Ísafold - 08.01.1913, Blaðsíða 2

6
ÍSAFOLD
missir fiskiveiðaréttarins ; enda munu
þeir ekki geta það vegna Færeyinga.
Þeirra vegna yrðu þeir að líkindum
að sjá um strandgæzluna um aldur
og æfi — að minsta kosti meðan
sambandið helzt milli Færeyja og
Danmerkur.
Fiskiveiðar við íslands strendur
eru aðalnyt þessa lands. Þær gefa
oss fé, halda fólki í landinu og laða
fólk inn i landið. Því eru þær einn
aðalfjársjóður íslands. Eitthvað yrði
því að koma í aðra hönd, er öðrum
væri afsöluð landhelgin, og það eitt-
hvað mikið. En því fer fjarri að
svo sé. Oss er að eins ætlað að
afsala landhelginni / ofanálag á afsal
ríkisréttar vors.
Sumir hafa viljað gera litið úr
þessu. Þetta væri ekki »praktiskt«
mál. Danir veiddu ekki hér við land.
Fiskiveiðar væru að breytast í þá
átt, að þær færu fram utan land-
helgi (með botnvörpum).
Þessu er því að svara, að þótt
botnvörpuveiðar, sem eiga að fara
fram utan landhelgi, hafi farið mik-
ið í vöxt hér í Reykjavík siðustu
árin, þá fer því fjarri að nokkur
vissa sé fyrir því, að svo verði hér
við land framvegis. Margir af hygn-
ustu fiskframleiðendum hér eru
enn þeirrar skoðunar, að happa-
drýgra verði að afla á þilskipum ef
rétt sé á haldið; kostnaður minni,
áhætta minni, og fiskurinn betri og
verðmeiri af þilskipum en af botn-
vörpungum. Og víðast hér á landi
er nú veitt á þilskipum, bifvélabát-
um og róðrabátum í landhelgi.
Og ein tegund fiskveiða fer enn
að mjög miklu leyti fram í land-
helgi. Það eru sildveiðar.
Færeyingar stunda nú mikið veið-
ar á þilskipum og bátum hér við
land. Þeir halda því áfram og auka
þann útveg. Þeir eru ekki enn byr-
jaðir á botnvörpuveiðum ; hafa reynt
en hætt aftur. Og Danir geta hafið
veiðar hér áður en varir.
Og við það bætist, að við þetta
afsai landhelginnar fengju útlending-
ar, sem nota vildu 1 e p p a fyrir
sig hér við fiskveiðar, 3 miljónir úr
að velja í viðbót við þær 80,000,
sem ísland byggja.
Ríkisráðið. í uppkastinu var ekki
talað um setu íslandsráðherra í rík-
isráði; en í athugasemdum nefndar-
innar við 6. grein uppkastsins er
sagt að Island eitt skuli ráða því á
hvern hátt sérmálin skuli borin upp
fyrir konung.
í athugasemdunum við nýja upp-
kastið er gengið að því sem sjálf-
sögðu, að samkomulag verði jafn-
framt um að sérmálin skuli borin
upp i ríkisráði.
Þetta þykir mér einna furðulegast
af öllu í þessu uppkasti, þessu, sem
ráðherra telur »hið mesta sem unt
sé að fá framgengt í Danmörku«.
Að Danir skuli orða slíkt, — og af
Dönum hlýtur það að vera orðað,
en ekki af ráðherra •— og ætlast til
þessa að sömu julltrúar pjóðarinnar,
sem í einu hljóði, án jlokksgreinarálits
jyrir ári síðan sampyktu að fella orðin
»í ríkisráði« úr stjórnarskránni, muni
nú ljá slíku fylgi sitt. Niðurl.
Frá háskólanum
Heimspekis-próf. Ágúst Bjarna-
s o n byrjar um miðjan þenna mán-
uð á fyrirlestrum fyrir almenning
sálarfræðilegs efnis. Þeir
eru einkum ætlaðir kennurum og
kennaraefnum. Fyrirlestrana flytur
hann í 1. kenslustofu háskólans á
miðvikudagskvöldum kl. 7—8.
Samgöngusamningarnir.
í síðasta blaði ísafoldar birtust
samningar þeir, í íslenzkri þýðingu,
er ráðherra gerði við Sameinaða
gufuskipafélagið, í utanför sinni.
Síðasta þing var í töluverðum
vandræðum með samgöngumálið.
Thorefélagið hafði beiðst lausnar frá
10 ára samningnum og þingið taldi
það þýðingarlaust að halda þeim
samningi að því félagi lengur en'til
þessara áramóta. Hinsvegar ekki
við neinu góðu að búast um sam-
göngusamninga. Farmgjöld voru
orðin afskaplega há og því óvæn-
legt áð gera samninga um þau
og flestir þeir, er skip höfðu í för-
um, höfðu nóg handa þeim að starfa.
Hefði landið enga samgöngusamninga
haft, hefðu farmgjöld og fargjöld
hingað til lands og hér við land
þegar verið hækkuð stórkostlega.
Eina líknin sú, að Sameinaða gufu-
skipafélagið var bundið samningi um
lág farmgjöld og að sá samningur
átti enn að gilda um 7 ára bil. Eftir
því urðu önnur gnfuskipafélög að
sníða fargjöld sín, þau máttu ekki
vera hærri en hjá því. En þá
var þó ekki séð fyrir neinum
strandferðum. Þingið sá sér ekki
annað fært en að heimila ráðherra
60 þús. kr. á næsta ári og fela
honum að útvega fyrir það strand-
ferðir, ef auðið væri. ,
Það kom reyndar til tals í þing-
inu, að láta strandferðirnar falla nið-
ur næsta ár. En öllum þorra þing-
manna þóttu það mestu neyðarkostir,
sem vonlegt var. Hefði ráðherra
komið svo heim úr utanför sinni,
að ekki hefði verið séð fyrir nein-
um strandferðum, mundi hafa orðið
allmikil óánægja út af því, og að
sjálfsögðu tilraun gerð til þess, að
gera þá óánægju að ópi. Viðskifta-
lífið og atvinnureksturiun í landinu
krefst samgangna, krefst strandferð-
atina. Þær voru miklu fremur en
millilandaferðirnar sniðnar eftir at-
vinnurekstrinum. Þær höfðu gert
hann á ýmsan hátt auðsóttari,
stuðlað að því að skifta vinnuaflinu
eftir þörfunum um aðalbjargræðis-
tíma landsbúa. Missir þeirra hefði
sennilega orðið mörgum þeirra til-
finnanlegur hnekkir. Þess vegna líka
töluvert til þess vinnandi að þær
þyrftu ekki að leggjast niður.
En nú, er samningarnir eru að
öllu leyti orðnir kunnir, vaknar þó
aftur spurningin um það, hvort ekki
hefði verið betra að vera án strand-
ferðanna næsta ár, en að ganga að
þeim samningi, er ráðherra hefir
gert við Sameinaða gufuskipaféíagið.
En jafnframt göngum vér að því
vísu, að ráðherra hafi gert það sem
hægt var, til þess að leita fyrir sér
um strandferðasamninga við önnur
gufuskipafélög, og að betri samn-
ingar en þetta hafi verið ófáanlegir
hjá Sameinaða félaginu.
En þótt vér gerum ráð fyrir þessu,
væri víst ekki vanþörf á að alþjóð
manna væri gert kunnugt um, hverra
kosta ráðherra hefir leitað, til þess
að fá aðgengilegri samninga.
Vitanlega eru samningarnir um
strandferðirnar þetta eina ár ekkert
svipaðir að gæðum þeim samningi,
sem Björn heitinn Jónsson gerði
við Thorefélagið 1909 og mest og
ómaklegast voru skammaðir af viss-
um flokki manna hér í landinu. —
Hefndin fyrir æsingarnar út af þeim
bitnar sárt á öllu landinu. Landið
leggur til 60 þúsund krónur, nú
eins og þá, en það fær tvo strand-
báta í stað þriggja, og farmgjöldin
með þessum bátum hafa líka hækk-
að nokkuð frá þvi sem þá var sam-
ið um. Lægsta flutningsgjald hefir
t. d. hækkað um helming, upp í 1
kr. úr 50 aurum, og hálft flutnings-
gjald að eins reiknað, cf sent .er til
næsta viðkomustaðar skipsins, í stað
3. viðkomustaðar, sem áður var.
Flutningsgjald á sumum vörum hefir
lika hækkað. Umskipunargjald hefir
verið lagt á vörurnar, sem strand-
bátarnir flytja. Miklu meira kveður
þó að hækkuninni á fargjöldum hafna
á milli hér við land. Fargjald héð
an frá Reykjavík til Akureyrar á 1.
farrými er 40 kr. með Hólum og
30 kr. með Skálholti í stað 25 kr.
áður og hækkun milli annara staða
svipuð þessu. Verði bátarnir not-
aðir til fólksflutninga líkt og áður,
munar þetta stórfé á einu sumri.
Viðkomustaðir þessara tveggja báta
eru færri en áður var bg ferðir þó
ekki fleiri. Sú fækkun viðkomustað-
anna verður eflaust ýmsum mönnum
til óþæginda, enda mikið úr þeim
ókosti gert af ýmsum. Til þess að
ræða það með rökum þyrfti að ræða
flutningsþörfina á hverjum þeim við-
komustað, er feldur hefir verið burtu,
en til þess er ekkert rúm að þessu
sinni. Að eins skal á það bent, að
flóabátarnir ættu allviða að bæta úr
brýnustu nauðsyn á samgöngufær-
unum. Um íslenzkar skipshafnir
ekkert talað, kælirúm í bátunum eng-
in. Og svo eru Hamborgarferðirn-
ar með öllu dottnar úr sögunni, til
ómetanlegs tjóns fyrir íslenzka verzl-
un. Flutningsgjald á vörum frá
Þýzkalandi er við þetta orðið 25%
hærra en það var meðan Thore-
samningurinn gilti og íslenzk verzl-
un bundin við þetta aftur á sama
danska klafann, eins og áður var.
Hinsvegar eru Skálholt og Hólar
nokkuð stærri skip en Austri og
Vestri.
En þrátt fyrir alla þá miklu ókosti,
sem ómótmælanlega eru á samningi
þessum, samanborið við samninginn
við Thorefélagið árið 1909, þrátt
fyrir það að ferðir Austra og Vestra
hér við land munu hafa borið sig
sæmilega síðastliðið ár, með mun
lægri flutningsgjöldum, hefði þó víst
verið óráðlegt að hafna tilboði Sam-
einaða félagsins um strandferðirnar
þetta ár, úr því ekkert annað betra
var fáanlegt, ef það hefði ekki jafn-
framt heimtað breytingu á samningn-
um frá 1909, þeim, sem innanríkis-
ráðherrann danski og þáverandi ís-
landsráðherra gerðu við það þá, til
10 ára og 7 ár voru eftir af í byrj-
un þessa árs. Það er þessi viðbætir
við þann samning, er gerir þessa
samninga óaðgengilega.
Sú ein breyting virtist mega verða
á þeim samningi, eftir atvikum, að
félaginu væri trygð borgun, jafnhá
þeim kolatolli, er það greiðir hér við
land, á eftirfarandi árum, ef nokkurn
samning þurfti um það að gera.
Það er kunnugt, að um það leyti,
sem ráðherra kom til Danmerkur,
hafði félagið í hótunum um það við
nann, að segja upp samningnum,
vegna ákvæðanna í vörutollslögum
þingsins um kolatoll. Með því að
fullnægja því, sem hér var sagt,
ef það fór þar með lög um það, að
það ætti heimtingu á að þessi kola-
tollur bitnaði ekki á því, virðist sem
landinu hefði engin hætta stafað af
þeim hótunum að öðru leyti, sem
engin þörf hafi verið á því að ívilna
því meira og tilboð þess um strand-
ferðirnar ekki kaupandi hærra verði
en þegar var ljóst um.
Fjögur atriði í þessum viðbótar-
samningi spilla til muna hinum fyrri
samningi og eru þó misjafnlega mik-
ils verð. •
Fyrst er aukagjaldið fyrir ferðir
hingað til lands, ef farið er kringum
land, aukagjaldið sem á að greiða,
ef farið er lengra en til Akureyrar,
hvort sem farið er austan eða vest-
an um land. Sú breyting getur út
af fyrir sig ekki talist mjög tilfinnan-
leg fyrir oss, en munar hins vegar
félagið meiru, af því; hún kemur
líka niður á útlendingum, er ferðast
hér við land
Miklu tilfinnanlegra er það fyrir
oss, að farþegjagjald á skipunum á
að hækka milli hafna hér innanlands.
Hve miklu það nemur á næstu 7
árum, getur víst enginn sagt eða getið
sér nákvæmlega til um, og það því
fremur sem vænta má að fargjöld
hækki einnig hjá öðrum félögum við
þetta.
Ákvæði viðbótarsamningsins um
að aukaafsláttinn af 300 kr. farm-
gjaldi til sama viðtakanda sé ekki
skylt að veita, nema vörurnar sé á
einu farbréfi, verða víst ekki vin-
sæl. Fyrst og fremst sýnast þau
miðlungi sanngjörn, en auk þess
verður áleitnin við íslenzka verzlunar-
umboðsmenn og hjálpsemin við út-
lenda umboðsmenn alt of bersýnileg.
Þá er þó eftir að minnast á lak-
asta og hættulegasta ákvæði viðbót-
arsamningsins, um hækkun á farm-
gjaldi milli , íslands og Leith. í
samningnum lítur þetta mjög mein-
leysislega út, er orðað svo, að flutn-
ingsgjöld þessi breytist þannig, að
þau verði hér um bil 10% lægri
en flutningsgjöldin milli íslands og
Kaupmannahafnar. Af þessu geta
ókunnugir’ ekki séð hverjum breyt-
ing þessí sé til hagsmuna. Til þess
að komast að þessu þarf að bera
saman nýja farmgjaldstaxtann við
farmgjaldstaxtann 1908, en sé það
gert, kemur í ljós, að hér er hvergi
að ræða um lækkun á farmgjaldi, en
aftur um töluverða hækkun á því
á mörgum þýðingarmiklum vörum,
er vér þurfum mest á að halda og
kaupum mest af.
Farmgjöldin frá Leith hækka um
svo marga shillings á smálest, er hér
segir:
, Á matvælum og fóðurvörum 21/2.
A járnvörum (járn og stál í stöngum
og plötum, bárujárn, járnkeðjur, járn-
pípur, járnvír og gaddavír), sápu, sóda,
smjörlíki, sírópi, baðlýfjum, ostum,
svínslærum og sykri 5 sh. Á skips-
brauði í tunnum og smábrauði í
kössum 10 sh., og á köðlum og
færum 15 sh.
Á innlendum útfluttum vörum
hækkar farmgjald á söltuðum sauðar-
gærum og á tólg um 2x/2 shillings
á smálest.
Örðugt er að gjöra fullkomlega
sanngjarna áætlun um, hve miklu
þessi farmgjaldshækkun muni nema
á næstu 7 árum. Verzlunin við
Skotland hefir aukist til muna á und-
anfarandi árum og líkur til að sú
aukning hefði haldið áfram, ef ekki
væru reistar gegn henni óeðlilegar
skorður. Hins vegar ekki við ann-
að að miða en síðustu verzlunar-
skýrslur, og koma þar. þó naumast
öll kurl til grafar. En sé eftir þeim
farið, kemur þessi farmgjaldshækkun
á um 4300 smálesta vöruþunga og
er um ij pús. kr. á ári. Þessar
strandferðir á komandi sumri kosta
þá landið, auk alls annars, rúmlega
100,000 kr., sem borgast á næstu
7 árum, þó ekki renni alt það fé
til Sameinaða gufuskipafélagsins.
Þetta eru of dýrar strandferðir,
þegar alt er athugað, mikils til of
dýrar.
Því fé sern vér nú gefum erlend-
um félögum hefði verið betur varið
tii þess að smíða fyrir það strand-
ferðabát handa landinu sjálfu, eða
til stuðnings innlendri skipaútgerð.
Erl. sfmfregnir.
Khöfn 7. jan. 1913.
Friðarfunclinum frestað
um óákveðinn tíma. Eng-
inn árangur af honum.
Stórveldamiðlun væntan-
leg.
Frá friðarfundinum
Sáttatilboð Tyrkja.
Ensk blöð frá 30. f. m. skýra
frá friðarkostum þeim, er Tyrkir
buðu á Lundúnafundinum daginn
áður.
Þeir voru á þessa leið:
Tyrkir haldi Adrianopel og
landinu kriugum borgina, án þess að
drottinvald þeirra yfir því só skert
á nokkurn hátt.
Makedonía só gerS að sjálf-
stjórnarríki, en soldán Tyrkja só þar
yfirlónsherra. Salonikí verði gerð að
höfuðborg Makedoníu, en tyrkneska
stjórnin hafi þar þó æðstu yfirstjórn-.
Til landsstjórnar í Makedoníu verði
settur prins mótmælenda trúar, frá
hlutlausu ríki. Bandaríkin á Balkan
kjósi hann, en soldáninn samþykki.
A 1 b a n í a fái líka sjálfstjórn, en
standi þó undir nánari yfirstjórn
soldáns en Makedonía. Yfir hana só
settur prins af ætt Ottomana og só
hann settur til þess starfa til 6 ára.
Tyrkir fái aftur yfirráð yfir öllum
eyjum í Ægeahafi, er þeir hafa áður
ráðið yfir.
Um yfirráðin á eyjunni Krít só ekk-
ert rætt, en umræður um þau farr
fram síðar milli stórveldanna og
Tyrkjaveldis.
Daneff, æðsti fulltrúi Búlgaríu,
lýsti því þegar yfir, að þessir friðar-
kostir væru með öllu óaðgengilegir
og tóku fulltrúar allra hinna ríkjanna
undir það.
Svo er að sjá, sem hugur manna
í Norðurálfunni sé yfirleitt fremur
með Bandamönnum en Tyrkjum,
Jafnvel þýzk blöð gjöra gys aðfrið-
arkostum þeirra.
Um eyjarnar í Ægeahafi segir svo
í blaðinu Daily News & Leader, að
þar búi yfir 1 miljón grískra krist-
inna manna og er það talin óhæfa
að gefa Tyrkjum kost á að hefna
sín á þeim og refsa þeim fyrir upp-
reistina gegn valdi Tyrkja.
í Miklagarði hafa blöðin flutt þær
fréttir, að Tyrkjasoldán hafi lýst yfir
því við gæðinga sína, að hann ritaði
aldrei undir samninga um það að láta
Adríanopel af hendi, þar sem grafir
forfeðra hans væru, heldur kysi hann
að missa veldisstól sinn.
Eins og sjá má af símskeyti á
öðrum stað hér i blaðinu, er friðar-
fundi Balkanríkjanna nú lokið, án
þess árangur yrði nokkur af sátta-
umleitaninni. Alt sýnist þá undir
því komið hvort stórveldin hafa næga
samhygð til þess, að neyða Tyrki
til þess að unna Balkanþjóðunum
sæmilegra friðarkosta.
Verði ekki sú reyndin á, má bú-
ast við að ófriðurinn og blóðsút-
hellingarnar hefjist bráðlega af nýju.
—---------------------------
Líkfundurinn.
Lík það, er fanst hér í bænum á
laugardagsmorguninn reyndist vera
afstúlkuum tvítugt, Jónínu Jóns-
d ó 11 u r, heimilisfastri á Bergstaða-
stræti 29. Síðast spurðist til henn-
ar föstndagskvöld milli 8—y. Þá
heimsótti húu móður sína, er býr í
Suðurgötu 12, og kvaðst þá ætla í
Bíó. En á laugardaginn fanst bréf
frá henni, þar sem hún tjáir- móður
sinni fyrirætlun sina, með því að
hún geti eigi unað því að lifa.