Ísafold - 22.06.1912, Síða 1

Kmnui út tvisvar i víku. Vern érg. (Hit
arkir mínst) 4 kr. erlendia 5 ki. e^a 1 l(s
dollar; borgiat íyrir miðjpJn júli Íerien-Ui"
fyrir tram).
ISAFOLD
Crpsðgc (stHflsjt) bundin viö dramðt, er
ðgiid nouia komm «é til útgefanda fyrii
l. okt. -g aaarandi eknldlane vift blaftift
Afgreiftsla: Austnrstrœti 8.
XXXIX. árg.
Reykjavík 22. júní 1912.
42. tölublað
+
Triðrik konungur áítundi
I.
Hveðið við fregtiina um andlát fjans.
Eygló vafin árdýrð sinni,
Ung í morgundaggar þey, —
Fylkir lifir fólks í minni,
Triðrik þjóðkser gleymist ei.
Stgr. Th.
----1----
II.
Mutium konunqlegt kjörorð hans l)
og kcerkik hans, góðvild og mildi,
i naýni guðs yfir Lögberg vors lands
er lyýtum vir ýriðarskildi!
Svo skal hilmi kveðja
og d himni gleðja!
‘) »Herren er min Hjælper*.
Guðm. Guðmundsson.
Hann þig skildi’ -- á hugsjón þinni
Hugar augu stn lét fest;
Hann í góðleiks göfgi sinni
Glöggvast sá og vildi bezt.
Blekking þar sízt bar til handa,
Bæði í orði og gjörð það sást:
Hugðin kom írá hjarta og anda,
Heilskygn var vors konungs ást.
Buðlungs dýrðsvobeztmáskarta,
Beztan veg það henni fær,
Ef að mannlynt öðlings hjarta
Undir tignar guðvef slær.
Gætt þess létu giftuháir
Gylfar ýmsir -- heilir þeir!
Samt það skildu sjólar fáir
Svo, sem konungs-feðgar tveir,
Týnist ei, þó tímar líði,
Tvinnuð saman minning skær.
Syrgði Triðrik, snjalli, þýði,
Saga Tróns þér vitnið ljærl
Meðan Gýmis greipar spenna
Garðarshólma, faldinn mjöll,
Meðan fljót til ránar renna,
Roðar eygló Tindafjöll —
aístsœlli konungur aldrei dð
ýrá ísienzkum pjóðarvonum:
Vérýundum, að hjartaðhans fyrir þarsló,
nú ýylgja pcer allar honutn
ti! hvllu með pökkum
og kveðjum klökkum.
Kcerari iíkfylgd sá loýðung sir
i Hfinu hejði’ ekki kosið, —
par voru óskabörn öðlings hér,
og ástríka ýöðurbrosið
mun arýgengt par heýja
og hamingju veýja.
I. O. O. F. 93569
Alþýðufól.bófeasftfn Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis í Lækjarg. 2 mvd. 2—B
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3.
B°pjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid,2—B
íslandsbanki opinn 10—2 */* og 5x/s—7.
R.F.D M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—1.0 sód.
Alm. fundir fi i. og sd. 8 síbdegis.
Landakot8kirkja. íTubs'pj. P og 6 á helguro
L-j.ndakotsspitali f- sjúkravitj. 10 x/a—12 og 4—5
Landsbankinn ll-2*/a, 6^/a-fi1/*, Bankastj. viö 12-2
LandabókftKftfn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnaftarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og 6—8.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripaaafn opib 1 ý/a—2*/a á sannudögum
8tjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10 -4 daglega
Talsími Reykjavíkur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; holga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.stir. 14B md. 11—12
Vifilsstabfthæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmen.iHsafnib opib á hverjum degi 12—2.
Flokkaskifting og þingræöi.
Fiokkaskifting á þingi hófsthér 1897.
Var hún talin nauðsynleg til þess, að
sá sæti jafnan að völdum, er meiri
hluti þings og þjóðar bæri traust til.
Það fyrirkomulag var komið á í stóru
löndunum, og þá þótti sjálfsagt að það
ætti líka við hér eins og í öðrum lönd-
um, þar sem íbdar skifta tugum mil-
jóna.
Menn eru oft svo ódeigir að flytja
hingað dtlendar nýjungar. Og þar
sem frumkvöðlar þessara nýjunga í
pólitiskum efnum eru venjulega svo
nefndir ilærðir memm, er eiga örðugt
með að líta praktiskum augum á hlut-
ina, þá hættir þeim við að taka upp
hér lög og venjur, sem geta verið
góðar og hagfeldar hjá miljónaþjóð-
unum, en geta alls eigi átt hér við.
Eitt dæmi þessa er flokkaskifting og
flokksfylgi í landsmálum. Aí flokka-
skiftingu fara menn að vita alvarlega
1897, og hefir hdn reynst afarilla.
Þingræði og flokkaskifting hefir jafn-
an verið blandað saman, eins og hvor-
ugt hafi mátt án annars vera, og því
halda margir fram. En þar sem flokka-
skiftiugin og flokksfyigið hefir reynst
svo afarilla, sem raun er á orðin, er
nauðsynlegt að gera sér grein fyrir
þvi, hvort þingræði sé nokkur hætta
bdin, þótt flokkaskiftingin og flokks-
fylgið hverfi.
Eg fæ eigi betur séð en að þing-
ræðið geti fullkomlega notið sín, þó
að engir stjórnmálaflokkar séu til. Og
eins og hér er högum háttað mundi
það að minni hyggju njóta sín stór-
um betur, án nokkurra flokksbanda.
Mundi ekki vera meiri trygging þess,
að ráðherraval færi betur dr hendi þess
þings, þar sem hver þingmaður hefði
óbundnar hendur til að taka þátt i val-
inu, heldur en að t. d. 12—13 menn
dr meiri hlutanum ráði því hver ráð-
herra verði, en það gera þeir, eins og
nd standa sakir, því að hinn hluti
flokksins mundi verða að beygja sig
undir meiri hlutann innan flokks, sam-
kvæmt almennum flokksvenjum ? Og
mundi ekki vera minni hætta á því,
að ráðherra yrði vikið frá fyrir litlar
eða engar sakir, ef alt pingið, ótrufiað
aý ýlokksasingum, ætti að skera dr mál-
um, í stað þess að hafa drskurðarvaldið
í höndum svo lítils hluta þingsins, sem
eg nd nefndi — þess hluta þingsins,
er æstastur væri og ófyrirleitnastur
vegna áhrifa hins gegndarlausa flokks-
haturs ?
Og sitji óhæf stjórn að völdum, þá
getur hdn setið áfram í skjóli flokks-
fylgisins, sem henni mundi ókleift, ef
þingmenn væri engum flokksböndum
háðir, og gætu farið að öllu eftir sann-
færing sinni.
Eða minnist nokkur þess, að lands-
stjórnin gerði sig seka í slíkum stór-
feldum misfellum, áður en flokksof-
stækið kom til sögunnar, eins og þeim,
er nd virðist hafa bólað á, eftir að
það komst í algleyming. Flokkaskip-
unin hefir haft hinar háskalegustu af-
leiðingar fyrir þetta land. Siðgæði,
æðri sem lægri, hefir stórnm hnignað.
Hver óhæfan á fætur annari er fram-
in í skjóli flokksfylgisins.
Þeim er því vorkunnarmál, er svo
líta á, að vart muni til vera nokkur
sá óbótamaður eða óknyttamaður, er
hægt sé að draga fyrir lög og dóm,
ef hann heyrir til hinum sterkari stjórn-
málaflokki, eða skríður inn undir vernd-
arvæng hans, þegar á liggur.
Sd skoðun er óneitanlega að ná æ
fastari tökum á hugum manna, að
þeim mönnum meðal vor, sem eru
meiri máttar — »ofar settir« — sem
kallað er, þeim haldist alt uppi. Þeir
geti beitt landslögunum eftir vild, og
vikið þeim til í hendi sér svo sem
þeim bezt gegnir í það og það skiftið.
Þeir geti látið refsivönd laganna ná
svo langt og svo skamt sem þeim
sýnist, eftir því hver i hlut á. Þeir
geti aflað sér aukinna tekna eftir vild
ofan á sæmileg embættislaun, þeir geti
gerst hluthafar í stofnunum, sem keppa
við þjóðstofnanir sömu tegundar —
þjóðstofnanir, sem peir sjáífir eiga að
hlynna að og vernda á alian hátt, sam-
kvæmt stöðu sinni.
Og alt þetta gerist í skjóli flokka-
rígsins.
Alt kærleiks og vináttuþel milli
manna hverfur og er það þó alkunn-
ugt, að oft getur verið vinátta á milli
manna, þó að þeir hafi gagnólikar
skoðanir á landsmálum.
Þingvoizlurnar.
Menn muna það líklega, að frá þeim
tíma, er landshöfðingjaembættið var
stofnað og stjórnarskráin gekk í gildi,
veitti þingið ávalt í fjárlögum fé til
risnu landshöfðingja. Var það ætlað til
þess, að landshöfðingi gæti, á lands
ins kostnað, tekið á móti dtlending-
um og haldið þingmönnum veizlur,
er þing var háð.
Ollntn þingmönnum var boðið í
landshöfðingjaveizlurnar og þingmenn
sóttu þær undantekningarlaust, hvað
sem á milli bar í landsmálum. Þing-
menn átu og drukku saman í mesta
bróðerni, og var ekki hægt að sjá að
þeir ættu neitt örðugt með að um-
gnngast hver annan, þó að skoðana-
muuur á þingmálum væri þá engu
síður en nd.
Jafnframt þessu hélt þingið sjálft
veizlur og var kostnaðurinn við þær
talinn með þingkostnaði.
Eftir því sem flokkaskiftingin kemst
í fastari skorður, urðu þessar veizlur
fásóttari.
Og siðustu veizlurnar sóttu því nær
eingöngu menn dr sterkari þingmála-
flokknum. Og þegar svo var komið
var öllum þingveizlum hætt.
Flokksýylgið var pá búið að eitra svo
hugi tnanna og asa, að pingmenn gátu
nú ekki lengur setið við satna borð eða
talað saman sem braður.
Hin innl. ráðherrastjórn.
Hin fyrsta innlenda ráðherrastjórn
varð til upp dr meiri hlutanum á þingi
1903.
Hinn fyrsti ráðherra (H. H.) virtist
algerlega skoða sig sem ýlokksráðherra,
sem eingöngu ætti að taka tillit til
landsmálaskoðana flokksbræðra sinna.
Hann skipaði flokksmönnum sín-
um hvarvetna í öndvegi, og oft lét
hann það á sér skilja, að honum bæri
einungis að taka tillit til landsmála-
skoðana flokksbræðra sinna, eða þess
flokks, er hann studdist við. Og svo
varð flokksrígurinn rótgróinn, að hinn
nýi ráðherra taldi sér eigi bera að
bjóða i þingveizlur sínar öðrum en
sínum eigin flokksmönnum og þeim,
sem afpraktiskum ástæðum stóðu með
sinn fótinn í hvorum flokki, sem fyrir
kom.
Allir vissu þó, að risnufé ráðherra
var ekki ætlað neinum flokki sérstök-
um, heldur til almennrar risnu til
þess að laða saman hugi rnanna, en
alls eigi til að sundra kröftunum og
blása að óvild milli manna. Sumir
telja að Hannes Hafstein hafi ekki átt
hér á alla sök, heldur hafi flokksmenn
hans viljað, að hann beitti flokksað-
greiningunni dt í æsar, einkum þeir
flokksmenn hans, sem litla fjárhags-
lega drkosti höfðu, og urðu því að
styðja sig við flokks-sundrunguna.
Afleiðingin varð sd, að eðlileg fiokka-
skifting um landsmálin hvarf, en í stað-
inn kom flokksfylgi til að styðja vissa
menn til valda og bitlinga og að verja
flokksbræður sína fyrir vendi laganna,
hvað sem að höndum bæri. Þetta var
alveg eðlileg afleiðing þess, hvernig
hér hagar til:
að landið er fáment og hver þekkir
annan;
að ein stétt manna er enn því nær
einráð á þinginu, sem sé embættis-
stéttin, sem vegna sameiginlegrahags-
muna hlautjafnanað eiga hægust tök
á að halda saman, og að afla sér flokks-
fylgis hvað sem málefnunum leið, og
að sd stétt virðist trda því fastlega —
og þjóðin reyndar líka — að þeir
sem tekið hafa eitthvert embættispróf
hljóti (ef ekki fyrir verðleikasakir, þá
af »guðs náð«) að vera skapaðir leið-
togar þjóðarinnar í stjórnmálum, —
enda þótt námi þeirra fæstra sé svo
háttað, að það efli bdskaparhæfileika
þeirra fyrir landið. Sjálfstraust hinna
svo nefndu lærðu manna: að þeir
sjái öðrum betur hvað við á hér,
það veldur því, að þeir eins og
gleypa við hverri erlendri nýjung,
sem miljónaþjóðirnar finna upp á,
og innleiða það svo ómelt. Muna
ekki eftir því hversu gagnólíkt hag-
ar til hér móts við stærri löndin.
Dæmi um það eru meðal annars
einokunarfrumvörpin nýju, barna-
skólafarganið alræmda o. s. frv.
Þar sem svo er ástatt sem hér, að
meira en helmingur alls þingsins eru
embættismenn og venzlamenn þeirra,
að meira en helmingurinn er sd eina
stétt í landinu, sem stendur í pjónustu
allra annara stétta landsins, og ætti
því að standa undir vendilegu eýtirliti
þeirra stétta, þá getur ekki verið nema
um einn flokk að tefla, sem eigi get-
ur þá heldur talist stjórnmálaflokkur,
heldur embættisbræðraband.
Þegar flokkaskiftingunni er þann veg
háttað, er ekki óeðlilegt, þótt hdn fæði
af sér spillingu æðri sem lægri, sið-
spillandi blöð o. s. frv. Og verður
þá ekki annað séð en að íslenzka þjóð-
in ætti sem allra jyrst að losa sig við
aiia flokkaskiýtingu, hætta að styðja
nokkurn ákveðinn flokk, en velja þing-
menn sína eins og i gamla daga eftir
skoðanamun þeirra á landsmálum og
eftir þvi almenna trausti, sem þeir
hafa áunnið sér; enda sé það þeirra
æðsta boðorð að koma jafnan fram
sem ýrjálsir menn og óháðir, og láta í
hvívetna stjórnast af beztu vitund og
sannfæringu, en ekki flokksaga og
flokksböndum. Þá Jyrst má vænta
þess, eins og nd er komið, að góð
mál nái sigri á þingi, en hin ldti í
lægra haldi.
Þá stendur embættisbræðrabandið
eitt i þinginu, að vísu öllu ráðandi
eins og stendur, en á fallanda fæti,
og ekki lengur undir rangnefninu
»stjórnmálaflokkur«, heldur með sinu
rétta heiti.
Þjóðin.
Hvernig hefir flokksfylgi hennar
reynst, og hvernig reynist það i öðr-
um löndum?
Það er kunnugt, að þegar flokkar
myndast um eitthvert gott mál með-
al stórþjóðanna, þá stendnr baráttan
um það oft svo tugum ára skiftir, unz
málefnið vinnur sigur.
Þess ber að gæta í þessu sambandi,
að vér stöndum mjög á baki stór-
þjóðunum að menningu og stjórn-
málaþroska. Þær standa venjulega blý-
fastar við stefnu sína, og aðal-flokks-
blöðin færa sönn rók með og móti
málinu, sem um er teflt. Þjóðin hefir
þar tök á því að læra að þekkja báð-
ar hliðar málsins, þar sem hdn er
ekki leidd afvega með sjónhverfing-
um og ósannindum, leynilegúm og
opinberum, eins og hér er flokks-
tízka.
En hvernig fer þjóðin hér að ráði
sínu ?
Hdn hvarflar til og frá og missir
sjónar á stefnunni á mjög stuttum
tíma. Svo kveður ramt að þessn, að
eitt kjördæmið af öðru setur reynd-
ustu og hœýustu pingtnenn sína heima,
(sbr. Hdnavatnssýslu, Vestur-ísafjarðar-
sýslu o. fl.), þingmenn, sem valdir
hafa verið til þess að fylgja fram á
þingi áhugamálum þjóðarinnar, og ein-
mitt haýa gert pað með sérstakri alúð
og trúmensku og í engu brugðist kjós-
endunum.
Þetta stafar af því, að flokksóvild-
in er þegar dtbreidd um allar sveitir
landsins — dt á annes og inn til
dala, með ósvifnum og ósannsögulum
flokksblöðum, sendlum (agitatorum),
sem láta sér annast um að þyrla sem
mestu ryki í þágu flokks síns, en hafa
ekki til brunns að bera neina sanna
fræðslu um það mál eða þau, sem um
er deilt.
Vér þekkjum þessa óstaðfestu þjóð-
arinnar í aðalmálum hennar, og vit-
um orsakirnar; vér dæmum með nokk-
urri vorkunnsemi. En erlendar þjóðir
standa sem steini lostnar yfir hringl-
andanætti vorum og stefnuleysi.
Og af þessu leiðir, að enginn þjóð-
málaflokkur getur haldið neinni ákveð-
inni stefnu til streitu.
Niðurlagning flokkanna.
Það er vafalaust auðveldara að magna
flokkaskiftingu i landinu, en að fá
henni dtrýmt aftur — hægara að leiða
Yfir bláan barst oss sjáinn
Bitur fregn með hrygð í spor:
Snöggum nú er dauða dáinn
Dýrstur Triðrik kóngur vor.
Gyðja vorsins grund og lána
Gleður mildust þettað ár,
Er þó sem hún, blíð á brána,
Brosi við oss gegnum tár.
Ísíand! þú, sem auðsælega
Áttir þennan kóng að vin,
Þú mátt ala aldurtrega
Um þann fallna konungs hlyn.
Grát, er hel það líf fékk lostið,
Ljúft fyr þig er neytti sin;
Grát þú, hjarta grams er brostið,
Greypt var á það myndin þín.
Hann þér gerði æ að unna,
Enn hans návist manstu gjör,
Er þín vinhlý sumarsunna
Siklings skein á glæsta för.
Vættir þinar glöddust góðar,
Grænast tóku vonir þá;
Hugir mættust harra og þjóðar
Heiðum fornlífs stöðvum á.
Heilaga graýpögn um hitmn og jörð,
hljóð yfir bláýjallageiminn I
Fregnin um Idtinn ýriðarvörð
flýgur setn Ijóskveðja’ um heiminn.
Að sólsetri ýagur
er fegurstur dagur.
Friðrik hinn áttundi’ d ýriðhelgan reit
í Frónbúa allra hjörtum, —
minning hans skín yfir mar og sveit
sem tnorgun á tindum björtum,
er heitn er hann liðinn
í ijósið og friðinn.
asnann inn í herbdðirnar en dt dr
þeim aftur.
En það er alveg á valdi þess flokks-
ins, sem er í meiri hluta í hvert skifti.
Nd vill svo heppilega til, að sá
flokkurinn er i meiri hiuta, sem í eru
flestir embættismenn, »lærðir menn«.
Og þeim hlýtur að vera það vel ljóst,
ekki sízt þegar á það er bent, hvert
skaðræði þessi flokkaskifting er. Og
marga heiðarlega embættismenn þekki
eg, sem sjá, að hér verður að nema
staðar.
Fyrsta stigið hlýtur að vera það, að
leggja niður öll flokksfundahöld, —
flokksstjórnir og flokksfylgi.
Samhliða verða blöðin að hætta að
vera flokksblöð, en heimila frjálsar
umræður um stjórnmálin með og
móti, eins og áður tíðkaðist. Þá má
og landsstjórnin ekki gleyma þvi, að
allir eiga að hafa sama rétt til em-
bætta og sýslana, að hæfileikum jöfn-
um, og að lögin eiga að gilda um alla.
Svo verður að setja góðar og gligg-
ar reglur um það, hvernig að skuli
fara, þegar steypa á ráðherra frá völd-
um og velja annan nýjan, svo aðal-
kjarni þingræðisins geti haldist, þótt
föst flokkaskifting hverfi. í þeim regl-
um verður að sjálfsögðu að standa, að
atkvæði stjórnkjörinna manna komi
ekki til greina við atkvæðagreiðslu um
að fella eða velja ráðherra, né náin
skyldmenni ráðherra þess, sem at-
kvæðagreiðsla fer fram um. Loksins
verður að aýtiema eýtirlaun rdðherra
svo að sd staða verði fremur trausts-
og virðingarstaða, en hægur eftirlauna-