — með
þeim hætti, sem lengi mun í minn-
um hafður (sbr. »símskeytið góða«
o. s. frv.)
Því var þá spáð hér i blaðinu, að
mánudagurinn sá mundi reynast: mdnu-
dagur til mœðu.
Þeir munu flestir vera í þessu landi,
sem telja það nú komið á daginn.
Þeim mundi vant um svör fylgis-
mönnum ráðherra,ef spurðir væru, hvað
landsstjórnin hafi nýtilegt gert á þessu
ári.
Það er ilt að benda á það, sem
ekki er til.
En siður mundi á svörum hörgull
ef spurt væri um það, sem miður
hefir farið í stjórn landsins á þessu
ári.
Skyldu þeir t. d. margir vera í
þessu landi, sem eigi telja miður farið,
að svo skyldi traðkað pingrceðinu, sem
gert var, er Kr. ). þurfti að setjast í
stólinn ?
Skyldu þeír margir vera, sem eigi
telja það ósvinnu mikla, hvernig lands-
stjórninni fórst, er hún beitti valdi
sínu til þess að stemma stigu fyrir
því, að bankamálið yrði dæmt af
réttum aðila d: hæstarétti?
Skyldu þeir margir vera, sem eigi
telja hneykslis-atferli verið hafa, hvernig
stjórnin hagaði sér í Rúðumdlinu f
haust?
Skyldu þeir margir vera — síðast
en eigi sizt —, sem eigi telja aðfarir
stjórnarinnar í gjaldkeramálinu með
öllu ótækar?
Hér er að þessu sinni að eins
gripið á nokkurum kýlum, rétt til
þess að tilfæra dæmi, sem eigi verður
móti mælt, um það, hversu Kr. J.
hafa verið frámunalega mislagðar
hendur — við stjórnvölinn.
En í raun og veru væri full ástæða
til, við þessi stjórnar-áramót, að leggja
vandlega niður fyrir sér það, sem gerst
hefir á þessu eina stjórnarári Kr. J.
og benda rækilega á afturkipp þann,
sem orðið hefir til hins lakara í
stjórnarfari landsins þenna tíma _______
afturkipp, sem Kr. J. í orði kveðnu
ber ábyrgð á, en aðrir hafa þó mestu
um ráðið, þ. e. þeir stjórnmálamenn,
sem Kr. ). hefir hallað sér upp að og
látið nota sig sem verkfæri.
Ef til vill sný eg að því efni bráð-
lega.
Karl i koti.
Innieign Landsbankans
í Landmandsbankanum.
Eins og lesendur vorir muna, var
það eitt af ákæruatriðum »Lögréttu<
gegn Landsbankastjórunum, sem ísa-
fold gerði að umtalsefni síðast, að
Landsbankinn ætti stórfé inni hjá
Landmandsbankanum á lágum vöxt-
um, og héldi því fyrir mönnum i allri
peningaeklunni hér.
Þá vanst ekki timi til að gera svo
nákvæma grein málsins, sem ísafold
hefði viljað. Fyrir því bætum vér
hér við eftirfarandi skýringum.
Lögrétta segir, að Landsbankinn
hafi um siðustu áramót átt inni í
Landmandsbankanum um 800 þús.
krónur. Það er rétt.
Blaðið segir ennfremur, að Lands-
bankinn hafi af þessu fé ekki þurft
að nota nema unr ?oo þús. kr., svo
að hálfri miljón kr. sé haldið þar
fyrir mönnum. I þvi eru ósannindi
blaðsins fólgin.
Landsbankinn verður, eins og aðrar
verzlanir, að gera áætlanir um útborg-
anir sínar á tilteknum tímum. Af-
borgana-gjalddagi Landsbankans eða
veðdeilda hans er 2. jan. og i. júlí.
Og vaxtagjalddagi er 2. jan. og 1. júlí.
Peningar, sem safnast í Landsbank-
anum síðustu mánuði ársins, október,
nóvember og desember, eru að meiri
hluta afborganir af veðdeildarlánum
og vextir.
Þetta fé er ekki unt að lána út hér
á landi; það væri ekki komið inn aft-
ur á þeim tíma, sem óhjákvæmilegt
er að nota það. Ekki er heldur til-
tök að kaupa fyrir það seinseljanleg
verðbréf. Og ekki er heldur neitt
vit í því að láta það liggja arðlaust
hér í bankanum, þar sem Landmands-
bankinn greiðir af þvi 4 °/0 ársvöxtu,
þótt um háar fjárhæðir sé að tefla,
og féð megi taka út hvenær sem vill.
Þá fer mönnum væntanlega að
skiljast, hvernig á því stendur, að fé
frá Landsbankanum safnast saman i
Landmandsbankanum fyrir nýárið.
Það fé er ætlað til þess að mæta
óhjákvæmilegum kröfum á bankann
um það leyti.
Nú skulum vér benda á helztu kröf-
urnar.
1. Að innleysa útdregin
veðdeildarbréf um . . 250,000
2. Að greiða l/t árs vexti,
4 7i °/o) af veðdeildar-
bréfum í umferð um . 150,000
5. Að greiða árs vexti
af 2 miljónum í banka-
skuldabréfum .... 45,000
4. Aætlað til innlausnar
Landsbankaseðlum . . 100,000
5. Accreditivlán . . . . 135,000
6. Greiðsla á innheimtufé 60,000
7. Greiðsla af víxlafé . . 75,000
Þetta er samtals 815,000
Loks hafði Landsbankinn skuld-
bundið sig til þess að sjá hafnargerð-
inni hér fyrir 200 þús., og enginn
vissi, hvað fljótt yrði kallað eftir því
að meira eða minna leyti.
Auðvitað má segja, að þó að megnið
af 1. og 2. kröfunni ætti að greiða
ytra, þá hafi samt ekki átt að greiða
þær þar að fullu. En það kemur ekk-
ert málinu við. Þetta varð að greiða.
Og féð, sem til þess átti að nota,
var ekki unt að lána mönnum hér.
Þess vegna lá það á vöxtum í Land-
mandsbankanum. Að svo miklu leyti
sem hér ætti að nota það, var ekki
annað en sima eftir þvi.
Eins og allir skynsamir menn hljóta
að sjá, veltur í þvi efni, sem hér er
Reykjavík 13. marz 1912.
um deilt, alls ekkert á því, hve mikið
fé Landsbankinn átti í Landmands-
bankanum um áramótin, heldur á þvi
einu, hvort unt var að Idna pað jt
hir d landi.
Og þar sem nú er ómótmælanlega
sannað, að svo var ekki, þá er ekki
heldur neinum blöðum um það að
fletta, hve staðlaust þetta ofsóknarefni
blaðsins er — eins og önnur of-
sóknarefni þess á hendur bankastjór-
unum.
-----f-----
Dönsk blöð og gjaldkeramálið.
Símfregn frá Khöfn.
Einkaskeyti hafa Isajold borist um
sitt af hverju, sem dönsk blöð segja
um Landsbankagjaldkeramálið. — Er
auðséð á skeytunum, að talsvert er
um þetta mál talað i blöðum Dana.
Stjórnarblaðinu danska, Riget, þykir
þetta gjaldkeramál ekki bera vott um
sérstaka eftirlitshæfileika hjá ráðherra
Kr. J., með því að fjárdráttur hafi átt
sér stað frá 1909. Þykir blaðinu furðu-
leg ákefð heimastjórnarmanna að koma
Kr. ). i ráðherratign. Ennfremur segir
blaðið, að allir telji nú illa farið, að
ákefð heimastjórnarmanna í að koma
Kr. J. í valdasess skuli hafa því vald-
ið, að bankamálið var afturkallað við
hæstarétt. Flokkur Björns Jónssonar
hrósi nú sigri að því leyti, að nú sé
á það færðar sönnur, að frávikning
Kr. Jónssonar hafi eigi verið órétt-
mæt. Ráðherra Kr. J. virðist valtur
í sessi.
Politiken telur svo geta farið, að al-
þingi verði stefnt saman fyrir 1. júlí
og þá horfur á ráðherraskiftum.
Skipströnd eystra.
Spurst hefir til tveggja skipstranda
við suðausturströnd íslands í síðari
hluta febrúarmánaðar.
Kringum 20. febrúar strandaði frakk-
nesk fiskiskúta, Aurora, á Skeiðarár-
sandi. Sira Jón á Sandfelli hitti fyrst-
ar skipbrotsmenn og veitti þeim beina.
Þeir eru nú, 26 talsins, á leið hingað.
Hitt skipbrotið bar að 24. febr. á
Þykkvabæjarfjöru. Það var frakknesk-
ur botnvörpungur, Corsaire, frá Bou-
logne. Allir komust af, nema einn
maður. Auk þess meiddist annar
skipverja nokkuð.
Eftir þvi sem ísafold hefir sann-
spurt, var það hepni mikil, að skips-
höfnin af þessum botnvörpung skyldi
eigi deyja drotni sínum hjálparlaus á
eyðisöndum, og má skipshöfnin þakka
það Helga bónda Þórarinssyni í Þykkva-
bæ, að svo varð eigi. Skipið braut
aðfaranótt hins 24. febr., en þann dag
reið Helgi bóndi á fjöru að vitja reka,
svo sem oftar. Sér hann þá mikla
mannaferð austan Skajtáróss og verður
fljótt áskynja, að skipbrotsmenn eru
þar á ferð. Hafði skipið brotið vestan
óssins, en skipverjar tekið sig til og
vaðið austur yfir ósinn, en þar taka
við eyðisandar og firnindi hin óvist-
legustu, ef fram hefði verið haldið i
þá stefnu, og eigi annað sýnna en
skipverjar hefðu þá orðið til þar. Fekk
Helgi með bendingaleik snúið skip-
verjum vestur yfir ósinn aftur og
komið þeim í timburskýli, sem hann
hefir gera látið þar á fjörunum, og er
svo myndarlegt, að allir skipverjar (29)
fengu innivist. Reið síðan heim og
sótti mannhjálp. Skipverjar höfðust
svo við í Þykkvabænum hjá þeim
Helga Þórarinssyni og Páli Sigurðs-
syni vikutima í góðu yfirlæti, og
héldu þá suður til Reykjavíkur.
Hingað komu skipbrotsmenn á
mánudagskvöld. Þeir voru 29 alls og
höfðu með sér 14 fylgdarmenn austan
16. tölublað
Suðurskautsfundur Amundsens.
Þau stórtíðindi bárust símaleiðina á föstudagskvöld, að suðurskautið væri
fundið, að Roald Amundsen, hinn norski landkönnuður, hefði þangað komist
um miðjan desember síðastliðinn, hafst við á suðurskauti dagana 14.—17. des.
Enn barst oss símskeyti á laugardaginn, er svo hljóðar:
Skýrslan um suðurskautsýör Amundsens birtist í dag (laugard. 9. marz)
í brezka stórblaðinu Daily Chronicle. Amundsen reisti Norðmannajána á
suðurskautinu. Vísindadrangur jararinnar mikill.
Að því hafa hugir stefnt um langt árabil, að komast á suðurskaut jarðar.
Bretar (James Ross) og Vesturheimsmenn (Wilkes) voru á sveimi í suðurhöf-
um fyrir 2—3 mannsöldrum til rannsókna og leita suðurskauts. Og á sið-
asta áratug 19. aldar fer hugsunin um suðurskautsleit verulega að þróast í
hugum landkönnunarvikinga. Undir aldamótin komst Borchgrevinck all-langt
suður eftir í Rossflóann, sem gengur inn að heimsskautinu. Tveim árum
síðar komst Bretinn Scott á 821/* stig suðurbreiddar og 1909 komst einn af
Fram.
helztu förunautum Scotts, Shackleton liðsforingi, á 88,23 stig suðurbreiddar
og átti þá eigi eftir nema 24 mílur til sjálfs suðurskauts. Hann komst og í
þeirri för á suður-segulskautið. — Shackleton komst upp á ísbreiðu afarháa
(10,000 fet) og kvað hann breiðu þá fara smáhækkandi upp að suðurskauti.
Gerði Shackleton margar æðimikilsverðar athuganir um ásigkomulag landsins
við suðurskaut. Verður nú fróðlegt að vita, hvort þeim ber saman, Roald
Amundsen og honum.
Roald Amundsen hélt í suðurför sína fyrir rúmu i1/^ ári (í júní 1910),
en lét þá í veðri vaka, að hann ætlaði sér eingöngu til hafrannsókna, fyrst í
norðurhöfum og síðar suður á bógnum. En seint á árinu 1910 kom fregn
um það frá San Francisco, eins og skrattinn úr sauðarleggnum, að nú væri
Amundsen lagður á stað að leita suðurskautsins. Var það talið kænsku-
bragð mikið af Amundsen, að láta eigi af för siuni vita, með því að Bretinn
Scott var einnig í undirbúningi um suðurskautsför sumarið 1910.
Roald Amundsen er Norðmaður, svo sem kunnugt er. Hann gat sér
mikla frægð árið 1906, er hann á smáskútu sinni Gjöa við 6. mann fór
norðvesturleiðina svonefnda (Nordvestpassagen) — og nú hefir hann getið sér
orðstír, er aldrei dvín, með þessum frækilega leiðangri.
Amundsen hafði til þessarrar farar skip Nansens Fram, sem hér birtist
mynd af.
Norðmenn hafa drjúgan skerf lagt til rannsókna kringum heimsskautin
og annarra landfræðisleiðangra, en drýgstur mun þó talinn löngum þessi
hinn síðasti, og nafn Amundsens æ ljóma í landfræðisögu heimsius — vita-
skuld að því tilskildu, að hann hermi rétt frá um komu sína á suðurskaut,
og að eigi komi upp úr dúrnum, að Scott hinn brezki hafi orðið honum fyrri
til suðurskauts, svo að upp komi af nýju annað eins hneykslismál og Cook-
Peary þrætan i hitt eð fyrra. Fyrir þessu þarf þó naumast ráð að gera, því
Amundsen hefir á sér almenningsorð fyrir áreiðanleik í orðum og athöfnum.
að undir forustu Lárusar Helgasonar
í Kirkjubæjarklaustri og Páls Sigurðs-
sonar, sem að ofan getur. Hafði alt
föruneytið 88 hesta; þar af 30—40
til flutninga.
„Enskur botnvörpungur“.
í síðastliðnum mánuði var sagt frá
þessu í blöðunum: Mótorbátur frá
ísafirði, á leið til Vestmanneyja, hrepti
ofviðri, fyltist af sjó og sökk, en
enskur botnvörpungur frá Grimsby
bjargaði mönnunum.
Enginn nefnir nafnið á botnvörp-
ungnum né skipstjóratium, sem bjarg-
aði þessum mannslífum fyrir okkur.
í vikunni sem leið kom enskur
botnvörpungur hér inn á höfnina með
frakkneska fiskiskútu í eftirdragi; hafði
hitt skútuna stórskemda af ofviðri, bát-
lausa og ósjálfbjarga 50 mílufjórðunga
suður og vestur af Vestmanneyjum.
Bjargaði hann skipinu og þeim 20—30
mannslífum, sem á því voru. Þessi
botnvörpungur heitir »Escallonia< frá
Grimsby, skipstjóri George Mudd. Eg
átti tal við skipstjóra útaf þessari björg-
un. Maðurinn var mjög yfirlætislaus;
i viðtalinu kemur það af tilviijun í
ljós, að það var einmitt hann, sem
einnig bjargaði mótorbátsskipshöfninni
um daginn. Er það vansalaust fyrir
okkur íslendinga að »þegja í helc slík
sæmdarverk, þótt »enskur botnvörp-
ungur« eigi í hlut ?
Þessi sami maður hefir nu á einum
mánuði bjargað 6 mannslífum fslenzk*
um og 20—30 frakkneskum hér við
land.
Hefir hann eigi til þess unnið, að
honum sé einhver sómi sýndur af
stjórnarvöldunum ? Er eigi ástæða
til þess að stjórnin sendi honum aÖ
minstakosti þakklætisorð fyrir tilvikið?
Þeir sem völdin skipa hér á landi
daufheyrast altof oft við slikum sæmd-
arverkum (sbr. m. a. grein Jóh. Jóh.
í ísafold um daginn um björgun Grind-
víkinganna). Ætti þó frekar að hvetja
en letja til svo drengilegra verka. S.