Ísafold - 17.07.1912, Blaðsíða 2

- 174
I8AF0LD
á vogaskálina. Það er enginn efi á
því að þeir reyndu eftir megni engu
síður en sjálfstæðismenn nefndarinnar
að fá landið viðurkent sjálfstætt ríki.
Eins og kunnugt er höfðu ekki ís-
lenzku nefndarmennirnir sitt mál fram
í öllum atriðum. Danir toguðu all-
fast í sinn enda, sem vonlegt var. —
Sambandslaga frumvarpið frá 1908 varð
að margra áliti viðsjárverð samsteypa;
en þrátt fyrir það bauð það oss ólikt
betri kosti en vér höfðum nokkru
sinni fyr haft um að velja hjá Dön-
um.
En hvernig sem á frumvarpið er
litið þá hafði það og starf millilanda-
nefndarinnar afarmikla þýðingu. Það
má heita að síðan hafi heimastjórnar-
menn bygt á sama grundvelli, baft
sama takmark og sjálfstæðismenn:
fullveldi landsins. Sjálfstæðisstefnan
hafði unnið úrslitasigur. Allir flokkar
og öll blöð fylgdu henni. Heimastj.-
menn sögðu með fullum rétti á þing-
inu 1909:
»Það eina sem báðum kemur sam-
an um er, að hvorir um sig vilja að
ísland verði frjálst og sjálfstætt ríki —
konungsriki, jafnrétthátt Danmörku og
samhliða henni«.
Skilnaður eða ríkjasamband.
Úr því að ríkisstefnan var orðin sá
grundvöllur sem allir bygðu á. voru
að eins tvö úrræði hugsanleg: fullur
skilnaður eða ríkjasamband við Dan-
mörku. Ef flokkarnir hefðu skifzt um
þessar stefnur var mikið og réttmætt
deiluefni millli þeirra. En nú varð
sú raunin á, að enginn setti skilnað
á sína stefnuskrá. Allir vildu halda
ríkjasambandi við Danmörku, allir
stofna málefnasamband (realunion), en
þrátt fyrir þetta samkomulag í aðal-
atriðum héldust megnardeilur og flokka-
drættir út úr því hversu þessu mál-
efnasambandi, sem enginn vissi hvort
fáanlegt væri, yrði háttað. Heima-
stjórnarmenn miðuðu einkum við það,
sem ekki væri vonlaust um að Danir
gengju að, sjálfstæðismenn við hvað
þeim virtist ákjósanlegast fyrir oss.
Auðvitað höfðu deilur þessar þau á-
hrif að íslendingar voru eftir sem áð-
ur sundraðir og ósammála, þótt allir
vildu i raun og veru hið sama í aðal-
atriðunum og að engin von var um
að málinu þokaði áleiðis meðan svo
stóð.
Óuppsegjanlegu málin
vóru aðal-hneykslunarhellan. Danir af-
tóku það með öllu, að hermál og ut-
anríkismál væru uppsegjanleg, þrátt
fyrir það þó allir íslendingar í milli-
landanefndinni héldu því upprunalega
fram. Heimastjórnarmenn féllust á að
sætta sig við, að málin væru óupp-
segjanleg, sjálfstæðismenn ekki, og
töldu sjálfstæði landsins að engu orð-
ið, ef horfið væri að þessu ráði.
Eg er sannfærður um, að Danir
voru ærið misvitrir, er þeir aftóku
uppsögn þessara mála. Ef nokkur veg-
ur var til þess að gera sambnndið
traust og ánægjulegt báðum þjóðum,
þá var það frelsið sem í uppsagnar-
kostinum lá. Hér lá opinn vegur til
að eyða allri tortrygni milli Dana og
íslendinga. Uppsögnina mátti og binda
ýmsum skilyrðum, sem Danir hefðu
mátt una vel. Eg gæti bezt trúað, að
þrátt fyrir alt mætti enn snúa þessu
til vegar.
Hitt er annað mál, að óuppsegjan-
leikinn parj alls ekki að koma í báqa
við Jull ríkisréttindi begqj'a landanna, ej
önnur ákvceði samningsins eru Ijós. Að
svo miklu leyti sem mér er kunnugt
hafa öll málefnasambönd milli ríkja
verið með óuppsegjanlegum sammál-
um. Svo var t. d. milli Noregs og
Svíþjóðar. Þar var konungur, hermál
og að mestu utanríkismál óuppsegjan-
leg og auk þess. með þeim hætti að
Svíar réðu mestu. Enginn hefir ve-
fengt að bæði löndin Austurriki og
Ungverjaland væru fullvalda ríki og
þó eru hermál og utanríkismál óupp-
segjanleg. Sú staðhæfing, að óupp-
segjanleikinn, út af fyrir sig, fyrir-
geri ríkisréttindunum, er algerlega stað-
laus.
Eg þykist viss um að óuppsegjan-
legu málin séu engin frágaugssök fyrir
oss íslendinga, þótt allir viidum vér
kjósa uppsegjanleikann. En ef sá
kostur er tekinn og Danir sjá ekki
hvað þeim sjálfum er bezt og til mestrar
sæmdar í þessu máli, verður meiri nauð-
syn en ella, að önnur ákvæði samn-
ingsins séu skýr og tvímælalaus.
Skilnaður og óuppsegjanlegu málin.
Þyí hefir verið haldið fram að ó-
uppsegjanleg mál gjörðu svo skilnað
allsendis ókleifan, ef sambandið gæfist
illa. Sannleikurinn er sá, að þetta
hefir enga þýðingu til eða frá. Þótt
öll mál væru uppsegjanleg nema kon-
ungssambandið þá er það eitt nóg til
þess að hindra skilnað með einfaldri
uppsögn. Skilnaður er aðallega tveim
skilyrðum bundinn frá vorri hálfu: að
þjóðin vilji skilnað og hafi fjármuna-
legt bolmagn til þess að standa á eigin
fótum. Hvorugt breytist við það hvort
málin eru uppsegjanleg eða ekki. Danir
geta hindrað hann á tvennan hátt: með
þvi að beita vopnum og með því að
ófrægja oss svo við aðrar þjóðir að þær
neiti um sitt samþykki. Ekki getur
óuppsegjanleikinn haft áhrif á þetta.
Annars er raunin ólygnust. Mál-
efnasambönd hafa ekki reynst mjög
langæ og hafa endað með skilnaði,
þrátt fyrir alla samninga.
Misréttið i samnaálunum.
Sú mótbára er sjálfsögð og réttmæt,
að alt öðru máli skifti um t. d. Aust-
urríki og Ungverjaland, þar sem bæði
löndin hafa hnífjafnan rétt í sameigin-
legu málunum og hvorugt getur kom-
ist þverfet án hins. Við felum þar á
mðti Dönum málin og fáum engu um
þau ráðið nema fyrir góðvilja Dana.
Það er satt að þér eigum vér mikið
undir drengskap þeirra og hyggindum.
En fyrir þetta sker verður tæpast synt
nema með fullum skilnaði, eins og eg
hefi bent á í Afturelding Vér getum
ekki náð jafnrétti við Dani i fram-
kvæmdinni í þessum málum, eins og
á sér stað um Ungverja. Til þess er
mismunurinn milli landanna of stór.
Ef vér ætíum að fá fult jafnrétti við
Dani í sammálum yrðum vér að hafa
hnífjafnt vald og þeir á málum þess-
um fyrir bæðilöndin. Abyrgðinayrðu
þeir að bera, en vér gætum látið
skellina lenda á þeim hvenær sem oss
sýndist. Einhverja hlutdeild gætum vér
að sjálfsögðu fengið í málum þessum,
en hún yrði ætíð minnihlutans mátt-
vana hlutdeild, sem tcepast getur verið
mikils virði. Meðan Danir bera ábyrgð-
ina fyrir oss, hljóta þeir að hafa tögl
og hagldir.
Ekki einu sinni einfalt konungs-
samband getur greitt úr þessum
vanda. Dönum mundi það áhugamál
að konungur þeirri lenti hvorki í
vanda né vansa út úr íslandsmálum.
Þeir mundu því hafa góðar gætur á
þeim og konungur fara að ráðcm
stæiri þjóðarinnar, ef á milli bæri.
Eg get ekki séð nokkurn færan
veg til að ráða fram úr þessu, annan
en skilnað. Þeir sem álíta þetta mis-
rétti í sambandinu frágangssök, eiga
að ráiast á sambandshugmyndina og
vera skilnaðarmenn.
Samkomulag sjálfsagt.
Eins og öllum er kunnugt, slotaði
ekki flokkadrættinum í landinu minstu
vitund, þó allir yrðu sammála um
grundvallaratriðið, rikisstefnuna. Þá
tók við rifrildið um fyrirkomulag
málefnasambandsins, sem var því
heimskulegra, sem enginn vissi hvort
það væri fáanlegt, og auk þess aðal
deiluatriðið, óuppsegjanlegu málin,
engan veginn sá þröskuldur, sem
ekki mætti stíga yfir, eða víkja við.
Á hinn bóginn var engin minsta von
um neinn sigur í þessu máli, meðan
Islendingar voru sundraðir. Af deil-
unni gat naumast annað hlotist en
ilt. Samkomulag milli flokkanna var
því í raun og veru sjálfsögð skylda,
ef báðir vildu á annað borð skilmála-
laust fylgja ríkisstefnu og stofna mál-
efnasamband.
Tildrög bræðingsins.
Það var fyrst í. vetur að nokkur
tök voru á því, að fá menn úr báð-
um flokkum til þess að tala saman í
bróðerni um þ«ð, sem á milli bar.
Eg átti nokkurn þátt í því að koma
þeirri málaleitun af stað, en tók ann-
ars engan þátt í henni. Eg ætlaðist
til að þess yrði freistað að:
1. finna fyrirkomulag á málefnasam-
bandi, sem báðir flokkar og Danir
gætu unað við. Auðvitað á þann
hátt, að réttindum vorum væri í
enga tvísýnu teflt.
2. Semja stutta og skýra stefnuskrá,
bygða á fullu sjálfstæði landsins,
sem báðir flokkar og helzt allir
íslendingar gætu fylgt, ef ekkert
yrði úr samkomulagi milli vor og
Dana.
3. fresta blaðadeilum una málið, til
þess þing kæmi saman og gæti
sagt sitt álit. Það átti auðvitað í
heild sinni að ráða öllum atriðum
samkomulagsins.
Ef þessu yrði framgengt og þingið
gæti síðan orðið á eitt sátt, voru allar
horfur á því að eitt yrði af tvennu:
Annaðhvort mundu Danir taka
samkomulagsboðum þingsins, málinu
var þá ráðið til lykta og réttindi vor
viðurkend eða:
deilan um sambandsmálið milli vor
íslendinga, var fallin niður vegna þess,
að allir fylgdu sömu stefnuskrá: fullu
sjálfstæði landsins og rétti þess til að
ráða öllum sínum málum. Einnig
þetta var góður kostur og sigurvæn-
legur.
Bræðingurinn.
Eg get ekki séð, að enn verði mik-
ið um hann sagt, kosti hans eða lesti.
Eg get ekki talið bráðabirgðaverk
þeirra manna, sem áttu tal saman í
vetur, nein málalok, ekki sizt fyrst
mennirnir segja, að þeir muni fúsir
til allra breytinga, er til bóta horfi.
Mér sýnist fleira en eitt í tillögum
þeirra varúðarvert. Nafnið: danska
konungsríkið (det danske monarki)
sýnist mér ekki geta komið til tals,
hæpið mjög að Hafnarráðherrann svari
kostnaði. En hvað sem þessu líður:
Bræðingurinn er ógjörður enn. Hann
verður að koma frá þinginu eða nýrri
millilandanefnd, og það verður annað-
hvort Dönum að kenna eða fávizku
vorri, ef hann annaðhvort strandar eða
reynist óaðgengilegur fyrir oss.
Hvert stefnir.
Það er vandalaust að sjá í þessu
máli hvert scefnir. Fyrir 1905 gjörð-
um vér oss enga ljósa grein fyrir
þeim grundvallarmismun, sem er á
milli ríkishluta og sjálfstæðs i íkis,
milh innlimunar og sjálfstæðis. Á
rúmu ári var þetta orðið jafnvel al-
þýðu manna Ijóst. Eftir þrjú ár
fylgdu öll blöð og allir flokkar sjálf-
stæðisstefnu og þjóðin tók slingurs-
laust í sama streng við kosningarnar.
Aður en tíu árin eru liðin, verður
sennilega sjálfstæði vort viðurkent af
Dönum, eða íslendingar halda allir
samhuga sína leið, hvað sem Dönum
líður.
Og það er ekki víst að sú leiðin
yrði lökust!
ísaf. væntir þess, að geta bríðlega gert
nokkur þau atriði að umræðuefni, sem hér
er á drepið i grein herra G. H., einkum
þau er að þvi lúta, sem gerst hefir með
08S á siðustu timum.
-----i>K----
Stjórnarfrumvörp
lögð fram.
í gær voru stjórnarfrumvörpin lögð
fyrir þingið. Hlaut efri deildin 8
þeirra, en neðri deildin hin 7. Skyldi
efri deild fyrst fjalla um útrýming
fjárkláða, siglingalög, vátrygging skipa
og báta, eftirlit með þilskipum, vá-
trygging fyrir sjómenn, stofnun yfir-
setukvennaskóla, yfirsetukvennalög og
bólusetningar.
Hin frumvörpin hlaut neðri deild
og eru helzt þeirra þau, er að fjár-
málum lúta og samin voru af milli-
þinganefndinni í vetur.
--------------------
Hvað gerir bæjarstjórn^orgarstjóri
til að prýða bæinn?
[Eftirfarandi línur hefir frk. Thora
Friðriksson beðið ísafold fyrir].
Frægur rithöfundur hefir sagt:
»Heimurinn er nokkurskonar bók,
sem vér einungis höfum lesið í fyrstu
siðuna, meðan vér ekki höfum séð
annað en okkar eigið land«.
Því meir sem vér lesum í þessari
bók, því betur lærum vér að sjá hvað
er ábótavant heima fyrir og hvað má
lagfæra ef góður er viljinn og áhug-
inn nokkur. Eitt af því sem þarf
umbótar við hér í þessum bæ er
hreinlatið.
Þegar eg kom heim frá útlöndum
í vor fanst mér mikið til um hvað
Reykjavík var óhrein, enda kom eg
beint frá Hollandi. En i hollenzk-
um borgum og þorpum lætur hver
einstaklingur sér ant um, að hús og
stræti séu fáguð og hrein. A hverj-
um laugardagsmorgni standa vinnu-
konurnar sveittar við að sópa og þvo,
ekki einungis stéttirnar fyrir framan
húsin, heldur einnig brúlögð strætin
þar fyrir neðan.
Eg býst við að hreinlætið hjá íbú-
um þessara borga sé svo samgróið
eðli þeirra, að bæjarstjórnir og borgar-
stjórar þurfi ekki að hafa mikil af-
skifti af að hreinsa til kringum híbýli
þeirra, en einungis hugsa um að prýða
borgirnar og glæða fegurðartilfinningu
bæjarbúa.
En hvernig er það hér hjá oss?
Einstaklingurinn hugsar lítið um að
leggja fram hjálp til að hreinsa og
prýða bæinn og bæjarstjórn og borg-
arstjóri sýnast ekki hugsa mikið um
það heldur.
Vér eigum einungis einn einasta
umgirtan völl í miðjum bænum. í
staðinn fyrir að hlúa að honum og
gróðursetja tré og blóm eins og siður
er til í útlöndum, ei hann gjörður
að flagi, með því að leyfa fólki og
börnum að ganga á grasinu, jafnvel
aka barnavögnum á því og fara á
hjólum. En þó tekur út yfir í dag,
þar sem túgir karlmanna á stórum
sjóstígvélum eru þar að greiða sundur
skítug net. Heilar hrúgur af salti
fylgja með, og allir vita hvernig grasið
muni verða undan þeim, enda sýnir
skemdin sig undir eins eftir einungis
klukkutíma veru þar.
Það litla gras sem eftir var á hon-
um er kolsvart og niðurtroðið og
megna ólykt leggur upp af öllu sam-
an. Þetta er leyft að gjöra um há-
sumarið, rétt fyrir utan þinghúsið dag
inn áður en þingið kemur saman I!
Mér hefir verið sagt, að miljónafé-
lagið muni eiga mest af netunum og
verður manni þá ósjálfrátt að spyrja
hvernig standi á því, að þessu félagi
haldist uppi að óprýða með öllu móti
Austurvöll og nágrenni ? Á skúrum
þessa félags liggja skitugir pokaræflar
til þerris, dag eftir dag, eða þá fiskur,
sem leggur af ódaun um allan mið-
bæinn, og ekki er þrifnaðurinn mikill
í kringum skúrana og íportinu. Þetta
er svo miklu eftirtektarverðara, sem
formaður þessa félags hér, hr. Thor
Jensen, mun sjálfsagt mega teljast með
mestu smekkmönnum þessa bæjarfé-
lags, og hefir hann mikinn áhuga á
að prýða í kringum sitt eigið hús.
Það er slæmt, að einstaklingarnir
hugsi ekki um að prýða bæinn, en
það er enn þá verra þegar bæjarstjórn
og borgarstjóri ganga á undan með
svo vondu dæmi, sem meðferðin á
Austurvelli er. Það er svo mikill
skrælingjaháttur, að ómögulegt er að
una við það, og veit eg að allir sem
hafa nokkra fegurðartilflnningu muni
vera á minu máli.
Reykjavík 12. júlí 1912.
Thora Friðriksson.
A t h s.: ísajold hafði áður en
greinin frá frk. Th. F. barst, spurst
fyrir um það á skrifstofu borgarstjóra,
hverju sætti, að leyft hefði verið að
breiða hin tjörugu net á Austurvöll
og fekk það svar, að eigi hefði annað
verið leyft, en að bæta par pur síldar-
net.
Að banna börnum að vera á vell-
inum eins og frk. Th F. talar um,
virðist oss rangt, meðan enginn ann-
ar leikvöllur er til fyrir þau.
Ritstj.
Forsetaefni Bandaríkja.
Þrjú verða þau, eins og kunnugt
er; tvö af hendi lýðveldismanna,
Roosevelt og Taft og eitt af hendi
sérveldismanna: Voodrow Wilson. Wil-
son er sagnfræðingur og doktor í
þeim vísindum. Síðustu ár hefir hann
verið landstjóri í New Jersey og þótt
Voodrow Wilson.
koma þar röggsamlega fram, hvergi
smeikur við að elda grátt silfur við
auðmanna hringana, né að róta upp í
embættismannaspillingunni.
Wilson er maður nokkuð á sextugs-
aldri. Hann er úr frjálslyndari fylk-
ingararmi sérveldismanna og á til-
nefning sína að þakka fulltingi Bryans.
Það þykja á því allmiklar horfur,
að hann muni hlutskarpastur verða
við forsetakosninguna, klofningurinn
í lýðveldismönnum verði þeim að falli.
Þjóða-þáttaka í Olympiu-
lcikum. Þessar þjóðir taka þátt
í Olympíuleikunum í Stokkhólmi.
Talan aftan við sýnir hversu margir
eru af hverri Ástralía þjóð. 23 Bandaríkin 244
Belgia 43 Grikkland 34
Canada 34 Holland 47
Chile 13 ítalia 137
Danmörk 770 Japan 2
ísland 2—J—6 8 Luxemburg 24
Frakkland 260 Noregur 200
Portúgal 9 Tyrkland 2
Rússland 216 Þýzkaland 179
Finnland VA OO ►H Austurríki IÚ8
Sviss I Suður-Afríka 22
Serbía 3 Ungarn 240
Stóra-Bretl. 318 Svíþjóð 746
Alls eru þáttakendur um 4000, þar
af í glímu 269. Alm. íþróttir 827.
Heið ursmerki.
Klemens Jónsson landritari hefir af
Þýzkalandskeisara verið gerður riddari
krónuorðunnar þýzku 2. flokks.
Frá Olympiuförunum.
íslendingar áttu að glíma fyrsta
sinni þ. 7. júlí um kvöldið.
Símskeyti hefir formanni íþrótta-
sambands íslands borist um það, að
Hallgr. Benediktsson hafi í glímunum
unnið siljurbikar, sem heitið hafi verið
fyrir fegursta glimu.
Tveir íslenzku Olympiufaranna hafa
tekið þátt í öðru en glímum. Það
eru þeir Jón Halldórsson og Sigurjón
Pétursson.
Jón hefir tekið þátt í hlaupum, en
borið lægra hlut fyrir þaulæfðum Ame-
ríkumönnum. Segir um það í pistli
til ritstj. ísafoldar skrifuðum í Stokk-
hólmi 7. júlí:
»Jón Halldórsson hljóp í gær og
gerði það mjög vel, en varð að lúta
fyrir Ameríkumönnum, sem unnu í
öllum flokkunum. En þótt Jón ynni
eigi var framkoma hans oss til sóma.
Hitinn var óskaplegur, 39 stig á
Celsius*.
Sigurjón Pétursson hefir staðið sig
ágætlega í grísk-rómverskri glímu.
Stóð uppi eins og getið var í siðasta
blaði, er fallnir voru 41 af 30 glímu-
mönnum alls. Hingað hefir borist
um það einkaskeyti, að hann hafi
fallið skömmu síðar, en þrátt fyrir
það, má frammistaða hans ágæt heita,
— eftir eigi meiri tamningu en hann
hefir átt kost á.
Það hefir hingað spurst nú, að for-
maður dönsku Olympiunefndarinnar
hefir í Stokkhólmi komið mjög svo
lciðinlega fram gagnvart íslendingum
og m. a. hagað sér svo, að þeir gátu
eigi vegna réttmæts þjóðernismetnað-
ar, komið fram daginn, sem Olym-
piuleikarnir voru hafnir og allar þjóðir
sýndu sig í flokkum.
Eins og áður hefir verið getið hér
í blaðinu, var það fastmælum bundið,
að íslendingar skyldu fá að koma fratn
sem sérstök þjóð með sérstöku merki,
að sinu leyti eins og Finnar. Bjugg-
ust þeir eigi við öðru en þar við stæði.
En þetta fór á annan veg. Um það
ritar einn Olympíufara ritstj. ísaf. á
þessa lcið, dags. Stokkhólmi 6. júlí:
»Þegar hingað til Stokkhólms kom,
var olympiska nefndin hér hin bezta
og lét búa sérstakt nafnskildi fyrir
okkur og ákvað að við skyldum ganga
sem sérstök þjóð næst á eftir Dönum
með okkar merki í skyrtunum, — en
í gær þegar á að fara að raða upp,
kom fram stórdaninn Frits Hansen,
sem er forrn. dönsku nefndarinnar, og
krafðist þess að vér gengjum í mið-
jum danska flokknum, og mættum við
þar hafa okkar skildi, en auðvitað
gátum við ekki sætt okkur við þetta
og neituðum að koma fram. Frits
Hansen hefir frá upphafi unnið alt
hvað hann hefir getað á móti okkur,
og var nú á síðustu stundu svo í-
smeyginn, að aftra þvi, að við kæm-
um fram við hina hátíðlegu athöfn
6. júli, þegar leikarnir voru opnaðir«.
Það er vel farið að sendimenn vor-
ir létu eigi bjóða sér þetta og munu
allir góðir íslendingar kunna þeim
þökk fyrir.
En fyr má nú vera smámunasemin
og skammsýnin, að haga sér svo sem
hér hefir gert hinn danski afskifta-
maður olympisku Ieikanna. Annað
eða meira hefir honum eigi unnist á,
en að meina íslendingum að sýna sig
fyrsta daginn.
Næsta dag, sem sé, stóð til, að þeir
sýndu glímuna og kæmu þá fram
sem sjáljstœð pjóð undir sérstóku merki.
Enn stóð til, að þeir íslendingarnir
riti í sænsk blöð um það, hvað valdið
hafi fjarveru þcirra fyrsta daginn, og
skýri það, að þeir hafi átt rétt á sér-
stakri þátttöku í leikunum.
Starfsmenn þingsins.
Halldór Daníelsson yfirdómari er ráð-
mn skrifstofustjóri þingsins, en utan
þingskrifarar þeir Einar Hjörleifsson
skáld, Einar Þorkelsson og Guðm.
Magnússon skáld.
Sektaður botuvörpungur.
Heimdallur tók í fyrradag botnvörpung
að ólöglegum veiðum við Garðskaga.
Hann heitir Hercules, frá Hull nr. 771.
Var hann sektaður um 1400 kr. og
afli og veiðarfæri gerð upptæk.