Ísafold - 27.11.1912, Blaðsíða 2

Grímur Thomsen hafði þá á hendi ritstjórn Isa-
foldar fyrir hann í fjarveru hans, en sjálfur reit B.
J. jafnan meira og minna í blaðið.
í Khöfn varð enn sem fyrri meira úr stjórn-
málaafskiftum en námi og næsta ár 1879 bauð hann
sig fram til þings í Strandasýslu og var kosinn.
Sat hann á þingi þá um sumarið, en hélt svo aftur
til Khafnar um haustið og dvaldist þar um 3 ára
tíma, þangað til haustið 1883, er hann fór alfarinn
heim. Tóku þeir Grímur Thomsen og Eiríkur Briem
að sér ritstjórn ísafoldar, frá 1879—1883, en B. J.
var jafnan útgefandinn. Þessi árin hafði B. J. ætíð
hugann á að taka próf í lögum, en eigi varð ur því.
Hann vildi ná góðu prófi, en þóttist aldrei nægilega
vel undir það búinn, þótt kunningjar hans t. d. Páll
Briem teldu alt annað.
Út af jorófleysinu ritar síra F. J. Bergmann svo
árið 1904: »Hefir honum (B. J.) ósjaldan verið um
það (prófleysið) brugðið af miður vandfýsnum mót-
stöðumönnum, sem með því hafa viljað koma lítils-
virðingu á honum inn hjá þjóð vorri. En sannleik-
urinn er sá, að hann mundi ekki vilja skifta við
nokkurn logfræðing á landinu, en flestir, ef ekki
allir, vilja við hann skifta, ættu þeir þess nokk-
um kost«.
Frá árinu 1883 bjó svo B. J. í Reykjavík til
dauðadags.
Aðalstarf hans upp frá því, næstu 25 árin, var
ritstjóm ísafoldar. En auk þess stofnaði hann þau
árin bókverzlun Isafoldar og bókbandsverkstofu
Isafoldar.
Hann var þá og mjög áhugamikill um bæjar-
mál ýms, félagsmál o. s. frv. Árið 1884 var hann
kjörinn forseti Bókmentafélagsins og gegndi því
starfi 10 ár til 1894 og var þá kosinn heiðursfélagi
þess. Þá stofnaði hann og tímaritið Iðunn ásamt
þeim Steingrími Thorsteinsson, Jóni Ólafssyni og Kr.
Ó. Þorgrímssyni. Um þetta leyti (18S5) gerðist hann
Goodtemplari og fór úr því að starfa að bindindis-
málinu af miklu kappi.
Árið 1886 stækkaði hann talsvert ísafoldarprent-
smiðju um leið og hann reisti hús það við Austur-
stræti, sem kent er við ísafold.
Árið 1889 var hann kosinn í bæjarstjórn Reykja-
vikur og sat í henni nokkur ár.
Á alþingi sat hann eigi frá 1879—1908. Var
það ekki af því, að eigi ætti hann kost á þingsetu.
Honum bárast áskoranir — sjálfsagt við allar þing-
kosningar — um að bjóða sig fram í ýmsum kjör-
dæmum, en hann taldi sig eigi hafa tíma til þess
og varð því aldrei við þeim.
Árið 1891 gerðist hann ritstjórí »ísl. Goodtempl-
ars« og var það til 1893. Stofnaði þá annað bind-
indisblað: Heimilisblaðið og hélt því úti 2 ár.
Sunnanfara keypti hann 1899 og hélt honum
úti frá 1900—1903.
öll þessi 25 ár frá 1884—1909 var B. J. meira
og minna riðinn við æði mörg félög, er stofnuð voru
og störfuðu hér í bænum. Má þar til nefna t. d.
Þjóðvinafélagið, íshúsfélagið, Baðhúsfélagið, Odd-
fellowaregluna, Landsbúnaðarfélagið, Heilsuhælisfé-
lagið o. fl. o. fl.
Um afskifti B. J. af landskjálftatjóninu 1896 er
getið annarstaðar í blaðinu. Hann ferðaðist það ár
hvað eftir annað um landskjálftasvæðið og átti eftir
á góðan þátt í að bæta tjónið.
Undir aldamótin fór B. J. að finna til heilsu-
brests, en til þess tíma aldrei orðið misdægurt, að
heita mátti. Hann fekk þá mjög þjáningarmikinn
blöðrusjúkdóm. Sigldi hann 1899 til þess að fá
ráðna bót á honum, en sú lækning reyndist að eins
til bráðabirgða. Sjúkdómurinn tók sig upp aftur og
árin 1901—1903 var hann á köflum sárþjáður mað.ir.
Sumarið 1903 fór hann til Khafnar enn af nýju til
lækninga. Voru þá gerðir á honum tveir holdskurðir
hver á fætur öðrum, og fekk hann fullkomna bót
meina sinna. Dvaldist hann í Kaupmannahöfn frá
sumrinu 1903, þangað til snemma í marz 1904, er
hann kom aftur til Reykjavíkur, heilsuhraustur og
fullur af lifsfjöri og’ starfsþreki. »Hann heflr kastað'
ellibelgnum og er nú eins og ungbam« var þá um
hann sagt. Það var í þessari heimför B. J, að
Scotland strandaði við Færeyjar og komust farþegar
nauðulega af.
Um haustið 1903, meðan B. J. var í Khöfn, var
fullráðið um stofnun íslandsbanka. Það mál var í
septembermánuði komið í hið mesta öngþveiti og
eigi annað sýnna en ékkert yrði úr Islandsbanka.
Mun það fæstum kunnugt, að það var Bjöm Jóns-
son, sem þá fekk ýtt þvi máli á stað aftur, fengið
mjog míkilsmegandi fjármálamann norskan til þess
að sinna bankastofnuninni. Hefði B. J. eigi notið,
má fullyrða, að ekkert hefði orðið úr stofnun íslands-
banka, minsta kosti það sinni.
Árin 1904—1909 voru stjórnmálin í fyrirrúmi
fyrir öllu öðru. Stjórnmálaferill B. J. verður ekki
rakinn að þessu sinni. Til þess þarf miklu meiri
tíma og rúm en hér er um að tefla. Að eins skal
þess getið, að á þessum árum berst hann mjög fyrir
loftskeytum. Þá kemur og fram blaðamannaávarpið
(1906). Þingvallafundurinn er haldinn 1907 og loks
kemur Uppkastið á döfina 1908.
Stjórnmálaafskifti B. J. voru ákaflega mikil þessi
árin, ekki sízt 1908. Mun það nú viðurkent af öll-
um, hvers flokks sem eru, að rniklu drýgstan þátt
hafi B. J. átt í afdrifum Uppkastsins við kosning-
arnar þá.
Sjálfur bauð hann sig þá fram til þings, annað
sinni á æfinni, og var kosinn (í Barðastrandarsýslu)
með geysimiklum atkvæðamun.
Síðustu ár B. J. eru flestum í svo fersku minni,
að eigi þarf að svo stöddu að rekja þau ítarlega.
Hann var kjörinn ráðherraefni Sjálfstæðismanna
25. febr. 1909, skipaðurráðherraíslands31. marz 1909.
Meðal þeirra framvarpa, sem að lögum urðu í
ráðherratíð hans era: aðflutningsbannslögin og há-
skólalögin. Um samgöngur gerði hann merkan samn-
ing í ágúst 1909, þar sem fyrsta sinni tókst að fá
gufuskipaferðir til Hamborgar. Heflr það ella kom-
ið ljóslega fram á þessu ári, hve ant B. J. í sam-
göngusamningunum lét sér um hagsmuni Islands.
Ella er kunnasta málið frá ráðherratíð hans:
Landsbankamálið. Gerði það bæði að baka B. J.
hamslausa óvild og að hinu leytinu mikið traust og
þakklæti.
Á þinginu 1911 var B. J. svo sem kunnugt er
gefin vantraustsyfirlýsing, og sagði hann þá þegar
af sér ráðherradómi og lét af embætti 13. marz 1911.
Síðustu árin átti Bjöm Jónsson við mikla van-
heilsu að búa öðru hverju. Það var œðasigg, sem
hann var haldinn af. Háði sjúkdómur sá honum á-
kaflega mikið á köflum.
Við kosningar 1911 bauð B. J. sig enn fram til
þings í Barðastrandarsýslu og vann af nýju hinn
glæsilegasta sigur. En á þinginu 1912 gathannlítið
sem ekkert tekið þátt í þingstörfum, vanheilsu sinn-
ar vegna.
Starfslöngunin og viljaþrekið var samt æ hið sama
fram að banalegunni.
Um tíma i haust gaf hann út lítið blað, Magna,
og síðasta missirið, sem hann lifði, var hann að vinna
að 2. útgáfu hinnar dansk-íslenzku orðabókar.
í ísafold reit hann og við og við.
B. J. fekk heilablóðfall það, er leiddi hann til
bana, þ. 20. nóv. — og lézt eftir rúma 3 sólarhringa —
þ. 24. nóv. kl. 4 árdegis.
B. J. var eins og áður getur kvæntur Elízabetu
Sveinsdóttur prófasts Níelssonar á Staðastað. Þau
voru saman í hjónabandi 38 ár — 16 dögum miður.
Eignuðust þau 4 böm er öll lifa:
1. Guðrún gift Þórði Pálssyni héraðslækni.
2. Sigríður ógift.
3. Sveinn yfirdómslögmaður.
4. Ólafur ritstjóri ísafoldar.
Síðustu dagar B. J.
Björn Jónsson hafði í sumar látið reisa handa sér snot-
urt hús suður með Tjörn austanverðri, á túni, sem hann átti
þar. Hann fluttist í þetta hús róttum mánuði áður en hann
lézt. Hann var mjög óðfús þangað að flytja og glaður eins
og barn, er hann var kominn í hin nýju heimkynni sín.
Hann var þenna síðasta mánuð, sem hann lifði, síkátur
og ánægður. Ástríki hans var, ef til vill, aldrei meira og
hjartanlegra gagnvart vandamönnum hans og vinum en þenna
tíma — og mannkærleikstilfinningin og góðvildin gagnvart
öðrum.
Síðustu ritstörf sín inti hann af hendi í þessu nýja
húsi. Hann reit minningargrein í ísafold um Pál Melsteð á
aldarafmæli hans þ. 13. þ. mán., og aðra grein — ritdóm
um Endurminningar P. M., i næsta blaði. — Fyrra mánu-
dag sat hann við þýðingu á einni af sögum ‘Selmu Lagerlöf
og lauk henni um kvöldið. Á þriðjudag byrjaði hann að
þýða aðra sögu eftir sömu skáldkonu og lauk henni til hálfs.
Báðar þessar sögur var hann að þýða fyrir ísafold.
Á miðvikudaginn var hann á ferli niðri f bæ, en var þá
auðsjáanlega alls eigi vel hress. Síðasta húsið, sem hann kom
í var ísafoldarprentsmiðja, — þar sem hann hafði
lifað sitt fegursta og starfað sitt bezta — og síðasta ganga
hans, þaðan heim til sfn.
Síðari hluta dagsins kvartaði B. J. um, að sór væri
ónotalegt og háttaði. Milli kl. 7 og 8 um kvöldið fekk hann
heilablóðfall og varð máttvana alveg vinstra mrgin og misti
bráðlega mál. Lá hann svo í móki rúma 3 sólarhringa, virt-
ist samt hafa meðvitund við og við, þótt eigi gæti hann talað.
Aðfaranótt sunnudags hækkaði hitinn mjög og fekk B. J.
þá undir morgun (kl. 4) ofurhægt og rólegt andlát, sofnaði
út af, að viðstöddum nánustu vandamönnum sínum.
Ó. B.
Jarðariör Björns Jónssonar fer fram seinni hluta næstu
viku.
Minning Björns Jónssonar. í s a f o 1 d hefir ekki getað
komið að í þetta blað öllum þeim minningargreinum um Björn
Jónsson, sem hún hefði viljað. Næsta blaðs bíður meðal ann-
ars minniugargrein eftir I n d r i ð a skrifstofustjóra E i n ars-
son: Mikill verkmaður.
Björn Jónsson.
ísafold ætlar mér að vera einn þeirra manna,
sem minnast Björns Jónssonar flér i blaðinu. Mér
væri auðvitað ókleift — þó að eg vildi — að verjast
hugsunum um hinn látna höfðingja og vin minn
þessa dagana. En mér finst örðugt að koma nokk-
urum af þeim hugsunum á pappírinn.
Vitanlega ekki fyrir þá sök, að efnið sé of lítið.
Það er of mikið - alt of mikið í stutta grein. '
Hann tók um nærfelt 40 ár þátt í flestöllum
landsmálum — lengstum fremstur í flokki sinna sam-
herja, sá maðurinn, sem andstæðingarnir einkum
beindu sínum skeytum að. Og eg átti um allmörg
ár því láni að fagna að vera í náinni samvinnu og
félagsskap við hann og átti þess kost, mörgum frem-
ur, að kynnast hugsunum hans og hvötum. Hvað
á eg að taka af þeim ógrynnum, sem bera fyrir
hugann ?
Ætti að gera verulega grein blaðamensku hans
og annars þess þáttar, sem hann átti í almennings-
málum, liggur nærri, að það yrði sama sem að rita
sögu landsins um nokkura áratugi. Allir sjá, að
það verður ekki nú gert. Eg vil taka til dæmis
brigzlið, sem á hann hefir verið borið um ósam-
kvæmni, skort á stefnufestu. Þeir menn, sem minst
vit hafa á stjórnmálastarfsemi, og eins þeir, sem
einhverra hluta vegna vilja tala um hana af minstri
sanngirni, eru harðastir í kröfum um að leggja aldrei
lykkju á leið sína, þramma alveg beint áfram. Mjög
oft er sú krafa jafn-viturleg eins og ef heimtað væri
af skákmanni, að hann léki alt af sömu leikana,
hverníg sem teflt væri á móti. Flestallir stjórnmála-
menn hafa verið slíkum brigzlum bornir — ekki
sízt þeir sem heimsfrægastir hafa orðið.
Til þess að meta slíkar aðfinslur, verður að hug-
leiða öll atvik, aðstöðuna við andstæðinga, aðstöðuna
við fylgismenn og margt annað, en ekki sízt þann
þroska, sem hugsjónirnar hafa sjálfar fengið á þeim
og þeim tíma. Eg efast ekki um, að það réttlætis-
verk við minningu Björns Jónssonar verði unnið.
Og það ætti að gera sem fyrst. En þess er ekki
kostur nú.
En um það getur enginn ágreiningur orðið, hve
mikil karlmenska kom fram í afskiftum hans af al-
menningsmálum, og til þess að komast að raun um
það, þarf enga rannsókn né sundurliðun. Um þá
hlið á lundarfari Björns Jónssonar er öllum kunnugt.
Mér skilst svo sem af öllum góðum eiginleikum Björns
Jónssonar sé það karlmenskan, sem mest hefir læst sig
inn í hug þjóðarinnar og meira en alt annað aflað
honum þess mikla fylgis og trausts, sem hannátti
þar að fagna.
Eg get ekki bundist þess að setja hér ofurlítinn
kafla úr samkvæmisræðu, sem hann flutti fyrir minni
íslands fyrir 8—9 árum, 18. marz 1904. Eg heyrði
ekki ræðuna, var þá í öðrum landsfjórðungi. En
mér finst eins og eg sjái og heyri Björn Jónsson í
hverri setningu :
Til þess að menta þjóð þarf sama verklag og til
að yrkja land.
Það verður að byrja d því að hreinsa jarðveginn
og bcéta. Fyr er ékki til neins að sá í hann eða bera
á hann.
Það er erfltt verk, örðugasta verkið.
En ekki verður hjá því komist. Það stoðar ékki
að hllfa sér við því.
Meingryti heimsku og hleypidóma verður að pœla
upp eða þá að sprengja, ef ékki verður við ráðið öðru
vlsi.
Fúamyrar þékkingar-káksins verður að rœsa fram,
ef þar á að hœtta að spretta gráhvít, kjamlaus sina,
en koma í hennar stað hollur gróður og helzt töðugœfur.
Og stinga verður á grœnmosadyjum vanþekkingar-
gorgeirsins. Vatnið tómt og mosinn er fyrirstaða fyrir
holl/ri rœkt og annað ékki.
Þessi undirbúnings-iðja er ekki einungis erfið og
miður skemtileg, héldur einnig miður vel þokkuð. Þeir
mega ékki vera of mjúkhentir, sem þar vilja láta eitt-
hvað undan sér ganga, og þeir mega ekki kippa sér
upp við það, þótt hljóð heyrist einhversstaðar.
Grjótsprengingum fylgja hvellir, og grjótflögurnar
fljúga í fjmsar áttir. Vér könnumst við það, blaða-
mennirnir,þegarþeir, sem horft hafa á, flyja þá í ymsar
áttir og þora hvergi nœrri að koma, fyr en ef þeir sjá,
að brotin lenda á húsum náungans, en ékki þeirra.
Þá hafa þeir sig að aftur og — eru kdtir. . . .
Aldrei kemst land i viðunanlega rœkt, ef mein-
grfjtið er látið í friði.
Þann veg leit hann jafnan á starf sitt.
Og hann hlífði sér ekki. Hann var ekki einn
þeirra, sem »flýja í ýmsar áttir og þora hvergi nærri
að koma«. Hann lét það aldrei aftra sér, aldrei draga
úr einu sínu orði, þótt von væri hinnar skæðustu
örvadrífu. Ekki svo að skilja, að hann fyndi ekkert
til skeytanna. Til þess var lundin of viðkvæm. En
samt hafði hann vafalaust eins konar yndi af baráttunni.
Hann var »örum glaður« eins og Artemis. Hann